Peke Donia, de koloniael

[p. 279]

[II.2.3] Juster

[II.2.3.1]

As hie de winter te moai west, sa is 't waar mids febrewaris yn 't oare uterste omslein. Hoe hurd it iis der ynkaam wie, noch helte hurder wie it measte der wer fan wei. En der is in rite ynset fan sútrich, wiet en dampich waar. Yn in omsjoch koene de boaten der wer troch en 't libben gie syn gewoane gong. Dy't it der wol it minste ôfrette, wie Teda. Moai klear winterwaar, dat mei noch hinnebruie, mar dy dampe dagen, dan wol 't net. Dat er der no net in bytsje oan behurdzje kin, dat liket al frjemd.

Soks rint Peke ek te beprakkesearjen, as er op sneintejûn by Abe-en-dy weikomt. Hy moast der efkes oan ta om oer in pear frachtbriefkes te praten: dat kloppe net. Mar hy hat it him mar krekt oan tiid dien. De jonge leit thús op bêd, al in wike hast. Hiske sit by him en Peke is leafst gau werom, fan 'e wike is 't wer farre. Thús, dat is wer yn't hoteltsje oan 'e Dokkumerein. Dêr is er mar wer hinnetein. 't Is der goed en frij. Frij en sûnder dat de minsken it jin lêstich meitsje mei in bulte freegjen. Wat is 't nei sa'n rite oars wer smoarch en goar yn 'e stêd, men soe der mankelyk fan wurde. In goed thús, dat is 't bêste. Hy is bliid, as er de doar efter him talûkt, smyt de jekker út en strûst nei boppen. In gruttere keamer hawwe se diskear krige, smûker en better en Peke fielt him der ek navenant wol thús. Alteast, as men 't net ferliket mei in eigen thús. Wylst er him de damp út 'e teisters faget, stapt er op it bêd ta en falt yn in maklike stoel del. Op 't selde stuit giet Hiske oerein en strûst op 'e doar ta.

‘Wat sil dit, fanke? Komst daalk wer, net?’

Hja lûkt de keamersdoar efter har ta. De wurden, dy't se ropt, geane yn 'e rûmte ferlern. Dan binne Peke syn eagen wer wat wend oan 't ljocht en hy sjocht ris nei syn jonge. Hy is waarm, de hiele dei wat koartsich. Mei in stil strak gesicht leit er op it kjessen.

[p. 280]

‘Hoe is 't jonge.’

‘Goed.’ Koart en koel komt dat der út.

‘Wat is 't jonge. Skeelt der wat oan?’

‘Nee, neat.’

‘Wytstû wat muoike Hiske soe?’

Hy lûkt oan de skouders. Peke wyt net rjocht. Oer syn wêzen leit wat lykas in masker. Hat der wat west? It driuwt him suver oerein en hy rint op 'e doar ta.

‘His! Komst hast?’

Gjin andert. Hat er krekt de doar heard? Syn each glydt oer de kapstôk.

Har mantel en hoed hingje der net mear op. Dan skoot er de doar efter him ta en is yn in pear sprongen ûnder. Hoed op, jekker oan en hy stiet wer op 'e strjitte. Sjocht lofts en rjochts. Nee, de kant út nei de stêd is gjin minske te sjen. Dan mar lofts-ôf, dêr rinne alteast guods. Hoe en wat hat er it no? Ja, fuort is se, dat is bûten kiif. Wat is der bard? By de brêge stiet er in amerij stil. Wêr is hja hinne? Oan 'e oare kant fan 't wetter is neat te sjen. Oars ek nearne. Of rint der immen ûnder 't lampeljocht njonken de grêft? Dêr set er op ta, sa hurd as syn skonken him drage kinne. In ûngewoane eangst slacht yn him omheech. Mar mei gauwens hellet er har yn.

Dan fernimt hja stappen efter har en draait har om.

‘Hiske, fanke! Wat no! Hè, wat makkest my dêr kjel. Wat skeelt der oan, fanke.’

‘Hoechst net bang te wêzen, jonge. Mar lit my myn gong mar gean. Lit my mar stil myn gong gean.’

In pear wanhopige eagen yn in bleek gesicht sjogge him oan. Hy slacht syn earm om har hinne. Kâlde wyn strûst oer 't wetter, de beammen rûzje en yn drippen falt der damp fan 'e tûken. ‘Mar myn fanke, hoe ha 'k it no sa ynienen.’

‘'t Is net sa ynienen. Peke jonge, ik leau, it wurdt neat mei ús. Sille wy inoar mar net mei rêst litte?’

Dan is der fêst noch al ien en oar foarfallen en yn Peke syn hert wâlet in hjitte hate op, in hate tsjin syn eigen bern, hy mei syn Eastersk bloed en syn Easterske streken! Dit is syn wurk! Peke sil him!

[p. 281]

‘Mar fanke, wat skeelt der no oan?’

‘Ik bin bang. Foar it ferline en foar de takomst. It ferline efterfolget my de lêste tiid. Net dat ik berou ha. Mar it stiet ús yn 'e wei, dy en my. En nea reitsje wy der mear los fan, bin 'k bang. En dêrom efterfolget it my, nacht en dei. Och, lit my mar allinne, toe, lit my mar allinne rinne, Peke, Peke!’

Mar syn sterke earm leit as in anker om har ranke lea en fan loskommen is gjin sprake. ‘Hiske, op ien betingst lit ik dy los. Ast mei de hân op 't hert sizze kinst, datst my net lije meist.’

‘Dat kin ik net. Mar lit my gean, toe, lit my gean!’

‘Dan lit Peke dy net gean. Kom harren. En efter 't kacheltsje sille wy ris prate. Hjir net, fanke. Hark, hoe't de kâlde wyn oer 't wetter strûst en de damp fan 'e tûken falt. Myn Hiske, myn fanke!’

Stiif knypt er har tsjin him oan en swijend folget se oan syn sterke earm.

As er de grutte doar foar har iepenhâldt, sjocht er har fansiden oan: ‘No sille wy noch in oerke noflik sitte yn 't waarm hoekje fan 't salon. Soargestû foar wat waarms? Dan sil ik earst boppe efkes soargje.’

Tagelyk sjit er de treppen op en hja lûkt de mantel út. Boppe leit Teda nei de souder te sjen krektlyk as niis. Oft er benijd is oer it lange weibliuwen? Peke kin it samar net sizze.

‘Hè jonge, wat hat Heit lang fuort west, net?’

Wêzenleas leit de jonge mei de holle op 't kjessen, sa no en dan hoastet er, 't sit allegearre fol. It soe jin ek oandeare, sa'n bern. Dat klimaat, it wol hjir net. As in byld fan wanhoop leit er der hinne en in grutte mylde tagedienens streamt Peke oer syn hert. Efkes stie er yn wetten en far tsjin syn jonge út. Mar hoe kin er it sa? En wat reden of rjocht hat er derta? Hy giet sitten en pakt syn hân.

‘Hark ris, Teda, myn jonge, ha jimme fan 'e middei wurden hân, doe't ik fuort wie? Muoike Hiske wie hielendal út har dwaan. Dat sa bleau ik efkes langer.’

Hast ûnmerkber skoddet er de holle: Nee, hja hawwe gjin spul hân.

‘Hast ek neat ferkeards sein, wol?’

[p. 282]

‘Ik haw net mei har praat. Ik kin net mei har prate en ik haw no ek gjin sin oan praten. 't Is hjir sa fol.’

Peke bliuwt stil sitten te sjen nei him. Syn oantlit is ien masker. Soe er hjir ea útkomme? Soks freget Peke him ôf.

‘Wat moat myn jonge ha, hen? In kop hjitte tee of wat oars? Heit drinkt efkes tee mei muoike Hiske ûnder, is dat slim?’

Hy skoddet fan nee, 't is bêst. Tee mei er wol; mei wat pipermint deryn. En dan it ljocht timperje, as Heit wol.

‘Komt yn oarder jonge, hear. Heit komt strak ek gaueftich wer by dy boppe, hear.’

Dan giet er oerein. Gjin wurd fan protest, ynskiklik en swijsum; wat wol er mear fan him? Trêd foar trêd lit er him sakje en ropt nei efteren, oft se efkes in kop tee boppe bringe. Foar sit Hiske ree mei it teeguod op in taffeltsje. Tusken it smûke sitsje yn stiet in skimerlampe skood. Wêr't hja sit, dêr wurdt alles omtovere ta selligens. Altyd weroan falt dat Peke op. De fauteuil skoot er in eintsje efterút en lit him der frij en noflik yn falle.

Dan leit er har de hân op 'e earm: ‘En no dû. No sille wy ris prate.’

‘Earst tee,’ en hja springt oerein.

Dan, as de kopkes steane te wazemjen, jout se har ek nei praten en hja sjocht, hoe't Peke in sneinssigaar oanstekt.

‘Och jonge, Peke, myn ferhaal is ek net sa hiel lang. It iene komt by 't oare, moatst tinke. Sûnt wy lêsten by myn âldelju lâns west hawwe, fiel ik wer safolleste fûler, hoe'n gapjende ôfgrûn der is tusken myn ferline en hjoed. Ik sis net, dat ik berou haw, dû wytst wol hoe't ik derûnder stean. Mar de lêste jierren hawwe my ynwindich knoeid en ik leau nea, dat soks wer yn oarder komt. Dat ferline giet altyd mei my. Mei myn âldelju wurdt it nea wer goed. Och hawar. Mar doe't ik hjoed allinne by Teda siet, doe waard it my ek ynienen folle klearder: wy hawwe beide sa'n ferline. En dû kinst der ek neat fan teneate dwaan, wat bard is is bard. Dû wytst wol, nea silst fan my in wurd fan ferwyt hearre. Dat is 't net. Mar, ik wyt net, ik seach it allegear like swart yn strakjes. Ik bedoel dit, sil it ea wat wurde, elts mei sa'n ferline? Sil der ús net altyd wat yn 'e wei stean? My,

[p. 283]

dat ik foar altyd en ivich frjemd bin foar myn folk en dû hast de jonge. Dû wytst, ik mien it goed mei him. Hy hat my gjin wurd missein. Mar ik fiel, út syn hâlding, út syn swijen, út syn eagen, alles, der is neat gjin kontakt tusken ús. As frjemden steane wy tsjin inoar oer en yn syn hert draacht er my in hate ta. En ik kin it him net kwea-ôf nimme, foar him bin ik in yndringer, ien dy't yn 't plak fan syn mem stean giet en syn heit opeasket. Dat, Peke jonge, ik wyt it net, ik wyt it net. Faaks wie it better en gean elts syn eigen gong. Och, 't libben hat ús al tefolle leard, om noch sûnder ferstân as in bern hoopje te kinnen. Dû wytst, bist it leafste dat ik hjoed de dei op ierde besit, mar as it moat, wol ik dat ek wol ôfstean. 'k Haw it der op 't lêst nei makke.’

Dan leit hja de holle tsjin 'e hege stoelleuning oan, in pear dikke triennen rinne har oer de wangen en nifeljend oan de kwastjes fan 'e jumper bliuwt hja sitten.

Peke swijt, mar yn in grutte leafde rêste syn eagen op har. Dan rikt er har de tee ta en drinkt syn eigen kopke leech.

‘Wytst wat, Hiskemuoi, wy moasten jûn net al te djip grave, fanke. De tee smakket sa lekker en de jûn is goed. Kinstû maklik wer sûnder my?’

‘Nee, dat wytst wol.’

‘No, ik net sûnder dy. Dêr is neat oan te feroarjen. En dan, wat stiet ús yn 'e wei? It ferline, seistû. Mar dat stiet ús beide net yn 'e wei, mar it stiet tusken ús en ús folk, dat fiel ik krekt like goed as dû. Ik nim dy lyk ast biste, ek mei dyn ferline en dû my. Mar as ik nei ús folk sjoch, dan ferlykje ik ús it leafste mei skippen, dy't fan 't anker slein binne en út 'e feilige haven fan sede, tradysje en fermidden rekke binne. En dat is slimmernôch, dat fiel ik sels ek wol. 't Is de frage, oft wy mank it folk wer in plakje krije sille. Mar stel, soks soe net kinne, moasten wy dêrom inoar ek rinne litte? Krekt dan sille wy inoar nedich wêze.’

‘Mar Peke, de jonge.’

‘Sjoch Hiske, net ik haw syn mem ferstjitten, hja hat in man út har folk foar kar naam. Dat is goed en faaks it beste. Mar as 't moatten hie, hie ik se nommen. Om de jonge en om de gefolgen fan myn misset te dragen. No is 't sa gien. De jonge koe ek kieze, hy hie ek nei syn mem gean kinnen. Dat wat soe er my of

[p. 284]

dy te ferwiten hawwe kinne? Mar watstû fielste, Hiske, dat is de Easterske geast yn him en dy trochgrûnje wy Westerlingen net. En ja, hy heart ta myn ferline, dat ik wyt net oars, as dat silst der by nimme moatte.’

‘Mar jonge, dat wol ik ek graach. Ik mei de jonge wol. As hy my mar útstean kin.’

‘Dêr wurdt him net nei frege, Hiske. En dan kin ik dy dit wol sizze, as it tegearre net giet, as it bepaald wêze soe of it ien of it oar, dan is myn kar dien.’

‘Mar myn jonge, ik wol dy foar gjin jild yn 'e wrâld foar dy kar stelle!’

‘Dat hastû ek net wollen. Dat haw ik wollen.’

‘Ik hoopje net, dat it ea hoecht.’

‘Nee, fanke.’

‘Soestû tinke, Peke, dat wy der ea op 't lân wer yn komme soene by 't folk?’

‘Dat wyt ik net. Dêr haw ik wolris noed mei. Sjoch, wat him net nei 't folk jout, wurdt der as fansels útdreaun. Sille wy fan ús kant alles dwaan wolle en kinne, om wer ta harren te hearren?’

‘'t Maklikste wie en rin der út. Nei Ynje of sa.’

‘De maklikste wei is net faak de bêste. Der is hiel wat mear moed ta nedich en bemachtigje in plakje yn eigen lân. Op dy manear sille wy allinne it heechste lok noch fine, dat der foar ús te berikken is. Net oars. Mar hoe en wat oft dat rnoat, dat soe ik samar net sizze kinne. De minsten wêze en oannimme wolle, dat liket my wol it earste. En fierder wyt ik it net fanke. Krij ik noch in pantsjefol tee?’

Dan sitte hja gâns in setsje, elts mei eigen tinzen, elts mei syn eigen ferline en de frage, is der in wei, dy't fan it ferline fiert nei in goede, blide takomst? Of rint alles dea tsjin de swiere hurde muorre fan feriensuming? Hja siket syn hân. Hy sjocht har djip yn 'e eagen. Moaie blauwe eagen, dy't al gâns triennen gûld hawwe fan leed, mar dêr't lykwols no in djip begripen yn driuwt.

Hy hâldt har fine hân fêst. Wat let it op sa'n stuit, dat hja as iensumen, as frjemden steane op de wide wrâld mei in ôfgrûn tus-

[p. 285]

ken hjoed en juster? It heechste te berikken lok, de leafde, is harres.

[II.2.3.2]

De minste wêze, by it begjin begjinne, it ferline oer it hjoed oanslute litte oan de takomst. It heart en liket allegearre wûndere skoan. Mar Peke fielt wol, de wei is langer as it siske. It begjin dat is: de âlde kunde opsykje en earst jitris de âldelju. Dat hat er ek yn 'e holle, as er op in frije dei op 'e fyts stapt. Hy hat Hiske mar ferteld lykwols, de reis gie nei âlde Ryk. Sa is 't mar better. 't Waar is net botte bêst, in fiks stik wyn út it Noard, no en dan in hagelbui en in minne loft. Mar hy is fan 't winter al moai aardich hurde op 'e âld boat en set de lea der efter. Keale neiwinter oeral. En dochs, ek yn dit hat it âlde lân syn moais. Sa fytsend en prakkesearjend hellet er yn foech oardeloere de Westerein. By de brêge hifket er in mankeardel, hoe komt er dêr it bêste. Dan set er út ein. In goed plak lân is 't fan 'e wei ôf. De fyts mar net mei. Dy set er tsjin 'e hikke oan en teart de boksen om. Syn skuonklompen kinne der wol tsjin. Der is net ien bûtendoar te bekennen. Njonken hûs stekt er lâns, der't in goate lekt. Hjir hat His thús west, dus, hjirre, jierren lyn. Syn His. Har hûs, har âlden, har ferline. Keal en fersútre lizze de mantels om it hiem hinne. It lêste ieslok fan 't blok hinget skean en feriensume. De wyn is op 'e efterbûthúsdoar oan en hoart dy iepen, as Peke de klink optilt. Mar hy hat him yn 'e macht, en fiert him gau wer ta. Oer 't bûthús op in tuolle sit de âld man mei wat biezemriis en sjocht kjel op. Under de âlde pet wei meunstert er de nijkommer ris.

‘Moarn Eable.’

‘Ja, ek moarn. Hè, wat nimme jy in wyn mei.’

‘Ja, 't is rare ûnlijich.’

‘Mar nammerste nofliker is 't hjir efter de bistjes.’

‘'k Wie mar sa frij en kom der yn; goed folk sil faaks wol wolkom wêze.’

‘Eh ja.’

‘Jy sjogge faaks wol, wa't ik bin?’

[p. 286]

‘Ja, dat sjoch ik wol.’ Syn lûd klinkt wis. Hy is dwaande in ryske te passen en noch ien en noch ien en flybket en flket. Dan sjocht er efkes op en ferskikt de pet: ‘Ik tochte, wy wiene ôfpraat, net?’

‘Ja, dat is ek sa. Ik soe ris werkomme.’

‘Hm. Wa binne jy, as 'k freegje mei?’

Peke fertelt ien en oar en de âlde harket en past ryskes.

‘Stumper; jy hawwe al wat ôfreizge, hear ik!’

‘Ja, mar men komt altyd nei 't âlde lân werom.’

‘Jonge ja. En?’

‘En, ja, dat hinget der fan ôf. Jy wite, wêr't ik om kom. Mar soene jy der gjin praat fan hearre wolle, dan sil ik gjin lijen meitsje.’

Jitris flybket er yn 'e groppe en grommelet wat yn himsels: ‘Hm, ja. Nee, dat is feitlik in ôfdiene saak, dy dweil. Is hja sûn?’

‘Ja, tige yn oarder.’

‘Hm. Oars soe ik sizze, kom der efkes yn, jy hawwe in reis op 'e lea. Ielke! Meitsje dû dy biezem krekt ôf. Ik gean efkes mei nei Mem ta.’

In lûd earne út it skuorke ropt fan ja. By de boppebûthúsdoar ropt er Mem oan: ‘Mem, bist hjir? Kom ris efkes! Dit is dy, hjir is dy man, dy't hjir okkerdeis west hat, dy fan Ljouwert, wytst wol, mei de redens.’

Hja komt fan foaren, in wûnder kreas frommis mei in pear grize kroltsjes ûnder de moarnsmûtse wei: Hiske! Yn stille bewûndering sjocht Peke nei har.

‘No, mynhear mei der wol efkes ynkomme.’

Peke folget. De kachel stiet fiks oan. Troch de skoarstien jaget de wyn. Op 'e tafel stiet de smoarge kofjeboel.

‘Ik kin mynhear hast gjin kofje mear oanbiede.’

‘Hat ek neat nedich. Ik kaam allinne om 'e groeten oer te bringen fan Hiske fan Ljouwert.’

‘Mynhear hat yn 'e Oast west, mem, en fart no op in boat. Sjoch, gean sitten.’

De âld man wiist in stoel oan.

‘Och, och.’ Mem strykt har oer de skurte en skoddet mei de holle: ‘Fui, wat fier fuort.’

[p. 287]

‘Ja, twa kear ha 'k dy kant út west. Ien kear ha 'k wer in setsje yn 't lân tahâlden, mar ik hie gjin thús mear en gjin oanhâld en hoe giet it dan hen? In thús is alles en as in minske dat mist...’

‘Och och, jà, hè.’

‘Fansels, fansels,’ grommelt de âlde.

‘Jy moatte tinke, dat hat Hiske ek field.’

‘Hoe kenne jy har. Ho, sjoch, hjir.’ Hy hâldt Peke in kistje sigaren foar, dy't er fan 't kammenet krige hat.

‘Is der bepaald gjin kofje mear, mem?’

‘Ik sil ris sjen Eable, miskien in flutske.’

‘Ja, hoe ken ik har. Tafallich; mar goed. Eigentlik wie 't hast sa, wy hiene te maaie heal en heal trouwen yn 't sin.’

Mem hâldt midden yn 't bedriuw op fan kofjedripkjen. ‘Wat sei!’

‘Ja, alteast as de âlders der akkoart mei gean koene.’

Hja swije en Peke fertelt fierder. Hy hat it each op 'e finsterbanken; dêr steane de blompotsjes mei in krante derefter. Bûten jaget de hagelbui, de kachel hellet oan. Hjir hat Hiske sitten, jierren lyn. Hoe siet se doe en wêre? En dan efkes snijt it Peke troch it hert, jà, hjir is dochs wat bard. Tusken dat ferline en hjoed leit wat, eat dat nea weisifere wurde kin. Hjir hat hja sitten as fanke, mei dreamen, idealen, ferlangens. As er har hjir doe ris weihelje kinnen hie. Hoe ryk hie soks wêze kinnen! En no sa. Minder? Nee. Faaks djipper en grutter. Mar de tragyk fan dit alles komt efkes sa fel op him oan. Yn 'e hoeke by 't rút sjocht er in jong fanke sitten, har grutte blauwe eagen dreamend, sykjend oer 't fjild...

Mem sjocht nei 't iten op 't fjoer en nei de brij op 'e kachel oer de flier.

‘Ja, ik sil jimme ek net te lang belette. 't Is hast iterstiid, tink?’

‘Och, wy ha de tiid oan ússels.’

‘Eh ja, sa by 't winterdei, hen? Kom, dan sil ik no mar wer oerein.’

De âldsjes sjogge inoar oan en swije. Mei in skerp each folget Peke dizze twa no.

‘De frou wurdt wol betanke foar it bakje kofje. It foel der lekker yn.’

[p. 288]

‘Ei nee, 't is my mâldernôch, dat der net mear wie.’

Peke siket syn pet en foar de keamersdoar draait er him jitris om nei de lju: ‘Moat ik ek boadskip oerbringe, ien of oar?’

Ek d' âld man set de pet op: ‘Nee, mar net. Hja moat hjir mar net komme. 't Moat mar net.’

Peke seit 't âld minske dei en reizget mei Eable it bûthús lâns. Ielke is mei de biezem yn 't skuorke oan 'e gong en Peke ropt goendei sa't er foar de heafeksdoar lâns rint.

‘'t Wurdt in skower, mynhear. Mar sa'n minne wyn ha jy leau 'k net, wol?’

‘Nee, en ik ha't der bêst foar oer.’

‘Soa ja.’

Hja fûstkje.

‘No, mochten jy dizze oarden ris wer útkomme.’

‘Ja. En fierder?’

‘Mear mar net.’

Peke sjocht him oan. Oars sa'n freonlik âld mantsje, mar in Fries, en in heit, dy't op 't hert wâde is.

‘Ik begryp it wol, Eable.’

Jitris jout de âlde him de hân: ‘Jy moatte mar goed op har passe. En goede reis.’

Peke lûkt de boppedoar tsjin de wyn yn ta. De kjeld giet him suver oan 'e lea. It kret leit omkeard op 'e mjuksplanke, de rein rint derôf. Peke lûkt de krage op. Is dan de kleau tusken hjoed en ferline sa grut? Is der dan safolle brutsen yn dy libbens? Hat it kwea dan sa grut west? In grutte bangens krûpt by him fannijs yn it hert. Is dan it paad ta de wrâld in wei, dêr't gjin weromkear op mûglik is?

By de wei springt er op 'e fyts. Unlijich slacht by de brêge it wetter fan 'e Swemmer tsjin 'e iggen. In nije stower makket him ree.

[II.2.3.3]

Op in moaie dei yn 'e neiwinter, begjin maart, steane Peke en Hiske by Hotel de Bleek en wachtsje op 'e Dokkumer bus. Nei in minne rite is 't waar wat omslein en Peke snúft ris. Eat fan 'e

[p. 289]

maityd yn 'e loft. Maityd? Hy kin 't him krapoan mear foar de geast helje, maityd. In oere of tolve ien en de sinne skynt. Op 'e strjitte is it drok.

De reis is de Geastmer kant út, nei Doeke-en-dy. Sa'n frije dei yn 'e wike foldocht Peke mar moai skoan. De jonge giet wer nei skoalle, dat 't is krekt sa'n gelegenheid en rin der ris út. Wy sille wer by it ferline begjinne moatte, safolle as it kin. Dat wiene Peke syn eigen wurden en dêr is er sels fan oertsjûge. En dan, hy hie Doeke ûnthjitten fan 'e winter, om ris del te kommen. Sa is der in brievekaartsje hinne gien, hy kaam mei 't jong frommis, as 't paste.

Hja reitsje by frjemden yn 'e bus. Mar fan praat oars as tegearre hawwe se gjin ferlet. Hja litte de eagen gean oer de greiden. Alles grienet op. By de Wielen binne se yn aksje om de boel wat op te knappen. Oeral de hope op in nije simmer. Stikje by bytsje nimt Peke alles op. Wat docht him dit goed en hoe ferjit er op sa'n stuit de stêd, de goare, stjonkende stienmassa.

Yn 'e doarpen lizze de kreaze húskes, opfleure fan 'e maitydssinne. Earne op in stik lân rinne lamkes: hja jachtsje op en del de slatwâl mei har noch krûme skonkjes. In pear jonges sleatsjespringe. Fierder de lannen del rint in swalker mei de pols. Piipjend rydt in jarrebak it lân del. Al dizze âlde dingen, op sa'n stuit soene se Peke hast besette. Hiske laket him oan en knikt. Sa binne se Aldtsjerk troch, foardat immen der erge yn hat en no is it oppassen. Peke wyt net krekt wêr't de reed leit nei harren ta. Mar der steane twa manlju oan 'e kant fan 'e wei, dêr is Doeke by, dat mist net. En de oare? In grut jonge mei de blaukile oan. Dat is Doeke sines dochs net? Mar, wêrom soe 't sa frjemd wêze? En Teda dan? Hja binne it. En de auto stiet stil.

‘Kom, dêr wiene jim al?’

‘Ja. Dit is Hiske, en dit Doeke.’

Efterôf in bytsje stiet de jonge.

‘No Ulke, kom hjir ris jonge, mei de klompen.’

Hy komt en jout in hân, in sterke, smoarge jongeshân. Beide manlju rûke nei ynkûle gers en it bûthús. Mei wolgefallen snúft Peke dy rook op.

‘Dit is de âldste, Doeke? Wat in keardel al, net?’

[p. 290]

‘Ja jonge, de tiid giet syn gong. Hy helpt my al.’ De reed is by winterdei in bulte min, dat hja hiene tocht, elts mar in pear klompen oan. Beide de skuon út en de fuotten yn in pear swart-sneinske klompen.

‘Hearken, wat liket dy jonge op dy, Doeke.’

Fansiden steane heit en soan Hiske op te nimmen, dy't linich yn 'e klompen stapt mei har slanke fuotsjes. Wat in stêdsjuffer. Mar hja laket gol en praat Frysk. Dochs steane se efkes frjemd foar sa'n skepseltsje oer.

De manlju rinne foarop. Ulke leit Hiske út, Mem hie de tee noch net brún, dat hja wie mar net mei kaam. De mûne hat lins en skôget dreamend syn kontreie.

‘Ja Peke jong, al fyftsjin jier sitte wy hjir mei maaie.’

Peke sjocht mear as dat er harket.

‘Is de juffer yn dizze oarden bekend?’

‘Jawol! Ik kom út 'e Westerein!’

‘Nee wol!’

De wurden geane wat lûd oer en wer, mei 't se in pear trêd efterinoar rinne. Mar dat lêste fan Doeke klinkt wol wat ryklik foars. Dat hie er grif net ferwachte.

Willemke stiet op 'e efterhússtrjitte, ferklaaid en mei in skjinne handoek yn 'e hân. Gol fûstket se mei de nijkommers.

Peke tinkt oan syn eardere reis hjir hinne, oer iis, njoggen jier lyn. Hjir is wat feroare. Doe gjin rjocht fleur, mar no hjir ljocht en libben oer hûs en hiem. Faaks de omstannichheden. Doeke hat it aardich oan 'e gong, begrypt Peke wol. Alhiel yn eigen en in oankommende jonge. Frij wenjen fan 'e mûne. No, de man is 't wurdich.

Doeke wol earst troch 't bûthús, de nijkeap sjen, dy't Peke mei him koft hat. Willemke driuwt, toe, no earst tee, net? Mar Peke rekket dochs efkes mei. Wûndere goed útfallen, stiet no droech en makket him moai op. Peke hat der syn aardichheid oan. Yn oarder is 't yn 't bûthúske, skjin en himmel en 't fee goed by de tiid. Dan slacht it yn Peke allegearre út ta in âlde leafde, syn earste leafde en de sterkste. Mar 't hat foar him net west.

Dan yn 'e hûs om tee. Oer de tafel it nije kleed, it nije blikje

[p. 291]

derop mei de sneinse reaukes. In kistje mei sigaren. Ek de foarein is net mear deselde; oer alles leit in glâns. En hjir is skiednis makke. Minsken en hûs, hja binne meiinoar fergroeid. Tiid fan fleur nei in swiere rite fan noed en wrotten.

Skiednis. Klear sjocht Peke it op sa'n stuit wer. Dat is 't, wat hy mist hat.

De bân, dy't befêstige is en fersterke, mei lân en hûs en folk. Syn skiednis?

Utinoar, yn stikjes en bytsjes, gjin fêst thús, hjir in bytsje leafde, dêr in bytsje. En hiele stikken mei neat; in dûnkergapjende ôfgrûn, de ôfgrûn fan 'e skieding, de ôfgrûn tusken ferline en hjoed. No fan ûnderen ôf begjinne, jitris de takomst opbouwe en skiednis meitsje? Hy lûkt nei de fjirtich skielk.

Ulke is ek efkes delfallen op 'e hoeke fan in stoel. Peke hat syn aardichheid oan de jonge, sa't er dêr sit. Dat type jonge, sa't Peke it al dy jierren lâns net fergetten hat. Pet op 'e knibbel, mouwen fan 'e kile wat oan 'e koarte kant, tou om 'e broek, 't hier ferwaaid om 'e holle. Unwennich pluzet er op in gewoane dei yn 'e wike syn koekje op.

‘Sil ik no mar nei efteren gean, Heit?’

‘Ja, dat kin wol, jonge. Stek der noch mar in pear stikjes kûle by. En wat hea delsmite, hen.’

‘Ja.’ De pet glydt op en hy stekt ôf.

En Peke sjocht syn eigen jonge foar him. Fine hannen, manearen, moai opkjimd hier, linige lea. Wat betsjut dat foar him? Skyt der op. O, wat soe er net jaan wolle, as er sa'n jonge hie! Sa'n jonge! Dit spint er út.

Mar nea... nea... Allinne him... Dan hâldt er himsels yn. Sil er syn eigen bern ôffalle! Och, 't is sa'n dei ek krekt, oft alles sterker ropt en skerper tekenet.

Hiske sit âlderwetsk yn 't hoekje en kin 't skoan pratende hâlde. Stiltsjeswei sit Willemke har op te nimmen, har rokje en lúksbreidene jumper-blouse, har hier, baarjend om 'e holle. In stêdsjuffer. Peke sjocht nei har. Ja, in juffer, mar yngreven Frysk en eigen. Harkje mar nei it praat.

‘De juffer komt út 'e Westerein, Wilemke.’

‘Ei kom!’

[p. 292]

Hja laitsje. ‘Mar fêst altyd yn 'e stêd sitten, net?’

‘Dat al in bulte, ja.’

De klûntsjes knappe yn 'e gleone tee. Foarhûs leit de mûnetocht, fierderop rint de feart. Oer de kamp falt it skaad fan 'e mûne. In ko grynt yn 't bûthús. En de manlju smoke in sigaar. It praat giet fan 't iene nei 't oare. Rûm en ryk is 't Peke om 't hert. 't Is oft in ferlerne dream deunoan driuwt. Peke smookt. Efter Dokkum út? Nee, dêr komt Doeke net safolle mear. Har libben leit hjirre no, en ferlangst, och nee, dat kin er net sizze. Hja binne der hjir hielendal yn rekke. Peke fertelt, hy sit op 'e boat tsjintwurdich.

‘Jonge; dat dû hast it ek fûn begrypik. Is 't wat foar fêst, Peke?’

‘No, 'k tocht hast fan wol. Dat is te sizzen, ik sil wol wat bliuwe kinne. Mar 'k wyt net, oft it op 'n doer myn sin wol is.’

‘Nee jonge? Fêst wurk en fêst jild, wat woest noch mear?’

‘Och Doeke, moatst tinke, as men ienkear yn 'e buorkerij sitten hat, dan giet dêr neat boppe út. Oan 'e oare kant, men rekket der fansels wol wat út.’

‘Ja, dêr bin ik ek bang foar. In sunich stikje brea, Peke, as men der net yn sit en 't wat oan 'e gong hat. Ik soe 't tsjintwurdich net ien oanriede en begjin foar himsels. Nee jonge, nee!’ En Doeke sjocht ris skean nei Hiske. Foar himsels follet er dizze wurden faaks oan. It ûntkomt Peke net en yn himsels laket er. Mei sa'n wyfke alhielendal net, soks hearde der efteroan te kommen.

‘Mar moatst tinke Doeke, it lân lûkt jin altyd wer.’

Doeke swijt en oan syn eagen sjocht Peke, dizze wurden hat er net ferstien, net wat derefter sit.

‘Jimme kinne hast mar 't bêste yn 'e stêd bliuwe, tink.’

De neidei is goed en myld, deun komt it âlde by, mar datte, it djipste ûntkomt har. Dat der in grut langstme libbet yn Peke syn hert, in machtich roppen nei it lân, nei de wide fjilden en de kleare kimen, dat allegearre ûntkomt Doeke, bêste man en freon as er wêze mei. En efkes falt der in stiltme tusken har. Peke syn eagen dwale fier de greiden oer, syn tinzen noch folle fierder.

De kij hawwe al ris lûd jûn en Ulke is der oer gear en smyt de earste jefte foar. Peke hat him wol oan 'e gong heard mei foarwei feien.

[p. 293]

Dan stekke de manlju de keamer ek út. Oer 't fjild sakket de sinne. Yn 'e hûs rommelje de froulju it teeguod op. De manlju dogge in slach om 't hûs.

‘No moat ik my efkes ferstrûpe en de jonge helpe. Dat kin wol, tink?’

‘Wis al, gean dyn gong. Ik moat de saak noch ris efkes better opnimme.’

Peke dwaalt it hiem yn 't rûn. Ulke hat de kile by de broek yn treaun en komt mei de bleate holle bûtendoar. Hy hellet de melkerij fan 't amerrek. In pear tellen steane se byinoar te praten. Mar in Fryske jonge fan dizze jierren is gau útpraat en Peke wyt soks. En dochs, it docht him sa wûnder goed, om dizze jonge hjir yn syn oersteat pielen te sjen.

‘Wa komme dêr de reed del?’

‘De bern út skoalle.’

Hja dogge it op har deade gemak en hingelje by eltse hikke in hoart om.

Jonge ja, hearken ja, sa diene hja it ommers. Al dy lytse dingen, 't is Peke of priuwde er se ien foar ien op 'e tonge.

Dan komt His om hûs hinne. Tegearre kuierje se op 'e mûnetocht ta, dêr't it skaad falt fan 'e mûne. Fier de greiden oer ropt it eineguod, dat op hûs ta komt. It kofee troch de iepen bûthúsdoar grynt. Earne op 'e pleats pipet it mjukskret. Op 'e reed rinne de bern út skoalle. Oer it fjild, dêr't it earste teare grien de maityd wytget, falt de jûn. In dream allyk is it.

Hja steane tegearre en swije.

‘Hjir binn' wy thús, Hiske, fanke!’

‘Willemke komt bûtendoar en leget de kofjekanne.’

‘Moaie jûn, hen!’

‘Kostlik!’

Dan harkje se nei de bûthúslûden.

‘Ja, thús. Mar nea wurdt it ús thús wer, tink.’

‘'k Wyt net, fanke.’

Hja sjogge nei de eintsjes, dy't ûnder lûd jûchhei op hûs ta sette; de foarliksten litte har glide yn 'e mûnetocht.

In lamke ropt op 'e slatwâl. It skruten lûd fan in nije maityd.

[p. 294]

[II.2.3.4]

Hja hawwe dizze reis guod yn foar Ynje. Koffers en kisten fan in famylje dy't wer ôfstekt. Fan 'e moarn hawwe Peke en syn maat der daalk mei hinne west, de boel op in sleper, want it wie feitlik al oan 'e lette kant. Woansdei, fan 'e middei om in oere of trije fjouwer giet er fuort. Peke kin de hiele dei it byld fan 'e ‘Marnix’ net kwytreitsje.

Dat de middeis om in oere of ien twa, as er de kâns sjocht en rin der efkes út, freget er soks oan 'e kaptein, in geskikt man. Dat kin wol en út 'e gauwigens in bytsje ferstrûpt, stekt er de kant út nei de Nederlânkaai. Ridlik gau springt er op 'e tram. Wat him feitlik beweecht en doch soks? Och, 't is as mei sa'n bulte dingen, himsels kin er it net ferklearje. En ek wol. It ien mei 't oar. Der wie earst dy bagaazje foar de boat. En de maitiid. De maitiid dy't út ûnbekende oarden syn wei fûn hat en driuwt yn 'e loften.

Yn Fryslân te wjerskanten fan it wetter wie 't as brûze it libben ta de grûn út. Wis, in earst begjin. Maart, wat wol men. Mar it wie der. En in grutte ûnrêst hat him dêrtroch fêstset yn syn hert. Ja, ûnrêst en in ûnbestimd langstme. In nije tiid is ynset. Foar Peke is 't ek krekt as moat der wat komme, wat nijs, wat oars. Is dit it wurk fan 'e maitiid, dy't him yn 'e ieren en it bloed krûpt? Hy stiet op 'e tram en sjocht nei de útrinnende beammen en fielt op 't balkon de maitydswyn, dy't him om 'e holle strykt. By in halte stapt er ôf en rint it lêste ein. Twaën trijen. Hy sjocht nei it sintsje en harket nei de minsken. En yn syn hert is in ûnbestimde blidens.

By de kantoaren is drokte en fertier. Swiere lûden fan kranen en lieren slagge op tsjin 'e hege muorren, rôlje út oer 't wetter. En hjir rint Peke, yn syn ferklaaierspakje. Foar it gebou fan 'e Nederlân parkearje auto's. In taksy rûtst him foarby en skoot yn 'e rige. Drok en hastich rûgelt it folk derût. Efterop sitte koffers bûn. Folk fan 'e boat yn unifoarm komt der op ta, de letters fan 'e maatskippij foar op 'e pet. Yn in omsjoch hawwe se de boel efter los en drafkje der mei op 'e boat ta. De passazjiers sjouwe der drok pratend efteroan. Dêr binne ek fuortbringers

[p. 295]

by. Strak giet de iene helte werom, de oaren driuwe ôf, it wide wetter op. Hy, Peke heart ta de earsten. In bliuwer. Hja geane de hoeke om, Peke ek. Ja, dêr lêst er, heech en foars: ‘Marnix van Sint Aldegonde.’ Skean sjocht Peke der tsjin op. Yn swiere letters de namme yn 'e flank. It bloed polsket him fûl troch de ieren. Foarenoan raze de kranen en lieren swiere. It folk rint de brêge oer. Hjirre mei de rêch tsjin 'e muorre oan stiet Peke en nimt de boel op. Oan dek steane de Javaanske jonges, lyts, dimmen, swijend en ôfwachtsjend. In baboe ropt oan 'e bern ûnder har hoede. Op 'e brêge steane in pear offisieren en sjogge rêstich del op it gedoch ûnder har op 'e kaai. In amerij noch en har skip ploeget it wide wetter, in wei nei it lân fan sinne en simmer. Der wurde blommen brocht. Nijkommers. Sjoch, it blauwe pakje, militêren. Och hearken ja! Jitris fûl en lûder giet dat hert! En it waarme bloed fielt er yn al syn lea. Soe er har op 't skouder klopje en roppe: ‘Hai sobat!’¹ Mar hy bliuwt stean mei de rêch tsjin 'e muorre en stoarret har nei, de brêge op. In gong slacht boppe. Muzyk spilet. Noch ienkear. Hoe graach soe er dêr noch ienkear boppe sjen! Allinne foar passazjiers en famylje. Mar soe in âldmaat dan net ienkear talitten wurde? Hy stevent op 'e brêge ta en rint him op. De hofmasters hâlde de hân út om in tagongskaart. Hy hat him net.

‘Ouwe klant heren. Even een kijkje.’

‘Spijt ons, m'neer. We kunnen u niet toelaten.’

‘Hoe kom ik er dan op?’

‘Als passagier bijvoorbeeld.’ De hofmaster laket. ‘Nee heus m'neer, we mogen het niet doen.’

Efkes lit Peke syn eagen gean troch it salon, dêr't de man mei de liedende gong lâns rint. Klubkes drokpratende minsken, rinnende Javaanske jonges op bleate fuotten. In wûndere rook slacht him temjitte, rook fan 'e boat. Ja, sa wie it. Dan draait er him om, groetet de hofmasters, dy't freonlik weromknikke. Hy moat útwike foar nij oankommende lju en siket syn plakje by de muorre wer op. Nee, dit libben is sletten foar him. Dat docht him sear. Mar, dan ynienen betinkt er, as er no ris woe?

1 Mal.: freon.

[p. 296]

‘Als passagier bijvoorbeeld,’ sei de hofmaster. Ja, as er no ris woe? Wa soe him keare? En wat soe him lette? Hiske... en de jonge. Yn in smûk hoekje mei de dekstoel. Tsjin 'e jûn te IJmuiden út, nacht oer de Noardsee... Southampton... de Spaanske kust... Gibraltar, de machtige reus... Algiers, it heimige Afrika... Jitris âld jeropa: Genua... de Stromboli by nacht... Port Said, de poarte ta it Easten... Reade See...

En Hiske, hy soe har eagen sjen wolle! Hark, kranen en lieren, muzyk yn 't salon. Lûken falle ta, alles makket him ree foar de ôfreis. En hy, Peke, stiet lyts en hean deun tsjin 'e muorre oan en stoarret nei de kolos foar him en nei de sinne, dy't oer 't wetter skilfert.

As er woe, siet er yn nije wike oan board. Fryslân? De âldman út 'e Westerein sei, nee, dochs mar net. Doeke syn betinken, jimme sille wol better dizze kant net útkomme kinne, tink. En Hiske. Wolle? Wis, dêr't hy hinne tsjocht, giet hja mei. Hja twivelet oan 't âld ferline. De jonge? Och ja, de jonge. Dat wa is it feitlik, dy't der yn 'e wei stiet, om wer de reis te meitsjen? Hy, Peke Donia... Hè, efkes skrillet er op fan 'e earste fûle floite. Hoe wolkom wie dit lûd, dêr earne oan 'e kaai. Noch in amerij en fuort, en it plak oan 'e steger is leech. Hjir skilfert de sinne it bleke wetter; jinsen bleakerje de grutte seeën fan ljocht; dêr broeie en groeie de machtige bosken, fulkaansilhûetten smoke tsjin 'e ljochte loft. En de grutte havens wachtsje: dêr geane en komme de skippen... Algiers... Genua... Port Saïd... Colombo... Singapore... hertslach fan 'e wrâld... gean... kommen. Seeën wanke, havens roppe... de jûn falt oer Port Saïd... Caravellis... Simon Arzt... ljochte kafees. Moarn oan 'e Reade See; troch de woastinen widzje en wobbelje de kamelen. En de bern fan 'e boat roppe har in goede reis ta; de man fan 'e woastinen wiuwt mei de hân werom...

Oer Atjeh... oer de Preanger falt de jûn. Foar syn hûs yn 't tún sit Rikus en wurdt huverich, de jûnsloft is net goed foar syn rimmetyk... de dei is stoarn... troch de jûn driuwe de nachtlûden oan... de gamelan yn 'e dessa...

Twadde floite! Hjir stiet Peke Donia tsjin 'e muorre. Wêrom?

[p. 297]

Ja, de maklikste wei. En Fryslân fersinkt skier en iensum earne oan 'e kym.

Trêde floite! De trossen geane los, de brêge swaait troch de loft. Yn 'e hal spilet it Wilhelmus. Stil stiet Peke yn 'e hâlding, allinne by de muorre. Hy sjocht net al de oerstjoer wiuwende minsken foar him, de boat sjocht er nei, dy't los rekket en foarút sjit...

Allinne bliuwt er stean, ek as de kaai leechrint. Sa geane syn tinzen oer 't wetter, de boat efternei. Sa stie er oan 'e oare kant, hoe faak net, en lange en telde de tiden. Lange, lange. Nei Fryslân! En no soe er, foargoed, datselde lân farwol sizze? Hat er dêrfoar ûnwennich west en leave en lange? Sjoch, de sinne sakket skean oer 'e stêd. Sakket strak oer Fryslân. Nacht oer Ynje is 't no... it wie der goed. In minske kin net alles ha. It moat út wêze, of in libben giet kapot. Jûn oer Fryslân. Oaremoarn thús. Thús? Ja, thús. In nije maitiid, in nij libben, in nij begjin! En grut en fêst stiet it dit amerij foar Peke: ek dit healslachtige moat út wêze. Fryslân of gjin Fryslân. It wurdt syn lêste reis dizze; freed is er frij man. De dream hat langernôch duorre; de died, en no de died!

De oare middeis om trije en fjouweren lizze se yn 'e slûs en sette gong nei 't Noardeast. Oer 't wetter sakket de sinne. Oan 'e kant fan Fryslân begjint de jûn te skimerjen, de lêste nacht, foar't er thús is, eigen grûn, Hiske, de jonge. Der rizet moarnier in nije sinne. En eltse dei kliuwt er no efkes heger. En eltse dei sil der mear libben ta de grûn útbrûze en mear sinne tine yn 'e loften! Dit is de simmer, de earste, de goede, goudene, de nije!

Der komt wyn. Foarop set er mei Abe de seilen fêst oer de lûken. Foars strûpt er se fêst. Foar 't lêst en goed. Fleurich ploeget de boech it wetter.

Dan helje se de lampen út 'e kast. Strak falt de nacht oer 't wetter. Mar moarnier kliuwt de nije, goudene sinne en farre se foar 't lêst de slûzen yn fan 't heitelân.

‘Lêste reis foar my, Abe!’

‘... Wat sei!!...’