Peke Donia, de koloniael

[p. 264]

[II.2.2] Hjoed

[II.2.2.1]

Wylst Peke de âld koffer taspikert, dêr't knieren en slot skjin fan ynein binne, moat er tinke oan in oare ferhuzerij, njoggen jier lyn. Yn Heite en Memme âld hûs. No helpt er Hiske út 'e klinte. In nuvere ferliking. Dat wie it priisjaan, it bittere priisjaan fan in ynleaf ferline, dit it bliid beëindigjen fan in dûnkere rite.

Yn 't alkoof is Hiske dwaande, it lêste guod noch yn in koffer te triuwen. Linien, feardich giet it har ôf yn har kwyk jurkje. Peke sjocht der nei: alles wat hja draacht sit har as wie 't der om getten; in fanke mei smaak, tinkt er ynienen.

In âld opkeaper jout lûd en komt de gong yn. Syn karre stiet foar de doar. Oft mynhear der wat op tsjin hat, dat er syn gong giet? Welnee, man. In pear stuollen, de kachel, de divan...

Syn glûprige eagen geane ris nei Hiske, dy't krekt ta de doar ynkomt: ‘Dy mut nou oek mar fut, juffer...?’

Peke springt oerein, hy is klear. Hy pakt it joadsje by de lurven: ‘Wol Moos gjin praatsjes ferkeapje? En as de bliksem de boel derút, of der falle diggels! Hen?’

‘Ja, minhear!’ Moos tikket senuweftich oan 'e pet en klaut de boel byinoar.

‘Bist klear, fanke?’ Hja knikt.

‘Dan sil 'k in karre helje.’

‘Hast dat noch oan tiid jong. Hoe let moatst farre?’

‘Ien oere der wêze, 't is no noch gjin tsien.’

Hy draaft derút en skarrelt in karreferhierder op. Der is ek wol in foech jonge, dy't in sint fertsjinje wol.

Lofts en rjochts stiet it folk Peke oan te gapjen. Underdúmsk in smeulsk praatsje. In ûnferskillich útdaagjende keardel, in jaloersk frommis. Botte lûdop giet it lykwols net.

't Is deselde fint, dy't der lêsten in grouwe boer útkegele hat; in

[p. 265]

koloniaal, hawwe se útfûn. ‘En met dy kerels mutte je oppasse, dy binne it snijen su gewoan,’ sa leit in omstipper de saak út.

Peke pakt de grutte koffer op 'e nekke en sjout dy op de skokarre. Twa lytskes komme efternei. Dan betsjut er it de jonge: dus krekt oer 't spoar yn 'e Skrâns, rjochtsôf, de strjitte foar 't stasjon oer, nûmer sa en safolle. En it gefaltsje hobbelt oer de stiennen.

Stuollen binne der yn 'e hûs net mear, dat se falle elts op in râne fan 'e tafel del.

‘No moatst noch mar ris goed om dy hinne sjen, fanke, 't sil wol foar 't lêst wêze.’

‘My insoarch.’

‘Is der noch wat, dat dy bynt hjir?’

‘Och nee, hoe soe 't. Oan 'e oare kant, in minske hinget altyd in bytsje oan 't ferline. Moatst net ferjitte, doe't ik hjir in thús fûn by Foekje, wiene wy fan God en alle minsken ferlitten, dat doe wie ik tankber foar 't ûnderkommen. En hja is hjir siik wurden. En dan, ik ha dy hjir it earst troffen.’

‘Ikbegryp it, bern.’

Hja slingeret wat mei de fuotten: ‘Sille wy dan mar?’

Mar Peke moat earst oanstekke.

‘Wytst al dat ik wurk ha?’

Hy sjocht freegjend efterom: ‘Hm?’

‘Ja heite, in kantoar op 'e Grêftswâl, skjinmeitsje.’

Peke jaget de keamer fol reek en snúft.

‘Bist net bliid?’

‘Nee. Dêr hiest earst ek wolris mei my oer prate kind, sok wurk, dêr.’

‘No wat, sok wurk. Hast my der soms te goed ta?’

‘Ja. Ast myn sokken no noch ris hiel hâlde soest?’

‘Dat sil 'k lykwols. Dû bist net te goed om as dekknecht te farren wol? Dan ik ek net foar soks, hú. En 'k tink dat 'k noch in twaddenien krije kin. Sa sit it, Petrus, jonge!’

Hy springt fan 'e tafel ôf, lûkt de jekker oer de trui hinne en set de pet op.

Hja sjit de mantel oan en beide steane ree.

‘Neat fergetten?’

[p. 266]

Efterinoar sjouwe se it smelle gonkje troch. Hy sjocht, hoe't se feardich foar him út wipt, de tas ûnder de earm. Uttocht út Egypte. In pear lummelders hingelje tichte by de doar om, mar as Peke se ris rjocht op en del oansjocht, kuierje se de stege yn. In pear froulju hokje gear by in foardoar. In slachtersjonge en in petroaljeman bliuwe efkes stean. Wat is hjir te dwaan?

Peke jout syn fanke in earm en hja knypeaget tsjin him.

‘Dy Sinees haalt de moaiste meid fan 'e buert, hest dat begrepen?’

Hja kuierje troch.

‘Komplimintsje fan 'e buorren foar dy, fanke.’

Hja sjit in kaam en hâldt him steviger fêst.

Dikke Bertha sjocht it spul ek gean; soks kin har goedkarren net weidrage: ‘Nou ik hoop, kien, dat er je bedondert of dast in sleep kienders krijste. Dan spreke we mekaar weer es.’

De omstanders gnyskje. Hja draaie tegearre de hoeke om. Peke stekt de hân op en wiuwt. No trêdzje se hastich oan, 't lûkt nei tolven.

‘Ja, twa jier is 't no al sawat, dat ik út Amsterdam kaam. Foek is al mear as in jier dea. It stumper. En net ien fan al har folk hat ienkear wer nei har omsjoen. Hè, sa wreed.’

‘Wis fanke. Mar jimme libben leit de minsken sa fier út 'e roai, dêr is gjin begripen mûglik.’

‘Dus by myn famylje ek net?’

‘No 't soe my neat ferwûnderje fan net. Wy sille ús eigen libben opbouwe moatte, fanke. En op alle tsjinstuiten rekkenje. Outlaws.’

‘Wat is dat?’

‘Paria's.’

‘De bekrompen, stumperige, lytsboargerlike, lamlindich-slop kristlike minskjes, dy't net wite wat libben is!’

‘Moatst net samar sizze, fanke. Begripe is ferjaan; dat jildt foar ús, mar ek foar har.’

‘Miskien hast wol gelyk jonge. Mar lit ús dêr op 't heden mar net oer prate. Bah!’

Ungemurken steane se foar de oerwei en wachtsje, oant de bomen omheech geane.

[p. 267]

‘Ik doar wol wer mei dy te kommen, net?’

‘Jonge ja, no noch moaier. Dû soest der net yn 'e hûs meie. Dan kinne se fuortendaalk opwaaie! Gjin keunsten. Nacht en dei moat de doar dêr foar dy iepen stean. Ik sil 't wol sizze.’

't Is in âldeftich minske, dêr't hja har nij thús fûn hat. Mei in net jonge dochter mear yn 'e hûs. As de doar iepengiet, seit Hiske fan der wiene hja al, dit is har oansteande en hja sil der akkoart mei gean moatte, dat er altemets ris oer de flier komt. Nee, mei sokke dingen bemuoit de âlde har net. 't Jild foarút en net tefolle drokte yn 'e hûs, dat is alles.

De koffers binne der al en steane boppe.

Peke wol daalk mar oan 't útpakken, mar de tiid falt him ôf. Efkes steane se tegearre foar 't rút, dat útsjocht op 't stasjons-emplasemint, dêr't it libben rydt en rost. Hjir sil er noch wolris stean. ‘En no dû fuort. Oars krigest daalk al lijen troch my. Freed bist wer thús? Dan bringst my de stikkene sokken mar, hear!’

Hy lit syn grutte hannen efkes troch har sêft hier glide en boldert de treppen del. Hjoed farre. Noch nea hat Amsterdam him sa fier like as op dit stuit! En freed liket in ivichheid! Mar Hiske is teplak.

[II.2.2.2]

Jûntiid. Peke stekt allinne de kant út nei hûs ta. Ja, syn beslút stiet fêst. Sadree 't er thús komt, sil er it syn jonge fertelle. Fan alle kanten hat er it besjoen, mei Hiske de saak bepraat. Hat er op 't lêst net it folste rjocht en bou syn eigen lok, syn eigen libben fierder op? Wat belet him dan en fertel it de jonge? It ferline? Hat syn mem net ien fan eigen folk en bloed foar kar nommen boppe him? 't Is goed sa. Mar, oars, hy hie har nommen, om harsels en om it bern. 't Hat sa net west, 't is goed. Mar hja hat it bern priisjûn. Wat bynt him noch oan 't ferline?

Sa sitte se de jûns nei iten tegearre op 't keammerke, as Peke deroer begjint.

Teda sjocht net op en fimelt wat mei in boek om, dêr't er oer gear is, en docht as wie 't wat hiel gewoans. It benijt Peke en hy freget: ‘Of witst it wol?’

[p. 268]

‘'k Ha 't fan 'e jonges heard.’

Peke sûcht oan 'e piip.

‘Hoe en wat?’

‘Dat Heit har meinommen hat nei de bioskoop.’

Hy bliuwt oer syn boek bûgd sitten en Peke sjocht, der falle in pear dikke drippen op it blêd.

‘No, no; moaststû dêrom no sa?’

‘Se pleagje my dermei. 't Is hjir allegear like beroerd!’

Hy lit de holle op 'e tafel falle.

‘En ik hie tocht, datst jûn krekt efkes mei my der oan ta rûnste.

Efkes kennismeitsje.’

‘Nee, ik gean net mei. Noait! Ik gean net mei nei sa'n rotmeid...!’

It bloed fljocht Peke nei de holle. Dit sil er hearre fan syn eigen bern! It bern, dêr't er syn libben oan ferbûn hat, dat er yn 'e kampong efterlitte kinnen hie en der hie gjin hoanne nei kraaid. Dy sil him dwers sitte en him by de lêste greep nei 't lok yn 'e wei stean! Oerein fljocht er en hy kriget syn bern by 't skouder, dat de stoel efterút fljocht en hy slacht yn 't wylde wei, him op 'e holle, dêr, dêr!

‘Dat wurd sil ik fan dy gjin twadde kear hearre! Begrepen? Heard? Ut it apelân ha 'k dy meisleept, oars hiest dêr yn 'e smoargens sitten fan 'e kampong. En no silst de ienfâldichste plicht tsjinoer dyn heit ferjitte? Lammeling!’

‘Ik haw der noait om frege. Hie my der mar bliuwe litten!’ gûlt er.

‘Stil, sis ik dy! Hâld dy de tût! Ik bin hjir baas, gjin wurd mear! Daalk de jas oan en mei silste. No sil 'k it dy oars fertelle!’

De jonge bliuwt lizzen mei bûgde holle.

‘Hast heard? En gau wat!’

Triljend giet er sels nei 't sliepkeammerke, razend, it sûzjende bloed yn 'e kop, mei rêde siken.

Dus hy hat syn bern slein. Syn jonge. Syn lytse bûkemantsje fan earen. Dat krekt dy him de foet op dit stuit, dit alles beskiedende stuit, dwers sette moat. Is it libben dan nea ienfâldich?

Hy kjimt it hier en lûkt oare klean oan. Teda komt ek en docht swijend, wat him hjitten is. Peke syn lilkens sakket. Hoe

[p. 269]

graach soe er him no efkes oanhelje, syn jonge, syn eigen flêsk en bloed. Hy sjocht nei him yn 'e spegel. Ja, syn trekken dochs. Mar ûnder de swiere teisters ljochtsje djip en barnend de dûnkere eagen. Dy binne net fan him. Ek net it swarte, baarjende hier, dêr't er no de kaam troch hellet. Soe er him ea oant yn it djipst fan syn siel begripe, syn eigen bern? In grutte twivel giet troch him hinne.

Hy docht it ljocht út en se geane de treppen del. Swijend lizze se it grutste ein ôf. Peke besiket in wurd of wat te praten. Teda andert mei ja en nee. Al sjocht er Heit efkes freegjend oan as se de kant nei de Skrâns útrinne. Peke fernimt soks: ‘Hja wennet no yn 'e Skrâns.’ Trije kear lit Peke it skeltsje gean, dat is foar har. Hja komt de trep delwippen en de doar springt iepen.

Dan sjocht Peke twa pear benijde eagen. Teda sjocht foar him in kant, elegant jong frommis, dy't it wyldkrollend hier wat nei efteren slacht, mei smaak klaaid en om 'e mûle in freonlike laits.

Dat en sa is hja dus!

Foar har stiet in lange, feardige, wat spjuchtige jonge, benei fan heite hichte. By 't gongsljocht sjocht se him better. Syn trekken, flitst it troch har hinne, syn mûle, syn kin. En dochs oars. Dy hâlding, dat foarkommen, soks is net fan dit ras. Dy eagen, dat bosk swart hier, dat artistyk nei ien kant hinget, nee, dat allegearre is frjemd. Hja nimt syn fine hân en harket nei it nuver-Frysk aksint. Dan giet it nei boppen.

Yn de smûke keamer falt hast daalk in ûngewoane stiltme. De twa nimme inoar ris op. Fan uterlik moatte se inoar tafalle. Mar fierder, ja, wat fierder? De pear algemiene frazen ferriede neat. Hy giet op 'e Mulo. Hja hat der ek in jiermannich hinne reizge, nei in oarenien dan.

Hjir hat Peke byinoar alles wat er op dat stuit te wrâld it meast leavet. It leafste fan 't ferline, it leafste foar de takomst, sille dizze twa inoar oannimme? Yn leafde rêste syn eagen op beide. Mar in bang fermoeden krûpt yn syn hert omheech. En as it ris net koe? It moat! En as 't no dochs ris net mûglik wie?

It praat bliuwt tige algemien. Peke fertelt fan de lêste reis, it waar ûnderweis, de drokte yn Amsterdam.

[p. 270]

Hja freget, wêr soe Teda it leafst wêze?

Prompt falt syn andert der oerhinne: ‘Yn Ynje, fansels.’

Hja kit der tsjinyn, soe hjir ek net in bulte moais te flnen wêze? Hy lûkt twivelmoedich oan 'e skouders en de eagen binne net te bedjipjen. Hja glimket en jout allegear in kopke tee.

Peke ferskikt him noflik yn 'e stoel: ‘En, moarntejûn tegearre mei my de stêd yn?’

Hiske set it teekopke foar Peke del en jout him in knypeachje. Dan foar Teda en set him de hân op 't skouder, har eagen laitsje: ‘Silk wy?’ Hoopfol sjogge har eagen him oan. Hast ûngemurken lûkt er it skouder oan. Hja falt yn har stuoltsje del en 't praat giet wer oer wat oars.

Noflik lit Peke syn eagen gean troch it keammerke. Yn dy inkelde dagen is hjir sfear kaam en dat is har wurk. Gouden ljochtet har hier by it lampeskynsel. En grutte inerlike blidens trillet yn syn hert. Alles sil en moat goed komme. Ferline en takomst, yn it hjoed silk se oaninoar slute. En oars: syn beslut is fallen: ditte mei net wer ferlern gean! Dat it lykwols ta in kar net komme sil, it stiet foar him fêst.

Hja meitsje it net lang. Teda hat noch ien en oar te karen. Peke in brief ôf te meitsjen.

As hja heit en soan nei ûnderen ta bringt, is har ôfskie gol en hertlik. Teda syn buging is formeel, syn hân korrekt, mar kâld. Peke sjocht it: hjir is de ôfstân; de net te fiemjen Easterling. It docht him sear. Syn hândruk foar har is lang en begripend. Hja reizgje ôf en sjogge har by 't lantearneljocht stean. Hja wiuwt en de doar falt efter har ta.

Troch de winige strjitten stekke se op hûs ta. Teda jout syn lêste skoalkwurk in klap foar 't gat en giet ûnder de tekkens. By de tafel bliuwt Peke sitten, gâns in skoft, sûnder wat te dwaan. Dan giet er ek nei de sliepkeamer. Op 'e râne fan it ledikant giet er sitten en streaket it swarte hier fan syn jonge. Lang. Hy wurdt der net wekker fan. Bleek, mar geef en moai binne syn trekken. Grut wurdt er, bern fan 't Easten: ierryp. Syn bern: o, wat is er mâl mei him. Yn syn hannen en syn hert pinigje de slaggen nei, dy't er syn jonge ferkoft hat, mear as se ea it bern sear dwaan koene. Wêrom? Wêrom dan ek sa?

[p. 271]

De jonge kreunt sêft en draait him op 'e oare side. Peke harket nei de strjitlûden en bliuwt sitten op 'e râne fan 't bêd; as hoede er syn jonge foar ûnk en leed.

[II.2.2.3]

Allinne, deun foar 't finster, sit Peke. It kacheltsje barnt, mar botte kâld is 't net. De gerdinen hat er iepenskood, want oer de pannen fan de rige huzen, dêr't er op út sjocht, streamt it sulvren moanneljocht yn in grutte, ûnbehindere, rynske myldens. Folle moanne. De jonge is fuort, by syn maat.

Peke hinget foaroer yn 't finsterbank en digert nei de ljochtsee, leit mar stil te sjen en oer syn wêzen leit in glim. Mei it ripe moanneljocht streame oantinkens en tinzen op him ta. Lang lyn, hoe lang?, kaam er by sok waar thús út 'e jûnsskoalle; de wide lannen myld en stil ûnder it wite ljocht, in lûd op in pleats earne, in fyts sûzjend oer de berypte wei, de twivelige lampen fan 'e buorren omfierrens en yn syn hert in ûnbegryplik grutte blidens en in net te sizzen langstme. Hoe grut wie it liet dat natuer en nacht foar him allinne songen. Dat is lang lyn. Mar yn itselde hert trillet de sang fan kleare loften nei.

Dan, mei in grutte sprong oer tiden en seeën nei Ynje: Ynje by ljochtmoanne. Dêr stie ek it ljocht yn syn seinigjende rykdom te prealjen en sulveren skilfere it oer de sêftkes-núnderjende see. Hy siet earne op in úthoeke fan in terras, efter spile it orkest. En syn dreamen giene fier, fier oer de wide wetters; dêr twinkelen ljochtsjes fan in boat. En noch fierder, fierder wie it Westen. En noch fierder, earne, wêre?, wie it lok, it folsleine, grutte, wachtsjende... Hiske!

Dêr belânet er wer. Hiske! En hy hjir op syn keammerke. Mei in brief yn 'e hân. Fan Rikus. Dy hat rimmetyk yn 't rjochterskouder en kin min skriuwe. Dochs in fleurich brief. In lokwinsk. Hast it fûn, keardel! Hâld fêst! Mar it soe dus betsjutte nea wer? En hy sil de eagen ta dwaan moatte sûnder har wer te sjen, it neiste dat him te wrâld oerbleaun is. En dochs: hâld fêst, nim! Mar mocht it lykop gean kinne: syn hûs stiet iepen, wat er te bieden hat, biedt er.

[p. 272]

As Peke net oppast, springe him de triennen yn 'e eagen, sa âld en grut as er is. Altyd it lûken fan twa kanten. Of, hiel hoeden fernimt er der nei, of oars: de jonge, hoe moat it dêrmei? Ek foar him allinne stiet syn hûs iepen: de soan fan Peke is fersoarge...

Ek dat faaks net? Dan de meast ynlike lokwinsken op it nije paad dat er ynslein is!

O, hoe fel komme al dy âlde dingen sa'n stuit wer op jin ta! Teda. Ofstean? Noch net ienris oan de âlde sels! Al de eleminten, dy't syn lok útmeitsje, gearfoegje mei in fêste bân: soks is de grutte dream fan syn hert!

Nee wier net Rikus, wier net.

En hjir sit Peke en de kostfrou hat him de keamer opsein. Der komt in winkelmantsje by har oan 'e doar, dy hat ek de loop yn 'e Skrâns. Koartby op in middei ha se gâns in skoft tegearre yn 'e iepen doar stien en doe fertelde er har sa ien en oar. Ja, hy hie it ek wer fan in oar, hear! Mar dy mynhear hjirre by har op keamers, dy man út 'e Oast, kaam tsjintwurdich in bulte yn 'e Skrâns by in frommis. Dy wenne dêr allinne by in widdo. Ek noch net sa lang. Mar no seine se, en it moat ek wol sa wêze, hja hie earder earne net fier fan 'e Aldehou tahâlden en, no ja, sa wie 't op 't lêst mar, har mei oare manlju ôfjûn. No dy, dêr kaam er in bulte. Hja skynde no oars net folle besite mear te krijen, hearde er. Mar wat moast men no fan soks meitsje, net? In nuver spul. En dat sa'n man mei in grut jonge. Sa net, hy woe 't leaver net fierder ha en hie 't hielendal en sûnder bedoeling fernijd, mar 't praat kaam der sa op, hen?

Sa oansje moat de tadracht fan 'e saak west ha; Peke wyt no wol, hy hat har dêr tegearre wol stean sjoen. Fan 'e moarn ûnder 't kofjedrinken hat se him deroer geweken naam. As er thús is, dat is te sizzen, foar de wâl, dan sjocht er meastal kâns en helje yn 't kosthús in waarm bakje. Hy moast der dan net lilk om wurde, mar sa en sa wie har trochdien.

En sa'n keardel: wylst er rêstich syn kofje opdronk, fertelde er har: ja, dat wie sa, krekt. De grize gie har oer de grouwe: hè ju! En hy sei it samar deagemoedereard!

[p. 273]

‘Ja mar, Donia, jy binne dochs op 't lêst ek by de kristlike leare grutbrocht. Hoe kinne jy sa!’

‘Ja frou, is 't net moai, dat it sa kin?’

Hjir koe hja har kostgonger, lykas it wolris faker bart, net mear neikomme en besocht it noch minder. It swierste foar har lykwols kaam noch. Hy moast der beleaven net lilk om wurde, mar, hja siet der no in bytsje mei. Hy koe wol begripe, oer soks waard no ûnder de kunde praat, dat wie gau de streek lâns. As har hûs no troch ien en oar yn opspraak reitsje soe, wat moast hja dan? Hja woe him hielendal net twinge, mar... e...

‘Wite jy, wat jy dogge, frou? Nee, dat moat net. Jy sjogge gau om oar folk foar de keamer.’

‘Hoe miene jo dat, Donia?’

‘No, sa 'k sis. Dit kwea is te'n folle besletten. Dat, ferwachtsje fan myn kant neat.’

‘Man, bekoarje jo dochs!’

‘Kom, jou my noch in bakje, dan sille wy wer in hoartsje tegong.’

Fan 'e middei oan tafel begûn de hospes sels der oer, ûnder in bulte ferslokken en gestammer: oft Donia dan oars omsjen woe? Hy naam it freonlik en yn goedens op: ‘Wis wol.’

Och, 't leit der sa ta, en ferhúzjen is net it slimste. Mar ditte, dat soks barre kin en moat, dat docht him sear. Wêrom moat syn eigen folk sa? In dûnker slachskaad falt yn 'e takomst. Wêrom syn eigen folk! Hja dy't deun njonken him steane yn djipste libbensoertsjûging. O Heare!

De moanne skynt oer de rigen pannen, út in keammerke skynt ljocht, in jûnstrein floitet. De loften, de fierten, de takomst wanke. Heare, wat is alles moai! Hy smyt it rút iepen en hinget oer 't kezyn. Oan 'e grins fan 'e tiden, op de grins fan de ivigens, fan de folslein-begripende ivigens, deun oan de harmonij fan dea en libben, tiid en ivigens, dêr' oer it hert driuwt de amme fan de frede.

't Wurdt kâld en hy slút. Fannijs geane syn eagen oer it brief. Heech en grut stiet de realiteit wer foar him, de dei fan hjoed. Ferline is ferline: hy sjocht it fergliden lyk as er sa faak in mail-

[p. 274]

boat weiwurden seach, los fan 'e steger, fierder, fierder, net te hâlden of te efterheljen. En allinne bleau er stean op 'e kaai, as al it folk al ôfreizge wie. Sa stiet er no hjirre. Mei allinne de takomst en it freegjende hjoed. De takomst, hoe, wêre? Takomst? Hiske. Fanke! Hy springt oerein. De kachel bejout him. Hastich nifelt er in boardsje om en smyt de jas oan. Yn 'e tizerij fan fragen en tinzen is der mar ien plak om ta himsels te kommen. Deun by har, as er har yn breklike wurden syn swierrichheden úttsjutte kin en nei har begripende eagen sjocht. Dan falt oer alles in ferklearjend ljocht.

[II.2.2.4]

Ryklik mids jannewaris hat it him noch ris fiks nei friezen set, nacht op nacht hat it taknypt en in pear dagen foar de lêste bleau Peke mei de boat te Harns lizzen, alles siet ta. No hat er in deimennich de tiid oan himsels. Twa pear nije redens hat er oantúgd; mei Teda giet it riden oars neat net fan heilen. Mar o, himsels docht it sa goed. En syn fanke. Earst by de stêd. Mar och, wat is de stêd as der iis is? Bûtenút, mei oan wjerskanten it rûme, winterske fjild. En dêr is 't krekt, oft in hiel âld boek foar him iepenteard wurdt en yn stille bewûndering litte se harren tegearre glide: sinne oer 't iis en de wyn yn 'e friezershoeke.

Tegearre sitte se om in oere of ien twa op 'e neidei yn in tintsje om Hiske har teanlear nei te sjen. 't Is foarby Dokkum en hja hiene oars net it doel om hjir al wer oan te stekken. Yn Dokkum hawwe se in waarm miel helle. Mar 't teanlear skoot hinne en wer. Lykwols, dêr wyt de man út 'e tinte wol ried op. Peke lit syn eagen gean oer 't lân, keal, winterich, oan 'e skaadkanten fan 'e fuorgen in bytsje snie. 't Wurdt drokker, alles set nei Dokkum ta. Wûnder is 't Peke temoede, sa ûnferwacht werom yn dit âlde libben. Hast in bytsje ûnwêzentlik en hy hat der wol oan, dat er him der samar goed wer yntinke kin. Alles giet te gau. Sa wie 't ek yn Dokkum. Foar de Geast seagen hja Doeke syn spultsje stean; dêr njonken de mûne mei de grutte dreamende roeden, wask op 'e line. Mar hja binne der net oan ta gien. De reis giet noch fierder. It doel wie: oer Dokkum, Súd

[p. 275]

del, de kant út nei de Westerein. Sa mar ris. Nei 't waarm miel, no binne se de reis beide wer moai skoan treast. Dat Peke is bliid, as it teanlear wer fêst sit. Fierder, glide oer de wide baan. Mei har: Hiske. Dy twa dingen besteane hjoed foar him allinne mar, it iis, it wûndere gliden deroer, en hja; al it oare leit yn it waas fan in dream. De greiden, dy sjocht er, en de fuorgekanten mei snie. En de pleatsen yn winterrêst. Hja hawwe de Stroobosserfeart in ein hâlden en slagge no Súd ôf. Hja huveret, no't hja ûngemurken yn bekende kontreien komme. De Westerein, Peke hie it wol ret. In inkelde kear, as der in sliert jongfolk oankomt, skrillet hja efkes op en hâldt skou fansiden.

‘Tochtst, dat se dy koenen, fanke?’

Hja seit net folle. Mei ûnferwachte ferheftigens stiet alles wer foar har, it hiele ferline. Hy begrypt it en swijend ride se njonken inoar fuort. Oant der wer immen as in skym foarby fljocht. Wie dat dy en dy net? Mar net ien slacht acht op har. Wa soe har hjir ferwachtsje, Hiske fan Eable en Wypkje? Dy is ferlern, opslokt fan 'e grutte stêd. Der wurdt net mear oer praat. Peke lit syn eagen gean oer 't lân. Dat it sa moai wêze koe ûnder de winterloft, winliken, dat wie er kwyt! Hiske rydt wûndere goed. Syn fanke. Ja, de Westerein; stikje by bytsje is er it gewaar wurden. Trije jier lyn hat se foar 't lêst op 't âlde doarp in foet set, mar net oer 't hûs by Heit en Mem. Foar de doar is se weromstjoerd. Hja swijt der op dit stuit oer, mar Peke wyt it. Hy sjocht ris nei har: op 'e wangen in kleur, sa hat se har ynspand en giet it har oan. Och, hoe mâl is er op sa'n stuit net mei har. Stikje by bytsje hat hja him har ferline tabetroud. Hja is der him leaver troch wurden. Syn fanke, dy't it libben ken, djip en bitter; mar ek heech en goed.

It iennichste dêr't se him op oanstiet is: trochride, as siet de ûnrêst har op 'e hakken. Dan komt de buorren en nimmen noch, dy't nei har sjoen hat of wiisd. Dit makket har rêstiger en as se oan 'e oare kant komme tsjut hja it him mei triljende finger oan. Sjoch, in eintsje dy pleats foarby, dat húske mei de slach yn 'e naal. Om 'e kamp stiet elzeguod, oan 'e iene kant fan it tek leit in bytsje snie. Der njonken in oandold heablokje. Skean sjocht er nei har. Mar dat oanlit, dy eagen swije. Hja stoarret it

[p. 276]

fjild oer. Hiske: by har gjin oerdreaunens of oerstjoerens. Wat der yn har omgean mei, it uterlik ferriedt neat. In learskoalle efter de rêch. Dus hjirre. Hja ride troch. Mar in eintsje fierder stiet in tinte. Beide hawwe wol wer ferlet fan wat en jouwe har efkes del. De man is frjemd en Hiske fielt har rêstiger. As de molke op is, flústert er har yn 't ear: ‘Ik moat nochris efkes sjen, hoe oft it der om hûs en hear feitlik útsjocht, bin hjir daalk wer.’

Hja hâldt him by de mouwe beet, mar betinkt har. Hy bestelt noch in kopkefol foar har en streket in eintsje werom. Dan slacht er op goed gelok in wide tocht yn. Wat er feitlik fan doel is, hy wyt it sels net: mar yn him libbet in grutte blidens en in ûneindich betrouwen. De tocht rint dea yn in smel reidsleatsje en hy bynt ôf. Skeanoer stekt er, in plak greide lâns. De doarren stean iepen, om hûs hinne pielt in manspersoan. Sadwaande slacht er it âld mantsje gjin acht, dy't hjir deunby de kamp wat tûkeguod opbynt en byinoar tôget. Dat no stiet er ynienen deun by him. In foech dikke sechstiger, dy roai. In gemoedlik mantsje, dy't wat foar himsels ompielt. Mar dy hat de frjemde wol yn 'e lampe.

‘Jy hawwe it noch mar drok by winterwaar!’

‘Ja, men kin oer de hurdte, hen? Jy hawwe de redens ek mar foar kar nomd, sjoch ik. Jy kinne oeral sawat komme, fêst?’

‘Jawol. Mar ik hoech oars net oeral te wêzen.’

‘O, no sjoch ik it; ik miende dat jy de klompeman wiene út Ljouwert. Nee, ommers!’

‘Nee. Ik kom wol út Ljouwert.’

‘Wêr moatte jy hjir wêze, as 'k freegje mei?’

‘Och, feitlik nearne. Binne jy faaks Eable Lettinga?’

‘Ja, dat hawwe jy goed. Ha jy kunde oan my?’

‘No nee; en ek wol. As jy der belang yn stelle mochten dan woe ik jo de groeten wol dwaan fan jo jongste dochter.’

It mantsje kriget de piip út 'e mûle en syn wêzen feroaret:

‘Nee, dêr stel ik gjin belang yn. Is se siik of dea?’

‘Nee, goed sûn.’

‘Kenne jy har?’

‘Ja, ik ken se goed.’

[p. 277]

‘Dan moatte jy mar tsjin har sizze, dat Heit en Mem Hiske net mear kenne, dat Heit noch krektlyk tinkt, as er har doe sein hat.’

‘Moat dat no sa bliuwe, Lettinga?’

‘Moat... moat...’ de âldman haffelt oerstjoer op syn pypke, siket om syn wurden en fel ljochtsje syn eagen: ‘moat... moat... meie jy samar... jy, jy binne ien fan harren... En dat doar hjir samar del te kommen. Hjir wei sis ik, of ik smyt jo de kamp ôf!!’

Mei de hân boppe de eagen stiet de man op 't hiem it spul oan te sjen, yn wetten om diskant út te kommen.

‘Wis, ik sil wol fuortgean, Lettinga. 't Wie myn doel net en meitsje 't jo lêstich. Mar is dit it lêste wurd deroer? Moat it dan sa?’

‘Ja, sa! En jy, jy moatte fuortgean!’

Driigjend hellet er de earm omheech.

‘Ja, ik gean fuort, mar ik kom al wer. Om't ik it goed mien mei jo en it fanke.’

Dan knoffelt er wer om de pindaam. Wylst er skean de greide oerstekt, sjocht er noch ienkear efterom. As ferwezen stiet de âlde him efternei te sjen, noch krekt yn deselde fuotleasten. De âldste soan, want dy moat it wêze, kuieret op him ta. Thús steane de skuordoarkes iepen, in hoanne kraait op 'e rûchskerne. Hjir soe er fannijs jong wêze wolle, bern, hjirre, dêr't Hiske opgroeid is.

In weeë pine giet him oer 't hert. Wier, moat it libben no sa; wat it leafste is en it neiste it felst fersmite, is der dan gjin mûglikens op en ûntkom oan dy tragyk? De âld man: hoe nei stiet him dit slach. Mar der stiet ek tuskenyn de hege sterke muorre, dy't alle tagong keart. It bûnte, ûnbegryplike libben dochs!

By de tocht bynt er him wer op. Hiske sit, it is net drok, mei de man wat te praten en hiel hoeden fisket se ien en oar út oer dizze omkriten en de lju. Efkes noch falt Peke by har del. Mar de tiid giet syn gong. 't Lûkt nei fjouweren. Nei Ljouwert op redens, dêr is gjin sprake mear fan. De man riedt: nei Feanwâlden en dêr wachtsje op de trein of in bus. Dat liket harren ek wol it bêste ta en hja geane oerein. As hja wer ride, sjocht hja him

[p. 278]

ris fan siden oan: ‘En?’ Rêstich, behearske, gewoan freget se it. ‘'k Haw ris efkes noaske. De âld man wie oan 't takkeboskjen op 'e kamp.’

‘Hast mei him praat? Wat sei d' alde?’

‘Och, wat er ek ea sein ha soe of net sein, wy moatte ommers tegearre de wrâld troch?’

‘Dan wyt ik it wol.’

Mear seit hja net. Neat, allinne har hannen knipe sines efkes feller. Hy digert it jûnige fjild oer: dêrboppe hinget in froastloft. 't Westen is sûnread. Yn it waas fan 'e kommende jûn stean de huzekloften gear. Earne floitet in trein.

‘Ja jonge, in minske kin net alles ha.’

‘Dan soene wy der faaks mislik fan wurde, of hjir nea wer wei wolle en dat moat al!’

‘Ik oars noch net, jong! 't Libben is sa moai!’

Swijend streekje se op Feanwâlden ta.