Logo DBNL
Peke Donia, de koloniael (1993)

Peke Donia, de koloniael

(1993)–Nyckle J. Haisma–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[II.1.4] Ljouwert

[II.1.4.1]

In foech moanne hat Peke de saak no sa ris oansjoen. Mar no't syn jonge op skoalle giet en it kostet ûngemurken in sint mear, liket it him ta, it giet te stoef. Der komt safolle by. In bulte dingen hat er yn him omgean litten. Sels in lyts húske hiere? Yn 'e stêd? En in frjemd oer de flier, in húshâldster, ek út 'e stêd fansels? Hy walget der fan. Bûtenút. Net te fier fan Ljouwert ôf, of op in buorren. Der is faak ek better folk te krijen. En dêrfandinne stadichoan it lân op. Soks beprakkesearret er moarns en yn 'e jûn hifket er Teda. Mar mei in bang fermoeden. En 't is sa't er tocht hie. De jonge griist derfan. De stêd út, op dat kâlde ferlittene lân! Peke beswykt der foar, ridlik gau. Hoe soe 't dan mei de jonge moatte? Reizgje? 't Is yn 'e stêd al oppassen, net wietreine, jûns net te let der út, yn 'e smoutte bliuwe, of it leit der samar wer ta. Nee, dat wurdt heukerjen en kjeld lijen. Dat begrypt er sels ek wol. Nee, dat kin net. Mar op 't selde stuit is 't, oft in ûnthjitten lân fierder en fierder ôfdriuwt, oft yn syn hert in stek tabrocht wurdt. En dochs, syn ferstân seit: nee. Hoe dan? Feroarje, goedkeaper klear sjen te kommen. En tegearre meitsje se in advertinsje op en geane in dei letter de streek op om ris poalshichte te nimmen. Dêr en dêr wurdt plak oanbean. De oare moarns giet Peke der allinne op ôf en kin moai aardich nei 't sin terjochte yn 'e buert oer de Kanaalsbrêge. De buert sels seit Peke net folle. Mar priis en ûnderkommen, dat liket der beide wol aardich op, gâns goedkeaper. En och, stêd is stêd. Hjirre en jinsen en oeral en feitlik walget er der ûnder alle omstannichheden fan. Fierder is 't in ienfâldich, himmel húshâlden. Efter, boppe, krije se in aardich sitkeammerke, en sliepe op in ôfsket stik fan 'e souder.

Op in moarntiid, as Teda nei skoalle ta is, hellet Peke de koffers op 'e lappen, pakt de kasten leech en smyt it spul der yn. Soks hat er al faker dien. Mar no't it yn dizze keamer ek wer

keal wurdt, de kasten iepensteane en de boel yn 't hûndert op 'e bêden leit, no't er wer in oar plak sykje moat op 'e wrâld, as in dwalende, no leit him dat net noflik. En wie dit no de lêste kear mar, foargoed, dan mocht it hinnebruie. Mar sa kin dit net wêze, dat fielt Peke wol; nee, dit sil ek wer tydlik wêze. Yn 'e stêd en dan bliuwe? Kom, no mar fuortfarre, dan is foar tolve oere de boel teplak. In foech feintsje yn 't pensjon skarrelt in hânkarke op en reizget mei him nei 't nije thús. 't Ofskie fan 't âlde op himsels falt sa swier net, safolle noflike oantinkens binne hjir net; wis, 't wie der goed, mar histoarje dy is der net makke. Allinne dan de tiid, dy is fierder gien, de kostbre oeren dy't men nammerste mear telt, as de jierren har gong geane, dy't nammerste hurder geane, no't men pynliker fernimt, se glûpe jin tusken de fingers troch.

Yn 't nije hûs hawwe se it drok en litte him stil betsjen. It keammerke is ynoarder, kreas en skjin, in lyts kacheltsje barnt der. He, hè, wat hat men it drok. Hjoed alteast fielt er him ien mei al it warbere, skreppende folk. Net it swalkjen sûnder doel, om de stêd, troch de stêd, wachtsjend, wachtsjend, wachtsjend, jà wêrop?

‘Hjir jongkeardel, hastû wat. Soargest wol foar 't karke, hen?’ 't Frommis komt te freegjen: ‘Wol mynhear mei de soan it iten boppe ha?’

‘Ja, as 't kin, wol graach.’

De middeissinne skynt yn 't keammerke, as er de lêste dingen terjochte skikt, foar't de jonge út skoalle wei thús komt.

[II.1.4.2]

Freedtemoarn. 't Hat rypt, de strjitte is in bytsje wyt. Gjin moarn sil 't oars hast misse of Peke rint in eintsje op mei syn jonge; dan dy nei skoalle; hy in slachje om en fierder in loopke nei de lêsseal. Allinne freedtemoarn, dan hat er in oar doel. Al foar achten rint er bûtendoar. Hy hat in hapke iten mei de kostbaas, dy't hjir of dêr wurk hat yn in pakhús en ek net te let kin. Teda lei him krekt de eagen út te wriuwen, doe't er him fan hûs joech. Freedtemoarn!

Hjir is 't noch tige kalm, in inkelde nearingdwaande en fierder de strjitten wyt berypt. By de Kanaalsbrêge moat er wachtsje, der leit in boat foar. Ta de kant fan 'e boat út puozzet it wetter, út 'e piip krinkelt wat reek de kleare loft yn. Peke snúft de rook derfan op. Hark, yn 'e boat jout it fee lûd; boppe op leit de barte. Al dy dingen. Hoe machtich rize no de oantinkens foar him op, hoe deun komt it ferline oan, klear en skerp. En yn 'e loft rook fan 'e foarwinter, tusken Sinteklaas en Krysttyd, oer it wetter it moarnsljocht. En freed, de boeren yn 'e stêd. Hoe bliid en djiplokkich binne sokke amerijen yn it libben. Dy tille jin op boppe it doelleaze hjoed en sette jin, dêr't gjin tiid mear is, gjin langjen, gjin sykjen, gjin stribjen.

Hy kuieret fierder. Noflik en waarm sit him de jekker om 'e lea. Sa reizge njoggen jier lyn Rikus de stêd troch. Wat kriget dochs altyd it ferline in moaie kleur. In autofol merkfolk rydt him foarby. Kom, hy sil ek dy kant út, mar net mear om. In pear sterke skuon hat er oan, in broek, dy't wol wat útstean kin. Hastich skonket er no dy kant út.

Sa'n dei giet it tsjininoar, de stêd en it lân: twa dingen, fan aard inoars fijân. Mar hjoed hawwe de boeren it fjild. Moedich stappe se mei it fee troch de strjitten, de stedslju geane fiis fan kant. Peke glimket der yn stiltme om en hat wille.

Earst reizget er by de boaten lâns. Wat is dit in stik minder wurden! No steane de feetruks yn lange rigen by de merk lâns. Tsja, dat is de tiid. Dêr sil er him de holle op dit stuit mar net mear oer brekke. Wat wie, komt net werom. Of miskien ek wol. Is der eat nijs ûnder de sinne? En al dat nije wurdt skielk ek wer âld en faaks sil in oar slachte dêr wer nei ferlangje lyk as hy no nei de tiid fan boat en pream en brik en tilbry. Wat is der folle fan te sizzen. Sjoch, no is er der dochs wer oer gear! Hjir rûn er yn 't earste ferlof ek, dêr fierderop trof er Rikus en syn maat. Hea, dy hat er nea wer sjoen, geniet faaks al net mear fan 't pinsjoen. Hy sjout de merk oer en besjocht en harket nei de prizen. Dy hat er gau wer yn 'e holle. Soks bliuwt jin eigen, en gjin tsien fyftsjin jier, gjin wide see, gjin tropesinne, neat, dat dat der útkriget. Alles slacht er acht en hy mei graach foar himsels útmeitsje, wat foar folk oft der rint; grutte keaplju, geseten boe-

ren, hannelslju fan 't fak, lytse mantsjes mei de ferklaaiersklean oan, wat ûnwennich mids de drokte, in bistje oan 't tou of mei de hannen op 't gat, panderjend efter de rigen lâns. Dat slach is him sa nei. Dêr giet sa'n ien. In bytsje rûnrêgich, swier wurk op 'e lea, kreas ferklaaid no. Syn eagen litte dat mantsje om 'e iene of oare reden net mear los. As er by in merker stean bliuwt, sjocht Peke it gesicht fansiden. Hea... hea. Sjocht er it goed? Dat is Doeke! Grif, dat is Doeke!

Hy pandert wer troch en Peke set him efternei en efterop. Hoeden tikket er him op 't skouder en de man sjocht om. Dy bliuwt lykwols like wiis en sjocht him ferbjustere oan. Peke liket it ta, hy hat it goed, dochs fertrout er him noch net rjocht.

‘Sjoch ik dit goed, is dit Doeke?’

De oare ferskikt de pet en seit, ja, Doeke.

‘Sjochst it dan net, wa't ik bin?’

‘No nee, moat ik sizze. Dû bist Peke net, wol?’

‘Wis, jonge!’

Dan stekt er Peke syn grutte, wrede hân ta.

‘Hearken, dêr seach ik no neat fan. Bistû wer yn 't lân? Of ja, fansels, oars wiestû hjir net.’

Hja laitsje. Wat fan 'e âlde goede humor. In bytsje fansiden fertelle se inoar fan wjerskanten it hoe en it wat. Ja, Doeke wennet noch op 'e mûne yn 'e Geastmer kontreien, syn âldste jonge is fan skoalle. Hy is no yn syn eigen: in pear bistjes mear, in âld hynsder en de mûne noch fansels. Jitris besaut er him, dat er hjir samar tsjin Peke oanrint. Hy wie wer út om in bistje. Jonge, dan moast Peke al mei en redenearjendewei kuier je se de rigen lâns en bliuwe by in geskikt keppeltsje stean. De man is net te besjitten. Doeke besjocht en Peke taksearret.

‘Dat hast liket my ta moai krekt roaid. Hoe is 't mûglik jonge! Ik tochte, soks soe der wol útgean.’

Peke glimket. Tegearre besjogge se it bistje neier en Peke rekket hielendal yn aksje, spetet en fielt oft it wat yn 't fleis sit, kant is, rûm yn 't fel sit.

De man komt en 't liket nearne net nei mei de priis. Dat hja reizgje wer ôf. Jitris beprate se de priis, noch fiif, in tsientsje op 't lêst der op, dan is er noch net te djoer. En kwanskwiis dan-

gelje se der by lâns. De man ropt har oan en lit in tsientsje falle. Doeke in ryksdaalder der by, noch ien. Nee, wer fuort. Mar de man rint har efterop. No foar 't lêst sil er it sizze: sa en sa. Doeke skodhollet: nee, mar no foar 't alderlêst, en hy makket it tientsje fol. Gelok seit de man.

Wêr en wêr betelje? Sels meinimme. Hoe betelje? Daalk mar. Net drinke? Nee, net oan tiid.

Noch ien en oar, de namme en wêr't de man wennet; de Snitser kant út. De sinten geane fan 'e iene hân yn 'e oare. Segen mei de sinten, segen mei 't bistje.

Goendei! En Doeke hat de nijkeap by 't hoarntou, in hânsum koke. Peke rint der efter oan en jout him in triuwke. Sa giet it nei de auto ta, dêr't de lju him der ynprakkesearje, nei't se him tegearre noch ris betûmke en besjoen ha: ein maart de rekken, aardich yn 't fleis.

‘En no wy him tegearre bedrinke, Doeke, net?’

Earst sjen hoe let oft 't is. Doeke moat ek nei 't Saailân om spikers en oar ridskip en wol net let nei hûs. Ris sjen, hoe flot oft 't giet.

Tegearre besjogge se it útstald spul, Peke seit ek syn betinken oer ien en oar, keapet in protsje taai en swietekou en stoppet Doeke de pûde ta: ‘Hjir, foar wolkom thús.’

Doeke hat noch in healoerke de tiid, om tsien oere hinne giet der in bus. Dat hja swalkje eame yn en falle foar 't rút del. Peke sjocht yn 'e loft: 't wol dochs net rjocht helder wurde, snie yn 'e loft liket it wol.

‘Dû wytst net Doeke, hoe'n wille oft ik no hjoed hân haw.’

Doeke sjocht him oan en fettet it daalk net rjocht. Dan reitsje se oan 't praten.

Is dit deselde swijsume, swier arbeidzjende Doeke fan njoggen jier lyn?! Ja, dochs. Mar doe siet er yn 'e lytse loege, no in mantsje, dy't der boppe op klaud is. Hy fertelt fan syn spultsje en de húshâlding. En Peke noch altyd allinne? Nee, syn jonge, wennet by him. Doeke giet der net fier op yn.

Net troud west en dochs in jonge.

‘En no Peke?’

Ja, en no. Peke leit it gefal út. Bliuwe. En leafst bûtenút. Mar dan

de jonge. Wat tocht Doeke, boerespul, soe dat yn syn gefal wat wurdich wêze? Doeke pypket en swijt en komt earst stadichoan ta wurden.

‘Sjoch, moatst tinke, 't is gjin gaadlike tiid om te begjinnen, der moat in bealch fol wurk dien wurde, sil 't kinne. Mar allinne jonge, 'k wyt net. As der net in tûk wiif njonken stiet ornaris, 'k wyt net. En mei it learen is dyn jonge faaks better yn 'e stêd, tink?’

Dus ek hy, Doeke, stiet der sa ûnder? 't Is Peke, as waard der him in swiere hân op 'e nekke set. Mar as er dan de golle âldfreon fan alear foar him sitten sjocht, iepen en oprjocht, keart syn siel him wer ta de ljochtkant fan 't libben. Ja, hy komt grif gauris del. 't Sil wol allinne wêze, de jonge moat bûtenút wakker oppasse. De groetenis oan 't folk thús! De auto stiet ree en hja fûstkje. Peke sjocht de bus nei. In myld, rûm, grut en lokkich gefoel rint him oer 't hert. De earste fine snie wjukkelt him om 'e holle en oer de klean. Fan kleare blidens soe er him wol tsjirgje wolle no! Syn skuon lit er wat ôfhimmelje en stekt de stêd yn. Dêr is 't boerefolk oan 't winkeljen, de b'rinnen en de fammen. En manlju, dy't ree binne mei de saken. Syn folk, al soene se him net foar ien fan eigen oansjen! Allinne, sei Doeke. Dat sûnder wiif gjin Fryslân? Wat lette him dan en sykje ien? Froulju. Peke glimket skealik foar himsels en skoddet de snie ôf.

[II.1.4.3]

Mar dan komt de grize ientoanigens fan it lege libben wer, de lege dagen, de lange, lege dagen.

De stêd. Dûnkere dagen foar Krysttyd. Wis, de stêd is wol noflik en smûk, mar net as men der hiele dagen doelleas omswalkje moat. En thússitte nei safolle tsjinstjierren fan rinnen en draven, dat wol net. Hoe lang hâldt er hjir no ta? Och 't is feitlik noch mar sa'n skoftsje, in wykmennich. Mar in ivichheid begjint it te lykjen sûnder wat om hannen, noch slimmer as yn Rotterdam. Dêr wie 't noch krekt as briek it jachtsjende libben de tiid oan stikjes. Mar no? En ferline freed like him alles noch

krekt sa ljocht en ienfâldich, seach er alteast in wei der út. Mar dan komme de beswieren wer, as bergen rize se fan alle kanten op. Mei Teda hat er it der ris efkes oer hân noch. Bûtenút. Och dat wyt Heit wol. Folle fierder komme se net. Ja, Heit wyt it wol, de soan moat fan dat hiele lân net folle hawwe, de stêd, no ja, dat mei noch hinnebruie, it keale lân, dat stiet him tsjin, hy griist der fan. Is it oars in grut wûnder, bern, hikke en tein ûnder palms en tropesinne? Op 't heden wie 't alhielendal al fan de baan, hy hat wer in pear dagen omgammele. Altyd as it waar wer wat wiet wurdt, is 't mis. Nee, it wurdt neat. En al soe er wolle? In húshâldster? De jonge yn 'e stêd op skoalle? Allegearre fragen sûnder andert. Allinne, as Teda wer opknapt is, en hja panderje yn 'e foarjûn tegearre de Nijstêd lâns, wylst yn 'e grutte saken rynsk it ljocht barnt en de útstallings blinke, dan leit der oer de âld stêd wat fan bliidstille ferwachting, heech ûnthjit. Breed en heech draacht it lûd fan 'e Aldehou. Dream en langstme, tinzen oan it griis ferline, rikkers nei in grut en fier ûnthjit! Unthjit? Watte? Moarnier is alles wer kâld en de dei wer lang. De lêsseal, wis. Mar net om der de hiele dei te Sitten. Thús stiet ek de rige boeken. De âlde, fan 'e Luit' út Atjeh, as in hillich oantinken bewarre. Nije hat er der by koft. Mar it studearjen, hy wyt it wol, is him ûntkaam. Mar stúdzje is 't ek net te'n earsten mear, dêr't er nei longert. Wurk, libben, dwaan! En it neatdwaan, by tiden fljocht it him oan. As er op in moarntyd, nei't er Teda nei skoalle brocht hat allinne wat by 't wetter lâns rint, dêr't er de boatslju warber sjocht, dan komt it wer yn al syn skerpens foar him te stean. Hjir is wurk. En syn lea, syn hannen freegje om wurk! Net om der in sint by te fertsjinjen is 't allerearst begûn; dy mennich sparsinten meie opreitsje, lit dat wêze. Mar wurk! Op dit stuit liket arbeidzjen him in genede!

En op goed gelok rint er der by ien fan 'e grutte kantoaren yn. 't Is fan 'e Stânfries.

Hy freget de baas te sprekken en 't lokt. De man tinkt nei: Wurk? Hoe soe er yn dizze tiid wurk ha! En dan... e... wat soarte fan wurk? Peke jout útlis fan syn stúdzje en ferline. Nee, op kantoar is hielendal neat. Mar Peke is hjir net foar neat yn gien. Dan faaks op 'e boaten?

De man sjocht him wat benijd oan. Op 'e boaten, sei er! Foar himsels.

Peke glimket en fettet it wol. Ja, wurk op 'e boat foar himsels. Unferskillich wat. No, op dit stuit, nee, binne se ynslein. Hy wol de namme wol opskriuwe, 't mocht ris wêze, foar tydlik ynfalle of sa. Mar fansels foar alle wurk moat er ree stean. Hat er al ris fearn? Nee. Hawar, goed, hy sil it opskriuwe. En Peke set ôf. Op 't stasjonyn 'e wachtkeamer drinkt er in kop kofje. Dêr mei er sa graach ris by omswalkje. Thús is 't moarns drok en sûnder in amerijke rêst smakket de kofje jin net. Hjir, op 't stasjon, is de wei nei de wrâld: de wide wrâld. In hiel inkelde kear kin 't him wol ris oanfleane: as er ek wer ris ôfstiek! Seissânentritich; noch in libben foar him. Wêrhinne? Ja, dêr stiet it grutte fraachteken en keart him fierder.

Op 'e middei rint er jitris de stêd yn, keapet in pear sigaren en reizget op hûs oan. De dei sjit al wer op. Stadichoan op de iere jûn ta. Teda thús en selligens. Dan sitte se tegearre by 't waarme kacheltsje en leare: wiskunde en talen, boekhâlden en skiednis.

Dy jûne sit der in brief út Ynje yn 'e bus. Foar Teda. Fan Richard, syn bêste freon. Teda sels fynt him en komt der stompend de treppen mei op, dat de kostfrou ropt fan hui, hui.

Dan raamt er de slûf iepen en lêst. Rêd geane him de siken. Peke sjocht dernei. Sa hat hy yn 'e frjemdte longere nei in letter fan hûs, sa hat syn each oer de rigels flein. Dan sjocht de jonge op, yn syn eagen glinsterje triennen.

‘En wat skriuwt er, jong?’

Teda set it ferhaal yninoar. Hy is mei fakânsje, thús op 'e kebon. Op skoalle giet it noch altyd like beroerd fral no't Teda der net mear is om him te helpen. Teda syn plak op 't ynternaat is leech en hy hat lijen hân mei de direkteur. En no sit er thús. Jitris bûcht er him oer it brief.

Ja, Richard. Peke hat de jonge wol gauris troffen, in bytsje in foarlike ierripe healbloed, op syn fjirtsjinde jier op in eigen motorfyts. Syn âlden sitte op in eigen tee-kebon, net sa mâle fier fan Soekaboemi. Al gauris ek hat Teda der mei hinne west, yn 'e fakânsje. Mei Krysttyd grif. Dan siet Peke by Rikus. Peke is mei harren, dy oare lju, nea sa botte eigen wurden, in slach

folk, dat him net te goed leit. Mar foar syn jonge altyd sier en tier dien, dêr rûnen se mei wei.

‘En? Noch mear?’

‘En no is 't Krysttyd en hy is allinne thús en ik sit hjir hielendal.’

Helpleas sjogge de dûnkere eagen Peke oan.

‘En miskien giet er net iens wer nei skoalle ta. Yn elts gefal oan 't ein fan 'e kursus bliuwt er thús en komt by syn heit op 'e kebon.’

‘Hoecht er dan net nei Deventer ta of Buitenzorg? Dat soe dochs?’

‘Hm? Hy wol net iens nei Jeropa ta. En syn heit seit, de praktyk makket allinne goede planters.’

‘Och ja, en 't binne Yndysklju, hen.’

‘Richard is krektlyk as ik.’

Efkes skrillet Peke op. Ja, syn bern is in Indo; hoe licht soe er it ferjitte.

‘En Heit, syn âlden litte freegje, oft ik dêr no of letter by har kom. Dan kinne Richard en ik tegearre it kebonwurk leare en letter miskien de kebon wol oernimme. Syn heit en mem geane dan nei Bandoeng.’

Yn in grut enthûsjasme ljochtsje syn eagen, lyk as Peke it hast net mear ken. Wie er no sa ris, as 't oer Fryslân gie.

‘Toe Heit, sille wy werom? Wat ha wy hjir no. En wy kinne hjir dochs net altyd bliuwe?’

‘En ik tocht, yn 'e stêd hiest it sa skoan nei 't sin. Freonen en op skoalle giet it sa bêst!’

‘Freonen! No ja, Peter út Batavia. Oh ja, dy moat fan Richard de groetenis ha. Mar dy geane mei in healjier ek wer fuort. Syn heit komt wer oan de H.B.S. te Batavia.’

‘Mar wy hawwe ôfpraat, dû soest skoalmaster wurde. En och, dan kinst letter altyd noch ris sjen.’

‘Hoe lang duorret dat net! En ik wol ommers letter dochs nei de kebon. Dan jout it allegear ommers dochs neat! Toe heit, sille wy werom? Wat ha wy no yn dat smoarge, wiete, tsjustere lân, dêr't it altyd nacht is en de minsken...’

‘Silst dy stilhâlde! No is 't út! Wat mienste. Ik wol der gjin praat mear fan hearre. Men docht sier en tier oan dy, 't mocht mysels alear net barre. En dan sokke praatsjes!...’

‘Ik haw Heit dochs nearne om frege. Ik wol 't net iens! Ik wol werom! Dêr dan!!’

Fel slacht er mei de fûst op 'e tafel, dat de inket omheechspat út 'e koker.

Peke leit it boek del, dêr't er oer gear is, giet oerein... en betinkt him: ‘Bist net wizer, jong.’

Mei in krante falt er del yn 'e leunstoel by 't kacheltsje. By de tafel sit de jonge en snokkert.

Hoe fier stiet er op dit stuit fan syn eigen bern ôf. Twa wrâlden, fljocht it him troch de holle. Ja, wol twa wrâlden. Hy lêst sûnder wurden te sjen, sûnder der de sin fan te fetsjen.

[II.1.4.4]

Krysttyd. Yn himsels hat Peke dêr hiele plannen foar makke. De earste yn 'e stêd, rêstich tegearre. En de twadde derút. Wêrhinne, dat is in twadde kwestje. Doeke, of Ryk, of oars nei âlde Klaskemuoi dy't nei Bjinse-omme dea by ien fan har soannen ynwennet op 't âlde spultsje; dêr is ek noch net fan kaam. Mar dizze kant út hoege syn prakkesaasjes net folle fierder te gean. Krekt foar Krysttyd komt Teda thús, hja binne de twadde Krystdei tegearre útnoege by Peter syn âldelju te iten de jûns. Peke oppert syn plan, mar praat foar in ferlerne saak. En as de jonge mei tsjinsin meireizget, dan mar leaver net. Dat hja sille mar yn 'e stêd bliuwe.

De earste Krystmoarn is in wûnder fan frede. In bytsje froastich yn 'e loft, op 'e strjitten en de pannen in flueske snie. Peke harket nei de klokken fan Krystmoarn. Oft Teda der nocht oan hat en gean mei nei tsjerke? Dat is goed. Tsjerke. Hoefolle stridige fielings komme der net by Peke op. Goede âlde dingen, rêst, frede. Mar ek in felle tsjinsin, in bittere hate. De twadde reis nei Ynje hat er syn doopbewiis nea wer ynlevere, hiel inkeld ris nei tsjerke ta reizge. In kear of wat mei de jonge. En de tsjerke hat him net mist, alteast net om him socht. Mar no, dizze

moarn, is der in rein langstme yn him, om dêr te wêzen mei syn bern.

De hiele dei lâns bliuwt der wat fan dy blidens om en yn him hingjen.

Alde lieten sweve klear en sûnder ophâlden troch hert en holle. Yn 't kosthús is 't folk ek meast thús en yn 'e efterkeamer binne se noflik en fredich byinoar. In goed slach folk. Wat fregerich, in bytsje benijd, dat mynhear en de soan ek samar by har yn tsjerke sieten. Peke makket der net folle fan, lykas't se fan him wend binne. De grutte fammen spylje en sjonge. Sels Teda rept der net oer en gean fuort. En de jûns giet de molktsjettel om, Peke lit de kostbaas en soan in goede sigaar oanstekke en 't wurdt let. Mei in foldien hert giet Peke op bêd. In goede dei en dat it hjir gjin eigen is, dat is fansels.

De oare deis is de loft berûn. As Peke ta 't rút utsjocht nei de pannen oan 'e oare kant, is 't bytsje snie fan juster fierhinne wei. En yn 't bleekje, dêr't it juster sa rein en bliid lei, op it gers, it paadsje, de râne fan 't sket en de hinneloop dêr sjocht it der no mar smoarch en sútrich út. In goatte earne lekt. 't Is knap let wurden en skeare en klaaie wol mar min.

Dat fan nei tsjerke ta komt net folle. Tusken kofje en iten in pear stappen rinne de smoarge strjitten lâns, mar soks foldocht jin net. Dat de middeis sitte se mar wer by de kostfrou yn 'e efterkeamer. De baas is in loopke nei syn broer yn 'e Skrâns, de bern binne op 'e flitter en de frou is bliid mei in bytsje oanspraak. Hjir is alteast it kacheltsje en it teepitsje. En dan yn de iere skimerjûn wurdt it al ridlik gau tiid om jin in bytsje op te knappen foar de besite.

Yn ien fan 'e bettere strjitten wennet dat folk. Peke hat se yn Batavia wol ris in kear sjoen, mar fierder ek al net. En 't is feitlik om 'e jonge dat se derhinne gean. Sa net, it falt him tige ta. Deagewoane, hertlike lju, in bytsje los, lûdroftich en gol, sa't Yndysklju dat wol mear foar wenst ha. Dat Peke fielt him der moai aardich thús daalk, de foarjûn ferrint rêd en flot, it jongfolk tsjirget him danich en makket muzyk. Yn de úthoeke fan 'e keamer ha de âlderen in sit fûn, harkje in kear nei it sjongen fan 'e jongerein, sjonge sels efkes mei en by it skimerljocht fan 'e

krystbeam stekke de manlju in goede sigaar oan. Dêr bûten leit de wiete, kâlde stêd.

Peke soe it hast ferjitte.

It praat giet, ja wêr soe 't oars oer gean as oer Ynje. Oer it ferlof, de reis, de plannen om werom. Oer Krysttyd dêre en hjir. Ek dêr smûk, in teken dat Krysttyd mei kjeld en snie, mei koarte dagen en dûnkere jûnen net alles hat út te stean. Sa spint him de tried fierder en fuort. Takomme jier sitte hja nei alle wierskyn wer yn Batavia. Wat sei Peter, Donia syn plannen wiene om net werom? Hjir oan 'e slach sil oars ek net tafalle, wol? Gjin nocht wer oan 'e tropen? Ek net yn in boargerbaan? Soks soe maklik slagje. Ja, och, dat wol, mar nee, dochs mar bliuwe. De man knikt. Oars noch oan 'e jonge kant, net? Soe de âlde ûndernimmingsgeast jit netris boppe komme?

‘En och, men fielt dochs wol, in stik fan jins libben leit dêre en dêr leit de takomst fan ús bern.’

Peke skrillet op: wat sei er, of tocht Peke it sels.

‘Tochten jy?’

‘Ja, grif, wat yn Ynje opgroeid is, giet der wer hinne.’

Peke giet der net fierder op yn. Hja harkje nei de wille, dy't it folkje yn 'e efterkeamer meiinoar hat.

Dan komt de tafel ree en hja skikke der meiinoar om. In ynderlike wille hat Peke der om, dat syn jonge sa hielendal de âlde is. By de tafel helje de bern âlde staaltsjes op fan de skoalle jinsen, fan 'e learaars, fan âlde freonen. En hy, Peke sels, libbet der ek hast sûnder it te beseffen yn mei. Sa glydt ek dat oerke om.

Peke bliuwt fansels jûn fierder wat, eh? Der komme noch in pear freonen, dat is neat wol?

Mar Peke docht soks leaver net. Nee, dan giet hy mar fuort, hy hie der dochs al heal en heal oer tocht om nei in tsjerkekonsert te gean. De man seit, it is dochs al oan 'e lette kant, net? Mar nee, Peke stekt ôf. De bern hawwe har nocht noch net. En Peke hat der ek neat op tsjin, as er wat hingjen bliuwt, syn jonge. Hja soargje dan wol efkes, dat er thús komt? Wis! Noch in farske sigaar. Dan nimt Peke hertlik ôfskie, ûnthjit om jitris oan te kommen en lûkt yn 'e kâlde gong de swiere jekker oan en set de hoed op. De gasthear lit him ta de foardoar út. Peke sjocht

tsjin it dûnker syn gleone sigaar glimmen. Dan slacht de doar ta. In wiete kjeld falt om him hinne. Yn it tún steane de puollen fol goar wetter. De strjitlampen barne troch in swier waas. In túnstekje falt efter him ta, noch ienkear sjocht er troch it finster, tusken de fansiden skode gerdinen nei it ljocht fan 'e krystbeam.

Allinne. En in lege strjitte, dêr 't in inkeld minske rint as in fiisferdwaalde kat. En yn in waas de lampe. Earne, tsjuster tsjin de loft de Aldehou. In radio troch de nacht. En in lekkende goate, drippende beammen en hjir en dêr noch in lêste stikje glysterige strjitte. Dat alles wjerspegelet yn Peke syn hert en moed. Ferflein moais fan in kleare winterdei. Nacht en wiette, kjeld en damp.

Acht - nee, njoggen jier lyn wie er hjir mei Krysttyd ek yn 'e stêd. Dat skeat him strakjes ek krekt troch de holle, doe't er it hie oer it konsert. Tegearre mei Rikus, dy't yn 'e kost wie by in âld widdo. En suver as fansels reizget er dy kant út. Oeral lizze de strjitten leech en ferlitten. Yn in tsjuster efterom stiet in jong steltsje. Hy rint der foarby sûnder te steuren. Rigen huzen, smoarge túntsjes, ljocht troch de gerdinen, inkeld in lûd. Efkes moat er sykje nei it hûs. Dit moat it dochs wêze. Mar in oare foardoar. Reade gerdinen foar 't finster. Dêr wurdt oargelspile en bernelûden sjonge. Dus ek dat net mear. Och nee, fansels net.

En jinsen yn Soekaboemi sit Rikus allinne en hâldt Krystfeest en tinkt oan harren, him en de jonge. Hy sil net tinke kinne, dat Peke hjir allinne foar't âlde hûs stiet te harkjen. Foarby. Allinne Rikus sit te wachtsjen, faaks de iennichste dy't wachtet op har, op him, Peke. Op dit stuit wurdt it him klear: dizze jûn soe er wol by de âlde sitte wolle, yn syn freonlik húske, dêr't de blauklokjes slingerjend om de ruten hinne rinne. Thús, sei Rikus, foar Krystmis bist thús. Ja, wol thús, doarmjend yn âld Ljouwert. Thús! Heite en Memme hûs foargoed frjemd. By Hiltsje stie op 'e souder de âld kast, dy't er sels opkoft hat. Thús: in slingerjen en hingjen tusken twa libbens is it, wat syn bestean útmakket. Sykje; altyd mar sykje en't is sa deunby wat er siket. Needlot. Wa tinkt jûn yn't âlde lân om him? Om him, Peke Do-

nia, op twadde Krystjûn swalkjend troch âld Ljouwert? Syn eigen jonge? Och, dy hat it wakker nei 't sin ûnder de Krystbeam, hy gunt it him sa skoan, ja hy is der sels bliid om. Mar soe de jonge syn heit misse? Peke twivelet. Hy twivelet oan alles en oan himsels it meast. Rikus, siet er jûn mar by Rikus. Dit iene wyt er fêst. Rikus sit jûn thús en tinkt oan him. Sil er him noch ienkear wersjen? Hjir grif net. Dit wiene syn wurden: Wêrom? Oan myn dea ta sil ik nei 't âld lân werom ferlangje, mar werom gean, nea! Want it is 't âld ferline dat ik yn myn dreamen sjoch en sykje en dat fyn ik net mear. Wat kin 't dan oars wurde as in desyllúzje. Fryslân mist Rikus net mear en hat gjin plak mear foar him. Dat is no wol tragysk, myn jonge, mar wat earder as men jin der no nei set wat better.

Op dizze selde Krystjûn wie it, nei it konsert, dat er Peke syn teloarstelling iepen lei. Ik ferpof it langer Peke. Ja, soe 't? En foar't de maityd bloeide oer de wrâld, seach Peke syn boat ôffarren, fuort, nei wide seeën. En mei de maityd dreau syn eigen skip de slûzen út. Sa draait de wrâld.

Strjitten is er trochdwaald en ta syn eigen benijing stiet er foar de tsjerke, dêr't ek jûn wer in konsert is. Sil er der noch yn? 't Is tusken njoggenen en tsienen. Op in hege stoepe giet er stean en harket. Heech en ryk driuwt de meidij. It wûnder fan de keunst. Dy bringt jin oan 'e finsters, op de drompel fan 'e himel! En o, dan wâlet it langstme heech op, as in stream dy't oer alles hinnebrûst, it langstme nei in oare wrâld: hjir net mear te wêzen, net mear te sykjen, net mear te tinken, net mear te soargjen, langstme, nei frede, nei, stiltme... Mar fan 'e beammen dript de rein, de strjitlampen ljochtsje troch in waas. Yn tsjerke swijt de muzyk. En hy is in iensum man yn 'e wiete nacht op twadde Krystdei, yn 'e ferlitten stêd, mids syn âld lân, dêr't wol skraach in minske him ken, dêr't fan neisten gjin siele him mist. Om syn herte lûkt de swarte nacht fan 'e wanhoop, om syn mûle lûke stiif en skerp de fâlden. Hy sjocht om, yn bestân om te gean. Noch in minske stiet te harkjen, in skurf úthûngere, tabakprûmkjende omstipper.

‘Dat waer wel moai, hè?’

Peke swijt, hellet de lêste sigaar út syn jekkersbûse en jout

him dy. De man tikket oan de pet. Peke stekt de stoepe ôf. Ek in paria, dat. Hy bûcht de holle en reizget, de hannen djip yn 'e jekkersbûsen, de glysterige strjitten lâns.

Libben: yllúzje. Siikje, altyd siikje nei ferflein lok. En einleas, einleas gripe de hannen yn tsjustere lege rûmte, oant se yn 'e krampen fan 't stjerren gearlûke en rêste...

Sa komt er yn 'e eigen strjitte. Net ien minske komt er temjitte: in kat, fersutere teantsjend dwersoer en dan in steige yn.

De doar sit fêst. Troch it doarrútsje skynt ek gjin ljocht. Leech en kâld. 't Folk is fuort. Hy wyt de kaai wol te lizzen, op in richel boppe 't kezyn.

Op 'e taast knoffelt er de trep op. Syn stap klinkt hol yn 't lege hûs. Yn syn keamer makket er ljocht. Noch in lyts bytsje gleonte sit der yn it kacheltsje. Hy roastert en stiet yn wetten om der by sitten te gean. Mar nee, dochs mar net. Hy draait it ljocht út en op 'e souder yn 'e ôfskette hoeke by 't hean-flikkerjende pitsje klaait er him út. Doelleas smyt er de boel oer in stoel en falt del yn 'e kâlde djipte fan it kreakjende bêd.

Stik ôfeart, fan 't libben earne yn in hoeke delslingere. In libben lang socht en no mei lege hannen, foar him de tsjustere ôfgrûn fan 'e takomst. Wêrom net deagean? Mar hy is sânentritich. En syn jonge? Ja, syn jonge, och, syn jonge.

Rikus, dêr soe er sitte wolle en him fertelle, hoe bitter oft de wierheid west hat. Rikus. Is 't te let om hinne te tsjen? Rikus wachtet. Ynje nimt en ferwyt net, syn jonge langet... En hy?

Och Heare, Heare, dus dan dochs wer.

Of sil er himsels weirekkenje en eigen langstme deadzje en libje foar en yn syn jonge? Libben is taasten.

Om him driuwt it dûnker spoek fan 'e fertwiveling.


Vorige Volgende