Peke Donia, de koloniael

[p. 189]

[II.1.2] Stêd

[II.1.2.1]

Foar de grutte gebouwen oan de Lloydkade stean in mennich lju en sjogge in taksy nei. Wiuwen hat hjir net it measte effekt; 't is mear bedoeld as in lêste stille groet. It rydtúch is opnommen yn it grutte libben fan West-Jeropa. Strak glydt er de Ofslútdyk lâns en as de jûn him oer de ierde gearpakt strak, is er yn Fryslân, tinkt Peke. Mei syn âlde boatfreonen, in mennich ôfhellers fan harren, en syn jonge stiet er op in kliberke. In gemoedlike ‘moeie’ fan Doever neamt it in ‘zielig geval, zo'n stakker.’ Doever fertelt har, hy kin de skepping lykme allinne net feroarje. Syn wiif seit, hy moat him stilhâlde. Van der Elst stekt in sigaar oan. Dy syn wiif freget, oft er noch fan doel is om hjoed fierder as de kaai. Hy seit, earst mar ris kalm ôfwachtsje, hy hat sa'n idee, hja koene hjoed noch wol ris ôfhelle wurde en de dei is noch lang. Efter harren raze lieren en kranen en skowe de boaten. Hjir foar raast it libben, jinsen stiet it dûnker silhûet fan 'e stêd tsjin 'e hjersthimel en oer alles hinget in lege, stive loft. Nêst Peke stiet syn jonge, ynpakt yn in fikse jas, in alpenmûts skean oer 't ear. It smelle oantlit toant piperen-sâlteftich by it twivelige deiljocht.

‘Bist net kâld, wol?’

‘Nee, allinne myn fuotten.’

‘Ja, wy sille fuortfarre, dû moatst net te lang bûtendoar.’

Allegear draaie in heal slach om en foar harren leit heech tsjin 'e loft oan de boat. Goed is it Peke temoede, sa as er der nei sjocht. Dat is op dit stuit syn thús. Senuweftich petearjend jout it iene keppeltsje nei it oare him fan it terrein ôf; auto's snuorje: fuort alles, it folle libben yn.

It folkje giet jitris de brêge oer en fersillet him oer deks en salons. Heit en soan fandelje ien en oar byinoar, sneupe foar 't lêst alle hoekjes nei, dy't hja grif leech wite. Yn 't net leit in âlde

[p. 190]

helmhoed. Peke smyt de pet ôf en set it âld ding op. Dan giet er foar de spegel stean.

‘Dy stiet Heit hjir net mear.’

‘Nee jonge, dy heart by in oar libben. Lit mar lizze; der is altyd wol in boy, dy't him fynt.’

‘Ja, dan kin dy him thús wer drage.’

‘Ja.’

Peke set de hânkoffers bûten de doar. Efteroer op syn bêd leit Teda.

‘No jonge, sil 't dan mar wêze?’

Stadich, hast mei tsjinsin hyst er himsels oerein. In boy hat de bagaazje al te pakken en sutelt dermei efter de manlju oan. Yn 't salon steane se allegear behalven Van der Elst, dy is der by delfallen, lyk as sette er him hjir nei wenjen. Teda giet njonken him sitten en de grutte man leit him in swiere, fleizige hân op 'e smelle rêch: ‘Hè, jong!’

Nee, Van der Elst sil hjir mar wachtsje, dat it oare folk nimt ôfskie en giet nei de útgong. De auto, dy't stiet te wachtsjen, wurdt te fol om Peke en de jonge noch te bergjen, mar Doever tovert earne yn in omsjoch noch in taksy wei foar harren. Hja nimme ôfskie mei in earmswaai: sjogge inoar doch gauris wer.

Foar it iepen portier fan har eigen taksy bliuwe de twa manlju stean. Beide sjogge deselde kant út: de boat. In ferline wurdt ôfsletten. Kranen swiere en knieze.

Oft de hearen ek noch gebrûk meitsje woene fan 'e taksy, oars moast er wachtjild yn rekkening bringe. De sjauffeur. It driuwende, jachtsjende Westen. De soan sjocht benijd nei de heit. Njonken harren stiet Amat rêstich mei de koffers te wachtsjen. Peke sjocht de sjauffeur net oan en jout Amat in wink, it spul der mar yn. Dan lit er yn Amat syn hân in ûngewoan ryklike foan glide. It oantlit bliuwt strak en igaal, de eagen foardel.

‘Danke wol, toean.’

Wat makket Peke dit baaske sa nei en dy sjauffeur sa tsjin?

Hja stappe yn, de man kletst it portier ta en sweeft yn syn hoekje. As in skym glydt wat foar 't sydrút lâns. De boat... in hoeke... Njonken inoar sitte se yn'e tsjustere rûmte. Peke leit

[p. 191]

syn jonge de hân op 'e knibbel: dy fielt him iensum; Peke ek op dit stuit. Mei dûnkere kontoeren stoarret de stêd de nijkommers oan: frjemden; Peke sjocht foar him de blide klupkes, sa't dy nyskes de wâl opstieken oan it earste wersjen. Mar hy en syn jonge stiene allinne oan 'e railing en in hastige heit en mem seine: ‘Pardon m'neer, mogen we even passeren?’

Kade... trams... truks; oppasse, in drokke hoeke... in hoart! Teda falt foaroer. Fuort giet it al wer: lofts, rjochts... toeterje... klakson... hja slingerje tsjin inoar oan... trams...

‘Diest dy sear?’ - Toeterje, klakson, hy ferstiet it andert net, hâldt him beet, in hoart, in hoeke...

Ferdomme! Sa'n hel.

Noch in raam en in hoart. De sjauffeur sjit út syn kabine: rang, iepen portier.

‘M'neer, hotel Elim.’

Hy neamt it bedrach, Peke sjocht der ferheard fan op. De sjauffeur is ûnferskillich. ‘Ja m'neer, in Holland kunnen we niet voor niks werken voor 'n ander, begrijpt U.’

Peke betellet en sjocht in oare kant út. Op it trottoir steane de koffers. De man tikket oan 'e pet en de wein snjit harren foar de noas lâns.

Heech en kâld sjogge de ferdjippingshuzen lofts en rjochts op de twa minsken del. De strjitte is fol ferkear, mar nimmen slacht harren acht: in heit mei in ûnwennichhuverjende jonge.

[II.1.2.2]

De earste ympressy, dy't fan 'e rommelige stêd ta Peke kaam, wie: in gaos.

Eagen, earen en harsens wiene net by machte, der oarderjend oer gear te kommen. It grutte, koartsige libben hie folsleine hearskippij. En hy liet him libje. Ut en yn fleach it mar yn 't hotel: frjemde gesichten, frjemde lûden. Bûten in ûndefiniearber lawaai, fan 'e moarn ta de nacht út. In frjemde dokter by syn jonge: moast der ynbliuwe en foarsichtich wêze. By de dei syn keamer besprekke, sûnder beslút om te bliuwen of te gean. Sa,

[p. 192]

as in film, jachten de earste dagen him foar de eagen, foar de geast lâns. En sjoch, sa ûngemurken komt der no yn dy gaos systeem en it libben, dêr't er de earste dagen in walch fan hie, wurdt him stikje by bytsje oannimliker.

Dêr is earst it hotel: de lûden dêre komme him net mear sa frjemd, sa ûnferwacht oan, it piipjen fan doarren, it kreakjen fan treppen, de rook op 'e gongen en it ljocht, dat troch de hall's sillet, it kriget wat bewends. Yn de stream fan ûnbekende gesichten wurde inkelde him eigen. Hy wyt, hoe't it bêd der leit, hoe't de kofje der smakket en de klok der slacht. Dan is der de dei. Dy giet net mear as in ûnwêzentlike dream foarby. Moarns is der it lette ljocht, dat boppe troch de hege steige falt; it lûd earne opklinkend út 'e koken. It lette moarnsmiel allinne ûnder, om't Teda wat op 'e keamer bliuwt. As er wer boppe komt, sit faak de direktrise by Teda op 'e râne fan 't bêd en set wer ôf. Dan al gaueftich it rêstige kofje-oerke, de krante. It middeisiten, in sliepke. Yn 'e iere skimer fan 'e neidei mei syn jonge allinne efter de waarme kachel mei in pantsjefol tee, it útsjoch oer de folle strjitte, dêr't it libben raast, mar goed útsletten fan dit smûke hoekje. It jûnsmiel en dan bringt er syn feint nei boppen. Gerdinen ta en, elts op in râne fan it bêd, sitte se in setsje. De jonge begjint it in krûmke nei 't sin te krijen, de direktrise kin 't wûndere goed mei him roaie. Dat docht Peke sa goed. Al soe er dan op 't lêst sels noch gjin libben ha, de jonge syn lok is sines. As er wer nei ûnderen giet, komt hja der allinne by Teda noch wol ris ynrinnen en as 't wurk net driuwt, bliuwt se in skoft sitten te riddenearjen. In rêstich, stil en steatlik frommis, griis hier en boppe de eagen in pear djippe fâlden. Hja is yn Ynje berne.

Underwylst sit Peke yn 'e seal en smookt in piip, en harket nei de lûden hjir binnendoarren en fan 'e strjitte: it heimige lûd fan 'e grutte stêd.

De stêd: dat is lykwols in wrâld bûten dit hûs. O, Peke hat sa'n hekel oan in grutte stêd, no noch krektlyk as yn it foarige.

Mar op in moarntyd lykwols kuiere er de strjitte lâns, makke in praatsje yn in tabakswinkel en seach, hoe't it sintsje syn wei fûn oer de hege gevels, hoe't in slachtersfeint syn koer folpakte

[p. 193]

en in jongfrommis de ruten ôfnaam. En sûnt sjocht er dit plakje mei oare eagen. Sa is it ek gien mei oare dingen.

Bygelyks it kuierke nei de lêsseal! Dagenlang seach er neat; no tinkt er der om, wat der by de boekhannel foar 't rút leit, en wat de keunstsaak eksposearret, oft de beammen oan 'e grêftskant moarns drippe en oft de sleperswein mei de twa grouwe gudzen ek earne foar it pakhús stiet. Yn de brede grêften telt er op syn middeiskuierke de opleine skippen, de geande en kommende boaten, mist guodden en ken der oaren fan werom. Op 'e brêge stiet skippersfolk te praten. Yn 'e haven sjocht er de reekplûm sweevjen boppe grutte boaten. Dêr giet de swiere droan fan 'e reuzen, it felle warskôgjen fan 'e lytsere slepers. Soks wurdt him no by de dei hiemer. En as er jûns syn kuier hân hat troch de fannijs oplibbe nachtstêd, komt er yn 't hotel werom as ta in grutte rêst en wat fan in thús swevet om him hinne. De kachel barnt, in lette reizger komt der yn en besprekt in keamer. Yn it fêste hoekje hat er syn sit; dêr kriget er in kop tee. De direktrise falt by him del. Hja fertelt, de jonge sliept al lang, hja hat der foar soarge, dat er syn obat krige. Ja, hy went al, se hat it ek fernommen. Op sokke jûnen geane de tinzen faak werom nei Ynje. Wa begjint der dan it earst oer? Peke wyt it net. Mar sa, efter de noflike kachel, efter de tsjûke gerdinen by in waarm kopke tee komt by beide it praat. Oer 't ferline, ja, 't ferline fral: Ynje.

En oer it hjoed en de takomst. Dit minske freget net út nijsgjirrigens en in inkelde kear lit Peke him ris efkes gean. Kaam er net út Fryslân? En dêr wie de reis fansels hinne? Hja jout har oardiel oer de jonge. In hiele oergong nei it kâlde lân, mar mei in fjirtsjin dagen tocht hja soe it dochs kinne; in bytsje oppasse. Of tocht Peke noch net oer fuortgean? Hjir andert er net op. De keamer hat er al net mear by de dei. Fryslân. Wie Fryslân ea sa fier ôf as krekt no? Fryslân: hy andert hjir mei ja en nee. Fryslân: 't is krekt oft hjir syn geast staf is. Of is it it djipleave, dat machtich lûkt en tagelyk mei in heimige krêft ôfkeart?

Yn 'e nacht skrillet er tewekker en mient, in gyk skoot oer de reiden oan 't Djip... nee, hy leit op bêd oan board... nee, yn 'e tangsi yn Atjeh... hark, in tram!

[p. 194]

[II.1.2.3]

En út dit noch faak ûnwisse, geastferbjusterjende hjoed mei syn mannichte fan dieden en feiten komme twa dingen nei foaren en krije dúdliker stal. Oan 'e iene kant befieme yn 'e dize fan 't ferline: Fryslân. En it twadde, o wûndere irony fan it libben, dat gjin krimp jaan wol: Ynje, yn dit dûnkere lân foar de geast oergetten mei it goud fan 't ivige ljocht.

Fryslân. Wat hâldt him hjir noch? Wêrom hat er noch net ris skreaun?

Wêrom komt er der net oer gear, hjoed net en moarn net en de hiele lange wike net? Okkerjûns hat er it der mei Teda oer hân. Soene se dy kant mar hast net ris út? Hy knikte ôfwêzend: 't wie goed. Mar it lytse grisseltsje waarmens miste út syn lûd en yn syn eagen wie neat fan in bliid ljochtsjen. Wat sil Peke him kweaôf nimme? Wa of wat hat er dêr? Dit stille setsje mei de grize suster, dat wyt er, har eagen en har lûd, har hân yn 'e jûn oer syn hier. Hjir it waarme bêd en de grutte kachel. Mar dêre? Wis, hy ken de ferhalen, dy't Heit him der fan dien hat yn stille oeren: mar dat is allegear meiïnoar gearraand ta in mearkelân, fier, frjemd, ûnwêzentlik en yn gjin gefal hingje der sokke hjerstloften boppe. Mar wol Heit fuort, hy knikt swijend. Mar Peke komt likemin oer skriuwen gear, ek dy deis net. Wa sil er tynge dwaan? Dêr komt er net mei klear.

In bytsje oppasse, dan kin syn jonge sa stadichoan wolris bûtendoar. Op in moaie middei, as se beide de eagen efkes ta hân ha, lûke se by de kapstok de jassen oan. Suster laket: Wis, der mar ris efkes út. Wêr sil de reis hinne? De haven, fansels, de haven. Hja glimket: Yndyske lju har rin is sûnder mis nei de haven, dat is de ban oan it âlde lân. Peke swijt. Is it dat?

Op 'e kaden, yn 'e smoutte fan hege pakhúsrigen boartet it hjerstsintsje. Lange stripen fan skippen rinne se ôf, allegear binnefeart, lêze nammen en plakken en helpe der inoar mei terjochte: Seelân, Hollân, Brabân. ‘Vertrouwen,’ - Gebr. Haanstra - Franeker.

‘Sjoch, dy komt út Fryslân, heite!’

As in blide rop is it derút by Peke.

[p. 195]

‘Hokker? O ja, dy, Franeker.’ En de jonge sjocht al wer fierder. Hja reizgje fierder en belânje yn it grutte havenkertier. Steamend, puffend en dûnsjend leit der oan 'e kant in lyts boatsje fan 'e Spido-haventsjinst ree om de dynjende haven yn te sjitten. Heit en soan sjogge inoar oan: in reiske de havens lâns? Gau kaartsjes en oer it wibeljende brechje hinne komme se op it lytse ding. Wol stiet der gâns wyn, mar yn 'e lijte fan 'e kajút fine se in smûk hoekje. In pear kear giet de floite en wevend en dûkend stekt er it woelige havenwetter yn. Peke lûkt syn jonge yn 'e krage. Dat it sa'n wielde wêze soe, efkes wer op it wetter, soks hie Peke net tinke kinnen. Lofts en rjochts sjitte de jachtsjende stomboatsjes troch de dúnjende baren, it skûm fljocht der om en der oer; in amerij is 't hiele ding wei, mar like grif glydt it der oan 'e oare kant wer út, foarút! In swarte reekplûm bûlet út 'e piip. Jinsen in lange sleep: in gleon lûkerke mei de swiere meubels efter him oan. Sirenes, floiten. Boppe wâling en wetter dûkelje de skiere fûgels. Seefûgels. Hoe tinkt Peke sa ynienen oan farskomploege bou? Hark, efter de ploege wjukkelje se... Dan is der wer de rook van reek en koal en steam en tarre tou en wetter en fan 'e frjemdte.

Dêr leit in Ingelsk skip, tsjuster en ferlitten, in roeiboatsje driuwkelt der sykjend omhinne. Dêr in Dútsker, noch ien: in dûnker driigjende flagge. In Noar, in Italjaan. Italia... Genua... ôfreis nei Ynje.

Linich skoot de lytse Spido oeral omhinne en tuskentroch. Swart en read riigje de seekolossen harren oaninoar en drôgje, rêstich en iensum mids de drokte.

Alhiel omfierrens leit in Ynjefarder, mar dêr komt de Spido net oan ta. Peke sjocht ek gjin namme. Der is al ljocht op. Krektlyn fear datselde skip yn Yndysk wetter. Salang, Bewalan, Priok...

Ynje, ja, dat is it twadde, dat mids de stêd en mids it oerstjoere Westerske libben yn kleare foarm Peke foar de geast komt. Ynje, ferklearre, ûntdien fan al it bittere en toaid mei de kleuren fan it alles ferjaande oantinken. As er ris werom gie? Hy skrillet op fan syn eigen tinzen. It wurdt skimerich. Oer de fiere stêd rizet it ljocht, de iene boat nei de oare stoarret nou út syn heldere

[p. 196]

patriispoarten as mei kleare eagen. Hja binne op 'e weromreis. Oer it wetter leit mei folle ljochten de ‘Statendam’.

Amearika. Hoe'n skoft is it lyn, dat er dêr syn tinzen oer gean litten hat? It lân dochs fan de nêste sibben. Is it ferline dan al sa fierhinne ôfstoarn? Broer of suster, wat seit it him noch? Dochs is sok betinken him as in pine.

Teda sjocht der skier út yn 'e winige jûn. Mar de Spido giet op syn oanlis ta. In stomp tsjin 'e steiger en hja geane oerein.

‘Dat wie wol moai, Heit, hen?’

‘Wat fûnst dan moai?’

‘'k Wyt net, de boaten út alle frjemde lannen.’

‘Wytst wat wy dogge: ris efkes oanstekke en waarm wurde. Hjoed binne wy der út!’

Yn in grilferljochte gelegenheid sykje se har hinnekommen. Der is libben en ljocht, waarmte en muzyk. Teda syn eagen ljochtsje op. Hja falle del en bestelle. Teda sjocht printsjekranten en harket. Peke harket ek en syn dreamen geane fier oer haven en oer seeën, dêr't de sterke skippen koerssette, it East temjitte. Op en del, rêstich, evenredich Oan 'e railing sit in man yn 'e dekstoel en stoarret it wetter oer, dêr't de ûnwisse stripe leit fan it lân. Dy man is Peke. It skip ploeget it wetter en Ynje wankt, fier... fier... Hy slacht de eagen op, in eptich frommiske bringt harren tee en glimket en glydt wer fuort. Peke docht de klûntsjes deryn en de molke en harket nei it lichte liet, dat troch de rûmte giet. Sa licht, sa ljocht is Ynje, as de sinne deroer stiet, de moanne derop skynt... En fier, fier fuort fersinkt it lân yn nacht en dize en om de skuorhernen jaget de wyn... De tee is waarm en wolkom.

[II.1.2.4]

Net sa mâle fier fan ‘Elim’ ôf, noch sawat grinzjend oan it havenkertier, hawwe Doever en it wiif harren delset. In boppehûs fan in omke en muoike sûnder bern, dy't nei it tehûs foar âlden fan dagen tein binne. Dat wie allegear al yn kalk en semint foar de oankomst en Peke wyt dy ferhalen. Dat sadwaande koe Doever fuort de oare deis al mei de piip oan en de

[p. 197]

fuotten yn in pear waarme sloffen sitte te krantsjen. Sa trof Peke him dan de earste kear ek oan. Gauris al hat Peke der de reis hinne makke. Earst woe 't net rjocht; har soan, dy't al yn Hollân wie foar in technyske oplieding thús en al dat frjemde folk oer de flier. Dat prate Doever him lykwols gau út 'e holle. Ald-Yndyske lju wiene inoar dochs neier as famylje! En by it waarme kacheltsje op 'e foarkeamer, dêr't it rút útsjocht troch in smel strjitsje oer in binnenhaven en om 't hoekje oer in pakhúsdak noch krekt in glimp jout fan de haven, sit er altyd noflik in skoftsje te sjen en te praten. Nee, dy famylje, seit Doever. Freegje jin 't himd fan 't gat, en wêr't men it oer ha wol, dêr wolle se krekt gjin praat fan hearre: neam no fiskjen of fiskwetter. Nee! Mei Peke kin er prate. Yn 'e dizige hjerstdagen sjogge se tegearre it iere tsjuster oer de haven lûken, dêr't de lampen twivelich út opljochtsje.

Dat boppehûs hat wat bewends, in skiednis, in sfear. As er dizze jûn de treppen opskommelet en hy smyt de doar iepen, dan sjocht er breedút yn in briedstoel in manspersoan lizzen. In golle laits op 'e brede troanje. Hy knikt en de fetkwabben skodzje: Ja, hy is 't!

Van der Elst. Peke falt del en harket nei it ferhaal. It is mei syn koffers net yn oarder, der is ien wei en al sawat; dat hy hat de saak hjoed sels op it kantoar fan 'e Lloyd mar ris bepraat. No en doe fansels nei Doever.

Langút skikt er wer terjochte. Mefrou Doever fernijt Peke, it is mei harren dêr jinsen yn 't Noarden ek al mis, man! De man protestearret, dat hat er net sein, hy klaget net. Hja glimket, dan wie 't ek wol rare slim, as hy klage. No, hja hat it al sketten, in ôffaller. Van der Elst skeukt wat oerein. Nee, no moat er dochs ien en oar útlizze. Offalle, ôffalle. Sjoch, de lju dêr yn har kontrei miene, it libben is, sa't hja it sjogge en de dingen moatte dien wurde, lyk as hja se dogge. No, in hin syn sin, mar hy woe ha, lit in elts dêr mar frij yn wêze. Litte se him net fertelle, dat er moarns yn 'e kâlde kjeld nei de mis moat en de fuotten net op 'e tafel lizze mei en gjin jiske op 'e grûn rûgelje. Nee, goed begripe, hy hat it wol nei 't sin, mar och, dan sjocht men dochs de goede dingen fan it âlde Ynje wer better. Sjoch, sa hat er it

[p. 198]

miend. Dêr is 't ek altyd moai waar en men mei der mear, och hoe sil er it oars ek al hast sizze. As er tsien jier jonger wie, dan stapte er mei in setsje mar wer op 'e âld skûte, sa is 't wol. Neam no 't gefal lyk as fan Donia. Dy koe der yn elts gefal noch in jier of tsien oanplakke, noch kâns op in aardige promoasje, gaueftich sersjant-majoar en as 't wat woe as ûnderluitent de tsjinst út. Nee, yn sa'n gefal soe er net yn beried stean. Peke harket en knikt. Nee, hy hat noch altyd gjin beslút naam. Yn elts gefal, as militêr, dêr soe er neat wer foar fiele. Dan foar eigen rekken en nei Seinstra ta. Seinstra. Op Soekaboemi sieten se soms djip yn 'e nacht, Seinstra mei in plan: Peke soe syn saak oernimme, hy waard in dei âlder, de boel wat oparbeidzje en dan hie de jonge, Teda, in pracht takomst. Peke heart it him noch sizzen: Mar ik wol der ek net langer op oanstean, dû moatst it wite, gean earst noch mar ris nei hûs. As er werom gie, soe 't wêze nei Rikus ta. In wurdmennich hat Peke der wol ris tsjin dizze manlju oer loslitten. Doever slacht him op 'e knibbel. It wie dochs fêst al te stom en lit sa'n saak slûpe! In takomst, no mei dy ynkrimping fan 'e transportkonsesjes en dy Gûvernemints-kontrakten. In takomst yn elk gefal foar de jonge. Tocht Peke, dat dy dochs skielk net wer nei Ynje teach? Har eigen jonge dan? Dy hat it der no al oer.

Peke lit de stream fan wurden oer him hinne gean. Mefrou set tee, de manlju krantsje. Peke sjocht efter it gerdyn lâns: dêr driuwe de ljochtsjes op it wide wetter. Van der Elst lêst lytse berjochtsjes oer Ynje: dwaas, wat der yn 'e Hollânske blêden fan stiet meastal. Dan fynt er in stikje oer opiumsmokkelderij. Dat lêst er foar, de skonken wiid foar him út nei de kachel ta. Dan leit er de krante del en drinkt syn tee út. Stadich plantet er it kopke wer yn it pantsje. Ja, it stiet him noch sa skoan foar, hy wie detasjearre earne yn East Sumatra, ek by de opiumresjerzje. Fansels, by nacht der op út. It wie ljochtmoanne... Hy fertelt, rêstich, yn ienfâldige wurden. De minsken harkje en elts komt it byld fan foarbye jierren foar de geast.

As it stil is, falt Doever der yn, Peke giet moarn mei him te fiskjen! Nee, seit syn wiif, moarn is 't freed en dan wol hja matten en kleden fan 't plak ha. Hja knikt moai wis. Doever such-

[p. 199]

tet. Van der Elst knypt de eagen ta. Sneon dan, de moarns betiid! Peke giet fuort. 't Is al moai let. Allinne swalket er de strjitten lâns. In oppoeiere juffer komt him op 'e side, glimkjend en noegjend. Hy stiet net ienris stil by har bedoeling. Froulju. Ja, froulju. Hy hat fiifentritich west, it alderoerstjoerste is der ôf. Hoe hat er dêr syn libben lang nei hongen. En krekt dat, liket it, soe er net ha.

‘Nee, skat.’

Hja twingt, toe, hja is sa allinne.

‘Ik ek, fanke. Hjir, stek in segret oan.’

Hy jout har fjoer. Hja set ôf en jout him in klop op 't skouder: ‘Dag, ouwe jonge.’

Froulju. Ja, de twa dingen dy't er it meast begeard hat, Fryslân en froulju, in frommis, dy binne him net taparte. Soe er dy beide no noch wolle? Fryslân... hoe folle fierder liket it fuort as Ynje. Ynje, deun oan syn hert is it jûn. As er werom teach, soe de kâns op it twadde, in wiif, net mâle grut mear wêze. Foar syn gelikens hat Ynje gjin blanke froulju. Soe er der dan foargoed fan ôfsjen kinne? Rêstich kuieret er fierder, mar djip yn him smeult in grut machtich fjoer. Leafde, ferhûngere leafde; langstme, te lang rutsen hast. Fryslân en hja... Stil smeult it fierder, djip en feilich. Mar mocht de lôge der jitris yn slaan, wat dan? Ja, wat dan? Kom, Teda leit der de hiele nacht allinne, efkes hurder oan 'e efterste foet lûke.

[II.1.2.5]

't Is tsjuster, skrousk, damp en winich. Yn it hier fan Peke syn jekker sitte de drippen, as er der mei de hân oer faget. Njonken him, mar yn 'e iere moarn hast net te ûnderskieden, rydt Doever. De kartel fan syn fytslampe raast oan 'e felling lâns. Peke syn karbidlampe kin mar amper it libben hâlde mei de wyn. Wat beweecht him en gean der by nacht en ûntiid mei op út. 't Wie ôfpraat. De kok hat him roppen, yn 'e koken by 't grutte fjoer hat er in bakje kofje dronken, dat alteast hat him goed dien. No rydt er op dyselde kok syn fyts. Doever swijt, hy swijt. Yn 'e nacht giet it it ûnbekende temjitte. Peke sjocht

[p. 200]

neat, de wyn waait him de damp yn 'e eagen, de lampe flakkert. Lei er noch mar noflik op bêd. Wat in leafhawwerij fan sa'n man as Doever. Op gjin stikken nei kin er sizze, wêr't se tahâlde. Wat let it him ek. Dit is ienkear en net wer. Niis, de sliepende neinachtstêd, dat wie efkes wat nijs. De tsjuster-bline huzen, de leech-gapjende strjitten en de stoarjende strjitlampen, wetterich yn 'e dize. Wat kin men de wrâld, it libben al fan ferskate kanten oansjen. Ja, de wrâld is op 't lêst ek krekt, sa't men him sjocht. Hoe soe er no yn wêzen der út sjen, net troch bepaalde eagen sjoen, absolút? Soe men dat ea te witten komme? Doever jout him in raam, de stjoeren heakje amperoan yninoar. De man grommelt: de ûngelokken, dy't foar ien kear de sliep noch net betiid út ha kinne. Oft er der mar om tinke wol, daalk rjochtsôf, in reed op, dêr by in eine- en hinneboer leit it fiskersark. Pas op, in smel paadsje. Jonge ja, noch wat knoffelje ek en mei sa'n gammel ljocht. Hawar, 't leit der sa ta. Mar 't falt mei. Lofts fan him ljochtet wetter, in sleat; rjochts is in greppel. Op 't paadsje lizze sintels. Foar syn geast springt in byld op: wat wie it, wêre en wannear? 't Is sa fier fuort, hy kin der gjin hâldfêst oan krije. Mar it fielen dêrfan makket syn ynderlik efkes djip en grut bliid. As ûnferwacht swiete meldijen springe sokke amerijen foar jin, sjonge efkes nei yn 't hert en ferfloeie dan wer mei 't kâlde libben sels.

Hja binne der en ride it hiem op. Foare dûkt skier in hûs op. Tsjin in beam sette se de fytsen del en rinne efterom nei 't hok. Doever hat der in kaai fan. As er it piipjend slot iependraait en de doar, dy't hâldt, iepenraamt, set der earne njonken har in gegalm yn fan kjelreauwige einen, opskrille út 'e rêst. Mei in hoart stiet Peke stil. Ho? Sil dizze dei sa ûnferwacht útdije ta in grutte rykdom? Syn earen drinke it yn, dit galmjende gekweak. In hoanne kraait yn 't tsjuster. Ek dat!... En dat!

Doever komt mei 't spul bûtendoar: ‘Pak an.’ Efter him makket er in skûtsje los en smyt it keatling op 'e mêstelbank. Hark... en dat! De opfeart lâns kloetsje hja, dan glydt de skou yn in breder wetter en Doever set him oan 'e riemen, oant se earne yn in opfeart belânje, mids in foech snilewrâld. Hoeden wurdt it boat fêstlein oan 'e kloet, Doever hyst in ferskûl boppe

[p. 201]

harren en as it earste ûnwisse moarnsljocht trochkomt, sette se harren ta fiskjen.

Doever is in fisker, dus in swijer. Soks hat er Peke al ferteld. Fandatoangeande hat er in moai grut betrouwen yn Peke, hy nimt oars lang eltsenien hjir net mei hinne. Earne rjocht foar harren út stiet in hûs of sa. Der is ljocht op, troch in mennich rútsjes skynt it nei bûten. Peke hat der al in skoftsje it each op hân; in febryk, dat sil 't net, wol, hjir op 'e rûmte. Hark! En mei in raam ferskikt er, dat Doever sjocht brimstich oer de side. Der wurdt mei molkbussen en in amer rattele. Wis, in boerespul. No wurdt alles him ek tagelyk klear. Djip yn him wei hawwe al de lange jierren lâns dy âlde lûden fuortlibbe, mar sjoch, as út in swiere sliep springe se ynienen tewekker. Syn hiele siele jubelt, hy kin mei lijen stil sitten bliuwe. Doever grommelt, in bytsje kalm leafst. Ja, de kjeld, de kjeld! No foardert de dei, it tsjuster faget wei fan de loften en in igaal skier flues lûkt oer alles hinne. Fan 't boerespul wurde de kontoeren klearder en de ljochten binne út. Efter harren rûzelje de deade reiden tsjin inoar oan, swier fan 'e dauwe. Oan wjerskanten fan 'e feart leit de greide, deadsk, ferpeadzge. Hja fange, fange goed, mar wat betsjut it allegear langer foar Peke! Ienkear rôlet der in flok oer it wetter, oft er dan by dit en by dat gjin eagen yn 'e harsens hat. Ja, ja, net wend sa betiid derút, mar 't sil net wer barre. Peke harket nei it lûd fan in keppel einen, dy waarden fêst loslitten. Ja, loek hy om distiid de skúf ek net op? In molkskouke komt de feart lâns, de man sit oan 'e riemen. Peke tinkt net oars, of sadaalk is de molkfarder út it Djip njonken harren. Yn rychjes steane foar en efter him de bussen. Mar as er foarby skoot, hat er in overall oan en in fersútre garribaldy op, ynpleats fan in sljochte pet. Hy seit in wurdmennich, Hollânsk. Heart in man mei in garribaldy op en bryk praat hjir thús? Hearre net by kij en greide Fryslân en de âlde bewende wurden? Hollânsk, goed, yn 'e stêd. Mar hjirre? Hy hatet de man der suver om en Doever, dy't andert, likegoed. En efkes fannijs komt der yn syn hert de absolute ferachting fan alles, wat net Frysk is. De tiid, it libben hat him leard, dat is skraachwurk billik, mar op sa'n ûnferwacht stuit! En dit bringt him ta de twadde frage: wat docht

[p. 202]

er hjir yn Hollân feitlik, hoe is er hjir belâne? Hat er it net sels wollen? En ha dizze minsken, sa goed as frjemd, net altyd gol en hertlik foar him west? Fan har kant him net beskôge as eigen? Fan 'e weromstuit hat er behoefte, wat hertliks te sizzen tsjin Doever. Jonge, wat fangt it goed, wat is er bliid, dat er meigien is!

In famke fan 'e boer bringt in tsjetteltsjefol kofje en in pear koppen en kriget sels wat út it lid. Mar hja moat nei skoalle en set ôf. Doever hat foar elts in stik iten yn 'e tas. As it behimmele is, hellet Peke sigaren út 'e jekkersbûse. Stil sitte se ûnder it ferskûl te sjen, hoe't der in miggelreintsje yn 't wetter falt. 't Is lykwols gau wer oer en it swijen set fannijs wer yn. Beide manlju litte har tinzen gean, frij en fier. Mar hja toevje yn hiel ferskillende oarden.

Om in oere of âlve helje se de kloet út 'e grûn en bringe it boat teplak. De eineboer is net by honk en syn wiif oan 't sneonzjen. It einehok is leech. Doever pakt de fangst yn in fytstas en hja reizgje ôf.

Dûnker driget op 'e eftergrûn it silhûet fan 'e stêd. Der boppe driuwe reekplûmen. Krekt oan 'e oare kant de tol snjit harren in swiere bus foarby.

As er passearre is, slacht Peke him feitlik earst goed acht: in namme, mar dy kin er net goed mear sjen... Leeuwarden..., ja, net? Peke stoarret oant er yn 'e berm sit. As se wer njonken inoar ride, fernijt Peke syn maat, hy giet hjoed of moarn nei Fryslân.

‘Waar krijg je dat zo ineens vandaan?’

‘Samar’.

‘Zo 's effen kijken dan zeker, hè?’

‘Nee, foargoed.’

Doever smyt syn stompke sigaar wei en flybket; hjir moat er better nei fernimme.

Peke sjocht efterom. Oan 'e oare kant de tol sjocht er de bus fuortgliden. Dan wurdt er wei tusken it reau op 'e dyk: nei hûs.