Peke Donia, de koloniael

[p. 113]

[I.2.6]

Tet seit, it kin harren no mei de naaierij net wachtsje en ûnderhâld twa húshâldings, Peke kin likegoed by harren ite en drinke en jou kostjild. Peke hat der wol wat op tsjin, mar wat, dat kin er net krekt sizze. By him yn 'e foarein stiet de boel op in bult, dat jûns as er op bêd giet, fielt er him net thús yn syn eigen hûs. En dan ramaaie de twa froulju der om, helje alles oeral, sjogge wat noch doocht en wat oprûme wurde moat. Eke moast ek de kaai fan it kammenet hawwe, hja moast dochs sjen, wat der sawat wie. Peke begrypt soks, dochs hat er op in jûne stil in protte ditten en datten yn syn grutte mailkoffer sluten, dy't op 'e souder stiet en dêr hat er sels de kaai fan.

De earste iere tekens fan in nije maityd binne der: in skruten blomke, in myld sintsje, in pear keallen en in ferjonge hert. Peke fielt it lêste. As it oars noch ris losrinne woe mei dizze trouwerij! Nei 't sin? Och, nei 't sin! Mar it jout dochs in fêste rjochting oan jins libben. Hiel mei koarten sille se ûnder de geboadens.

Hitsjemuoi hat skreaun, hja binne der sa bliid om, Bjinse-om en Klaskemuoi hawwe in briefke meijûn oan 'e molkkontroleur: Peke hat dochs al blike litten, hy kin him sels wol rêde, is fansels gjin help of rie brek en hy moat it sels mar wite, Klaskemuoi hat him genôch ûnder it each brocht. Doede hat oan 'e piip sûgd en sein fan h'm en Hiltsje hat nei Doede sjoen. Seinstra komt hiel yn 't koart sels te sjen, hat er skreaun.

Tsjalling is hast it warberste fan allegear. Under brea-iten seit er, de Skealike Fjouwer leit Peke ûngaadlik en de Jan Bintsjeslannen en de Fjouwer yn 'e hoeke fan 'e dyk binne wol helte geskikter: dan moasten se dy tegearre nimme. Troch meiïnoar te weidzjen kinne se fêst ien of twa mear melke; dan moast Peke dy twa gelde kij der net út dwaan. Hy kin it sa mei de hier faaks wol foarinoar krije? De bou, dat is yn oarder, dat giet Peke fansels ek mei oan. Hy, Tsjalling, wol hast mar oan 't dongjen, Peke moat notaris dan hast mar ris skriuwe, dat er fan 'e Skealike Fjouwer ôfsjocht en ek fan 'e Mêden.

[p. 114]

Sa steane se dan te dongjen, Peke te laden en Tsjalling rydt en heakkelt. En as lytse Tiede, de skieppekeapman komt, seit Tsjalling: ‘Dû makkest dizze wein wol fol en rydst der mar mei hinne.’ En dan giet er mei de keapman yn 'e hûs. Peke seit fan ja, en as de doar ta is, stekt er om hûs hinne en smookt op syn eigen bûthúsbank in piipfol.

En dan komt Tsjalling letter om it hûs hinne stowen en ropt: ‘Wêr bist no, by heech en by leech?’

Peke seit fan hjirre.

‘Ik miende, datstû in wein folsmite soeste en ride!’ Dan komt Peke stadich oerein en seit: ‘Oh ja?’

As dan by de rûchskerne Tsjalling der as in blast op ynraamt, seit Peke:

‘Doch it mar kalm oan, jonge, oars moatte wy skielk noch in ûngetider foar dy oannimme.’

Soks fersaksearret fansels wol wer en dan letter by it brea sit Tsjalling út te lizzen, hokker stikken oft se weidzje sille en hokker letter ôflizze en hy sil mei koarten nei de notaris ta oer de Jan Bintsjes-lannen te praten, dy binne fêst te krijen. En as Mem der yn omriere wol, seit er: ‘Hâld Mem har de tût mar, dêr sille Peke en ik wol mei rêde.’

In inkelde kear bart it, dat Peke thús ien en oar te ferhakstûkjen hat en Eke komt by him. Dan seit er, hja moat wat tee meitsje. Soks docht hja dan wolris en set in turf by de kachel. Dan sit er te nifeljen en sjocht nei har en dan komt der oer him in teare stimming, dan sjocht er dat grouwe frommis mei oare eagen, hja is no yn ferwachting fan in bern fan him. Hy giet oerein en yn hoedzjende tagedienens leit er de earms om har hinne. Hja sjocht de slopen nei, dy't yn Memme kammenetslaad lizze, riert him sa'n bytsje oan kant en seit: ‘Toe, ik bin oan it tellen, meitsje mar oan, dan kinne wy nei de oare kant gean. De kachel barnt hjir mar fergees’. As Peke klear is, hellet er de grammofoan en set in plaat op, in moaienien, dêr't er moaie oantinkens oan hat út Atjeh en falt del tusken de tafel en de kachel. Hja seit, hja tocht dat er klear wie, no wachtet hja ek net langer. Thús wol se noch jirpelskile foar moarn.

Allinne bliuwt er sitten, mei Max op it kachelsswilkje. De

[p. 115]

fuotten hat er op in twadde stoel lein en pypket. De platen leit er op in steapeltsje en ien foar ien draait er se ôf en klear bloeit de wrâld fan it ferline, no yn moaie en mylde kleuren, foar him iepen. Ut en troch lit Max wat gegrommel hearre, sommige platen kin er net goed oan 'e kop hawwe. Peke jit jitris yn. Hoe âld is Mardjo no? Goed fjouwer, fyfteheal? Dêr sit it sawat.

Soe er noch wolris freegje nei Heit? It wurd kaam der altyd sa kluftich út. Soe er him noch kenne? Pynlik is it, as Peke betinkt: soe 'k him wol ea wersjen? Mar hjir kriget er skielk ommers in wettich bern? En it oare is op't lêst dochs mar in bern fan in ynlânske. Of soe er wol ea sa mâl mei in oarenien wurde kinne? Altyd en oeral sjocht er dy dreamende grutte eachjes, oan 'e iene kant frjemd, mar likegoed syn eigen. Syn flêsk en bloed is it op 't lêst. Mar fan twa wâlen ite sil net gean. Of it ien òf it oar: wa kin der lykwols wat oan dwaan, dat jins tinzen op sa'n jûn sa fier fuort driuwe? It bart net faak, mar sa'n inkelde kear is der hiel djip yn him wei in langstme om werom te gean nei it lân, dêr't er seis fan syn bêste jierren sliten hat en dêr't no it moaie fan wer foar him komt.

Dûmny en Eppinga hawwe in pear dagen lyn by him oer de flier west, krekt foar fuorderstiid. Oft... e... hja hiene heard, Peke hie trouplannen. Hja hiene hjir ek noch net ris west, dat Peke koe har faaks wol efkes hawwe? No nee, it wie fuorderstiid, in pypfol tabak koene se krije. Mar it stopjen hie moai ryklik lang duorre. Eppinga frege al stopjendeweis, oft er it goed begrepen hie fan dat frommis hjirnêst, ien fan 'e oare tsjerke, en der giene yn 'e buorren ek wat frjemde praatsjes.

Ja, dat wie sa, krekt sa en wêr oft se no eigentlik foar kamen. Peke moast nei it fee. Dûmny die moai koart te witen, dat soe Peke wol begripe.

Dat begriep er dan ek wol en hy soe dan ek mar mei in pear wurden sizze, wat er op syn hert hie, dan wiene se miskien gau klear.

De beide mannen fan it amt seagen him wat ferheard oan: in bytsje in nuvere manear om amtsdragers te bejegenjen. Mar wat bedoelde er?

‘Ik woe sizze, net ien fan jimme hat noch ea blike litten, dat

[p. 116]

myn siel him folle oangie. As ik besocht my oan te sluten, waard ik fan jimme beide ôfstonken, ik wyt net, oft jim dat wurd fetsje...’

‘Watte...?’

‘Ja stil no ris, ik bin noch net útpraat. Jo, dûmny, hawwe noch net it fatsoen hân, in nijkommer te reden te stean, om fan gemoedlik praten en rie jaan noch mar te swijen. En jo, boer, hawwe in minskelibben lang myn âlde Heit ôfbeuld en útmolken en him op 't lêst fan alle kanten dwers sitten. Woene jo sizze, dat myn of syn sieleheil jo ien spier oan 't herte gie? Mar no't ik besykje by oaren te finen, wat ik by jimme, myn eigen folk, om 'e nocht socht haw, no komme Jim op in draaf, want der koe ris in sieltsje fuortrinne. Jimme hawwe om ús sielen nea gjin byt jûn en jim dogge my it grutste plezier ek net wer by my oer de flier te kommen. Gean jim gong yn Jim fêstroaste kristendom.’

‘Ja, mar, broeder... e...’

‘Neat gjin gebroeder, dûmny, ik hjit fan Peke Donia, en ik moat fuorje, jimme kinne om my skoan wat sitten bliuwe. Hjir stiet it fetsje.’

Efter him oan wiene se mar wer it gonkje delstutsen en de doar út.

Al dy dingen komme op dizze jûn ek wer op it aljemint. Hie hy der goed oan dien? Ja, krektlyk sa soe er it wer sizze. Oan dy kant is it speak rûn, dat is al fêst. Mar hy kin mear kanten út. Dat Eke fan 'e oare kant is, hat er hast noch net ienris by stilstien. As hja de bân mar wurdt, dy't him wer oan Fryslân bine sil, dat er net mear tusken eigen folk stiet as frjemd. En de tiid sil it oare wol dwaan; dat moat er ek net ferjitte: de tiid.

Max is oereinkaam, it wurdt letter, tinkt him. Foar bêdtiid giet de baas der meastal noch efkes mei him út, as it waar net te min is, en it is Max fuort net te min. De kachel bejout him ek, fernimt Peke. Hy pakt it spul op, hy is huverich. Wêrom fielt er him op dit stuit sa iensum, wêrom is Eke net weromkaam? Hy stekt ek net mear nei de oare ein ta. Strak mar op bêd.

It is tsjustermoanne en om hûs hinne smoarch en glêd. Mar

[p. 117]

Peke hat yn dizze trije fearnsjier al wer hâldfêst krige op 'e klaai en wyt de âlde bewende paden by tsjuster like goed as by deiljocht.

Op 'e oare ein is it ek allegearre al kâld en út, dat binne ek fan dy iere bêdkrûpers. Dat Doanjefolk binne allegearre nachtra- vers, leit harren foar yn 'e mûle. Tet hat al ris sein ûnder iten, as ynlieding ta de nije tiid: ‘Dan ha wy it ljocht fergees, Peke, en jûns moat it mei de sint betelle wurde.’

Ja âlde, mar as er skielk troud is, elts baas yn syn eigen hûs en syn frommiske sil er wol nei syn hân sette. Jûns net te betiid yn alle gefallen.

It slacht efterhûs ek wat wiet oan, dat hy set de krage fan 'e jas oerein. Hark, der is dochs noch libben yn it bûthús: hja binne fêst oan it ôffuorjen. Unwillekeurich bliuwt er njonken it heablok stean. Tsjalling heart net al te goed en lyk as al dat soarte minsken ropt er wat ryklik lûd altyd. Soe er wer wat hawwe mei de froulju? Peke kin it net krekt folgje, de sturtlinen meitsje noch al wat lawaai. Mar dan komt er yn 'e skuorre by de hynstestâl.

Eke stiet yn 'e tuskendoar of sa. ‘...dan koest der ek wolris net lang mear yn wêze, hertsje!...’ Dat is Tsjalling.

‘'k Ha ek krekt langernôch dyn genedebrea fretten, doe't ferline jier...’

Beide gean wer yn it bûthús, dy lêste wie Eke. Tsjalling is mei de biezem op reis en balt tsjin de keallen.

‘... allinne om begûn...’ ‘Dat sjaggelt dy krekt neat... wol, wat dyn doel is .., te fertellen...’

Dan komt der klear út 'e húskestâl wei it stinnende lûd fan it âlde wiif: ‘Hâld Jim no de bek hast mar, elk hat no syn sin en moat him mar rêde, dat gedwersbongel!’

Tsjalling komt nei de efterdoar ta en Peke stekt it hiem del mei grutte trêden. Mar de doar bliuwt ta, Tsjalling strykt de skoattel der op.

Under op it hiem prúst Max, Peke folget him. Syn eagen binne no al wend oan it tsjuster. By it Djip bliuwt er stean. Kâld jaget de wyn oer it wetter, de weagen slagge tsjin it stalt oan. Gjin lûd of libben is der te fernimmen. Dochs bliuwt Peke in skoft

[p. 118]

stean. Hjir moetsje op dit stuit ferline, hjoed en takomst. Mar de lêste is tsjuster en ûnwis, lyk as it tsjustere Djip.