Peke Donia, de koloniael

[p. 99]

[I.2.3]

Dit is grif de mâlste, ûnwennichste en iensumste Aldjiersjûn, dy't Peke ea meimakke hat. Hy hie it oars sa goed foarinoar. Net fuort, allinne yn it âlde hûs de lêste oeren tahâlde, stil de tinzen gean litte. Net fuort, want dan woe it graach mis rinne, Iyk as in dei of wat lyn oer iis. Mei de bêste bedoeling wied er doe ôfstutsen en dochs wie it ferkeard gien.

Aldjiersmoarn krige er in brievekaart fan Hitsjemuoi, dat Harm-om it al in deimannich wer slim oan it wetter jen hie en oft hy dêr ris oan ta kaam? Der hie de âlde al in jier of wat mei te krijen, de âlde stumper. Mar Aldjiersjûn soed er thús wêze. Nei iten hie er gaueftich tee makke, it kacheltsje wat opstookt, hoewol de felste kjeld wie al wer oer en it measte iis al fuort.

Hy hie in pear Krystnûmers fan Doede en Hiltsje, socht in pear fan syn stúdzjeboeken út 'e kast en sette dy op in steapeltsje op 'e hoeke fan 'e tafel; in moaie, in rêstige jûn soe hy derfan meitsje en de tinzen stil gean litte.

Mar it blykte Peke altyd wer, men kin sa min op jins eigen summing tidigje; it wol net, en dêr is it mei sein. Hy koe him net by 't ien of oare bepale. Dêr kaam by, dat oan 'e oare kant krigen se op 'e lette jûn noch sa'n wurden by it ôffuorjen, dat Peke hie noch yn wetten stien om der hinne. Tsjalling drigeminte, beide froulju de foarke yn 'e hûd te ramen, mar it belune ek stadichoan wer. Wol like Eke yn de nacht it hûs noch útrekke te wêzen, want fan 'e moarn kaam Tet sels te freegjen, oft se ek wat dwaan koe. Doe hat er noch efkes mei Max oan it Jaachpaad ta west, mar it begûn te miggeljen, dat om in oere of tsien alve lei er op bêd.

Mar hjoed, Nijjiersdei, wol er grif efkes oan 'e Broek ta. Hy hat altyd tige mei de âlde lju redenearje kinnen, faaks wite hja him ek te rieden, hoe't it takomme maaie moat. Want sa kin it op 'en doer ek net. Yn stilte hat er wolris tocht, as er no ris by harren ynkaam. It spul fan Omke moast dan wat grutter en hy koe it measte wurk dwaan. Dan hie er in thús op 't lêst.

[p. 100]

Tige fêste foarm hawwe syn tinzen dy kant út noch net. Hy hat behoefte oan oanhâld, dat is op 't heden alles. Hoe't it ris mei de âld man is?

Hy hat in âld hierfyts fan 'e smid helle fan 'e moarn. Skielk, as it waar wat opknapt, sil hy der in nijenien ôfrukke, mar by 't winterdei is men hjir gjin goed spul treast.

It fuorjen hat er jûns in klap foar it gat jûn en om in oere of seis sân hat er de fyts ûnder it efterst. It âld mirakel skoot swier, dat hy is der waarm fan en is bliid, dat er de Krúswei hast hat. It is dêr in moai fleurige boel en hy wurdt al ris polske, wêr't de reis hinne moat.

Oan 'e Broekster wei lizze de lytse húskes mei tichte blinen; mar yn allegearre skynt in klear ferljochte hertsje. Sa Sitte Harm-om-en-dy no faaks ek.

It reedsje rint er mar del, it is sa'n geknoffel op 'e fyts. Hy wyt net, it wiist net te goed, alles koe wol tsjuster wêze. Ferslein set er de fyts tsjin 'e pomp oan. De swingel stiet delsakke. Hie er it net tocht! De doar sit fêst. Yn it bûthúske batst in ko yn 'e groppe, in keal jout lûd. Foar de blinen heart er de klok, it doke yn 'e gong feravensearret wat. Stil bliuwt er in setsje foar de ruten stean.

Dan rint er by Oene Jai oan. Wyt hja faaks, hoe en wat? Jai slacht de skelk om 'e hals en siket klompen. Wyt... e... in omkesizzer is it leau 'k, net?... hy dan net dat Harm te Ljouwert leit?... Nee? ‘Eh bern, dêr is er justermoarn al betiid hinne rekke. Jo moatte tinke, dokter koe him hjir net mear helpe. Mar no moat er sa'n pine ha. En hy is dêr sa min op syn plak, dat Hit kin net by him wei. No, en no docht Hidzer fan 'e oare kant it fuorjen en sa. Eh ja, ju, is it net wat?’

Folle mear kin hja ek al net sizze. Hy kin der wol yn komme.

Nee, hy sil dan mar fierder. Hy kroasket it paad wer lâns. Doelleas rydt er de Broekster wei wer del: te Ljouwert!

As er him net fersint, is der jûn de Driesumer kant út wat te dwaan, yn alle gefallen hat er gjin doel mear no en slacht op nei Damwâld. Dêr is de herberch ryklik ljocht, hy hat al in fiksenien op 'e lea, haast hat er hoegenamt net, dat mar efkes oanstekke.

[p. 101]

Fertier genôch hjir, mar hy jout him mar kalm yn in hoekje del: Wâldsjers is altyd frjemd folk.

Under syn romerkefol hat er sa syn each al ris gean litten nei in kloftsje efter de kachel. Dy komme fan 'e klaai en hawwe al moai ryklik nijjierre, liket him ta. 't Is krekt, as hat er se earder sjoen, mar hy kin se net rjocht teplak bringe. Oant er nei de taapkast rint om in sigaar. Dan ynienen sjocht er it. Ek de âldste fan it steltsje hat him yn 'e kiker krigen en slacht him op 't skouder: ‘Bistû hjir, keardel!’

It is it steltsje Aldtsjerkster hurdriders, dêr't er sa noflik mei oanstutsen hat te Dokkum okkerdeis.

Hja fûstkje as âlde freonen en de âldste en Peke falle tegearre yn in hoekje del. Hja hawwe hjoed al hiel wat ôfreizge, Peke harket nei it ferslach, dat as in bûnt byld foar him ophongen wurdt. Ja sjoch, en no binne se feitlik op reis nei de muzyk te Driesum. Hat Peke nocht om mei? Earst noch ien nimme, net? Yn tsjerke kriget men sok spul ornaris net.

Dan wurdt it jongere spul byinoar trommele en somliken wat ûnwis op 'e fyts, stekke se nei Driesum ta. It is al lang oan 'e gong, mar de maat leit him út, dat hawwe se hjir altyd sa, en yn 'e pauze slagje se der sa wol yn.

Wat yndie ek blykt te kinnen. Under is alles grôtfol, dêrom pakt de foarste Peke by it skouder en sleept him de kant fan 'e kreake út. Sels knoffelt er sa raar de treppen op, dat der wurdt him te ferstean jûn, der is allinne plak foar him, as er him katoen hâldt. Hy ûnthjit it mei in plechtich: ‘Ja dûmny,’ tsjin 'e polysje.

Ien fan it selskip is de trep te stûf, der helpt gjin rissen oan, hy jout him leaver healwei del. As se teplak binne, set de maat syn ferhaal fuort tsjin Peke, en it relaas is mar tydlik te stopjen troch in dúst yn 'e rêch. Gemoedlik draait er him om nei de stomper: ‘Man, hâld dochs op, jo stompe my de winen ôf.’

Hy seit neat te folle, fernimt Peke, mar dy hat op dit stuit de stúdzje by wat oars. Sit dêr foarenoan ûnder, Tsjits net mei in feint? Soa, dus dat is al wer mis! Gâns in skoft lit er syn eagen dêroer gean. Hja hat in grut bûnt om: krekt har suster. Soe it jin net oangrize?

[p. 102]

Op 't lêst nimt er syn maat yn it betrouwen. Sjocht er dat fanke? Dat hie oars syn sin west, en no sit dy fint derby. Kin syn freon him foarstelle, wat er op dit stuit fielt?

Mâle skoan: hy hinget Peke samar in relaas op, hoe't er it sels in kear of wat belibbe hat; mar dy froulju binne allegearre ûngelokkich wurden.

Dan draait er him nei de oare maten en jout it nijs moai ryklik fersterke troch: Peke hat jierren by it fanke kaam en no sa!

Ien fan de oaren sjocht ris goed: dy keardel ken er skoan, net sa jong mear, in moalkeapman of mûner of nôtkeapman út Eanjum. Wat mear seit, mei in minne namme op it gebiet fan froulju.

De oanfierder fan it selskip sit in setsje bûtenwenstige stil. Frijwat ûnferwachte draait er him dêrop nei Peke ta: ‘Ik tocht, hy moast der jûn fuort mar fan hawwe.’ Peke lit dat ris yn him omgean en hoe langer as hy der by stilstiet, hoe gaadliker oft it him foarkomt, beredenearje kin er it net, mar it leit him sa by: dat moat wêze.

It program liket syn ein fûn te hawwen, it wurd is no oan 'e lieder, dat de âldste wol mar avensaasje meitsje, wat him fan 'e polysje perfoarst ferbean wurdt.

‘No man, men kin om alles ek gjin drokte meitsje, mar oars, hja binne hjir nuvere lju. Earst wolle se jin der net yn hawwe en no mei men der net út. Op jo ferantwurding, as der wat fan komt mei my.’

De treppen del wol better as oarsom. Hja swylje de fyfte sûzebol op en wachtsje by de útgong de kommende mannichte op.

Twa pearkes stekke derút. Dêr binne se by, goed yn 'e gaten hâlden fan 'e rige manlju. It giet earst lykwols de buorren yn, ynpleats fan op hûs oan. Hindert neat, hja hawwe ek gjin haast. Dochs lykje se in moai húske fan hâldoan fûn te hawwen, dy twa, dat der wurdt besletten, twa hâlde de doar yn 'e gaten, de oaren helje wat waarms: de herberch is net fier ôf. Der is noch skoan tiid om de ploegen te wikseljen, foar't der libben yn 'e saak komt.

Dan stappe deselde beide pearkes op 'e fyts. De wacht soar-

[p. 103]

get, foar te bliuwen. Strak op 'e tsjustere bûtenwei moat hy der fan ha.

Dêr 't de lantearns ophâlde, hâlde se yn en it kommende selskip wurdt moanne: Ofstappe. En dy achtsje it riedsum en doch soks.

Dan wurdt de Eanjumer ûnder it each brocht, hy hat him al in skoftsje slim misgien mei omgong te hawwen mei dat fanke: dy komt koart en goed oan in oar ta; en boppedat, yn alle gefallen is se te goed foar him. Hja wolle him dan ek út goederbêst riede en hâld dermei op. Kwea hawwe se net yn 't sin, mar hy wol no de oare kant wol útride?

‘Foar dat fanke wurdt soarge; kom hjir mar, leave!’

Mei beskermjende gebearten sil de âldste syn grutte earms om it frommiske hinne slaan.

Dat giet de earst wat skrutene Eanjumer dochs te stûf en hy ferkeapet de skaker in raam mei de fyts.

Dy nimt it guodlik op: ‘Toe man, moatte wy no earst lijen krije? Dan hastû it sa wollen, hear! Hjir fanke, net sa bluisterich!’

Hja ropt fan au!, en no wurdt it tinken mei Olfert. De fyts smyt er yn 'e berm en stoot op 'e pleager ta. Dy stiet him op te heinen, as hie hy der dagen nei útsjoen.

‘Hâld' Jim dy oare in bytsje oan kant, jonges. Nee, it sil my allinne wol slagje.’

Yn in omsjoch hat er syn tsjinstanner op in stienbultsje te pakken en tamtearret him moai ryklik, oan 'e lûden te hearren.

Peke komt in bytsje ta himsels: dit giet him te mâl en lûd ropt er: ‘Hâld op! Ophâlde!’

Mar elts minske, blykt him jitris wer, leit de saken út sa't hy se sjocht. Under it tapartsjen ropt de fjochter efterom: ‘Ja, aanste meistû, wachtsje efkes, ik bin noch net klear!’

Op dit stuit dat Peke syn winsk ferdúdlikje wol, komme der twa gleone fytsljochten fan 'e oare kant, it giet moai hurd en ear't de measten der op fertocht binne, steane se foar in pear polysjes, mannen dy't der sûnder folle wurden ynrame. De earste slach is foar Peke, de twadde foar syn maat en dan in hiele bringst foar de Eanjumer. De ferkearde kriget it meastal.

[p. 104]

Hals oer de kop knoffelt Peke mei de fyts troch in droege sleat en oer kramtried. In stik of fjouwer fiif fytsen sjocht er de leane delstowen. Sels naait er út sa gau as it kin en hâldt him in setsje katoen efter in beammerige. Dêr wachtet er, oant it op 'e wei stil wurden is.

Mei in stikkene broek is hy der ôfrekke en in seare knibbel. It bloed faget er ôf mei de bûsdoek.

Hè, hè, wat gie dat mâl! Mar men moat dochs ek wat foar de wille oer hawwe. Allinne stom dat dy stjonkert jûn dochs noch mei dat fanke ôfstekt. Hoe kamen dy keardels dêr sa gau? Of hie soms ien fan 'e fammen se helle, of dy oare fint? Dat kin Peke sa let op 'e jûn net foarinoar krije.

Hy kroasket wer nei de wei. Syn fyts hat der raar fan hân, dat dit wurdt rinnen jûn. Troch de lannen dan mar; mar net oer de terp, wol? Sa fier is it ek net op 't lêst. Wacht, hy hat noch in sigaar.

Al smokend jeuzelt er in deuntsje: ‘Mittelklasse... hm... hm... hm... Tsjitske... flitske... floep...’

Lûd laket er foar himsels en giet om 'e daam. Hark, de Driesumer klok... trije, fjouwer... sân, acht... tsien, alve, tolve... trjettjin, fjirtjin... Nee, dat kin net wol?