|
| |
| |
| |
[I.2.2]
Oer de hurdte is Peke oan it bitekroadzjen fan it lân nei de skuorre. Hy hat der earst wat tsjinoan sjoen om mei dy felle froast de bult iepen te smiten, de foerbiten hawwe it sa gau tepakken, mar it koe ek net langer wachtsje, en it kroadet maklik.
Op 'e foarikker set er de folle kroade del en giet mei it efterst op 'e droege biten sitten. In grilheldere friesloft, de wyn yn it Easten en it waar myld. Op it hiem kraait in hoanne, Tsjalling is oan it rûchskernesljochtsjen. It each kin gean oan de fierste kym, neat noch wiist op feroaring fan waar. Al sûnt in pear dagen rydt it folk it Djip del.
Peke hat syn slinger foarsafier wol. Hy kin net oars sizze, de buorlju binne wol tige foar him. Nei Heite ferstjerren hat Tet him daalk oanbean, hy koe by harres komme te iten en te drinken. Of ien fan har beiden woe syn iten thús ek wol klearmeitsje en it hûs wat oprommelje, dêr hoegde er it measte net foar te jaan. It lêste like him wol gaadlik; om altyd by in oar oer de flier hie syn beswieren. Dat sadwaande húsmannet dikke Eke in kear of wat deis in setsje by him om. It follet it lege plak net, sa net. En eltse kear docht it Peke noch pine as er de keamer ynkomt. Mar wat wol er? It leit der sa ta. En wêrom it de âld man te fergunnen! As in moai en rêstich oantinken stiet de lange simmer foar him, dy't se tegearre belibbe hawwe.
En no leit it grutte libben foar him, him allinne. Faak benearet it him, mar op dizze kleare wintermoarn net. It hjoed is te moai om folle oan moarn te tinken.
Ien fan beiden, sei Seinstra, hielendal oanslute of weromgean. Peke fielt, hy koe wolris gelyk hawwe. Oanslute, en dan sjocht er de kant oer nei de buorren. Dêr hat er mei ôfrekkene, op Doede en Hiltsje nei. Mar oars, oanslute, hy soe neat leaver wolle, en in húshâlding? Mar oan 'e oare kant it Djip wennet Hike mei har man en bern, dat is foarby. Tsjits hat him ôfstikele. Hy lûkt Max, dy't foar him sit oan 'e sturt. ‘Ja jonge, it is wat te sizzen.’
| |
| |
Hat er oars genôch dien, om him der hielendal by te jaan? Op dat punt is er net wis fan himsels. Op it Djip rydt in sjongend keppeltsje jongfeinten. Peke hat noch gjin oanstriid hân om ûnder te binen. Mar sa ynienen komt it. Wol hat er Heit syn âlde redens út 'e hoannebalken helle, dy seagen der goed út.
Wat, as er foar melkerstiid ris in streekje sette? Nei Doeke en Willemke efter Dokkum bygelyks. Dat is no sa'n gefal. Wêrom hat er dy net ris earder opsocht? Op 't lêst syn iennichste en bêste freon. Ja, kontakt sykje, dat is dochs de iennichste wei, om der wer yn te kommen. Mar dan mei er de bult wol daalk tasmite, it sil wol nei tolven rinne en om fjouwer oere moat it fee oan it iten. Ek Max wurdt hastich en docht in raam yn 'e iepen bult.
Harjewarje ferklaait Peke him en stiet foar it iepen kammenet. Ut dat laadsje krige er earen fan Mem syn riderssinten. No is er sels baas. It betinken dêrfan docht him sear en foar it iepen laadsje ûnthjit er yn stilte: ik sil goed oppasse, Mem. En in wûndere blidens brûzet yn him op, in ûnferklearbere hope. Syn earste tiid allinne hat goed west, Krysttyd wie goed, de ferhâlding mei de nêste buorlju giet goed, foar safier as er mei harren te meitsjen hat. Underinoar lykje se al lijen te hawwen, hy wyt net hoe en wat, mar dêr hat er ek neat mei te meitsjen. Hjoed nei Doeke, wer in bân oan it ferline. Hurd skrept er fuort. Max moat ta syn grutte ergewaasje yn 'e skuorre bliuwe. By Tettes seit er yn it foarbyrinnen, hy giet in loopke fuort, dat mocht der ris wat komme, foar fuorjen is er wer thús.
Eke sjocht him troch it rút efternei. Yn it hok skrept Tsjalling om, dy is nea net botte praatsk. Hja hawwe hjoed moai grif al wer deilis west.
Foar it stalt bynt er him ûnder en stint. It iis is geef, mar ride kin er daalk sa mar net. Efkes ek moat er wenne oan 'e sensaasje. Nei safolle winters op 't lêst wer fuort te gliden op 'e glêde baan! In skipper, op sokken op 'e redens, sjit him foarby. Hy moast him ek skamje, soe Heit wol sizze. Mar no is de roast der ek ûnderwei en it wol linkendewei better.
Oan 'e kant binne in pear manlju oan it fiskjen by in bit yn 't iis. Lyk as jierren lyn. In pear lju op jierren strike him foarby.
| |
| |
Peke fernimt de rook fan in goede sigaar en fan kloanje. Efkes moat er it âlde pear efternei sjen. Mei in bliid sin giet er no de kant út nei Dokkum. Dêr is in bytsje mear fertier, mar it binne noch meast omstippers. In Dokkumer slacht syn tintsje op. Steatlik steane op 'e bolwurken de mûnen, ûnder de beammen kuiert in âld baas en sjocht nei it iis.
Dan leit er de hannen op it gat en giet op 'e Geast oan, makket in praatsje mei in pear reidsnijers en fernimt it iis is moai en der is te Aldtsjerk hurdriden.
In mennich boerefammen stowe him foarby. Dêr soed er noch wol foarrider fan wêze wolle. Mar dy sjogge al om nei krekt in slachje jonger feinten. Peke glimket, mar net fan herten. Oer de fiere wide greiden skynt de sinne, in wettermûntsje stiet te sliepen. It libben jout oars ek noch genôch moais.
In tintsje foar it doarp rydt er foarby: ‘Strak op 'e weromreis, âlde!’
Yn it doarp by de brêge freget er alris. Doeke en Willemke, Doeke en Willemke? Oh, Doeke Tolsma, nee, dy wenje noch in eintsje bûten it doarp, op 'e mûne oan 'e opfeart. Mar hy kin der oan ta ride, hy sjocht it strak fansels.
Hy knoffelt de minne doarpsbaan lâns, dêr't de froulju noch alris it ien en oar op it iis smiten ha en is bliid, dat er de grutte baan wer ûnder fuotten hat. Oan 'e rjochterhân sjocht er fuort al de wettermûne stean, dat dêr moat it wêze. It iis fan 'e opfeart liket moai geef, dat hy sil mar trochstreekje. En dan mar ris sjen hoe't syn âld maat it makket, hy hat in pear kij op, dat hy sil wol thús wêze. Yn winterske rêst stiet de mûne, foars en heech, en lyts dêrnêst it húske. Foar de ruten boartsje in pear lytse bern, dy't om hûs hinne snuorje, sadree as hja in frjemde man de feart opriden sjogge. Foar de mûne is in grut wek, dat Peke bynt him oan 'e kant fan 'e greide ôf en rint by de hikke om it hiem oer. By de efterdoar stiet in net al te jong útsjend frommis: dat is dus Doeke syn wiif. Efter har skûlet ien bern wei, it oare stiet op 'e rûchskerneplanke.
‘Middei, bin ik hjir net by Doeke en Willemke?’
Ja, mar ik ken jo net.’
‘Ik bin Peke Donia, in âld maat fan Doeke.’
| |
| |
‘Donia? Efter Dokkum út wei? Jo binne dochs dy man net dy't nei Ynje ta west hat?’
‘Ja, dy is 't. En yn 'e tuskentiid is Doeke troud en wol en hat al bern, sjoch ik.’
‘Ja, trije. No, ik soe sizze, kom der yn, mar myn man is net thús, dy arbeidet wat by Tsjallinga's, dy pleats hjir efter hûs út.’
‘Mar hy sil strak wol thús komme om tee?’
Hja ferwachtet him oer in healoerke, mar hy kin wol meikomme yn 't bûthús. Foar de kowefinsterkes steane de twa bern te kypjen, in jonkje en in famke. Peke koe se wol efkes om in hantsje freegje, mar mei bern omgean is syn wurk no sa daalk net.
‘Is jo Heit lêsten net stoarn, as ik freegje mei?’
‘Ja, in lyts moanne lyn.’
‘Krekt, Doeke lies it yn 'e krante.’
Tegearre buorkje hja efter de pear kij lâns en komme by de boppedoar. No, hja sil de tee brúnmeitsje, hy kin wol fierder komme. Wylst Peke yn 'e kreas oprêden keamer sit op in stoel mei in gatsjematte en de bern troch it gevelsfinster kypje, falt it him op, hoe âldsk dit frommis al is yn har dwaan en litten en dochs kin hja noch net folle oer de tritich wêze.
Op bêd begjint in bern te gûlen, it is Peke oft it syn skuld is. De mem susket der wat mei om en giet by de tafel sitten, om it in skjin ruft ûnder te dwaan. Peke wyt net rjocht, wêr't er sjen moat. It hiem del rinne de bern, Heit komt der oan! Efkes letter fljogge de doarren op en trije man sterk falle hja de keamer yn.
‘Middei!’
‘Wat? Bistû dat net, Peek? Ik seach it sa gau net iens. Bistû al gâns in skoft thús?’
Peke docht it ferhaal. Yn 'e iennichste reiden stoel falt Doeke del, ek hy is âld wurden, wol in sûn uterlik, mar, ja wat oft it krekt is, dat jonge is der ôf. In bytsje rûngear sit er, de fuotten op 'e plaatstove, de beide bern bingelje op him om.
Yn 'e kopkes knappe de klûntsjes útinoar fan 'e hjitte tee.
‘Ik miende al, datst werom wieste, mar och, men wennet sa'n ein útinoar, hen?’
| |
| |
‘Ja, soa, dan bistû hjir telâne kaam.’
Oer de flier tsiere de bern, ien falt tsjin 'e kachel oan en gûlt. As it spul bedarre is, moat Doeke jitris freegje: ‘Wat sei?’
‘Dû bist hjir wol aardich teplak kaam, net?’
‘Dat giet wol, wy hawwe twa kij op en ik haw der altyd hast wat wurk by op 'e pleats.’
Hy seit alles sa hiel gewoan, och, it hat sa ommers al jierren west, mar foar Peke is alles nij en frjemd, it frommis, de bern, it húsrie. Hjir hat er de foarbye seis jier sjen-en taastber foar him. En gjin praat, dat dizze djipte oerbrêgje sil. Gjinien fan beiden kin de tried rjocht fine en it praat bliuwt stûkjen by Heite ferstjerren. Ja, Doeke hat it yn 'e krante lêzen.
Oft Peke ek in hapke mei ite wol? Hja sille mar fuortfarre, om trije oere moat Doeke wer op 'e pleats wêze.
Under hannengear harket Peke nei de klok, dat is dus Doeke-en-dy's klok.
Soa, dan wennet Peke no wat allinne; hawwe se iten genôch foar it fee, ja fêst? Der is grif ek gâns hea kaam efter Dokkum? Hiel sydlings komt in inkelde kear it praat op Ynje, mar it is allegearre like fierôf en frjemd.
Doeke moat oerdei mei melke, de faam hat frij te riden, dat it sil jûn wol letter wurde; oft Willemke har allinne rêde kin? Oan 'e oare kant fan 'e tafel knikt hja stil fan jawol.
‘It muoit my wol, Peek, dat it sa treft, mar ik soe sizze, kom fan 'e winter noch ris in kear del, ast der nocht oan hast. Der is nochal in drokke melkerij op 'e pleats.’
Hy drinkt syn lêste kopke tee leech en keart it kopke om.
‘Jim ha al in pear grutte bern, liket my ta, Doeke.’
‘Eh ja. Lytse Tsjomme is tige ûndogensk. Tsjomme mei oerdei net wer oan Heit syn spikerbak komme, hear! De boel rekket wei.’
Peke hat it ek oer opstappen: om in oere of fjouwer is it syn fuorderstiid ek.
‘Der is hjir hjoed al gâns wat lâns riden, ha 'k sjoen.’ It frommis digert ta it rút ut mei de lytse op 'e skurte.
‘Dû kinst noch bêst wat sitten bliuwe om in pantsjefol tee.’ Underwylst lûkt Doeke de jas oan.
| |
| |
Mar nee, Peke sil ek mar wer ûnderbine; it wie mar in loopke, earst hie it syn plan net iens west om hjir hinne.
Hy seit Willemke goendei, hja bliuwt mar sitten mei de lytse, de bern binne al wer bûtendoar.
‘Oars moasten jo ris in jûne komme of sa.’
‘Ja, ik sil wol ris sjen, no, it bêste, hear!’
Tegearre stappe de manlju it bûthúske lâns, Doeke sjocht efkes yn 'e skuorre, oft der genôch hea del is, faget in ko út 'e stront, meunsteret mei Peke noch efkes de bistjes en docht de doar op. Oan 'e feart ta rint er mei. Ja, it waar jout him hielendal nei friezen, it iis is moai, hat er heard. Dan stekke se elts in kant út, Peke sjocht hoe't syn âld maat in bytsje rûngear de greide oerstekt nei de pleats ta. Stadich streket er de feart del.
Sa is ek dit ôfstoarn, ek hjirre is gjin omkear mûglik. Mar hawar, jinsen swaaie de lange slierten jongfolk, dêr is it libben en de jonkheid. Hy hat der suver sin oan om it ein werom te riden.
Tsjin de neimiddeisloft stiet de mûne yn ferheven rêst en wekket oer it húske foar him, op it hiem kweakje in protsje einen. Mei leafde sjocht hy der noch efkes nei, as er de grutte feart delswaait. En op 'e pleats docht Doeke no it bûthúswurk, mar in oarenien as dy't er earen kend hat. Of is hy oars? Of beide? Of is it de tiid?
It is oppassen no, men hellet de streken sa maklik in eintsje te fier út en heakket efter de redens fan 'e foarbygongers. De measten komme him temjitte. Mei koartere streekjes snijt er de Geast troch en oan 'e oare kant fan it doarp by it tintsje hellet er de hakke krassend troch it iis. Teedronken of net teedronken, yn gjin seis jier hat er op it iis molkedronken.
In jong pearke hat de kop krekt leech en makket oanstalten om wer ôf te sjouwen. Oars sit der op it stuit net, dat de tintsjebaas hat skoan tiid foar in praatsje, mar dat duorret net sa lang, in minút of wat letter komme der de Geastmer kant út wei in keppel jongfeinten opsetten en reitsje mei lûde gebeartens yn 'e tinte teplak. It docht bliken, in pear fan harren binne der hjoed te Aldtsjerk al ôfriden en hja wite it oan dy beroerde baan, dêr 't in hynder de poaten brekke soe, dat hja ferpoffe it
| |
| |
fierder glêd om der langer te bliuwen. De tinteman jout harren grut gelyk en jit mei gauwens yn.
Nee, te Dokkum sille hja dizze ôfrin mar bedrinke; de baas hat fansels neat yn 'e hûs? Nee, dat tochten hja wol.
Is Peke ek noch fan doel nei dat ellindige Aldtsjerk te riden? Hja soene it him tige ôfriede, in stel dêre! Hy kin better mei harren de oare kant delstreekje.
No, dat kin dan wol, hy sil dan mar net fierder gean. Dat mei gauwens wurde de redens neisjoen, de pipen en sigaren oanstutsen en de hannen oplein. Peke rekket der tuskenyn; hoe't dit ris gean wol? Lykwols, hy is der yn in omsjoch oan wend, dy keardels steane stevich op 'e izers en it is him suver in wille om tusken sa'n keppeltsje jongfolk mei te riden, as ien fan harren.
De foarbyridende froulju wurde mei in ferskaat fan útroppen en flaaikerijen begroete, in pear fan 'e lêst belibbe aventoeren mei kleuren en geuren ferhelle en hja hawwe Dokkum te pakken, foardat Peke it yn 'e gaten hat. Wêr sille se no oanstekke? Tichte by de Wâldpoarte, liket de measten it gaadlikst ta.
Wat, sil Peke net mei? Wat is dat no foar spul, jonge, ja, hja hearre fan 'e middei dochs byinoar?
Efkes dan.
Dat by de brêge bine hja ôf en in bytsje ûnwennich op skuon sykje se de doar fan in herberchje op.
In pear bestelle bier, mar de âlderen sizze tsjin Peke, hja sille har mar by in brandewyntsje hâlde, net?
It rint hjir hieltyd, dat men hat wat te sjen en hja hawwe it smûkste hoekje by de kachel útsocht. Op sa'n dei nei in ritsje smakket it spul mâle skoan. Lang en breed wurde ûnder it twadde en trêde gleskefol de kânsen te Aldtsjerk besprutsen. Moarn stiet Ikkerwâld op it program, in pear fan harren binne dan net frij, dat hja moatte it hert hjoed ophelje, as it wêze sil. Noch in gleske, hen? Nee, it is noch neat net let, sa tusken trijen en seizen, soe Peke syn buorman wol sizze, oan it ljocht te sjen. Och, it is op 't lêst ek sa, sa'n pear bistjes hat men ek yn in omsjoch bereden en men is ek alle dagen net fuort. En boppedien, hoenear fynt men dan noch in bytsje selskip? Peke syn buor- | |
| |
man nimt him yn betrouwen oangeande syn âld boer. Ferline maaie hawwe se dêr in alderaardichst frommiske op 'e pleats krige ta faam, en wol Peke no wol leauwe, dy âld dogeneat fan in keardel wol mar út noch yn net hawwe, dat hy der ris oankomt? Soe men sa'n âld fint net?
De gerdinen binne delkaam, de lampen op en it wurdt hoe langer hoe smûker. Mar hoe let is it ek hast? Tusken trijen en seizen, is it sa net?
In pear jongeren fan it selskip wolle jûn lykwols perfoarst noch in frommiske thúsbringe, dat it sil tiid wurde. It is bûtendoar hiel wat tsjusterder as se tocht hiene, mar yn 'e lange rige komme se noch moai skiklik op 'e Djipsein telâne en dêr wurdt alderhertlikst ôfskie nommen.
No earst falt it Peke op, it is hjir hast hielendal leech op it iis; sa let sil it oars noch net wêze kinne, wol? Kom, hy sil gau efkes it Djip delstreekje, och, wat hat er it hjoed oars troffen; alderhanne âlde lietsjes komme him ûnderweis yn it sin. It is him fan 'e middei oars net opfallen, dat it iis hjir sa stomme min wie, in pear kear is er al delknoffele.
Dochs hat men de baan sa jûns rom en foar jinsels, hy leit de hannen op 't gat en in deuntsje sjongend giet it fierder. Oant er mei de lofter reed efter it iene of oare heakket en in ein it iis lâns sliert. In setsje bliuwt er lizzen, sa't er leit, de hûd docht him rare sear. As er it net mis hat, koe er ek wol oan 'e ferkearde kant riden hawwe. It is op 't lêst ek gjin manear en haw sa'n baan net better yn oarder, in minske kin him dochs ek in ûngelok falle. Nee, dat is yn Fryslân ek noch lang net yn oarder. Wytst wat? Hy bynt mar leaver ûnderwei, dit is gjin riden gelyk! De iene reed hat er him ûnderwei fallen, de oare sit ek los en fuotsje foar fuotsje hellet er de Jaachpaadskant. Ungemaklik rint it ek yn 'e skuon, dêrom is it sa moai, dat men der in fleurich sin by hâlde kin. Hy hat de hiele jûn behoefte oan sjongen.
By Tettes barnt de bûthúslampe troch de iepensteande doar, Tsjalling rint hinne en wer nei it hok, dêr't de keallen steane. Sa bot sjocht Peke nei him, dat hy knoffelt oer de mjuksplanke, wylst de redens wytwersanne stowe.
| |
| |
‘Tsjalling, it is net om 't ien of oar, mar jimme moatte net altyd en ivich it spul yn it paad sette!’
Tsjalling set de boarnamers efkes del. ‘Sjoch dû wêrst rinst, kom mar earder thús, wy hawwe de kij mar wat fretten foarsmiten, it fee gyng om mâlens te kear.’
‘Sa let is 't oars noch net, wol Tsjalling?’
‘It rint nei seizen.’
‘Wat seistû dêr, Tsjalling?’
Mar in goed sin lit jin de ljochte kant fan 'e dingen sjen, hy rint op syn buorman ta en jout him in pear batsen op it skouder: ‘Ik haw altiten witen, Tsjalling, ik koe op dy oan, man!’
Tsjalling kriget de amers wer op en sjout ôf.
Peke heart sawat fan: ‘Rin hinne fint, mei dyn dronken liif!’ Dan túcht er sjongend om hûs hinne, is yn in amerij ferstrûpt en falt ûnder in ko del.
Op 'e râne fan 'e groppe sit Max en harket nei de lange ferhalen, dy't de baas foar him ophinget.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd