Peke Donia, de koloniael

[p. 70]

[I.1.13]

Harm-om is hjoed foar teetiid út 'e Wâlden wei kaam: hy hie heard, Heit wie wat út bestjoer. Heit leit al in dei of wat op bêd, dokter hat in pear kear oer de flier west ta syn grutte ergewaasje. Hy fielt oars wol, it bêd giet dermei, mar hâldt út, hy bliuwt lizzen om't de man it seit. Hjoed sit Harm-om by him foar it bêd te smoken en Heit kin fernimme, hy wurdt hurd better. 't Is allinne dat âld boarst, moat Harm tinke, mar oars, nee. Peke sjocht mei wille, hoe goed oft it de âlde docht, dizze dei. Hy hat it oars neat te goed op 'e rekken. De dokter syn gesicht en tsjustere spraak stiet him net oan. De hiele wike hat er net út 'e hûs west dat it makket.

Harm-om docht it him skoan oan tiid, wat mei yn 't bûthús en mei ite en dwaan; Muoike en âlde Jan berêde thús foar in kear it spul wol.

En de jûns sitte se noch om de smoarge tafel, en Heit hat syn pantsje noch op bêd. Dan roppe Doede en Hiltsje foar it gevelsrút: is it goed dat se efkes ynkomme? Dat it folk komt by de minsken. Hiltsje makket gau efkes in sopke en himmelet it spul mei om. Heit stiet yn wetten om der ôf, mar dat betteret oer. Peke hie fan 'e wike efkes nei de buorren ta wollen, om it hier der ôfen efkes nei Master oer dat learen: de boeken stean al yn in krante teard.

Doede seit: ‘Wytst wat? Dû giest no efkes hinne, wy sille wol tee ynjitte.’

Dat Peke lûkt harjewarje in ferklaaiersbroek en jas oan.

Max stiet noch earder foar de doar as de baas.

By it reinwetterfet siket er de nije swart-sneinske klompen, de efterhúsdoar falt ta en tegearre stekke se it hiem ôf.

It is froastich en ljochtmoanne oan in grilheldere loft. En dochs oars as yn Ynje. Dêr is de moannenacht djipper, heimiger, ûneindiger. Dit is klear en ienfâldich te ferstean. 't Is hoar oer it fjild.

Folle hat er eartyds nea net op sneontejûn nei de buorren

[p. 71]

rûn. Sa no en dan ris nei Doeke, syn kammeraat. Mar dat wie ek gjin buorrenrinder.

Doeke is troud en wennet efter Dokkum út as fêst arbeider, syn wiif ken Peke net, dat is allegear ôfspile yn dizze seis jier.

't Is moai stil yn 'e buorren, in inkeld frommis rint mei de boadskipskoer yn 'e earm en in wollen skelk om 'e hals de strjitten lâns. Fierders komt er in pear healwoechsene jonge fammen foarby. Dat slach ken Peke net mear, dy binne him ûntkaam. Hja sjogge him efternei en gnize.

't Is yn 'e skearwinkel groatfol, mar in pear jongfeinten by de doar roppe: ‘Kom der mar yn, kolonel, plak by de rûs; geeft acht!’

Op it skammeltsje by it skuonrek komt er telâne en besiket, as de oandacht wer fan him ôflaat is, it trochinoargûnzjende petear te folgjen. Mar in bulte derfan ûntgiet him, ferskate rammen kin er net mear teplak bringe.

De hinne-en kninekeapman, deselde dy't okkerdeis sliepende de Ljouwerter reis meimakke, hat yn 'e hoeke in noflike stoel bemachtige en bûcht him ek ris foaroer: ‘Hoe is it lêsten mei dy nijkeap útfallen, Doanje, dy't jo doe ris fan Ljouwert helle hawwe?’

‘Dy is bêst by 't spul, keapman.’

‘En ik miende, dat dat doe neat wurden wie.’

‘Oh nee? No, jo kinne it wol wite fansels.’

Dat folk is altyd min hâldfêst oan te krijen, dat om noch wat te sizzen, foeget it keapmantsje der oan ta: ‘En no moatte de lêste wylde hierren der ôf, tink?’

Syn buorman, in jongeftich boerefeintsje nimt him fan siden op en sjocht ris nei it kin: ‘Wêr moatte jo eigentlik skeard wurde?’

Peke leit him út, hy kaam feitlik om te knippen, mar it liket neat te goed.

It boerefeintsje blykt ek sin foar humor te hawwen. Hy kin wol knippe, as it wêze moat, en fan it rek hellet er in soarte skuonmakkersskjirre en skuort Peke de pet ôf. En no komt wer it ûnferklearbere, suver fansels keart ynienen de hiele kliber him tsjin dizze frjemde en allegearre hysje it feintsje oan.

[p. 72]

‘It liket my ta, hja hawwe yn Ynje dy hiele prúk ferknoeid, der is gjin fatsoen mear oan te krijen.’

‘Set earst de kaam der mar ris goed yn!’ ropt de keapman.

‘Ja, doch de kop mar ris foardel, dan sil'k...’

‘Ik woe datstû gjin healwize kluften úthelleste!’

Tagelyk giet Peke oerein om syn pet wer te krijen. Mar it feintsje is wakker moedich: ‘Wat kluften!’ En hy hellet de skammel efterút, dat Peke, der sa gau net op fertocht, komt by 't Sitten gean tusken leasten en âlde skuon telâne, ûnder lûd laitsjen fan in mennich oaren.

‘Dû mochtst der wolris wat better om tinke, feintsje, wastû der tusken nimste!’ Hy springt oerein en jout it gnizende jongkeardeltsje in pear dústen, dat er tsjin 'e oaren oanstoot. Dan kriget er razend de skammel en saait dy de kant út fan 'e lêbige keapman. Dy komt earst lykwols tsjin it elektryske parke oan, dat yn diggels delkomt.

‘Dêr dan, lammelingen!’

Yn 'e earste konsternaasje smyt er de doar efter him ta, kriget syn pakje boeken út 'e gong. Max is blaffend by de klompen opsprongen, en tegearre stekke se de strjitte út. Earst de kant út nei hûs, ûnder om 'e buorren lâns. Mar fierhinne de reed betinkt er him. No kin er wol mei de lilke kop ôfstekke, mar dat wie it doel fan 'e reis oars net. En as it wêze sil, dan no daalk, oars is skielk de winter om. Dat hy stekt de reed foarby, de oare kant om nei it skoallehûs ta. It stekje pipet, it grint krast ûnder de klompen. By master sitte de gerdinen ta. Wat liket it smûk dêrefter; as er it op 'en doer oars ek nochris sa fier bringe koe. Mar dat sil wol in lange wei wurde, en mei in swier begjin. Trochsette, dat sil it iennichste wol wêze, in bytsje foarstúdzje hat er al efter him, wat fan rekkenjen en taal en natuerkunde en Ingelsk. Op goede help sil alles faaks oankomme, dat no mar efkes trochbite.

De skel giet oer yn de grutte gong, mar de minsken litte gâns in skoft op har wachtsje. Oant op 't lêst de faam de gong lâns komt. Oh, woe er master sprekke? Hja sil ris sjen, dy sit te krantelêzen.

[p. 73]

No, de man komt en stiet earst in skoft twivelriedich by de doar: sil er him der yn helje of net?

It kin op 't lêst net oars en master giet foarop nei de oare hoekkeamer. 't Is der tsjuster en kâld. Master stekt it ljocht op en hy kin wol sitten gean by de tafel, dy't besiedde leit mei steapels skriften en sokssawat.

Wat er woe?

Peke begjint him fertroulik te fertellen, hy sjocht der tsjinoan om wer nei Ynje; it boerewurk is op 'en doer ek neat foar him en yn Ynje hat er in bytsje nocht krigen oan 'e stúdzje, ek al troch syn oplieding ta ûnderoffisier. Hy fertelt fan Van Clifford, dy't him op gleed holpen hat en hellet de boeken út it krantepapier.

Moai rêstich sit master dêr by te harkjen, in lyts fyn glimke yn 'e mûlshoeken. Dan noasket er ien foar ien de boeken troch.

Peke is útpraat. Oft master him mei ried tsjinje koe, in bytsje help jaan faaks en wat oanwizing.

Gjin andert. De man sneupt stadich boek foar boek troch en docht krekt, of heart er neat. Mar Peke wachtet: master moat fansels earst ek wite, wat er sawat hat.

Dan begjint er te freegjen nei dy offisier, hoe hiet er? Dat wie fêst net ien fan 'e tsjerke. Hoe is sa'n ien as Peke dêrmei yn 'e kunde kommen? Peke leit út, dat men yn Atjeh de freonen net foar it kiezen hat.

Master wol ek noch wol wite, wêrom oft Peke it paad fan 'e stúdzje opwol.

Mar hy jout sels it andert. It liket him ta, dat it fuortkomt út in soarte fan ûntefredenheid mei it bestean en dat der fan in hillige ropping net folle sprake is.

Peke jout rejaal ta, dat er fan ropping noch nea folle field hat en dan jout master him in bytsje teory oer it stribjen nei lotsferbettering.

‘Ja mar master, ik kaam eigentlik te freegjen, oft master my in bytsje helpe koe by de stúdzje, fan 't winter.’

Nee, dêr fielt master neat foar. Sa'n nuvere gril en op sa'n leeftyd. Him tinkt, Peke moat Gods namme mar ferhearlikje en

[p. 74]

tsjinje op 't lân en efter de kij. Hy wit miskien net, dat dat ek kin? It liket wol, dat Ynje him noch net safolle leard hat. Master hie ferwachte, hy soe him no better tefreden fiele yn itjinge dat er is en him deljaan. En boppedat, al dy stúdzjeboeken binne ûnkristlik, dy moat er sa gau mûglik oan kant dwaan, dêr komt oars neat fan as kwea. Nee, soks moat er him út 'e holle sette en mar wakker stúdzje meitsje fan 'e begjinsels op 'e feinteferiening, dêr hat er eartyds ek net safolle kaam, wol?

Peke belûkt de lea yn 'e kâlde keamer, stadich teart er de boeken wer yn 'e âld krante.

Dus, master kin him ek net helpe?

It tergjende glimke om 'e mûlshoeken jout andert en master giet oerein. Peke ek. Op 'e strjitte knoffelt er oer de klompen. Master seit, it is kâld en slút de doar. Hy moat de groetnis thús dwaan.

Bûtendoar driuwt de kleare moanne en is de wei beferzen.

Alde Foekje hellet de pispôt fan it amerrek, earne binne se oan 't oargelspyljen. Max prúst en draaft fan 't iene hiem op 't oare.

Peke hat in rare smaak yn 'e mûle. Dy koe er oars wol weispiele. As er no ris it Jaachpaad lâns rûn. Miskien dat de kastlein oan it Djip noch wol in dripke hat.

Hoar klosse syn klompen de buorren út. By de lêste huzen draait er him om en spijt oer de wei. Max rint derhinne en rûkt dernei.

‘Sa Max, no witte wy wêr't wy oan ta binne, hen?’ Max prúst. Earne yn 't fjild falt it boomiis fan in sleat yn.