Peke Donia, de koloniael

[p. 50]

[I.1.9]

In kuorkerinder fan 'e Broek hat der west; moast de groetenis fan Harm en Hit bringe en freegje, hoenear oft se no in dei kamen. En doe hawwe se it mar steld op takomme tongersdei. Net ien fan beiden hat der by stilstien, dat it dan de 31e augustus is, dus Keninginne jierdei. Dat se binne nei iten op stap gien, Ryk hat har oerset en no sil 't wêze, skean oer nei de Wâlden. Hja sille der in fikse dei fan meitsje, Doede woe wol melke.

‘As Omke-en-dy mar net oan 't feestjen binne.’

‘Dy feestje net mear, wol? Komt Heit hjir net wat? Dêr yn dy berm lâns te fotteljen.’

‘Jonge nee, it rint hjir folle nofliker, en op dy hurde stiennen ha de ballen fan 'e skuon sawat te lijen. No, 'k sil dy sizze, heite, Harm is noch in fleurige baas.’

Yn simmermiddeidream lizze de lytse húskes oan 'e kant fan 'e wei efter de hege hagen ûnder de parrebeammen; it hiem by de foar-en efterdoar in bytsje oanfage, oan 'e sinnekant in wyt lekken foar de ruten spjelde foar it felle ljocht en it stowen. Op 'e stikjes bou hâlde de minsken ta.

In pear feinten, wat fammeguod reizgje, swier yn 'e sneinske toai de Dokkumer kant út, de koppen readbarnd fan it wurk yn 'e gleie simmersinne dei út, dei yn. Der sit haast efter. Nei de einleaze rige fan lange dagen sûnder lins en lusten wankt it grut aventoer fan hjoed!

Peke sjocht se efternei. Heit kriget in prûmke, Peke leit it sekje mei jirpels op it oare skouder en fierder giet it.

De Broekster kant út rekket Heit oan it fertellen. Dy grutte spullen stiene der eartyds net, en dat hûs wist er noch dat it set is. Mar de âlde reedsjes del, dy húskes mei in bocht yn 'e naal en grien guod op it tek, mei dy lytse finsterkes yn 'e foarein, dat is noch itselde. Hjir hat lang in broer fan Pake wenne, dy is noch sa mâl oan syn ein kaam.

Fierhinne de ein fan har reedsje stiet Omke, wat koarter fan

[p. 51]

stik as Heit, mar noch frijwol rjucht fan postuer, fan gesicht hawwe se in bulte fan inoar. Hy stiet mei de skonken in eintsje útinoar, de hannen by de broeksbân yn, it slopke oan en wrychtich, noch altyd is him de broek foech trije fingerbreed te koart; fan 'e kile sitte allinne de twa boppeste knopen fêst, ta ivige argewaasje fan Hitsjemuoi. Jinsen yn it skaad fan 'e apelbeammen stiet it hûs mei de klimop tsjin 'e gevel oan; de kowerútsjes binne út it lead sakke.

Hjir hat de tiid stilstien.

Mei in oerfloed fan gollens wurdt Peke ynhelle; Omke is altyd oerdiedich yn it laitsjen en de triennen rinne him dêrfan út 'e eagen: ‘Ik sei al tsjin Muoike, ik sei, om in oere of tolve, silst sjen, Muoike, ha'k it net sein?’

Muoike waggelt earst op Peke ta en is dan fergetten wat Harm-om sein hat.

‘Wat is Harm-om groeid, net?’

‘Hoesa, jonge, hoesa?’

‘No, dy broek is al wer gâns in ein te koart, n't Muoike?’

Op dat sizzen kriget Omke it jitris slim te kwea en de triennen rinne him oan de mûlshoeken ta.

‘Jonge, dû moatst net, fui, hoe fynst it út!’

Hja hiene wat ierripe klaaijirpels meinaam.

Wie 't wrachtsjes? Dat hiene se dochs net dwaan moatten, mar likegoed waggelt Muoike der it skuorke mei yn.

Hoe sil it mei de tee. Omke is fan betinken, noch te betiid, it iten krôket him noch op, earst net efkes buorkje?

't Is in poepetoer, om Omke oan 't ferstân te bringen, dat de iters in reis op 'e hûd hawwe te sitten: ‘Dat wytst dochs ek wol, Harm!’

‘Ei no fanke, it kin wol, mar ik sis altyd, ik gean mei mysels te riede, n't Peke?’

Der folget in nije laitsbui, dy't him oplost yn in goedmoedich gekochel en dan binne se oanlâne yn it bûthús. By 't simmer sitte se op 'e boppeste kowestâl. Heit en Peke witte soks. In kreas gerdyntsje foar 't finsterke, in pear baalsekken oer de stiennen flier, de teestove yn 't hoekje, fjouwer âlde stuollen út Pake en Beppe tiid om in lyts taffeltsje.

[p. 52]

‘Ik ha toarst, Muoike.’

‘No jonge, dyn tee stiet yngetten.’

‘Nee, 'k moat earst efkes nei de pomp.’

‘Dy kinst wol fine, net? It oard leit der by.’

Hoasfuotling rint er it sândweile strjitsje lâns en pompt. De swingel pipet en it oard rint fol: itselde lûd fan jierren lyn, Peke harket en lit it oard oerrinne. In hin komt keakeljend it hok út en skyt op it oanfage sânhiem. Peke fernimt it, hy pompt noch altyd, it oard rint oer; dan smyt er it wei. Hea ja, hy soe ommers drinke.

Hjir hat de tiid stilstien, hjir slute hjoed en ferline oan. Sjoch, dêr skyt dy hin jitris.

Op 'e stâl wurdt de hiele histoarje oereide: fan doe't Pake sels in koke op stâl sette en fan tongersdei op freedtenacht de keppels fee mei nei Ljouwert ta dreau, fan doe't se tegearre as skoaljonges melke moasten om't Beppe rimmetyk hie, fan Marten-om en Grutte Ulke dy't syn hûs omsmiet en fan Melle Rientsjes, dy't sa mar weiwaard, mar letter yn Amearika hiet te sitten. Muoike jit yn, de manlju smoke.

Om in oere of twa snijt Muoike in fikse brogge en in skoftsje letter sjouwe se mei har fjouweren hinne te melken. De kij rinne gâns in ein fan hûs, dat se moatte oant de foarikkers del.

Dan sitte Heit en Peke op 't gat op 'e fuorgekant en Omke sit skean ûnder 'e ko en praat mear as er melkt, sadat Muoike like gau twa dien hat as hy ien.

Wylst de manlju dan noch wat ditten en datten beoarderje, makket Hitsjemuoi de kofje brún en leit der in ein koeke by.

No wurdt it praat saakliker. Peke wie fan doel om by Heit te bliuwen? En wat mear spul by 't ein? Mar wêrom dêr dan krekt te bliuwen, allegear los lân byinoar te hieren, alles fier fan 'e doar en mei it hûs altyd behelpen? Hy, Omke, wist wat, mar dat wie noch net ruchtber. Dy Keimpe Doekeles, hja wisten wol, Omke hie it der hjoed al ris oer hân, no, dat gie lang net goed. In goede lânhearre, mar spek yn 't hûnenêst, lang de hier net byinoar en it lân yn minne steat. Dat dat rûn speak. As Omke it net mis hie, wie him de hier op takomme jier al opsein. Dat

[p. 53]

soe wat foar harren wêze, in pûnsmiet of fyftsjin. En tichte by Omke-en-dy. Dan hiene se noch ris wat oan inoar.

Tusken kofje en iten kuier je se der kwânskwize efkes by lâns; in kreas spultsje is it, mar fersleauke. En ûnder iten wurde der berekkenings opset. Omke sil der nei fernimme by de man dy't it yn hannen hat, skielk ier yn 'e hjerst.

Sa is it let, foardat immen der erge yn hat.

Muoike is der slim op tsjin, dat se wer rinne sille, dat is gjin dwaan, hja krije fan har de sinten foar de tram nei Dokkum en dan fierder mar mei de bus of sa.

Mar dêr wol Peke neat fan wite: hy sil der wol foar soargje, dat Heit dat hiele ein net rint.

De lege sek komt oer it skouder. Heit nimt de stôk yn 'e hân en de reis giet wer oan: 't is al skimerich, de dagen wurde hurd koarter.

By it reedsje sjogge de âlde lju har nei, Omke mei de hannen by de broek yn, Muoike mei de wollen skelk om 'e hals.

In iensum kealtsje earne yn it tún oan it tsjoar balt lûd troch de jûn. In stâlfuorjend komelkerke hellet in kroade fol gers thús. Fierder is it alles rêst.

Hja krije mei gauwens in tramwein, fol folk foar it Dokkumer feest: oh ja, Keninginnedei!

By tsjuster komme se te Dokkum oan. Wyld stoot it jongfolk de tram út en de brêge oer; Heit en Peke binne de lêsten.

Yn 'e stêd is it klearebare ljocht; fierderop nei de Syl tjirgje de jonge minsken yn inoar om, op syn moaist en bêst. Slij krûpe de keppels byinoar yn ryk ûnthjit foar de fallende nacht. Peke snúft de rook op fan 'e jonge lichems, sa't se him foarbysnjitte. Ien dy't net mear meitelt yn syn ferklaaierspakje en platte skuon.

‘Pas op Heit, hjir in bytsje hinne!’

In wylde trop hie de âld man hast ûnderste boppe rûn; en fierder giet it, fierder.

Op 'e Syl set de muzyk syn felle fanfaren yn, de jonge lichems djoeie, de ljochten skitterje en de fantasijen tripkje op 'e ritmen fan it dúnjende liet... yn 'e eagen komme him de triennen, syn boarst himet, grut steane syn eagen... fuort, fuort, it libben ropt en it langstme!...

[p. 54]

Hark, it ritme fan 'e felle klaroen!...

‘Jonge, wat fljochst! It giet my fiersten te mâl, myn stôk bin 'k al kwyt, moatst net sa hurd!’

Hymjend strompelet de âlde him efternei. Dan stekke se in stillere strjitte yn en Peke komt ta himsels.

‘Ik tochte, dan binne wy earder troch de drokte hinne.’

Der giet gjin bus, net earder as nei it fjoerwurk. Dat wurdt Heit te let, dat hy wol mar rinne.

Hol klinke har stappen oer de brêge fan 'e poarte. Dêrûnder leit it wetter en dreamt syn ivige dream yn 'e simmernacht. Op 'e bolwurken, ûnder it tsjuster fan 'e hege beammen, kuierje de pearkes, in inkelde lûde rop fan au! ferret it; as skimen glide se oan 'e grêftskant foarby; de tsjustere paadsjes yn.

Dêr is Tsjits by miskien. En hy stekt op it felste stuit de stêd út. Dit is ommers net mear foar him, dit is ôfdien: der geane sokke mâle praatsjes oer dy. Nee, dit is út en dien foar him.

Mar dan rint him it bloed nei de holle: soa ja? Dien? Wat wearlich! De froulju binne fêst net foar neat yn 'e wrâld en hy is fêst net jong foar neat! En as it hjir no net wol, der binne noch oaren en der komme noch mear dagen!

Stiif set er de tosken op inoar. Krekt bûten de stêd brekt er in nije stôk foar Heit.

De dei hat moai west. Mar de oare kant fan syn siel is wer boppe keard en dy wol ek syn sin hawwe: en dy twa geane nea tegearre.

Stadich rinne se de Dokkumer dyk út, swijend, elts oan in kant fan 'e wei.