Peke Donia, de koloniael

[p. 36]

[I.1.6]

De sneintemiddeis sit Peke yn tsjerke en fielt him ûnwennich. Heit hat ien fêst plak, in bytsje foaroan, yn 't foarige sieten se yn 'e midden en mear nei efteren. En it is krekt oft it ek skeelt fan wat plak as men de tsjerke sjocht. Hy sit de rútsjes te tellen, ek wyt er noch skoan wat er eartyds sa op stille sneintemiddagen yn dy healslieperige atmosfear beprakkesearre.

Unwillekeurich giet er dat allegear jitris nei. Mar dochs is der wat oars, it lûd. Der is in nije dûmny en dy hat in oar lûd as de âlde. En dat âlde lûd heart sa by syn prakkesaasjes, it foarmet der ien gehiel mei en is der perfoarst betingst foar om syn dreamen in fêste gong en in skerpe kleur te jaan. Net dat hy der faak of folle nei harke yndertiid, net dat er de âld man sa folle leaver lije mocht. Mar dit nije lûd hindert him om syn rekonstruksje fan it ferline foarinoar te krijen. It hindert him, dat der in frjemdenien op 'e âld preekstoel stiet, net om 'e man, mar it ropt him te pynlik ta, dat der in hiaat is yn syn libben, dat it net slút, dat hy der út west hat en dit net meimakke hat.

Nee, de âlde fantasije, fan rinnen oer dy en dy balke, it sjen fan kastielen mei moaie fammen yn it gearstal fan rútsjes, it wol net werom komme.

En om him hinne is it tsjûk fan frjemde minsken. Noch net allinne fan nijkommers, dat soe al moai genôch wêze, mar al dat jongfolk kin er net teplak bringe. In hiel inkelde kear sjocht er yn in jongfaam in famke fan sân jier lyn, doe mei in sturtsje op 'e rêch en in snottebongeltsje ûnder de noas. Mar dit slachte is him ûntkaam.

Heit wol ha, hy sil ek syn bar middeis hinne gean, mar sels hat Peke der net folle nocht oan. It mei him noch tinke hoe't er jierren lyn altyd wat mei syn hâlding ferlegen wie, krekt as seagen alle minsken jin oan en dan fielde men jin as ferlamme ûnder dat folk. En wrychtich, dat hat er wer. As er sa allinne nei tsjerke reizget en tusken de oaren fersylt, of de lânsgong trochgiet, is it krekt of moat er him om it iene of oare skamje en dan

[p. 37]

geane alle eagen wer nei him ta en dan stroffelt er wer oer neat.

Hea, hy harket ek net. Dat is oars krektlyk as eartyds, it wie en is him ûnmûglik syn tinzen der by te hâlden. Of wie it Latyn, wat der sein wurdt. Ja, in inkeld sintsje, dat giet, mar dêr begjint syn fantasije dan daalk wer in lange fuotling oan te breidzjen en mis is 't.

Hy hat syn doopbewiis yn 'e bûse. Dêr sil er nei tsjerktiid mei nei dûmny ta. Heit hat ornearre, it wurdt al te lang op in sloeren set. Eppinga hat der Heit jitris oer oansprutsen. En dan nei de jongfeinteferiening. Dêr hat Heit net daalk sa bot op oanstien, mar Peke hat wol fernaam, hy docht de âld man der in tige deugd mei. Dat it moat dan jûn mar wêze. Ris sjen hoe't it beteare wol.

Under it útgean spilet it oargel in pear hiel gewoane ferskes, mar Peke fynt it altyd wer moai; dy jouwe it oantinken oan 'e jierren fan sa lang, lang lyn, doe't er as jonge op 'e skoallebanken siet. Of wie doe alles wol moai? Och, einliks net, mar in minske wol dochs wat moais sa yn 't ferline, om der oan werom te tinken en it oargel tsjoent it allegearre om ta in moaie dream. Krongen en treaun, ek dat is noch net feroare, belânet er by de bûtendoar en wurdt opheind fan Doede. Oft er mei soe om tee. No nee, it doel wie om efkes nei de pastorij en jûn nei de feriening. Mar hy sil wolris sjen.

As Doede ôfstekt, bliuwt er frijwol allinne stean en bongelt wat om. Hoe no? Der fuort hinne stekke? Lit dûmny earst mar ris thús wêze, en foar de foarm rint er mar efkes nei de wetterbak besiden de tsjerke. Dêrwei sjocht er dûmny krekt nei hûs ta stekken mei twa manlju fan 'e tsjerkeried; dat sil er dan treffe. In skoftsje letter kuieret er ek dy kant út, nochris nei syn binnebûs fielend oft it papier der yn sit. As er de bel oergean heart, wurdt er sels noch in bytsje skou. En tagelyk tinkt er: haw ik dêrfoar no in set op 'e oare kant fan 'e wrâld tahâlden en in protte minsken en lannen sjoen, om bang te wêzen by de eigen dûmny? Mar dat frjemde soarte ferlamming krûpt him wer by de rêch op.

De faam komt foar: hy ken har net. De dûmny? Besite, mar hja sil warskôgje.

[p. 38]

De man komt, in sigaar oan. Ja? Wat wie der?

Oh, no seach de man it earst, Donia! Ja, wat wie 't?

Hy woe dûmny efkes dei sizze, en him wol efkes sprekke en syn doopbewiis oerjaan.

Oh, just, ja. Ja sjoch, besite, mar oars moat er mar efkes mei komme. En dûmny loadst him de gong troch nei de gewoane deiske keamer en biedt him in rjochte stoel oan. Sels falt er efkes op 'e hoeke fan in oarenien del en bestudearret it doopbewiis. Soa, noch dooplid. En hy taksearret Peke ris. Dan seit er fan: Hm! Hy hat soldaat west yn Ynje, as dûmny it goed hat? Wat woe er noch freegje? En Peke begjint him út te lizzen, dat er fan plan is, om as it koe der noch wat by te learen, mar hy soe der wol wat help by hawwemoatte, hy tochte, faaks koe dûmny him ried jaan.

Mar de hoeder skeukt wat ûngeduldich op 'e sitting om; soe hy der net ris op in dei oer komme te praten? En boppedat, dêr siet dûmny fansels ek net yn.

Tagelyk makket er risselwaasje om wer oerein te gean, betsjuttende dat it gesprek is, wat him oangiet, dien. Tegearre stekke se de gong wer yn. Hy sil de man, dy't deroer giet, wol stjoere om oer de bydrage foar de tsjerke te praten. As er de doar iepen hat, komt it him ynienen yn 't sin, hie Peke ek smoke wollen? Oh nee?

In hân en de doar falt ta; it grint knapt Peke ûnder de skuon.

By Doede's ha se krekt it earste pantsjefol tee op, as Peke troch it stekje komt. Doede skoot de bril op 'e foarholle:

‘Dûmny hie saken, tink?’

Hiltsje hellet in skjin reauke út 'e kast: ‘Kom der mar gau yn, jonge, de tee is noch nij.’

Oan skraachwurk seis oere ta sitte se efter de bloeiende geraniums en beurskeblommen te redendielen. As de earste jongfeinten de buorren del begjinne te panderjen, snijt Hiltsje him in pear timpen bôle en allinne sakket er ôf foar it twadde eksperimint dizze dei.

Hjir en dêr hinget in keppeltsje jongfolk om, net hastich om op dizze moaie simmerdei it rikkerige lokaal yn te tsjen. De âlderen nimme gjin notysje fan him, inkelden hat er hjir earen kend, mar in âld freon is der net by, de iennichste dy't er ea hân

[p. 39]

hat, Doeke, is troud en wennet efter Dokkum. Inkelde jongeren steane him in bytsje benijd, heal bewûnderjend, heal spotsk, oan te gapjen. Dat hy is bliid as it op 't lêst de foarsitter oan begjint te gean; dy skarrelt de ploechjes byinoar en alles stekt it lokaal yn. Peke falt op in stoel yn 'e hoeke del, goekunden siikje inoar op en hy kriget in pear healwoechsen baaskes by him, dy't blykber mar ien doel ha mei hjir te kommen: de boel safolle mûglik op stelten sette en dêrom is it net ûngaadlik, by dy nijeling in plak te siikjen.

De earste stappen fan 'e buorlju om yn 'e kunde te kommen, wurde nommen ûnder it notulelêzen.

Hoe oft it yn 'e East wie, waard der noch fochten?

Peke docht it swijen derta, en mei gauwens komt dêr oerhinne de opmerking fan 'e oare: ‘Hy ferstiet gjin Frysk, ju!’

Dan slacht de foarsitter de stilte deryn.

Ientoanich as altyd wurdt it repertoire fan 'e jûn ôfarbeide. Hoe is 't mûglik, dat er yn 'e iensumens wol nei soks ferlange hat! It oantinken is altyd folle moaier as it ding sels en it ferlangst as de befrediging. Dat sei luitenant Van Clifford ek altyd tsjin him. De luitent, in amerijke dwale syn tinzen wer fier fuort, wie dat net moaier as dizze wurklikheid?

Yn it skoft falt in âld bakkersfeint efkes by him del. Dy is fan syn jierren, mar gedoente ha se nea net nên. Hy is dan thús mei ferlof, stekt fansels skielk wer ôf? Folle jongeren sil er wol net mear kenne? Nee, dat giet sa, kom hy sil ris efkes bûten sjen. It bestjoer hat in lytse konferinsje om 'e griene tafel en sjocht net nei him om. Tys Eppinga, dy't Heit altyd sa tergje koe, doe't dy noch by harren arbeide, no sekretaris, hat it heechste wurd. Peke stekt bûtendoar en hellet in sigaar út 'e bûse. By wat jonge baaskes fernimt er nei ien en oar, mar folle wizer wurdt er net. Hja ha sa har eigen belangen en it iennichste wat har ynteressearret is, oft er wol ris fochten hat.

In amerij, as allegear meiïnoar it Bûnsliet sjonge, ferjit er plak en tiid en jout him oer oan 'e emoasje, oant er fernimt, dat syn nêste buorlju inoar oanstompe en gnize: ‘Moatst dy fint ris sjongensjen.’

Dan is it dien en it fierdere fan 'e jûn stiet it him tsjin, it ûn-

[p. 40]

derwerp oer ‘it bouwen fan stêden’ kin him net pakke, de foarsitter moat yn syn hoeke in pear kear op stilte oanstean.

By it regeljen fan it wurk foar de oare kear stûket it efkes en út 'e oare hoeke komt de rie: ‘Friend Doanje fraacht in frij onderwerp over de Indianen, foarsitter.’

Laitsjen, gehammer. It spul kriget syn beslach. Oft der ek noch ien is dy't wat hat foar de gearkomste?

Mei de foarsitter freon... e... Donia freegje lid te wurden? ‘Dêr woe 'k noch wolris oer neitinke, foarsitter.’

In andert lyk as men fan ien fan Tede's folk ferwachtsje kin. Mar it gefal wurdt fuort yn 't lyk breide fan 'e skriuwer, freon Eppinga, dy't útinoar set dat neffens it bûnsidee eltse jongfeint seedlik en geastlik roppen is om lid fan 'e feriening te wêzen, reden wêrom't er freon... e... de gast fan dizze jûn der op oanstean wol, him dêr goed rekkenskip fan te jaan. Wat de foarsitter hopet, dat er ek wol dwaan sil, en betrout.

As de klok yn 'e buorren har njoggen slaggen docht, acht oere âlde tiid, is Peke allinne ûnderweis. Hy makket in omwei by it Djip lâns. Op it stille Jaachpaad by de seame rûzjend reid kin er syn tinzen altyd it rêstichste gean litte. In bytsje skou seit er de lette kuierders goejûn en fielt dat se nei him omsjogge en it oer him hawwe.

Wêrom bliuwt er no net by in mennich stean en makket in praatsje, in gekheidsje en wurdt ien fan harren? Ja, wêrom? Dat is de frage, dêr't er no al fyftjin jier mei omrint en noch altyd it andert net op fynt. Wat makket harren ta útsûnderlike minsken? Hat it foar in part dy frage soms ek net west, dy't him de wrâld ynjage hat, om it earne oars te finen? It is de grutste toer om jinsels te trochgrûnjen en dêre stuitsje Peke syn prakkesaasjes ôf.

Yn 'e seame nêst it wetter ropt de reidmosk, in stikje Jaachpaad is dellein en rûkt swier yn 'e jûnloft.

Op Beintema-hûs ropt de nachtûle.