Peke Donia, de koloniael

[p. 31]

[I.1.5]

Om healwei fiven de oare sneons op 'e neidei stiet de bus oan it Djip, de amers lizze skjin op 't rek, de skiepmolke is tjemze en de foardoarskaai leit yn 'e sydgoatte ûnder in stikje panne fan 't hûs.

Peke hat him wat ferklaaid. Heit hat in skjin boesgroentsje oanlutsen, de ferklaaierskile en broek, de platte pantoffels oan en de strieën hoed op.

De reis is nei Bjinse-om en Klaskemuoi, dy't oer it Djip, in ein de kant út nei Westergeast, in greidspultsje bebuorkje, dêr hawwe se noch net west, en Klaskemuoi, altyd krekt, sil net ris delkomme foardat hja by harren west hawwe.

Oeral stiet it folk noch teplak en stoareaget mei de skaadzjende hân oan 'e hoed nei dat pear himmel ferklaaide lju, en op sa'n nuvere tiid fan 'e dei.

Hjir is ek noch al ien en oar feroare en Heit docht drok útlis, mar Peke harket der net hieltyd likefolle nei. Hjir hat er jierren lyn Hike noch al gauris lâns brocht. Mar dat is en bliuwt in blier oantinken, mearnet, hjaistroud, hat er heard; net fier fan 'eTerp ôf, dêr't har âlden wenje, sitte se yn in arbeidershûs, hy is by syn skoanheit. 't Is in man út 'e Wâlden. Twa bern ha se: bern fan Hike. Dy soene fan him wêze kinnen ha. Mardjo is fan him.

‘Wat seit Heit?’

‘Dat koe Bjinse wol wêze, soe 'k sizze. Fêst ûnrie mei 't jongfee.’

‘No, de hikke giet ta, it koe wol foarinoar wêze.’

Efter op 't hiem stiet Muoike, in behindich wyfke, in swart wollen mûtse op. Memme jongste suster, sa net, ek al in foech sechstich. Hja stekt yn 'e hûs en komt werom mei de kofjekanne: nee, hja kin it noch net skôgje wa't it binne. Heit swaait mei de hagedoarn. Ja hear! Hja hie it dochs goed.

Rêstich, in bytsje ôfpast, de fâlden fan moai skiklik selsrespekt yn 'e foarholle, fûstket se mei Peke.

‘Kom, dû bist wer thús. En no mar net wer, hen? It hie noch

[p. 32]

hiel oars gean kinnen, jonkje. Eigensinnigens wurdt soms swier straft. Dat hast sjoen. Mem is al wei. Mar ja, it hat eigen wil west, hen? Mar lit ús mar net mear sjen op wat efter ús is.’

Hja stekt de manlju foarút yn 'e hûs.

‘Ik tink wolris, oh de ferantwurdlikens is ek sa grut.’

Dêrby sjocht se follesizzend nei âlde Tede. Dy hellet de tabakspot oan.

O, Klaskemuoi hat yn 't foarige ek sok raar guod spuid oer Peke syn fuortgean en Heit lit har mar wat prate.

Bjinse-om komt de kamp oer. Syn sikje puntet foarút.

‘Ai, binne jimme hjir; ik ha sa'n lêst mei dat stomme jongfee, altyd de hikke iepenrosse. Klas, hast kofje?’

Dan komt hy der oan ta om Peke goendei te sizzen, mar fuort dêrop slacht er wer oer op 'e stân fan 'e mieden. Tede hat noch gjin gers te lizzen?

Peke harket nei it protteljen fan 'e kofje op 'e komfoar.

Mar Muoike is noch net útferkoft. Men seach ek altemets wat in al te sloppe hân by it grutbringen fan 'e bern útwurke. Fral as men de tsjinstelling seach mei lju, dy't har bern yn alle eare en deugd opbrocht hiene en dêr de fruchten fan seagen. Har Knjilles hie der al wer in ko bykoft, dat wie de sânde, dat gie dêr sa skoan efter Kollum! Ja, net dat Peke net goed en wol weromkaam wie, dêr woe se neat fan sizze, mar men tocht dan sa wolris. Dûmny hie it langlêsten by harres ek noch oer Ynje hân en it libben dêre, mar och! och!

Heit kofjedrinkt. ‘Dat moat elts op 't lêst sels mar wite, tinkt my, Klas.’

It duorret Omke te lang: ‘Hoe is de nijkeap útfallen?’

Mar Muoike bûcht har jitris nei Peke ta. Syn Mem wie hjir sa rûm weigien; hie hy, en no soe Muoike it mar op 'e man ôf freegje, hie Peke ek ris mear mei de ivige dingen dwaande west? Syn Mem hie it him sa goed leard.

‘Och, Muoike, wat sil ik sizze, it libben hat safolle kanten en...’

‘Nee, dat woe 'k no fan dy wite!’

Heit hat it oer de fruchten en de dyksmiede en dat moat Muoike oars ek net misse.

[p. 33]

Under iten sjocht Muoike kâns om Omke mei syn miedepraatsjes efkes út te skeakeljen. Hja húsmanje dêr noch altyd tegearre om?

Peke jout útlis, hoe goed as Heit spek briedt en kofje makket en aaisiedt. In dûbelsinnich glimke komt om Muoike mûle, Omke aait syn sikje: ‘Soa, soa, soa. .. ja, soa!’

‘Mar moat dat no hast net oars, Tede? Dat is no ommers sa neat wurdich. Ik haw sa wolris tocht, Tede, ja wier, dat ha 'k wolris yn my omgean litten, is al dat gepiel om in pear sinten wol yn oarder? Jonge, Mammon leit altyd op 'e loer en it wol sa graach in oardiel wurde ynpleats fan in foardiel. Fansels, jimme moatte it sels wite, mar...’

‘Fansels Klaske, fansels, ja fansels fanke. Nee, ik wyt hast sels noch net, Bjinse, hoe't ik oan sil mei dat Jaachpaad. Ik tink, it measte mar mei de mesine en de omkanten mei de seine, 'k wyt hast net...’

Dogge hja it harren noch oan tiid om wat tee?

‘Wy moatte der al om tinke, Peke, om noch efkes troch de buorren om dy foarken by de timmerman, dat net te let, hen?’

Mar Muoike hat de trekpot al lege en rommelt gau de tafel op. Omke hellet in kistke sigaren fan it kammenet en hja stekke oan.

As de reek troch de keamer kronkelt, it teepitsje noflik skynt en bûten it ljocht minder wurdt, lit Peke in wurd of wat los oer syn libben dêrjinsen, mar as Muoike foar tinken opnimt, wat as grapke bedoeld is en Omke elts amerij in sydpaadsje besiket te finen nei de buorkerij, dan wurdt Peke ynienen wer de swijsume fan altyd, blaast reekrinkjes en harket ôfwêzich nei it petear. Oer de fjilden strykt de dize, it teepitsje ljochtet klearder en klearder.

Nei it tredde kopke keare se perfoarst om, it wurdt tiid. De âlde lju rinne in pear stappen mei en wurde dan wei yn 'e dize. Earne yn it fjild strykt noch in stalfuorder de seine om gers foar de oare moarns.

In jongfeint sjit harren foarby op 'e fyts, in arbeider mei in pear doeken oan it stjoer, nei de buorren west om boadskippen. Dan is it in skoft stil. Mar tichter by de hoeke, hja hiene

[p. 34]

neat sjoen, bellet harren wer ien deun foar de noas. Heit docht in skoat nei de kant. Peke is te ferbaasd om út te wiken: wat ha wy no! De fyts giet deun by him lêns: Hike! Itselde fanke fan eartiids, gjin dei âlder. Hy stoarret har efternei, oant se wei is yn 'e dize. Dat kin dochs net? En ynienen is it him klear: Tsjits, har suster, ommers. Mar hoe sprekkend liket dy op har! Heite gepraat ûntgiet him op dit stuit. Hoe âld kin dy no wêze? Doe wie se in jier of fyftjin sechstjin, dus in jier of twaëntweintich. In amerij is it him, as hat de tiid stil stien. Tsjits, soe se him sjoen hawwe? Grif net. In bûnte rige bylden fan lang lyn glide oan syn geast foarby. Dat is dien, foar altyd. Mar as dit ris... Soe hja, Tsjits, noch frij wêze?

Bjinse-om en Klaskemuoi, hoe fier stiet er net fan harren ôf, wat hat er it jûn wer pynlik field; och byinoartroch-gepraat, oars neat. Leit it oan himsels? Hy wyt it net, mar in grutte ferlittenheid krûpt der om him hinne en syn eagen stoarje doelleas oer it rêstige wetter fan it Djip, dêr't in iensume fisker oan 'e kant sit. Hark, wie dat it lûd fan 'e gamelan? Hy laket yn himsels; op it molkfabryk wurde de lêste bussen lege en op 'e wein smiten.

It lân fan 'e gamelan is sa fier, en Mardjo, dy't foar de iepen doar harket nei it oanrûzjend lûd fan 'e sikade yn 'e tamarindebeam en syn eagen dwale lit nei wêr't it lêste ljocht fertart.

In pear manlju op 't fabryk roppe inoar wat ta:

‘De Eastgonger, hast him sjoen?’

Heit heart neat. De Eastgonger: Eppinga's folk seit fan Yndiaan, Tette jonges brûke graach it wurd koloniaal. Net ferkeard bedoeld faaks, mar foar him betsjut it: bist net ien fan uzes, hen? En is er it ek net? Hy is dochs it lân útgien, hat dochs ek net oars wollen?

De timmerman himmelt de kalkbak út, de foarken binne noch net ree.

‘Kom, sille wy dan mar?’

‘Soe it ús folle útmeitsje, Heit, as wy troch de buorren rûnen by it tsjerkhôf lâns?’

‘Ei nee, dat komt hast op 't selde del.’

Peke hat der noch net oer rept om nei Memme grêf, dat âlde

[p. 35]

Tede hat him der ek mar stil oer hâlden, lyk as syn wenst is.

Deun by de hage stiet in wyt opferve houten pealtsje op in kreas ûnderhâlden grêf. Dat is it. Skoan te sjen oer de koartknipte hage hinne. Efkes mar steane se stil. Heit nimt in pear raaien út 'e koperen doaze.

‘It sjocht der kreas út, hen?’

‘Ja, âlde Einte ûnderhâldt it.’

Mear wurden wurde der net sein. Hoar klinke har stappen op it tsjerkhôfspaad.

Under op 'e buorren stiet in keppeltsje jongfolk út te wazemjen fan 'e drokke dei yn 'e fruchten. Sa't Heit en soan der lâns komme, mindert it lûde petear. In inkelde kommandearret heal lûdop: ‘Een - twee, een - twee - drie - fierr!!’

It goejûn kriget net sa hiel rejaal beskied. As se de reed delstekke, komt der noch sawat efteroan as: ‘Yndiaan! Neger!’ En in ynhâlden gegniis.

Yn de bocht sjocht Peke jitris om. Yn it twivelige ljocht fan 'e simmerjûn lizze de húskes fan it doarp gearhokke en oer it lân stiet de dize. Syn doarp, dat er sa ynleaf hân hat en yn 'e frjemdte mei syn dreamen omspûn. Dat er leafhâlden hat, ek doe't in heimige driuw him nei fiere oarden loek. Mar it âlde doarp ropt lûd: dû bist net ien fan uzes!

Dreamend pandert er efter Heit oan, djip bûcht de holle fan 'e âlde foardel.

Dan falt dy ûnsisbere iensumens wer om him gear.

It wiene altyd al wat frjemden, dy bern fan Tede. Peke hat it yn 't foarige altyd wol field. En miskien is it ek wol sa.

Seis jier lang hat er longere om wer ûnder syn folk te wêzen, ien fan harren; gewoan as alle oaren.

En alle eagen sizze: ‘Pas op, dû bist in frjemden!’

Hoedsum gongelt Heit fierder, de âlde hat it ein te pakken, it wie ek sa'n ein nei de drokke dei.

It fee jout him oeral del, fier boppe de dize stekt it Heechhiem út. Hark, de frosken yn 'e dobbe.