Peke Donia, de koloniael

[p. 24]

[I.1.4]

It is smout foar de tiid fan 't jier, it hat hast wat wei fan 'e hûnsdagen. Tusken de lange rigen foerbiten stean Heit en Peke elts amerij te switfeien en dan geane de houken wer haal nei haal njonken de skoandere planten lâns.

Middeis nei teedrinken stekke hja altyd noch in hoartsje nei de bou; och, om in oere of trije fjouwer melke is betidernôch, fral no't se tegearre binne.

Ut en troch sette se de glêd skjirre houken yn 'e brosse grûn te skoar en rêste op 'e stôk; stil litte hja de eagen gean oer it fjild, dat tilt fan 'e simmerske hjitte.

‘Ik leau, men kin de fruchten by de dei oankommen sjen, no't wy it spul sa goed yn 'e macht hawwe; it skeelt in stik, dat wy tegearre binne. No kinne wy foar dat de ûngetiid oankomt alles in fikse bar jaan, dat is wat wurdich.’

‘It liket my ta, Heit, wy binne foar melken dit stik biten skoan treast, hoe let soene wy it ha?’

‘Noch gjin trije oere.’ De âlde licht efkes de pet, klaut de switterige holle en taksearret de sinne: ‘Nee, noch gjin trije oere.’

Sille se foar melken noch in omgong dwaan troch de jirpels? Mar âlde Tede hat wat oars yn 't sin. Net te let melke en fuort nei melken de kij ferweidzje nei de Skealike Fjouwer, dat is in hiele loop en dan yn 'e weromreis de molke meinimme.

De rêgen bûge wer en allinne it lûd fan 'e skrassende houken yn 'e brosse modder giet troch de simmermiddei. Skoften kinne se sa swijend nêst inoar fuortarbeidzje en dy stilte docht beide woldiedich oan, Heit en soan dat hja binne ek yn dizzen. En fier sweevje fan beide yn sokke amerijen de tinzen hinne. Foar de âlde dûke op de lange, lange jierren fan it libben, dat hjoed syn lêste fleur fiert. Mar de hetsige lanen, tillend fan de sinne en simmer, helje Peke de bylden foar eagen fan 'e gleone dagen op 'e lange toernees, swalkjend troch rimboe en flakte... Ynje... Mardjo... Dêr rint altyd alle prakkesaasje op oan: it brûnskleurige jonkje, dat mei syn neaken bealchje en freon-

[p. 25]

lik dreamende eachjes it kampongspaadsje deltsjottelt of in imerke efterneisit, oant er oer in klute of in klapperdop stroffelt, in slach oer de kop docht, súntsjes efkes gûlt, wer oereinheukelt en syn lyfke wriuwt... Mardjo, syn eigen flêsk en bloed, syn jonkje... Mar dat is foar him allinne, sels Heit, dy't hjir nêst him houket, wyt it net. Better sa, miskien; ja, better sa...

In inkelde kear docht it him pine, as er dit allegearre op 'e nij oertinkt; soms is 't oft in kleiend lûdsje him ropt, hiel fier en hiel súntsjes.

Mar boppe him en om him en yn him bloeit no de simmer en fredich slacht syn hert.

‘Hea, dêr is de ikkersein al, hiestû dêr erge yn?’

‘Sa gau hast net, nee!’

Elts noch in pear lange halen, efkes in fiter deun by in byt weihelje mei de hân, in pear klauwen troch de dwersfuorge en hoeden stappe se fan 'e bou op 'e foarikker. Dien.

‘Kom, no in swolchje drinken thús helje en mar melke, net?’

Mei lange trêden, om it skoane gers fan 'e foarikker net te ferwâdzjen, sjouwe se yn inoars fuotleasten nei de reed ta. De wekker op 'e skoarstienmantel hat it noch net earlik trije oere, it falt ta.

‘Ik sil it kealledrinken klear meitsje, astû dan de melkerij reesetste.’

Dan giet it it hiem del, de balke oer. Heit mei twa amers en de bus oan 't jûk, Peke der efteroan, yn 'e iene hân it kealledrinken, yn 'e oare de lege skiepamer. Op 'e miedepaadsjes tikje de hege raaien tsjin 'e lege amers oan, it jûkskeatling wynt en pipet, om it jûk binne twa spantouwen bûn. Peke nimt dat allegear op en tsjottelt efter Heit oan.

It fee leit foaroan by de hikke en tysket nei de miggen, it keal balt in kear twa, de beide skiep weidzje ek op 'e hikke ta. Swijend giet it no alles om en ta, wylst de sinne skynt op 'e bûterblommen oan 'e fuorgekant en in pear wylde einen opfleane út 'e tochtsleat.

Heit hat earst syn twa dien en as er de molke omgetten hat, giet er op 'e tuolle sitten en pypket. Peke hat noch altyd lêst fan

[p. 26]

warge polzen ûnder melken. Mar it went al en as er ree is, stekt er hinne om 'e beide skiep te puolkjen, wylst Heit it keal boarnt, dat al in skoft ûngeduerich omdrafke hat.

De Skealike Fjouwer leit gâns in ein út 'e krite, fierhinne Eppinga's pleats, it wurdt altyd by top en neigers ferhierd, it is fan in mantsje út 'e buorren. De reed hat it in ûnbidich ein om, mar sa oer Eppinga's lân giet it noch al, in stiif tweintich minuten fan hûs ôf. Heit hat ek noch nea misbrûk makke fan 't paad, it is him wol wat wurdich dat er hjir lâns kin.

Hja sette de melkerij fan kant, wuolje de hoarntouwen fan 'e melke kij ôf en krije elts twa beet. It hokkeling en it keal sette it al wat yn 'e kant, no't se allinne bliuwe, mar dy kinne hjir noch skoan in setsje oan 'e kost komme. Hânsum driuwe se de bistjes fuort, sa deun mûglik op 'e sleatskant lâns om gjin gers te fernielen. It is op 't lêst gjin paad.

By de iepen skuorredoarren fan syn grutte pleats stiet âlde Eppinga de lannen oer te stoarjen. Hy hat it hûs fol grutte jonges en docht sels net folle mear. Heit hat eartiids in bulte by him tahâlden as fêst arbeider en de man hat har mar wat sneu behannele, doe't se foar harsels begûnen. Mar och, sûnt ha se net safolle mei inoar te meitsjen hân, of it moast dan wêze, dat Eppinga as wykâlderling ris mei dûmny op húsbesyk kaam. En no mei dit paad, dat hat er skikt. Dat it Eppinga's folk him soms wat spytgnyskjend útlit oer Heit-en-dy's buorkerij, let de âlde neat. Hy wit wol, it leit net yn dat folk om in lytse man omheech klauwen te sjen.

Efterhûs stiet Eppinga en digert mei it iene each ta. Hy sjocht it no dochs wol goed, âlde Tede is oan 't ferweidzjen. Deakalm komt er it hiem ôfkuierjen, giet om 'e hiemshikke en stekt it skeanpaad oer, de kant út nei de Skealike Fjouwer. Heit hat him wol yn 'e lampe: fral in praatsje meitsje mei syn soan, dy hat er noch net troffen. Frijwol tagelyk komme se by de hikke. Mei de hannen yn 'e bûsen bliuwt Eppinga stean en meunstert de kokes oan it tou tagelyk mei Tede syn soan.

‘Kom Tede, de Fjouwer stiet der wer skoan foar, dêr koene jo wolris wer aardich melke, net?’

[p. 27]

Heit leit him út, it oare is noch net op, mar dat kin it jongfee wol wat beplúzje.

It falt Peke op, âlde Eppinga folget deselde taktyk as safolle oaren, dy't er yn syn ferlof troffen hat. Hja nimme sa't it liket gjin notysje fan him, mar wacht mar: sa strak by har noas lâns begjinne se.

De kij begjinne mei gauwens te plúzjen. Peke beplakt de hikke wat foar de peallen, dy is wat wrak. Heit kôget in raai en ûnderhâldt in hoeden praatsje mei syn âld boer.

Dit wie dus de soan: wat in ein keardel hen? Heit soe grif in protte geriif fan him ha. En hoe hied er it nei 't sin hân? Der soe ek wol in sintsje oersparre wêze, tocht him? Hy hie teminsten wol ris heard, Ynje wie in ryk lân.

Neffens stille ôfspraak giet Tede noch Peke der op yn.

Hy hie Peke alris yn tsjerke sjoen, net? Wie it him ûntkaam, dat Peke yn tsjerke ôflêzen wie? Nee? No, fansels, it wie wol wizânsje, sa gau mûglik de attestaasje te besoargjen, hy wie dochs lidmaat? O nee? Swijend sjocht er âlde Tede oan: is der spot yn dy âlde eagen?

‘Ja, ik hie mar sa frij west om se efkes oer jo lân te heljen, boer, it is sa noflik.’

Eppinga stekt de hannen djipper yn 'e bûsen, lûkt de skouders op en snúft:

‘Ja, Tede, sjoch, dat is fansels gjin reed en sageseid, ik haw der ek net safolle beswier tsjin, sa net, mar op 't lêst, it is gjin reed. Salang as jo allinne wiene, gie dat sa, mar oars, no't jo soan thús is, och dy is jong en fluch. Ik soe sizze, no moatte wy der mar gjin gewoante mear fan meitsje.’

Efkes sjocht Heit ferheard op en wol hast noch begjinne te pleitsjen: it is sa ôfhandich. Sadwaande sjocht er net, dat Peke it bloed nei de kop flein is. Dy hat dy âlde lammeling nea lije meien en wrychtich, de earste de bêste kear... En tagelyk lit er it him ûntfalle:

‘Och Heit, lit dy frekte âld keardel yn 'e stront sakje, wy binne him dochs fêst net mear brek!’

Ferheard snúft de boer troch de noasters. Wat wie dat? It giet Heit ek hast botternôch, mar syn lilkens wint it en hja reitsje

[p. 28]

mar wat hastich útinoar. Mei lilke trêden siikje se bus en amers wer op.

‘Dat gie my oars mâldernôch, net jonge?’

‘Ei, dat âld kring, hy hat Heit yn syn libben genôch it bloed ûnder de neils weihelle!’

‘Ja jonge, mar it binne op 't lêst altyd lju mei ynfloed, men is se wolris wer nedich. En it is ús wykâlderling ek, heite.’

‘Dat is 't him krekt, dy loebes!’

Eigentlik is Heit it der mei iens, mar it libben hat him al te folle tamtearre om altyd te sizzen wat er tinkt. Fan lilkens nimt Peke, mei it jûk op 'e rêch, om mâlens lange trêden, dat Heit der wol oan hat.

Deselde jûns, as se it iten noch skraachwurk behimmele ha, sjocht Heit troch it rút en skean oer de greiden komme Roel Bosma en Gjet oanrinnen. Dy wenje yn it komelkerijke oan 'e dyk en binne mei Dobma's Tet feitlik de neiste buorlju. By Memme libben plichten se wolris del te kommen, mar om 't se altyd graach wat wite wolle om it gau wer oan in oar te ferkrantsjen, hat de grutste loop der al lang ôf west. Heit hat in hekel oan moaipraters.

‘Dy koene hjir wolris hinne komme.’

Dat it iten wurdt rêdsum ôfmakke en de tafel oprommele; it lêzen bliuwt der diskear by.

Mei gâns bombaarje komme se der yn en Roel is gau gear oer de sigaren dy't Peke him foarset.

‘Ja, jimme komme út it lân fan 'e tabak, hen?’ Oft it spul dêr djoer wie? Mar de leanen soene der ek wol wer neffens wêze, tocht him. Hoefolle hie sa'nien lyk as Peke dêr no?

Foar it andert giet jitris de doar en Doede en Hiltsje út 'e buorren komme der yn. As se fernimme dat der al folk sit, wolle se mar daalk wer fuort, mar dêr wol Heit gjin praat fan hearre. Heit set gau wat teewetter en ek Doede stekt in sigaar oan.

‘Ja, ik sei krekt, it mei dat folk út Ynje wol barre, Doede.’

En Bosma giet werom nei syn frage. Doede slacht de gek deryn, sadat der fan in andert neat komt, mar Bosma jout gjin belies. It wie mar moai foar de âld man, dat syn soan him sa

[p. 29]

op 'e kluten holpen hie. Peke hie him dochs wol gauris wat stjoerd?

As it lykwols net genôch opleveret begjint Bosnia te stikeljen, elts kriget syn bar. Hy hat frijwol allinne it wurd, oant er oan Eppinga ta komt. Dan ferjit Peke syn foarsichtigens en de lilkens fan de middeis komt wer boppe. Dat is koarn op Bosma syn mûne en rêdsum hiset er him oan. Wie it dochs sa? Wel wel, dy dogeneat!

Jitris set er syn fûke út. En wat wie no it plan? Wer hinne? Of koed er pinsjoen krije? Hy bleau dochs net by Heit yn it spul? Of moast der in pleatske komme mei de tiid? Swijend sitte de oare manlju te harkjen. It praat flottet net rjocht. Dat Roel en Gjet meitsje it net lang. Mei de smoar yn, mar freonlik foar it uterlik stekke se ôf; Peke kaam dochs fral ris oan?

Swijend yn 'e skimer fan 'e keamer bliuwe se sitten, harkjend hoe 't de oaren it paadsje delklompje.

Peke hat syn moed net bot. Earst hjoed dat gefaltsje mei dy âlde Eppinga en no dy lju hjir oer de flier. De aardichheid is der hjoed ôf en yn syn hert krûpt it gefoel fan teloarstelling. Is der ien, dy't wierliken belangstellend nei him freget? Ja, fragen genôch, mar wangeunst of nijsgjirrigens sit der efter. Teminsten sa sjocht Peke it. Hy stoarret ûnder de sinnekape troch oer it fjild, dêr't de dize oer lûkt.

Swijend sit Doede te smoken, oan 'e oare kant fan 'e tafel sit Hiltsje mei de hannen oerinoar.

‘De lju binne noch al belangstellend, net Peke?’

‘Ja, mar dêr ha 'k net folle oan sa.’

‘Nee jonge, dat wol graach ôffalle.’ Swier sûcht Doede oan 'e sigaar.

‘Moatst it by de lju mar net sykje.’

‘Hat Doede dat sels ek al ûnderfûn, tink?’

‘Ei ja,... ei ja,... och.’ Dan smookt er wer. Hiltsje jit jitris tee yn. Heit pypket.

‘Moatst tinke, Peke, it libben leart jin wol, jin mar stil te hâlden; dat is it bêste mar. Ha Jim hjoed kij ferweide?’

Noch in skoftsje giet it praat oer ditten en datten, dan begjinne broer en suster ek risselwaasje te meitsjen. Yn 'e keamer is

[p. 30]

de stimming weromkaam. Bysûnders is der neat sein, mar leafde, freonskip is net in bulte wurden brek.

Op 'e strjitte steane Heit en soan de gasten nei te sjen. Dy rinne efterinoar oan it binnepaad troch op 'e buorren oan. Minsken, dy't it libben raar teheistere hat en in bulte leard.

Earne yn 'e jûnsdize balt in ko, tichterby jouwe in pear hokkelingen har del: klear klinkt it snuven troch de skimerjûn. Hark, de frosken yn 'e dobbe.

Peke digert de kant út nei de buorren. Wat is it hjir oars moai en sa fredich. En och, der binne ommers ek genôch wolmienende minsken, lyk as Doede-en-dy. En hoe koe er ferwachtsje, dat alle minsken it like goed mei him mienden!