Peke Donia, de koloniael

[p. 13]

[I.1.2]

Peke sit foar yn 'e motortramwein fan Feanwâlden nei Dokkum, deun nêst de bestjoerder. Yn 't earst hawwe se in pear wurden wiksele, mar de bestjoerder hat al gau fernaam, dat de man mear sjocht nei de húskes, de stikjes bou en greide lofts en rjochts as dat er harket nei syn petear, en hy hat der frede mei.

Dy lytse wâldhúskes, behindige flnsterkes, skeane geveltsjes, trochsakke naald en griene farve.

Dêre, fier efter dy tsjûke mantel stiet Harm-om en Hitsjemuoie hûs, dêr komt Heit ek fandinne. Hy, Peke, hat hjir nea wenne en dochs is it krekt as hat er noch wâldsjerbloed yn 'e ieren, dat syn tinzen, leafde en langstme altyd, yn 't foarige ek al, dizze kant útlûkt. Mar de Krúswei binne se al foarby, de beammen oan wjerskanten fan 'e wei wurde tinner en tinner, noch in amerij en fier te wjerskanten lizze de swide mieden. In meanmesine is hjir lykwols noch net te bekennen. Jong, wat stean dy greiden der goed foar! En dêr sil er no de gânske simmer fan genietsje kinne. Is hjir it trambrechje al? Seinstra koe dochs wol gelyk hawwe, Fryslân is de lêste seis jier noch lytser wurden. Of wie Ynje sa grut? En huzen, allegearre huzen, wat is dit frjemd, is dit Dokkum? In pear boerinnen meitsje har ree om út te stappen; hjaprate oer winkeljen. Wat is 't hjoed ek hast? In stream fan âlde oantinkens giet troch syn geast: woansdei!

En soe Heit de reis noch ûndernaam hawwe? Hy hie 't wol op 'e hûd, hoewol, Peke hat it him sa slim mûglik ôfret. De âlde stumper, ryklik sântich en lykme allinne efterbleaun nei Memme dea...

O ja, hjir wurdt alles wer bekend, in trochreed, it stasjontsje. In tramman, in petroaljekarke, wat fytsers, in kuierjende sjauffeur... Nee, Heit is der net..., wol? Of, dêr stiet er doch net, foar it kafee: in rûngear lyts mantsje, de krûme piip oan, lynjend op syn hagedoarnen stokje, ûnwennich stoarjend lofts en rjochts...

[p. 14]

Peke hat syn koffer al nommen en rint de strjitte oer: ‘Heit, Heit! Hjir bin 'k al!’

Ferbjustere sjocht de âlde op: wat is dit?

‘Wel, wel jonge, bistû dêr? Hoe is 't mei dy, ik hie dy hielendal net sjoen.

Wel, wel!’

De âlde eagen nimme him op fan ûnderen ta boppen, de piip trillet tusken de bibberjende kaken.

‘En wat bist feroare jonge, ik koe dy hast net mear. Och, och, en in goede reis hân, hoopje ik? Bist goed sûn?’

‘Ja, alles bêst. Mar Heit soe de reis der ommers net om makke ha!’

‘Och jonge, it wie sok moai waar en de drokte is noch net oankaam, ik tochte, ik stek mar hinne. Oan it Jaachpaad ha 'k in fikse stôk fike en op myn gemak bin ik hjirhinne gongele.’

‘Dus, Heit is ek noch hielendal rûn!’

Mei grutte leafde nimt Peke it lytse mantsje dêr foar him op: de duffel oer in skjin blaukile hinne, it lange grize hier hinget ûnder de swartsiden pet wei op 'e krage. Mar wat is er rûngear wurden, wat is er rûngear! In ferarbeide lea. Mei in wûnder blide glâns sjogge de âlde eagen him oan. Heit!

‘Ik bin bliid dat ik thús bin, Heit!’

‘Och, jonge, ik bin ek sa bliid, dat ik dy wersjoch. Wat soe Mem bliid wêze, as se dit noch belibje meien hie.’

‘Mar dat hat net sa wêze moatten, Heit.’

‘Nee, dat hat net sa wêze moatten, jonge.’

Swijend steane Heit en soan in amerij byinoar.

‘Wat sjochst der kreas út, ik hie oars al jild yn 'e bûse foar dyn nije klean. Moatst noch net wat hawwe? Wy binne no te Dokkum.’

‘Mar wêrom hat Heit jild meinaam? Dat moast Heit net dien ha, ik ha sels genôch by my.’

‘Ei ja jonge, mar ik tocht, dy djoere treinreis, en dat jild lei der al lang. Mem hie it foar har ferstjerren al foar dy efterútlein. Nee, dat is foar dy.’

‘No, dêr sille wy it strak noch wolris oer ha. 't Is ek sa, hjoed woansdei hen? Ja, ik moat oars al it ien en oar ha, wat ûnderguod en deiske klean en klompen.’

[p. 15]

‘Ik hie oars ek noch in boadskip. Us amers binne op ien nei stikken, dat no brûk ik ien en deselde te wetterheljen en te waskjen en ek te melken en te kealleboarnen. Mar dat is sa'n spul en men komt der sa min oan ta om wat nij spul te heljen. Us bargetrôge is ek lek, wat seiste, sille wy dêr fuort ek mar om sjen? It wurdt oars in hiele hou!’

Mar foar 't hja de Wâldpoarte oer binne, hat Peke útmakke, hja sille goed yn 't ark sitte! Heit hat him no langernôch behelpe moatten.

‘Hat Heit der ek sin oan om wat te drinken of sa? Sille wy earst ek efkes oanstekke?’

‘Nee, jonge, nee, astû nearne ferlet fan haste, ik haw thús myn gerak hân en ûnderweis haw ik oan west om in kûmkefol kâld wetter, dat ik soe sizze, wy stekke earst de stêd efkes yn.’

De âlde bokselt wat er kin, de hagedoarn rekket de strjitte hast net iens. Peke sjocht nei him, hy kin der noch net oer út: sa mar ynienen midden yn dit alles; oan it lêste stuit ta hie er dit noch sa fierôf dreamd.

Yn in lapkesaak, dêr't Mem yn 't foarige wol ris plichte te kommen, helje se in pear makke kofte blaukilen, in pear drillen broeken en wat waarme ûnderklean. Yn 'e izerwinkel wurdt de sleep te grut en Peke ornearret, de boel kin likegoed mei de boat. It jout ek noch gâns omslach, foar't der in pet koft is.

‘Hat Heit itensspul genôch yn 'e hûs?’

‘By de rûs, brea en bôle en tsiis, in mennich aaien kinne wy wol siede en der stean noch in moai protsje jirpels.’

Mar Peke ornearret, hy komt mar ienkear thús, dat hy wol it goed meitsje, dat hja stekke in fleiswinkel yn om wat ditten en datten.

Op 't lêst noch in pear klompen.

‘Ik soe sizze, no ha wy it nûchste hân, net? Wyt Heit noch wat?’

Nee, Heit soe wol sizze fan net.

No binne se beide toarstich en stekke hinne. Heit om in bearenboarchje, Peke om in gleske bier. Foar't hja opstappe, wurdt der jitris oer praat, soenen se dat hiele ein wol rinne? Mar Heit hâldt út, wis al, yn sa'n bus hat men it net ienris oan tiid om

[p. 16]

de bouwen en greiden op te nimmen, hoe't de gewaachsen en de toppen der foarsteane.

‘En te haastjen hoege wy ús net, want Doede melkt foar ús.’

Yn 'e stille stedsgrêft fart in inkele pream. Swier bûge de grutte bolwurksbeammen oer it wetter, in pear âlde mantsjes stekke fuotsje foar fuotsje by it wetter lâns.

Dan folget Peke syn Heit de Dokkumer dyk út. Foar harren leit de ûneinichheid fan bou en greide en dêrboppe is it feest fan sinne en simmer. Gjin weachje rimpelt it Djip, in fiskje slacht efkes in kûle. Oan 'e kanten waachst farsk grien it reid. Seiskear is it út 'e deade stoppels opsketten, seiskear hat it rûze en weage op 'e simmerwyn oer de hollen fan 'e swijende fiskers, seiskear hat it farsk snien oan 'e kant fan it Jaachpaad lein yn skeaven en oan skûnen stien. Mar oer syn holle hat it net lústerjend hinnebûgd, en de rook fan 'e wyljende skeaven is net yn syn noasters kommen.

Foarby, en nea wer sil der eat fan weromroppen wurde kinne. Gjin Mem, dy't no al hast twa jier te hôf leit, noch de hierren fan Heit syn holle. Nea wer sil de âlde mei kante lea en rjochte rêch nêst him gean: foarby. En skielk giet dy ek yn 't grêf; de oaren yn Amearika; en hy bliuwt allinne oer.

Selden seach er it allegearre sa skerp en klear. Mar yn 'e Djipswâl grienet it reid en de nije simmer hâldt syn feesten. Natuer is ivich, it libben is ivich, dit jier sil wêze lyk as it foarige en oant yn ivichheid wurdt it ierdryk nij en bernet... Mardjo, hoe komt sa ynienen dy namme by him op? Mardjo...

‘Wat sei Heit?’

‘Ik sei, it gewaachs oan 'e oare kant it Djip kin men noch net sjen, dat it folle fan 'e droechte lit hat, hen?’

‘Hat it sa droech west?’

‘Jonge ja, fan 'e maityd hat it in rite rare skrok west, wytst dat net mear? Ik ha dy der noch oer skreaun.’

‘Ja, ik leau it wol, mar Heit moat tinke, yn dat fiere Ynje sprekt soks net sa bot ta jin.’

‘Ei nee. Wat belove de mieden hjir oars wat, net?’

‘Ik soe sizze, hja binne hjir noch better as de Wâlden del.’

‘Soa, hast der om tocht? Ik ha der noch net út brekke kinnen,

[p. 17]

mar as wy oars skielk it wjudden yn 'e macht ha, moasten wy tegearre al ris oan Harm en Hit ta, net?’

‘Wis al. De lêste tiid noch wat heard út Amearika?’

‘Nee, net mâl, jannewaris, dat ha'k dy al skreaun, tink?’

‘Ja.’

‘Moatst tinke, Peek, dat stjert sa stadichoan ôf, as ik der ôf kom te reitsjen, koe it hielendal wol ris dien wêze.’

Der is suver neat te dwaan op 'e wei; in pear froulju ride noch op 'e stêd oan; op it fjild is it folk oan 't wurk. Alle húskes en pleatsen, alle stikken lân komme oan bar fan besprek en út en troch mist Peke de tried fan 'e nijste histoarje.

Evenredich tikket de hagedoarn de gongel ôf en mei stille niget sjocht Peke skean nei de âlde. Hy liket wûnder syn slinger te hawwen, dat Peke sels sil him wol te wacht nimme en rep der net oer, dat er sa ynein is as in maits, nei twa dagen trochinoar smiten te wêzen yn 'e trein.

‘Giet it Heit net te stoef?’

‘Jonge nee; mar as wy aanste op 't Jaachpaad binne, moasten wy earst al ris pypkje net?’

By ien fan 'e gerniershúskes oan 'e kant fan 'e wei helje se in mûltsjefol drinken. Om bar sette se de readkoperen tsjettel oan 'e hals, wikselje in wurdmennich mei it frommiske en geane mei nije moed fierder.

As se op 't stille Jaachpaad oanlâne binne, plakke se efkes del yn 'e Djipswâl. Peke hat op 't stasjon te Utrecht in mennich sigaren koft en sjocht, hoe't Heit mei gemak de punt fan ien ôfbyt.

‘Heit syn gebyt koe noch wol moai skoan wêze.’

‘k Haw noch gjin pine yn 'e mûle hân. Mar okkerjiers haw ik in lyts ûngemakje hân mei de piip, doe is der in stik fan 'e iene hoektosk ôfbrutsen. Mar oars, nee.’

Oan 'e oare kant fan it Djip rattelje de melkerskarren, en Heit en soan harkje, harkje... Ien fan harren sil it net lang mear hearre, de oare heart it nei ferskate jierren wer foar 't earst.

‘De Wâldboeren binne altyd rare let mei melken.’

Dat is alles wat hja sizze, mar hja harkje, en begripe inoar. As it wer fierder giet, wurdt de skôging minder algemien en elts pûnsmietsje en miedsje kriget syn bar.

[p. 18]

‘En wêr begjint Heit syn Jaachpaadsperseel no?’

‘No, noch net. Strak oan 'e oare kant fan Vissers.’

‘En dan oan hûs ta?’

‘Ja, it hiele brede stik der noch by. Dat is in lape jonge, dat sis ik dy! En moatst ris sjen, wat der noch al net op leit!’

‘Sjoch, de aak leit ek wer by it tichtset, liket my ta?’

‘Ryk Ferjoel, dy hat it al wer in pear jier hân. Wytst noch wol, dat er it yn 't foarige ek hie?’

Yn 'e rêst fan 'e foarsimmerdei dreamt de swart tarre ark mei it griene kajútsje op it wetter. Alles is stil. Wat taanspul en in pear netten op 'e foarikker, it boatsje yn 'e opsleat. Gjin libben wêzen te bekennen. Yn Peke syn hert jout dit allegearre in ûnsisbere blidens. Syn each dwaalt de kant út nei de Wâlden: dêr op it terpke stiet Hike-en-dy's stjelp. Troud is se noch net, teminsten, hy hat sa trou mûglik de boargerlike stân byhâlden, mar is se noch yn 'e hûs? Wa kin er it freegje? Hast te grut slacht him de blidens om 't hert.

‘No moatst ris sjen, liket dit net skoan?’ Alde Tede slacht mei de stôk troch it Jaachpaadsgers.

‘Dat soe 'k sizze! Stean hjir gjin hûnestanken mear?’

De âlde glimket: ‘Heit hat se foar west moatst tinke, nee, sók spul net oan 't blok.’

Hurd giet it no net mear foarút, altemets moat de stân fan 'e miede jitris opnommen wurde.

‘Wat seit Heit, kinne wy net better jûn noch ris dizze kant út rinne? Dan kinne wy tagelyk it spul fan 'e boat helje. Oars komme wy ek net thús.’

‘Nee, en Tette folk sil ús ek wol opheine, moatst tinke, dat wy binne noch net yn 'e hûs!’

Mei faasje giet it no de lêste stikjes greide troch, it hege hiem op. Mar noch âlde Tet, noch Eke, de dochter, noch ien fan 'e beide soannen binne by honk. De skuorredoar stiet iepen, op it tún strune de hinnen om. Hastich skonkje se efter inoar it klinkertpaadsje lâns, Tette ruten foarby, nei de foarein, dêr't âlde Tede huzet.

‘Wêr bliuwst no?’

Foar de ruten fan Heite hûs stiet Peke en sjocht. De wite sin-

[p. 19]

nekapen hingje der noch foar, krektlyk as doe't er fuortgie! En tusken de ruten yn de krúsbeibeamkes, allinne wat mear útrûn. Om 'e hoeke fan 't âld Heechhiem rint in twirke, hark, de sinnekapen piipje op 'e hingsels. In glim rint oer Peke syn antlit: hy harket nei it liet fan lang lyn, it liet fan it oantinken.

‘No, ik gean der mar yn, hear.’

‘Ja, ik kom.’

Efkes noch sjocht er ûnder de koarte gerdinen troch op 'e tafel. Gjin freonlik barnend teepitsje en yn it hoekje sit Mem net, har stoel stiet leech by de tafel. Mem, Memke. Hark, Heit ramaait al yn 'e hûs om. Peke rint foar de gevel lâns en him hoeden bûgend giet er it lytse foardoarke yn en it gonkje troch, dêr't him de rook fan âlde reinwettersfetten en petroaljestellen temjitte slacht. Heech snúft er it op yn 'e triljende noasters.