Reize te voet door het eiland Ceilon

[p. I]

Algemeene beschrijving van Ceilon.

Gij zijt schoon, Taprobané!^(*) - Boven andere eilanden, die den oceaan omgorden - zijt gij schoon! Wijd beroemd zijt gij, in de jaren der vervlogene eeuwen! - zoo als ik u zag, o! liefelijk eiland! vergeet ik u nooit: uw aandenken is mij als een zachte regen, op het dorstige aardrijk, als de verkwikkende dauw des morgenstonds, die op bebloemde velden nederdaalt.

Zijt van mij gegroet, uit verre gewesten, magtige burg der zee! - gij vruchtbare

(*) Ceilon.

[p. II]

topen^(*)! - gij stille eenzame boschjes! waar de tortelduive hare verliefde klagten uitstort! - gij boomgaarden! die met guldene vruchten prijkt! - gij digte, wilde en wijduitgestrekte wouden, in welker diepste schaduwen ik eens doordrong, - zijt van mij gegroet! Jaren en zeeën scheiden mij wel van u, scheiden mij van alle mijne toenmalige vrienden en bekenden: doch het herdenken aan u, - o bekoorlijk gewest! - en der vermaken, en kortstondige gelukzaligheid, die ik in uwen schoot genoot, blijft mij staag bij: nimmer zal ik u vergeten; alle mijne gedachten en plannen van geluk zijn vaak op u gevestigd. Als mijn geest door droevige hersenschimmen, en zwaarmoedige denkbeelden, is beneveld, en mijne ziel, onder den last van opwellende smarten, zich kromt, dan herinner ik mij deze zalige uren van mijn leven, toen jeugdige kracht nog mijne zenuwen spande, en het vlugtige bloed door mijne aderen stroomde; hoe ik vergenoegd eens uwe wilde gewesten, in gezelschap van waarde

(*) Boschjes of dreven van palm -, kokos - en andere boomen.

[p. III]

vrienden doorkruiste, en met nieuwsgierige en navorschende blikken, de geheimen der ontzaggelijke en prachtige wildernis doorzocht.

Bloeijend land! door de natuur met hare rijkste schatten gesierd! waar zij, aan hare vruchtbaarheid overgelaten, de zeldzaamste en verschillendste gewassen voortbrengt! - verrukkelijk gewest, vol mannelijke schoonheid! waar groene heuvelen over lagchende velden zien, en zonnige dalen, tusschen de met bosch bekranste bergen, zich slangen; waar liefelijke topen, en aangename boschjes van eeuwig groen, in bevallige wildheid zich verheffen; priëelen door de natuur gevormd, en donkere, eenzame gangen, waar de kunst nooit deel aan had; daar, als de zon hare brandendste stralen nederschiet, men naauwelijks eene bevende schemering gewaar wordt; en onder wier verrukkende schaduwen, men het heelal vergeet; waar het vermengd en verward concert der glinsterende vogelenscharen in eenen onophoudelijken kring weergalmt; een stage jubel, van den graauwen morgen tot den zinkenden nacht, heerscht; en de lucht door spelende zefirs wordt verkoeld,

[p. IV]

die tusschen de bladeren ritselen, en op hunne wiekjes, de sterkende uitwaseming des kaneels, en der aromatische planten, of de verkwikkende geur van vreemde vruchten en gestadige bloesems verspreiden. - Wijde velden, waar het verrukte oog op de mengeling der heerlijkste verwen dwaalt, - onafzienlijke akkers, met goudgele aren, die onder de ligte vleugelen des winds golven en ruischen, - verzilverde beekjes, die met een vleijend gemurmel, over het witte zand voortsnellen, en met hun doorzigtig kristal, het heldere blaauw des hemels weêrkaatsen; en op welker vlakte dartelende vischjes, door de zon naar boven gelokt, spelen, en zich in den verkwikkenden glans baden, - majestueuse rivieren, waarin de gloeijende robijn fonkelt; en de schemerende opaal, deszelfs verwisselende kleuren en vermengde stralen, gelijk het snelschietende noorderlicht, bij de minste beweging, naar de oppervlakte des waters, werpt, - diepe aan elkanderen geketende wouden, en onmetelijke schaduwen, waarover de zon zich vergeefs verheft, en, in spijt van den gloed harer wagen, al haar vuur verliest; waar zich de morgen ver in

[p. V]

den dag verlengt, en al de frischheid en koelte van den dageraad behoudt, - hooge bergen, zwanger van edelgesteenten, - mijnen van kristal, - rijke parelbanken, - ontallijke soorten van boomen en gewassen, wier voortteling nimmer door de ongesteldheid der verschillende jaargetijden verhinderd wordt, - heilzame kruiden en genezende planten, door de weldadige natuur in verwilderde bosschen, liefelijke vlakten, en beschaduwde dalen, voortgebragt; en die onder verwarde struiken, langs steile oevers, of tusschen onbeklimbare rotsen, onbekend en ongezien, opgaan en weder verslenssen: velen bekend aan den vrijheidminnenden Vaddah^(*), en aan de dieren des wouds; en mogelijk onfeilbare hulpmiddelen, tegen de scherpste pijlen der duizendhoofdige krankheid. - Deze en meer andere zijn uwe schoonheden en rijkdommen, o onwaardeerbaar eiland! deze zijn uwe aanlokkelijkheden, die mijne ziele bekoorden.

Zelfs ook dáár, waar de natuur in ont-

(*) Een wild geslacht van menschen, die in de bosschen van Ceilon wonen.

[p. VI]

zaggelijke wildheid woont, zijt gij schoon, in voorwerpen, vreesselijk prachtig. Met diepen eerbied aanschouwt men uwe ondoordringelijke en duistere wouden, in rijzende hoogte, zich onmetelijk verspreidende; deze ongestoorde woonplaats der wilde dieren, en verscheurende monsters; deze van ouds door de natuur geplantte borstwering der onderdrukte Singaleezen; - uwe verwilderde bergen, welker wolkendragende kruinen de bedwelmde verbeelding alleen in staat is te bereiken; - uwe diepe dalen, die de zon slechts op den middag beschijnt; waarover, met bemost voorhoofd, getakte rotsen hangen, en in dewelke verdorde wortelen van nedergeplofte boomen zich slingeren; - uwe zwarte afgronden, nooit door den dag verlicht, in welker diepte afgescheurde klippen, die de middernachtelijke storm van hunne grondvesten rukte, uit dik verward kreupelbosch stijgen; - uwe onstuimig afstortende watervallen, die, met wild en donderend geraas, van de steile zijden der rotsen, of langs het uitgeholde gebergte, in het met bosschaadjen bezaaide dal storten, en bruisende en schuimende, tusschen de ontblootte wortelen der voor hun ge-

[p. VII]

weid buigende en waggelende boomen, heenschieten; - uwe razende bergstroomen, die brullend nedertuimelen; - uwe uitgerekte rivieren, waarvan sommige door eenzame en vruchtbare woestijnen vloeijen, door steenachtige heiden, en zandige vlakten voortrollen, of door het wilde weefsel van digte struiken, zich moeijelijk eenen weg banen; dan wel in een naauw bed te zamen gedrongen, stuivende over breede rotsen heen bruisen.

Doch ook gij zijt geene roze zonder doornen; geen edelgesteente zonder vlek. In uwen boezem bevinden zich ook vreesselijke wildernissen, die de verbeelding zelfs vreest te betreden, waar schrik en afgrijzen in duistere holen woont; verlatene, eenzame streken, die eeuwig in nachtelijke stilte rusten; waar geen geluid eener menschen-stemme klinkt, indien het niet de wanhopige klagten des ongelukkigen reizigers zijn, die, van zijnen weg verdwaald, van zijne reismakkers afgesneden, alleen in dit treurig gewest omdoolt.

Zoodanig zijn de woeste en verschrikke-

[p. VIII]

lijke rotsen van Hewoihat^(*) in het midden eener dorre en onvruchtbare heide gelegen, waar de zon hare brandende stralen op naakte klippen schiet, en eene verstikkende hitte de lucht door den weêrschijn ontsteekt; zoodanig zijn de wild door elkanderen geslingerde bergen van Cauragahing^(†), en Wellaponahoy^(§), waar lasten van gescheurde en opeengeworpene klippen, in ongenaakbare wildheid, dreigend om hoog rijzen, en zich over het zwarte dal buigen; waar, van wijd overhangende rotsen somtijds verschrikkelijke klompen zich door ouderdom of stormwinden, afscheuren, en, met doffen weêrgalm, van uithoek tot uithoek botsende, diep in den klagenden afgrond storten; daar, waar geene gepluimde zangers hun nest bouwen, en alleen de gehorende nacht-

(*) Deze woestijn bevindt zich bijna in het midden des eilands, en een weinig bezuiden Candè of de hoofdstad van den Keizer.

(†) Dit gebergte scheidt het geheele eiland in een oostelijk en westelijk gedeelte.

(§) In het oostelijk gedeelte van Ceilon, en in de provincie van Jalé gelegen.

[p. IX]

uil, aan den rand eener vreesselijke diepte, slaperig zit te knikken, en elk oogenblik in gevaar van een' wreeden val is; waar, aan het graauwe voorhoofd eener overhellende en hooge rots, de steenadelaar zijne bloedgierige jongen voedt, en de gieren hunne ruischende vleugelen schudden; waar het blazen der bergslangen, uit diepe holen maar boven stijgt, gelijk het suizen van eenen onderaardschen wind uit het opengeborstene aardrijk; daar zijn spelonken van onmetelijke diepte, die geen straal van daglicht ooit bescheen, en waar een eeuwige koude nacht heerscht; gapende kloven van gespletene rotsen, uit welke geene redding is te hopen; zwarte afgronden, waarvan, met uitpuilende oogen, duizelig, sprakeloos en bleek, de ontzette reiziger terug treedt, als hij, aan den kant des steilen bergs, in de nooit betredene diepte blikt. - Boschduivels wonen daar, in vermolmde boomen, en hun blaffen weêrgalmt van verre in de eenzame woestijn; zij verheffen hunne schrikverwekkende stemmen op de winden, en juichen in den middernacht. De verscheurende dieren vlugten in hunne holen en beven; de vogelen ontwaken verschrikt uit

[p. X]

hunnen slaap; verward sladderen ze rond, tusschen de takken der boomen; de nachtuil zelfs keert snellijk terug, naar de klove der rots; en de dwalende vledermuis vliedt verre weg en verlaat haar verblijf voor altoos; - stilte en schrik heerschen rondom als het afgrijsselijk geluid, gelijk een bliksem, van de eene plaats naar de andere schiet, en zich, dan op eenige mijlen ver verwijderden afstand doet hooren, en dan weder, een oogenblik daarna, onder de voeten van den ongelukkigen schijnt voort te komen, dien zijn kwaadaardig noodlot in deze woeste streken voerde; - ijzend springt hij terug, zijne haren rijzen op zijn ongelukkig hoofd, als de pinnen van een getergd stekelvarken; aan alle kanten breekt het klamme zweet uit zijn bevend ligchaam; nog lang snakt zijn benaauwd hart naar lucht, en angstig zucht hij om den dag.

En uwe verwassene wouden, waar geen zonnestraal ooit doordrong, en alleen een flaauwe dag, eene duistere doodsche schemering heerscht; deze woeste woning des afgrijzens, deze akelige wildernissen, waar treurigheid den looden schepter zwaait, waar

[p. XI]

het bleeke stilzwijgen tusschen de boomen sluipt, en den dorren vinger op de lippen drukt, waar, tusschen verwarde struiken, een treurige zwerm van eenzame vogels zwaarmoedig rondvliegt en hun gezang vergeten, de droevige nachtuil alleen, met klagend geschreeuw en verhaastte snikken hare smarte zucht, en trossen van vledermuizen hunne ledere vlerken in knoopen te zamen geslagen, aan de takken der boomen hangen: - in deze dompige wouden blaast geen verfrisschende wind; een huiverige en verderfelijke damp rijst uit drabbige poelen, de woonplaats van walgelijk en giftig gewormte; treurige en modderige beken schuiven langzaam tusschen bemoste en half verrotte stammen; daar is het geliefkoosd verblijf der afschuwelijke gehorende spin, die, met rollende oogen, op den groenen kikvorsch loert. - De verdwaalde reiziger, die zijn verloren pad zoekt, zinkt tot aan de knieën in eene stinkende en gistende poel; en terwijl hij met de handen de menigvuldige takken der boomen en klimöpranken, die hem het gezigt belemmeren, verwijdert, regenen

[p. XII]

honderden van bloedgierige Gandie's^(*), Mangaï's^(†), en andere bijtende, en giftige insecten, op hem neder, en vervullen zijn vermoeid ligchaam met brandende smarten.

(*) Gandie's, zijn vliegende weegluizen, zoo groot als meikevers, en in alles de gewone gelijk; zij geven denzelfden onaangenamen reuk van zich, bijten even fel, en zijn heet naar bloed.

(†) Mangaï's, zijn eene soort van kleine, en bijna onzigtbare, zwarte vliegjes, die zich in de rijpe mangabosschen, en bij poelen en waterplassen, onthouden: zij hebben een venijnig vocht bij zich, en zweven menschen en dieren staag voor het gezigt; men moet zich zeer in acht nemen, dat men er geenen van in het oog krijgt, wanneer hetzelve onherstelbaar verloren is, indien men er het diertje niet nog in tijds uithaalt.

Wilde boschbewoners.
Vaddah's.

Echter zwerft in deze wildernissen, door ondoordringelijke bosschen en diepe moerassen, van alle zamenleving afgesneden, een wild geslacht; de zoon der wouden,

[p. XIII]

de vrijheidminnende Vaddah; verachtende alle onderwerping, en erkennende geenen heer; te vreden met zijne woeste bosschen, die geen Europeër hem benijdt, leeft hij gelukkig en vrij van zorgen, en zoo lang het de natuur behaagt in eene gelukkige armoede; de goederen, die de meer verlichte wereld als hare grootste gelukzaligheid acht, zijn hem onbekend; in de donkere wouden, alleen door den verzorgenden hemel gevoed, heeft de nood zijn huisraad uitgevonden; de holle hand is zijn glas, en een boomblad zijn schotel. Te gelijk met den elefant, die hem kent, en van hem niets heeft te vreezen, drenkt hij zich aan den beschaduwden stroom, die tusschen de met mos begroeide boomen vloeit; geene ijdele begeerte naar onnoodige zaken, stoort de kalmte zijner ziel, en onnutte wetenschappen pijnigen zijne hersenen niet; zon en maan laat bij over zich schijnen, zonder te trachten, derzelver loop te doorgronden; geen zware arbeid mat zijne leden af, en hij zweet niet achter den ploeg; de jagt is zijne eenigste en aangenaamste bezigheid, en de onuitputtelijke wouden verschaffen hem overvloedig voed-

[p. XIV]

sel; de honig is zijn zout, in hetwelk hij, in holle boornen, het gevelde wild voor bederf bewaart, en dat zijn drabbig water verzoet; de wilde vruchtboomen neigen hunne zwaarbeladene takken boven zijn hoofd, en in de aarde vindt hij smakelijke en voedzame wortelen; voor ongemakken, onvermijdelijk aan de menschelijke natuur, kent hij heilzame kruiden en genezende planten, die het toeval en de dieren des wouds hem hebben geleerd.

Met de handbijl gewapend, en verzeld van zijnen zoon, wandelt hij in de padelooze wouden en gaat ter jagt; snuivende omgeven hem zijne steiloorige honden, en zijn pijl, die zeker treft, beschermt hem Voor de aanvallen der verscheurende dieren; ontmoet hij den wreeden tijger op zijnen weg, dan treedt hij hem, de vlugt verachtende, onbevreesd te gemoet; doorboort hem terzelver tijd, met zijnen nooit missenden pijl, en de pees zijns boogs snort in den wind; of met den brommenden beer, wegens den bijen voorraad in twist geraakt, zendt hij hem de huilende werpspies in het hart, en bedekt zich met deszelfs ruige vacht; vermoeid van de jagt, rust hij on-

[p. XV]

der groene priëelen, aan den kant van eenen ruischenden stroom, terwijl de liefelijke harmonie der ontallijke luchtbewoners hem in slaap wiegt.

Eene hut van gevlochtene takken, ruin genoeg voor hem en zijn huisgezin, is zijne woning; onder de digt beschaduwde wouden, woont hij zeker voor de brandende stralen der zon, en de waaijer des Tallipats^(*) beschermt hem voor den regen. Hij vreest geenen vijand, noch overval, dan dien der wilde dieren; doch het geritsel der drooge bladeren en takken, die hij ten dien einde, in groote hoopen rondom zijne legerstede spreidt, ontdekt hem het naderen des sluipenden wurgers.

Zijn tempel en altaar is de voet eens booms, waar hij zijne offerande nederlegt, en de Godheid om een' tijdigen regen, zijne eenigste behoefte, smeekt. - Dus leeft hij te vreden en vergenoegd met zijnen staat, in deze diepe wildernissen; omgeven van vreemde natiën, drijft de nieuws-

(*) Een boom, wiens buitengemeen groote bladeren, in den vorm van een waaijer, gebruikt, worden als een beschutsel tegen den regen.

[p. XVI]

gierigheid hem niet, hunne zeden en gewoonten te onderzoeken; zijne bosschen zijn zijne wereld, aan welke hij, boven alle andere landen, de voorkeur geest; zijne levenswijze acht hij de beste.

O! gelukkig vooroordeel! - gezegende neiging! die in onze zielen, met het leven geboren wordt! - neiging die alle gebreken der natuur verbergt, en aan het alleronbegunstigdste, het allerwoestste land, en den treurigsten hemel, zijne bewoners met geheime banden ketent! Het is deze neiging die den zwervenden Arabier aan zijne woestijnen verbindt; aan deze verschrikkelijke eenzaamheid; deze onmetelijke pleinen van bewegelijk zand, waar alles het afbeeldsel des doods vertoont; een gewest, van den hemel onterft; dat de dag met verdriet verlicht, en waar de stervende natuur hare kwijnende stemme laat hooren: nimmer hebben de giften van Pomona en Flora deze van den hemel gehaatte velden verrijkt; nimmer heeft een verkwikkende dauw hunnen zandigen grond bevochtigd; men ziet er geen lagchend groen, men hoort het geruisch der beken zich niet met het gezang der vogelen vermengen: en

[p. XVII]

echter zijn deze treurige streken zijne geliefkoosde oorden, en een door de natuur gezegend landschap maakt zijne, aan eenvormigheid gewone oogen, verward, en met een zuchtend verlangen, tracht hij naar zijne eenzame woestenijen terug. - Deze zelfde neiging is het, waardoor de Poollander zoo sterk aan zijne barre en gure gewesten is verkleefd, dat hij buiten dezelve kwijnt en sterft.

Viervoetige dieren.

Nog zal ik u niet verlaten, gij digte en ondoordringelijke wouden! Ischoon een ander voorwerp, wild en woest gelijk gij, zich voor mij vertoont: uwe viervoetige bewoners zullen het onderwerp van mijn verhaal zijn, hunne verschillende hoedanigheden, driften en neigingen zal ik nu kortelijk ontvouwen; doch niet van alle zal ik even uitvoerig spreken, van de voornaamste en minst bekende, of die door hunne hoedanigheden opmerkelijkst zijn, zal ik alleen gewagen, en de overigen met stilzwijgen voorbijgaan, of slechts kortelijk aanroeren. Deze schikking zal ik in de beschrijving

[p. XVIII]

van alle uwe andere schepfels en voortbrengselen, o al te vruchtbaar eiland! volgen, en uit allen, mij alleen bij de verwonderlijkste, aanmerkelijkste of beroemdste bepalen; want had ik duizend tongen en leefde ik duizend jaren, ik zoude evenwel uwe ontallijke wonderen, vreemdigheden, wildernissen, bosschen, rivieren, bergen, mijnen, wilde en andere dieren, vogelen, visschen, insecten en ongedierten, of uwe menigvuldige soorten van boomen, planten, gewassen, heesters, kruiden en andere rijke voortbrengselen, niet kunnen opnoemen.

elefant.

U zij de voorrang, magtigste onder de magtigen! - redelijkste der onredelijke schepselen! - uw aard zal het eerst mij bezig houden.

Wie is u gelijk? o edel dier! wie is u gelijk, onder de geraasmakende burgers der wouden? - Uw voorhoofd is als een ondoordringbaar schild; uwe magtige tromp als eene vernielende waterhoos; uwe schrikkelijke slagtanden, zijn als twee uitstekende klippen in het midden der verbolgene

[p. XIX]

zee; uwe stem is als een stormwind, die tusschen de kloven der bergen huilt! - De omvang van uw ligchaam is als eene graan we rots, die zich met haren breeden rug, over de toppen der boomen verheft; uw gang is statelijk, als de gang eens helds, die van de overwinning terug keert; trotsch en vol zelfsvertrouwen treedt gij voort, in het gevoel van uwe kracht. - Wie durft u ongestraft aanranden? gij sterke! wie zoude tegen u kunnen bestaan, zoo gij lust tot moorden had, of u met prooi voedde? doch gij haat het vergieten van bloed; onbevreesd graast de schichtige ree aan uwe zijde, - zachtmoedigheid is in uw gelaat, gevoel en erkentelijkheid in uwe oogen. - Gij, die wonderlijke begaafdheden bezit, den mensch alleen eigen; die genotene weldaden niet vergeet, noch geleden smaad ongewroken laat; en uwevrienden kent, wanneer uw magtig hart van toorn zwelt! - Als de alles beheerschende drift der liefde zijn bloed doet koken, en het herdenken aan gelukkiger dagen, toen hij nog in vrijheid, met, zijne gezellinnen door de bosschen dwaalde, hem

[p. XX]

in woede ontsteekt; dan luistert hij naar de troostende woorden van zijnen geleider, en bedaart op zijne beloften en vleijende redenen; hem bemint hij als eenen vriend; opmerkzaam volgt hij zijnen wil, en gehoorzaamt stiptelijk zijne bevelen. Zoo hij ten strijde wordt aangevoerd, paart hij moed met voorzigtigheid; in den woedenden kamp beschermt hij zijnen meester, ten koste van zijn leven. - Wie staat niet verwonderd over zijn oordeel, zijn snedig begrip, en bijna menschelijk verstand?

Doch genoeg van hunnen lof, deelen wij nu hunne levenswijze in het diepste der bosschen mede, als zij nog de dierbare vrijheid smaken en troepsgewijze (want ook zij vlieden de eenzaamheid, en beminnen de gezelschappelijke zamenleving) zorgeloos en ongehinderd ronddwalen. - Dan wandelen ze onder het groene gewelf, aan de zijde hunner gezellinnen, terwijl hunne talrijke kinderen om hen heen dartelen, en al spelende de jonge takken der boomen knakken, tot dat zij er eenen vinden, met malsche geurige bla-

[p. XXI]

deren bedekt, of met de zoete palpalam^(*) voorzien; daar staan zij stil te kijken, met hunne lange trompen tusschen de digtbewassene takken, en plukken de jonge telgen voor hun voedsel, en het krakende geruisch loopt in den ganschen kring voort; - of zich in de zon willende bakeren, zakken ze neder, op een' kleinen graziged heuvel, die hier en daar in het midden der aaneengeschakelde wouden zich bevindt; daar ligt de ontzaggelijke kudde, als eene rij van graauwe klippen, en sluimert tot dat, met de ondergaande zon, de schaduwen des nachts nederdalen, en de duisternisse zich over het woud verspreidt; dan rijzen ze weder van hunne ingedrukte legerstede, staan eene poos en snuiven de verkwikkelijke geur der avondlucht in, terwijl de jongen al knielende, onverschillig hunne eigene of vreemde moeders zuigen; en nu breken ze op, naar de naastgelegene beek of stroom. - Voor hen draaft de geleider, de verdediger en beschermer van het geheele gezelschap, door hun zelven tot dezen post verheven,

(*) Melkvrucht.

[p. XXII]

dewijl hij magtig is, met schrikkelijke slagtanden gewapend, en ze alle in jaren en grootte overtreft; de gansche troep volgt kort achter elkanderen, in digt geslotene gelederen met hunne jongen in het midden; eene verschrikkelijke phalanx van wandelende bergen; stammen van middelbare dikte, rennen ze omverre, en vertrappen de hooge en digte struiken; alles buigt en breekt onder deze reusachtige gevaarten; het gekraak der nederstortende boomen, nu en dan vermengd met hunne krijschende schreeuwen, weêrgalmt in de luisterende wildernis; de reiziger hoort het des nachts uit de verte naderen, en beeft in het midden zijner hem omringende vuren. - Gelijk een vernielende orkaan, die, met ijsselijk gebrul, in een digt palmbosch dringende, in zijnen doortogt, de gladde stammen in rijen na elkanderen ter neder velt, en verre achter lich, verwoestende sporen zijns vreesselijken wegs laat - dus maken ook zij, onafgebroken voortrennende, eene lange scheuring in het woud, eene verwilderde baan, met omgestorte boomen en vertrapt kreupelbosch bedekt. - Is het een stilstaande poel, dien zij bereikt hebben, een

[p. XXIII]

plas door den regen veroorzaakt, dan beroeren ze eerst het water, uit vreeze voor schadelijke insecten en vergiftig gewormte, dan steken ze onbeschroomd hunne trompen in hetzelve om een' langen dorst te lesschen, zuigen het troebele nat, dat onder hun bereik wegzinkt, en gieten het in hunne verdroogde kelen: doch snelvlietende rivieren, en kabbelende beken met beschaduwde oevers, waar de overhangende boomen zich in den doorzigtigen boezem spiegelen, beminnen ze boven al, en begeerig zakken ze in het verfrisschende water, om hunne verhitte zijden te koelen; - op eens stuit de afvlietende stroom, tegen hunne breede zijden, als tegen een' dijk, terug, en vliegt bruisend over hun heen, terwijl ze het schuimende nat, als een hoos optrekken, en spelende op hunne onbedrevene kinderen spuiten; dan stijgen ze weder op het drooge, wandelen langs den begraasden oever en verzadigen zich met de wilde vruchten of de toppen der jonge boomen; tot dat eene schemering den naderenden dag vermeldt, en zij weder in het diepste des wouds terug keeren. - Gelukkige schepsels! - zoo zij maar de strikken ontwijken

[p. XXIV]

konden, die voor hun gespannen worden! Noch de reusachtige omvang van hun ligchaam, noch hun snedig begrip, en verbazende kracht, kunnen hen tegen de listen der menschen beschermen, die hun het ondragelijk juk eener levenslange dienstbaarheid weten op te leggen, en door honger en slagen, de razende woede over het verlies hunner vrijheid dempen; ben leeren gehoorzamen, slaasachtig knielen, en de dreigende spits van den ankosjh^(*) vreezen, als zij den kornak^(†) zien, die hun magtig hart vernederde.

Vaak wordt eene algemeene jagt op hun besloten, en duizenden omsingelen het uitgestrekte woud; ongelukkig zoo als dan de aangename boschjes en ritselende beekjes van Maturé^(§) hen benedenwaarts gelokt hebben. - Eensklaps door het schelle geluid der instrumenten en cimbalen, het wilde geschreeuw, het klateren der vuurroers

(*) Ankosjh is de haak, waarmede men den elefant regeert.

(†) De bestuurder van een' elefant.

(§) Maturé is eene provincie ten zuid zuidoosten van het eiland gelegen, en waar ze gemeenlijk gevangen worden.

[p. XXV]

en het flikkeren der brandende toortsen, van achteren omgeven, drijft men hen, verschrikt door het ongewoon en woest oproer, in de allengs vernaaawende kraal^(*), waar ze door hnn eigen geslacht (aan het smadelijk juk gewoon, en die reeds het geheugen der beminnelijke vrijheid hebben verloren) verraden, en in de magt hunner tirannen geleverd worden, om, naar derzelver goedvinden, den verachtelijksten arbeid te verrigten; of om, met goud doorwrochte kleeden omhangen, met zilveren bellen en schilden gesierd, tot vermeerdering der ijdele pracht eens vorsten te dienen, en een leven van overvloed en gemak te leiden; dan wel de magtige slurp met tienvoudig nederhangende bogten van zware ketenen gewapend,

(*) Kraal wordt eene soort van fuik genaamd, uit boomen gevormd, met twee wijde vleugels, die in eene naauwe beurs eindigen, en waar de elefanten allengs door een groot geraas, dat men achter hen maakt, in gejaagd worden; het einde van de kraal is zoo naauw dat slechts één dezer dieren er door kan gaan, die dan door twee tamme opgewacht, en, naar een' dikken boom geleid wordt, waar men hem aan vast ketent; en zoo doet men met al de overigen.

[p. XXVI]

in de digte drommen der vijanden gezonden te worden, om gansche rijen en gelederen neder te maaijen en te verpletteren.

Dus berooft men ben van hunne vrijheid; doch de onverzadelijke hebzucht, spreidt hen nog verschrikkelijker lagen, en vernielt vaak het edelmoedig dier, om het geringe gewin van deszelfs blinkende slagtanden.

Op den weg, die tot eene watergroeve, of naar een bemind boschje leidt, graaft de listige jager, eenen diepen en breeden kuil, in wiens midden een korte en puntige paal dreigend gevestigd staat; dunne latten kruisen zich over het gapende graf; eene mat van biezen, verbergt hetzelve voor het gezigt; bloemen des velds, en geurige planten, rijzen er uit den grond; takken met guldene vruchten beladen verheffen zich hier en daar, en noodigen het argelooze dier tot den maaltijd des doods. Onkundig van het gevaar, en zijn naderend en smartelijk einde niet vermoedende, betreet het den waggelenden afgrond, die zich krakende onder hem opent; verschrikt stort hij neder, en het gescherpte hout, begraaft zich diep in zijne ingewanden. - Daar

[p. XXVII]

ligt nu het edel dier, badende in zijn bloed, en in ijsselijke smarten zich wringende. Waartoe dienen hem nu zijne magtige wapenen, de schrikkelijke slagtanden, die verre voor hem heen zich krommen, de lange lenige slurp, die uit zijn voorhoofd schiet, en vaak de kruin des palmbooms in het stof legde; zijn reusachtig gevaarte, en verbazende omvang? - Daar ligt het, een slagtoffer der hebzucht en ijdele pracht. Vergeefs trachten zijne makkers, op zijn jammerlijk kermen toegeschoten, hem te redden; vergeefs reiken ze hem hunne trompen, en slingeren ze in de zijne, om er hem uit te helpen; ijdel zijn alle hunne pogingen - troosteloos verlaten ze hem eindelijk, en zijn smartelijk geloei, weêrgalmt nog lang door de bosschen.

Elefanten gevecht.

Nu zal ik spreken, van de oorzaak, waarom zij elkanderen somtijds bestrijden; en van het verbitterd en razend gevecht van twee magtige medeminnaars, die om eene schoone, in het bloedig strijdperk treden; de

[p. XXVIII]

woede van den afgeslagenen, en zijn wanhopig besluit.

Als de jonge elefant, voor de eerstemaal, de alles beheerschende drift der liefde gevoelt, of een ongepaarde eene êga zoekt (want ook zij verbinden zich aan eene gezellin) dan dwaalt hij eenzaam rond, in onbezochte wildernissen; verlaat zijn gezelschap, de beminde beken en liefelijke boschjes, en klaagt, met diep gebrul, zijn lijden aan den wedergalm; tot dat hij in het uitgestrekte woud, eene gezellin gevonden hebbende, zich met haar vereenigt, en, van haar verzeld, en hoogmoedig op zijne verovering, tot zijne verlatene vrienden wederkeert. - Doch niet altijd gelukt hem deze onderneming; vaak wordt hem haar gerust bezit, door een' geducht' medeminnaar, die een ouder regt vermeent te hebben, of zich mede om hare gunst beijvert, betwist. Ontmoet deze hem, waar hij aan de zijde van zijne beminde, onder de altijd groene boomen wandelt, de jong bebladerde takken voor haar afplukt, of in een heldere stroom te zamen badende, beken van water over haren rug spuit; dan, van minnenijd en toorn brandende, verheft

[p. XXIX]

hij een' schrikkelijken kreet, en daagt hem tot den beslissenden tweeftrijd uit. Dreigend bereidt de andere zich om hem te ontvangen; dreigend zwaait hij den vreesselijken slurp.

Eensklaps rennen ze op elkanderen in, met vlammende woede, en ijsselijk geloei; de aarde dreunt onder hunne voeten; en het omringende woud zucht van het geweld; doldriftig stooten ze elkander de ivoren balken in de borst, en stroomen van bloed vloeijen uit de wijdgapende wonden; dan weder hunne gespierde trompen in een windende, trekken ze hunne reusachtige ligchamen, met onbegrijpelijke kracht, naar elkanderen toe; of de lenige kabels verheffende, zweepen zij suizende hunne breede zijden; het kletteren der zware en op een volgende slagen weêrgalmt in het rond, en de verschrikte apen kijken grijnzende van achter de bladeren der boomen; terwijl zij, die de oorzaak van dit woedend gevecht is, onverschillig zich vermaakt, om hare verhitte zijden in het verfrisschende water te koelen, of met een bebladerden tak, de vliegen van haar ligchaam te verjagen. Intusschen duurt de strijd met een'

[p. XXX]

twijfelachtigen uitslag voort; dan eens schijnt de eene, dan weder de andere, de overhand te hebben; tot dat eindelijk de zwakste of meest gewonde den terugtogt neemt, en niettegenstaande zijne herhaalde aanvallen, genoodzaakt is, het slagveld en de schoone aan den overwinnaar af te staan.

Ronkedoor, of afgeslagene elefant.

De schaamte en wanhoop doen hem de plaats en de makkers, die getuigen waren van zijne nederlaag, ontwijken; woedend rent hij door het woud, en verwijdert zich van hun voor altoos; - alsdan besluit hij, ten ongelukke der menschheid, de bosschen te verlaten, hem voedden en hebben zien geboren worden, en zich naar bewoonde streken te begeven. Voor het laatst werpt hij nog een' langen ea treurigen blik op de voorwerpen, die hem omringen, en die hij voor eeuwig vaarwel zegt; en ongevoeliglijk zakt hij nu naar het bewoonde strand af; langzamerhand komt hij hetzelve nader; de verschillende levenswijze, de

[p. XXXI]

eenzamheid, en het herdenken aan de bron van zijn ongeluk, veroorzaken bij hem eene gezette razernij, eene gedurige woede en verbittering, die zijnen, anders zachtmoedigen en vreedzamen, aard, in een wanhopig besluit doen veranderen, om zijne smart door moord en verdelging te verzachten; en wreedelijk vormt hij het voornemen, van zijnen moed aan weerlooze en zwakke schepselen te koelen; verraderlik loert hij op de bogtige paden, achter de digte struiken, of uitstekende rotsen. Ongelukkig de niets kwaadsvermoedende reiziger, die achteloos en onbekommerd zijnen weg voorbij de plaats neemt, waar hij, in eene hinderlaag verborgen, schuilt; ongehoord volgt hij hem op het zachte zand na, geene wolk van stof omhult zijne breede voeten, en het geraas zijner stappen verraadt zijne verschrikkelijke nabijheid niet; tot dat hij, zich eindelijk met de ingebeelde zekerheid van zijn slagtoffer, dat hem niet ontglippen kan, genoeg vermaakt hebbende, op eens, digt achter deszelfs ooren, een' vreesselijken en verdoovenden kreet verheft die in de naburige wouden weêrgalmt; en op het zelve oogenblik, dat de ongelukkige ver-

[p. XXXII]

schrikt omziet en een' gedrochtelijken vleeschklomp boven zich gewaar worde, ligt hij reeds door een eenigen slag ter aarde gestrekt; of door den gespierden tromp opgenomen, wordt hij wervelende boven de toppen der boomen gesmeten, en onder zijne voeten verpletterd.

Dusdanig is het dat de ronkedoor, verscheidene dagen achter een, de schrik van het geheele landschap blijft, dorpen en velden verwoestende, en doodende al wat hem te voren komt; tot dat eene algemeene jagt op hem wordt ondernomen, en hij eindelijk, onder de menigvuldige, hem toegebragte wonden bezwijkt, en, met zijn leven, het gevoel zijner smarten verliest.

Tijger-royal Of Koningstijger^(*).

Niet mieder vreesselijk, en ongelijk

(*) Zijne gunsterende huid, met lange zwarte strepen, gereekend; zijn gele kop, groote muil, bij uitstek levendige oogen; maar voornamelijk, zijn meerderen moed, bloeddorst, en grootte, onderscheiden hem van anderen van zijn geslacht.

[p. XXXIII]

bloeddorstiger, en verraderlijker dan gij, o edel dier! in niets bij u te vergelijken, en geene van uwe deugden bezittende; doch in rang op u volgende, is de wreede tijger.

Als de nacht zich over de aarde verspreidt, en alles met zijn' digten sluijer bedekt heeft, dan doen honger en bloeddorst, het slapende monster ontwaken; hij rekt zich uit in zijn hol; wijd opent hij zijne scherpe klaauwen met geronnen bloed bevlekt; ijsselijk gaapt hij, en de verhitte tong kromt zich uit den schrikkelijken muil; hij rijst uit het midden van afgeknaagde beenderen, en schudt zijne gevlekte zijden; ongeduldig naar roof, treedt hij brullende van vreugde uit zijn duister hol, en verre in het rond vlugten de verschrikte dieren op zijne gevreesde en welbekende stem. Snel als een bliksem doorkruist hij de wouden, en zoekt zich zijne prooi; de zorgelooze reiziger of slapende wachter der velden verliest vaak het leven onder zijne verscheurende tanden; elke nacht is met nieuwen moord gekenmerkt; elken nacht vindt een schepsel het graf in zijne ingewanden. - Doch ook somtijds keert hij hongerig en

[p. XXXIV]

vermoeid van de vergeefsche jagt naar zijne schuilplaats terug, troost zich met een beter geluk, en verslaapt den langen dag, tot dat duisternis weder het aardrijk bedekt, en hij met verdubbelden moed en wraakzucht het woud op nieuw doorkruist. Ook dan is hij wel eens in zijne verwachting te leur gesteld, en de dag verrast hem hijgende en moedeloos, zijne klaauwen nog ongeverwe in het rookende bloed, en zijne holle maag slaande tegen zijne verhitte zijden.

Buffel.

In eene kleine vlakte, met hoog verhevene wouden omgord, graast de ontembare buffel, en plukt zorgeloos de geurige toppen der planten, of weidt op het nog bedauwde gras. - Wilde ernst is op zijn gerimpeld voorhoofd, en geweldige kracht in zijnen dik gespierden nek; - uit zijnen ijzeren kop rijzen de scherpe horenen; dreigend stijgen zij uit het boschachtig haar, als de spitsige klippen van Leavawa^(*) uit het

(*) Eene woeste landstreek, vol klippen en rotsen; in de provincie van Jalé, ten zuidoosten van het eiland gelegen.

[p. XXXV]

midden der wilde struiken; - zijne neusgaten zijn als de holen van den onaai^(*), zijn adem is als de mist die uit de kloven der bergen rijst, en zijn loeijen als het rollen der haren tegen den zandigen oever. Nu en dan rekt hij den kwabbigen hals uit, en zijne heesche stem dreunt door het woud; zijne gezellin hoort en beantwoordt zijn geroep; snoevend ligt zij bij den afvlietenden stroom, onder hooge en wijduitgespreide takken, die eene bevende schaduwe over haren breeden rug vormen.

(*) Onaai, een viervoetig dier, holen in den grond makende als een konijn.

Gevecht van den tijger, met een' wilden buffel.

Ligter dan het dorre gras der heide, door het verwaarloosde vuur van den nachtelijken reiziger ontstoken, ontvlamt zijn toorn, en onvermoeid vervolgt hij zijnen vijand. Echter door razenden honger gedreven, waagt het de gevlekte wurger hem aan te randen; - verraderlijk zoekt hij hem te overvallen, en zich van achteren

[p. XXXVI]

op den ronden rug te vestigen, ten einde zich onbevreesd eenen weg tot zijne ingewanden te banen. Doch de gedreigde op zijne hoede, ziet den moorder komen, ziet, hoe hij, als geen kwaad in den zin hebbende, zich achter een kreupelbosch nederlegt, of onachtzaam nu aan deze, dan aan gene zijde onder de struiken snuffelt; hij merkt zijn voornemen, en duister loert hij van ter zijde, op alle zijne bewegingen. De wreedaard zich nu ontdekt, en alle hoop op eene gemakkelijke prooi verdwenen ziende, - aarzelt. - Doch, door honger en bloeddorst aangespoord, besluit hij eindelijk tot een openbaar gevecht; betrouwende op zijne behendigheid en list, treedt hij stoutmoedig zijnen vijand te gemoet, en schrikkelijk grijnzende, toont hij de scherpe slagtanden; terwijl de andere het ontzaggelijke hoofd dreigend verhest, damp uit de opgespalkte neusgaten blaast, snuivende van toorn, eene wolk van zand in de lucht schrapt, en hem onverschrokken verwacht; niet tot een gevecht, als toen hij met zijn' medeminnaar, om het ongestoorde bezit zijner gezellin kampte, waar kracht tegen kracht, en wapens tegen

[p. XXXVII]

wapens gesteld waren; waar twee vijanden met gelijke woede bezield, in het strijdperk treden; waar het dampende bloed uit diepe wonden vloeit, en verwisselende slagen gegeven en ontvangen worden; maar tot een gevecht, waar de eene zoekt aan te vallen, en de andere te vermijden; waar de strijders zich vermoeijen, zonder zich te bereiken, en op het oogenblik dat de kamp beslist is, de overwonnene eerst de doodelijke wapens zijner tegenpartij voelt.

Het gestreepte bloeddorstige dier, rad als de wind, met lenige en buigzame leden, vlug in het draaijen en springen, grijpt met veranderde wendingen, nu van deze, dan van gene zijde aan; dreigt nu hier, dan daar, nadert, wijkt snel terug, en nadert weder in onophoudelijke bewegingen, veranderende elk oogenblik zijnen aanval, en tracht vergeefs zijnen vijand te vermoeijen, of hem zijnen voordeeligen stand te doen verliezen. Bedaard, hoewel schuimend van woede, volgt deze naauwkeurig al de wendingen van het radde monster, en biedt hem staag de spitse der horenen, en het dreigende voorhoofd; met een' scheefgebogen nek, en wijd opgespalkte blikken, loert hij van onder het boschachtig haar,

[p. XXXVIII]

dat zijne oogleden dik beschaduwt, op zijne listige tegenpartij, die eindelijk een' voordeeligen kans, een gelukkig tijdstip, of blootgegevene zijde meenende te zien, snel als de bliksem, een' gevleugelden sprong naar den rug van zijnen gebulten vijand doet. Even snel werpt deze het neêrgebukte hoofd omhoog, en spiest hem in de scherpe horenen; dan bukt hij nogmaals tot op den grond, en werpt den spartelenden tiran hoog in de lucht; dat bij tuimelende van tak tot tak naar beneden komt, en zijne rookende ingewanden in den boom slingeren; of hij sleept hem over den ruwen grond, tot hij, vermoeid van den last, den hijgen den en bewusteloozen ellendeling, met menige diepe wond afmaakt, zoo dat hij zich sidderende uitstrekt en rogchelende sterft. - Daar ligt nu de schrik der wouden, de onverzoenlijke vijand der zwakke dieren; zijne vlammende oogen zijn uitgedoofd; verstomd is zijne vreesselijke stem; als de afgehouwene wortel eens booms, ligt de nooit rustende staart; zijn breede bloeddorstige muil is met zand gevuld; over hem huppelt de veldmuis; de jakhals verzadigt zich met zijn vleesch.

[p. XXXIX]

Nu keert de fiere overwinnaar naar zijne gezellin terug, om zich in den ruischenden stroom te koelen; de bosschen weêrgalmen van zijn herhaald gebrul, en van het zegepralende en blijde geschreeuw der schichtige dieren in het ronde, die van verre getuigen waren van dit vreesselijke gevecht, en van den dood van hunnen algemeenen vijand.

Doch somtijds gelukt den waaghals zijne sprong, en hij schiet onbeschadigd over de puntige horenen. Oogenblikkelijk kleeft hij op den rug van zijne ongelukkige prooi, en vestigt de scherpe klaauwen in deszelfs breede zijden; terwijl hij met zijne verscheurende tanden het ligchaam ontgint, zijn verhitten muil in de diepe wonden steekt, en het uitbarstende bloed inzwelgt. Te vergeefs arbeidt het razende dier, om zich van hem te ontdoen; het jonge aapje kleest minder vast aan de ruige borst zijner moeder; steigerende werpt het zich met hem om, en zet het met ijsselijk gebrul door de wildste bosschen, de digtste struiken, vloeden en moerassen, driemaal stort hij neder, driemaal heft hij zich weder op, en doet telken reize eene verbazende maar ijdele

[p. XL]

poging, om den doodelijken last af te schudden, tot dat bij eindelijk, steil voor over stort, en vreesselijk steunende sterft.

Rollewaijs.

Een vernielend en kwaadaardig geslacht zal mij nu bezig houden; de diesachtige en listige Rollewaijs^(*), de saters dezer wouden. - Uit de bosschen of klippige holen, komen ze bij nacht in stille partijen bijeen, en tegen elkanderen het afgesproken wachtsein grinnikende, zakken ze in luchtige sprongen naar het slapende dorp af.

o, Landman! uwen vruchtrijken boomgaard geldt het, uwe voorraadschuur, den arbeid uwer handen; uwe vleijende hoop van gewin zal haast in rook verdwijnen; met het aanbreken van den dag, zult gij uwe boomen vinden afgestroopt, van al hun smakelijk sieraad beroofd, en vergeefs zult gij uw verlies betreuren.

(*) Eene soort van apen, graauw van haar, en wel zoo groot als een volkomen jagthond; voor het overtige in alles aan die van hun geslacht gelijk.

[p. XLI]

De roovende hoop aan den bestemden oord komende, stellen ze wachten uit, om met luid geschreeuw te verwittigen; als vijandelijke stappen naderen; en nu voor overval verzekerd, storten ze langs de moestuinen, in het digte mangabosch, en verzadigen hunnen eersten honger met de sappige vrucht, of plukken gretig de rozenkleurige jamboe, en blozende casjoe^(*). Dan, bezorgd voor een aanstaande gebrek, sluipen ze onder de breede bladeren van den nederigen pisangboom, en elk verrijkt zich met een' digten tros van de goudgele vijg, terwijl andere de zware jakka van den knoestigen stam afdraaijen, en diep gebukt, onder den last voortwaggelen; tot dat eindelijk, alle met buit beladen, de gansche bende een eenparig vreugdegejuich opheft, en schaterende naar derzelver ontoegankelijke schuilplaatsen ijlt.

De ongelukkige Indiaan ontwaakt somtijds van het woelend geraas, en ziet zuchtende en met betraande wangen, uit zijne nederige hut, het plunderend gespuis zijnen boom-

(*) Alle deze vruchten, zijn in het vervolg deser beschrijving, onder de vruchtboomen beschreven.

[p. XLII]

gaard berooven; vergeefs tracht hij door zijn geschreeuw, door het ongeladen vuurroer, of den zwaren klank der dool^(*), hen af te schrikken, of in hun verwoestend werk te storen; zij kennen altewel den eerbied, dien het bijgeloof hun toedraagt^(†); wel verre van te vlieden, dreigen ze hem, vervaarlijk grijnzende, en zijn leven loopt gevaar; treurig treedt hij terug, en wacht met smart, tot zij, voldaan met hunnen roof, de toop al scheldende verlaten. - Doch nadert bij geval de gevreesde blanke, als zij onbeschroomd, met hun snood bestaan, in ijverigen arbeid door elkanderen woelen; schoon ongewapend, is zijn gezigt alléén genoegzaam, om hun de doodelijkste vrees in te boezemen. Dan weêrgalmt het dubbele geschreeuw der wachten door het bosch; de bezige menigte kent het schrikkelijke sein, en hun angstig gekrijsch ver-

(*) Eene soort van langwerpige trommel.

(†) De Indianen dragen deze soort van apen eenen grooten eerbied toe, dewijl ze gelooven, dat ram, toen hij rabon, eenen verschrikkelijken reus en Koning van het eiland Ceilon, beoorloogde, door den oppersten der apen, hannoemaan, met een leger versterkt en ondersteund werd.

[p. XLIII]

heft zich tusschen de boomen; van alle kanten, hoort men ze nederploffen; in algemeene verwarring zoekt elk een goed heenkomen, en haastig werpen ze den kwalijk verkregen buit van zich. Maar verre van de woooplaatsen dier geduchte vreemden, diep in het land, waa eenzame dorpen aan den voet der bergen of zoom der wouden staan, oefenen ze, onbevreesd voor den Europeaan, hunne schelmsche streken uit en geven den ruimen teugel aan hunnen moedwil. Somtijds sluipt een van hun in de verlatene hut, terwijl de bewoners den akker bearbeiden, en verzadigt zich met hunnen voorraad; en vindt bij den vergetenen of verwaarloosden zuigeling, slapende of spelende op de harde mat liggen; met vooruitstekende kop, klappert hij tegen het onnoozel lagchende kind, trekt het nu aan de eene, dan aan de andere hand, huppek nu hier, dan daar, en bedrijft met hetzelve zijne snoode kuren, tot hij in de verte het naderend geruisch van menschenstemmen hoorende, het haastig onder den arm neemt en op het dak der hut klautert, of, schrikkelijk om aan te zien, spet hetzelve den hoog getopten palmboom opschuift, en uit

[p. XLIV]

de verhevene kruin, de vergaderde menigte aangrijnst, die angstig van verre staat, en bevende wacht; tot hij eindelijk, vermoeid van zijne guiterijen, het wicht vrijwillig weder afbrengt, en aan den stam des booms nederlegt; terwijl de dwaze ouders, door bijgeloof verblind, het vol vreugde in hunne armen drukken, en het gebeurde als eene ontwijfelbare voorspelling van deszelfs toekomend geluk aanmerken.

Verschillende viervoetige dieren.

Wat zal ik zeggen van den grimmigen beer? en van den onaanzienlijken en walgelijken jakhals^(*), bij wien bloohartigheid met vraatzucht gepaard gaat, die even enverschillig het stinkende kreng, en het jonge teedere reebokje verslindt, of op de kerkhoven over het uitgekrabde en halfverslondene lijk, in de eenzame mid-

(*) De jakhals is een dier, veel op een vos gelijkende, doch zijn haar is graanwachtig en wat langer; tij heeft bijna het voorkomen van een margeren schurften hond.

[p. XLV]

dernacht, een akelig afgebroken gehuil verheft? wat van den schobbigen en gevlekten krokodil? wat van het wilde zwijn en paard^(*)? of van het menigvuldige wild, dat zich in deze onafgebroken bosschen bevindt, en niet reeds bekend is?

(*) Het is genoeg bekend dat de Hollandsche compagnie eene paardenfokkerij op drie eilandjes, Ilhas de Cavalhos genaamd, hield, op welke zij in het wild liepen. Op een dezer eilandjes waren de merriën met hare hengsten, op het tweede de hengsten, en op het derde de jonge merriën, die met hun vijfde jaar op het eerste gebragt werden. Wanneer men een dezer wilde hebben, liep een Indiaan hetzelve na, en wierp het een' strik om den achterpeet; deze waren daar zoo verwonderenswaardig op afgeregt, dat ze hierin nooit feilden.

Aaï of luiaard.

En onder welk geslacht zal ik u plaatsen, rampzalige aaï^(†)! uitwerpsel der

(†) Dit dier is zonder twijfel de Bradypus tridactylus, linnaei, of de drievingedge luiaard van linnlus: het heeft de grootte van eene middelmatige huiskat, een breed gezigt, roode oogen, en vingers aan de pooten, waarmede het even als een mensch de boombladen van de takken afrukt, die zijn voedfel zijn.

[p. XLVI]

natuur; onvolmaakt door haar voortgebragt, en uitgewischt van de lijst der wezens, die het leven met vermaak genieten; die alleen schijnt geschapen, om de schoonheid en het geluk der andere schepselen, door uwe afzigtelijkheid en vreugdeloozen toestand, eenen meerderen luister bij te zetten, en te doen uitkomen.

Hoe treurig is zijn lot! - hoe ellendig zijn staat! ongelukkiger nog, dan de ongelukkige mol, heeft hij geene schuilplaats voor de verscheurende klaauwen der roofvogels, die vaak met zijn vleesch hunne bloedgierige jongen voeden; even onbekwaam tot verdediging als tot vlugt, is hij een gevangene in vrijheid; en bij de geringste beweging zijns ligchaams schiet rijtende smart hem door de wanstaltige en stramme leden. - Voor hem is niet het heldere nat der kabbelende beek; het verfrisschende water gleed nooit door zijne schorre keel; de groene heuvels en lagchende velden betreedt hij niet; de smaak der geurige vruchten en planten, en het malsche gras zijn hem onbekend. Naar de bladeren, alleen, die hem verbergen, strekt hij de loome hand uit, en eet sidderende tot

[p. XLVII]

aan het daglicht; tot dat hij, omringd van afgestroopte takken, en door knagenden honger gedrukt, angstig de lange reis aanneemt, en onder bitter en pijnlijk kermen, en bijna onmerkelijk, den boom afzakt, om, blootgesteld aan eene menigte gevaren, en eene ligte prooi voor den zwaksten vijand, eenen anderen op te kruipen, die hem weder voor woning en tot spijze kan dienen, en op welken hij eindelijk, na lang sukkelen, aankomt, door gebrek aan voedsel tot een geraamte uitgeteerd, en doodelijk afgemat van den voor hem verren weg. - Daar zit hij weder verlaten en eenzaam, verbergt zich tusschen de digte bladeren, en zich vast aan een' tak klemmende, verslaapt hij den langen dag; des nachts alleen ontwaakt hij, om zich te voeden; des nachts alleen waagt hij het, zijne droevige stem te verheffen, en het pijnlijke, ‘aaï,’ klinkt door het stille woud.

Vogelen.

Doch genoeg van de viervoetige en kruipende dieren; zijt nu ook op uwe beurt mijn onderwerpt, schoon gepluimde lucht-

[p. XLVIII]

bewoners! die in deze uitgestrekte wouden door elkanderen zwiert, en ze roet duizend verschillende toonen doet weêrgalmen.

Avoutrou of bergadelaar.

Eerste in grootte en kracht, zult gij ook de eerste plaats bekleeden! - magtige avoutrou! - bewoner der ruwe bergen!

Van de hooge klip vliegt hij onder de wolken den naderenden dageraad te gemoet, en staart met onwrikbare oogen op den schemerenden God van den dag. - Nu spoedt hij eenen snellen weg in zijne snijdende vlugt, en scheurt den hemel met zijne uitgespanne wieken, of teekent prachtige kringen, in het wijde uitspansel; dan weder zweeft hij met onbewegelijke vleugelen, op de dunne lucht, en overziet hoogmoedig uit de onmetelijke hoogte, de onder hem zwevende wereld; van deze verhevene standplaats kiest hij zijnen buit, en zijn doordringend oog ontdekt de zorgelooze prooi, tusschen digt verwarde struiken, en breede kreupelbosschen; als een bruischende

[p. XLIX]

stormwind stort hij neder op den weerloozen haas, of het jonge reebokje; slaat zijne scherpe klaauwen diep in de zijden van het schreeuwende schepsel, en verheft zich met herzelve in eene snelle vaart door de huilende lucht, terwijl zijne breede schaduwe, gelijk eene lage wolk, over bosschen en heuvelen loopt; hoog verheven, aan den rand eener overhangende rots, heeft hij zijn ongenaakbaar nest gebouwd; daar wachten zijne hongerige en bloedgierige jongen met luid gekras naar zijne wederkomst, en wel haast is de ongelukkige prooi van een gereten en verslonden. Somtijds vat hij van den zandigen oever de trage schildpad op, en spoed met langzame en zware slagen, en bukkende onder den last, moeijelijk naar het schreeuwende gebroed; terwijl het tweeslachtige dier, de lange hals uit de schelp steekt, kijkt en verwonderd is, waar het zich bevindt; - op eens laat hij het verbaasde schepsel van de hoogte op eene breede en vlakke klip vallen, dat de harde schaal aan duizend stukken van een splijt, en het naakt als een vorsch ligt te spartelen.

[p. L]

Baija of hangvogel.

Gij onaanzienlijke Baija^(*) zult nu volgen; uwe goede hoedanigheden, verdienen

(*) Deze vogel heeft de grootte, en ten naastenbij de kleur van de Europeaansche musch; doch iets geler. Hij is zeer tam, leerzaam en buitengemeen getrouw; zoodat wanneer hij op een' zekeren afstand van zijnen meester gebragt wordt, en men hem dan loslaat, hij niet rust voor hij denzelven heeft wedergevonden, zonder van de goede gelegenheid ter vlugt gebruik te maken. Hij is echter wel het meest aanmerkelijk, wegens den bouw en de zamenstelling van zijn nestje, dat uit kunstig door elkanderen gevlochten stroo en riet bestaat, de gedaante van een eenigzins langwerpig zakje heeft, en van onderen met een naauwe en lange ingang, even als eene pijp is voorzien; zoo dat het geheel niet kwalijk op een fleschje gelijkt, hij hecht het gemeenlijk vast aan de uiterste einden van de hoogste en dunste takjes der boomen, die aan den kant van een water of vijver staan; alle jaren maakt hij weder een nieuw, van dezelfde gedaante en met even zulk eene pijp aan het vorige vast, en zoo vervolgens tot vijf en zes toe; hierdoor zijn zijne jongen tegen de aanvallen der roofvogels, slangen, hagedissen, enz. die zeer op derzelver vleesch gesteld zijn, beveiligd. Het is wegens deze bijzondere zamenstelling van zijn nest, dat men hem ook wel hangvogel noemt. Deze vogel is voor het overige zeer gezellig; en het is niet vreemd eenige honderden van hunne nesten, aan éénen boom te zien.

[p. LI]

dezen rang; in dezelve zijt gij eten elefant gelijk; even als bij boven de magtige bewoners der wouden, munt gij in deugden onder uw geslacht uit.

Ook gij zijt leerzaam, getrouw, schrander, bemint de gezellige zamenleving en uwe jongen in den hoogsten graad, en verlaat nooit vrijwillig de plaats, waar ze naakt en vederloos, om hulp en voedsel schreeuwen. Hoog aan de toppen der boomen bouwt gij, met honderden uws gelijken, het uit verscheidene verdiepingen bestaande nestje; ongenaakbaar en ontoegankelijk voor bloedgierige roofvogels, en andere vijanden, die uw kroost belagen; aan de dunste twijgjes der boomen hebt gij het gehecht, door den minsten wind wordt het heen en weder bewogen en tegen de naastbijzijnde takken gezweept.

Mienkoerwie.

Ziet! de schoon gevederde Mienkoerwie^(*),

(*) Deze vogel heeft de grootte van een spreeuw, zeer schoon gekleurde vederen, en eene buitengemeen schelle stem; zijn snavel is even als die van een' papegaai gekromd.

[p. LII]

op de takken der overhellende boomen, die een ritseund beekje of ver ilverden vijver beschaduwen, zitten! met uitgerekte halzen en half geopende wieken, loeren ze onbewegelijk op de dartele vischjes, die, door de warmte der zon naar boven gelokt, zich onder de schemerende schaduw vermaken. Hier en daar ziet men er eenige, als een steen, van de overhangende takken in het water plompen, en voor eenige oogenblikke rin hetzelve verdwijnen, tot zij, met de schubbige prooi in den bek, weder boven komen. - Des nachts alleen hoort men hen elkander met melodisch gefluit toeroepen en beantwoorden, en hunne schelle stemmen klinken door het eenzame woud.

Pipoija.

Hoor! hoe de verliefde Pipoija^(*), in de ruischende palmtopen, de welluidendste toonen door den kleinen keel gorgelt! ter-

(*) Hij heeft een korte staart, de grootte van eene zwaluw en zeer schoon gekleurde vederen; hij zingt buitengemeen liefelijk, voornamelijk in het begin van den regentijd.

[p. LIII]

wijl scharen van Perrokieten^(*), met luid geschreeuw, en onderling twistende, op de bewegelijke takken nederstrijken.

(*) Perrokieten zijn eene soort van papegaaijen, doch iets kleiner, hebbende de grootte van eene duif; hunne staart, die wel tweemaal de legnte van hun ligchaam heeft, is zeer schoon, en, even als bijna de geheele vogel, van eene helder groene kleur, om den hals hebben ze een' smallen regenboog van blaauw, wit en rood; de oogen zijn klein, levendig en vuurkleurig.

Kowiel, carlo en sjaroek.

Daar zit de gespikkelde Kowiel^(†), fluitende in hee digte mangabosch, en verzadigt zich met de gulden vrucht; de zwaarlijvige Carlo^(§) tracht vergeefs zijne me-

(†) Kowiel is een trekvogel van de grootte van eene duif; hij houdt zich gemeenlijk in de rijpe mangabosschen op, en heeft een' Jangen staart en bloedroode oogen. Het mannetje is bijna zwart en het wijfje gespikkeld. De Indianen zeggen dat deze vogel verliefd is op de roos.

(§) Carlo, heeft de grootte van eene gans, de vederen zijn gespikkeld en de bek is rood; op denzelven is een rond uitwas even als een appel; hij heeft eene schelle stem en maakt een geluid omtrent als het knarren van een ongesmeerd wiel van een' wagen; men kan het wel eene engelsche mijl ver hooren; gemeenlijk, wanneer hij aanhoudend roept, volgt een sterke regen.

[p. LIV]

lodische toonen na te bootsen, en zijne knarrende stem klinkt nog even onwelluidend; terwijl het heldere geroep van den Sjaroek^(*) elke pauze vervult.

(*) Sjaroek, eene soort van kwartel.

Nachtuil. Baoer.

In de diepe kloof der rots zit de droevige Nachtuil; voor hem hebben de bloemrijke velden en geurige boschjes geene aantrekkelijkheid; hij vliedt het gezelschap der andere vogelen, en in verlatene ruïnen of met mos begroeide boomen is zijne woning, waar hij eenzaam en ongestoord zijne eentoonige klagten kan uiten; het gezigt van den dag verbaast hem, en de aangename tooneelen der natuur, geven hem verdriet; alles schuwt zijne nabijheid, de vale Baoer^(†) alleen hangt zich onbevreesd

(†) Baoer, eene soort van groote vledermuisen, en uitermate wild; wanneer zij gevangen zijn, bijten ze al wat onder hun bereik is, tot hunne eigene pooten en vlerken toe, met hunne scherpe vinden af. Zij vliegen zeer hoog en snel, en hebben een doordringend gezigt; hunne vlerken zijn met twee baken voorzien, waarmede, benevens met hunnen bek, zij zich al kruipende voortzetten en aan de takken der boomen hangen. Het is ten hoogste gevaarlijk in de opene lucht te slapen, dewijl zij den slaper ongevoelig eene ader openen, en eene groote menigte bloed uitzuigen, makende met hunne uitgespreide vlerken eene aangename koelte, hetwelk belet dat men door den beet ontwaakt.

[p. LV]

aan de takken der boomen, die zijn verblijf omgeven.

Slangen.

Ditmaal genoeg van u, gij wreede en wilde dieren! die brullende of met woest geschreeuw, het uitgestrekte woud doorkruist; gij vlugge herten! en schichtige elanden! ongelukkige prooi der verslindende monsters, en allen die, als gij, in angst en sidderende hun voedsel zoeken, in stage vrees han leven slijten, en op elk geritsel, dat uit de struiken hunne opmerkzame ooren treft, ijlings vlugten, en vaak de heldere beek of het bebloemde dal, om den dood te ontvlieden, droefgeestig verlaten, eer zij hunnen honger gestild, of

[p. LVI]

hunnen brandenden dorst gelescht hebben; ook u, gij huppelende en vliegende schepseltjes! die de verhevene kruinen van het lommerrijk geboomte bewoont, en de digt bebladerde takken tot eene schuilplaats kiest, - u zeg ik mede vaart wel!

Het glibberige geslacht, dat zich in golvende beweging langs de aarde sleept; de kronkelende bewoners der nederige struiken, en verschimmelde poelen; dat gevaarlijk gewormte, van elk gevloekt en gevreesd, niettegenstaande de levendige verwen hunner schoon gevlamde huid, zal ik nu beschrijven.

Ik zal alle die hatelijke dieren opnoemen zoo veel mij bekend zijn; ik zal hunnen aard en hunne hoedanigheden ontvouwen, de eigenschappen van hun doordringend vergift, en de vreemde en schrikkelijke toevallen die het veroorzaakt; ik zal de gevolgen ontdekken van hunnen beet, en den verschillenden dood, dien zij veroorzaken, als zij het groene zwadder, door de holle slagtanden, in de opengeretene ader drukken; als het door de naauw zigtbare wonde zich met het bloed vermengt, hetzelve ontbindt, verdikt, in vollen gloed ont-

[p. LVII]

steekt, of als ijs, in de in een gekrompene buizen doet stollen, dan de roode golven, door de gezwollene kanalen, gelijk een storm voortjaagt, zoo dat de zwakke dijken verbreken en het zich uit alle openingen des ligchaams giet.

Liefelijk gewest! door de natuur met heerlijkheid en pracht gesierd! waar zij met milde handen hare schatten uitdeelt! - aanlokkelijk land! dat de vriendelijk zegenende hemel gedurig toelacht, en de eeuwige lente tot hare woonplaats heeft verkozen! nog veel aanminniger zoudt gij wezen, zoo men, onbevreesd voor dit gevaarlijk ongedierte, al de vermaken, die gij gulhartig aanbiedt, konde genieten; zoo men, onbeschroomd voor een' verborgen dood, zich onder de spelende schaduw der ruischende topen, op het witte zand, of tusschen de geurig ruikende planten konde nederleggen; terwijl het duizendstemmige concert der schoon gepluimde vogelscharen de zinnnen streelt, en zachte zefirs de wangen koelen. - O! konde mep aan den bebloemden oever van het zilveren beekje, in hetwelke de geringde kokosboomen hunne lange bladeren spiegelen, onbevreesd van

[p. LVIII]

door den dood te worden gewekt, zich gerust aan den zoeten en verkwikkenden slaap overgeven, dien het suizelen der windjes, en het eentoonig ritselen der golfjes over de oogleden spreidt!

Pambou-rajah, of koningslang.

Wie is de schrik der bergen van Wellaponahoy? - wie doet den reiziger angstig zijnen weg vervolgen, in het uitgestrekte woud van Jalé? - Het is de vreesselijke Pambou-rajah^(*); de geschubde Koningin der slangen! - Hare reusachtige lengte is als een twintigjarige palm, die zich welig aan de zandige boorden van eenen snelvlie-

(*) Zij if verschrikkelijk groot, hebbende de lengte van 60 à 70 voeten, en wel driemaal de dikte van een volwassen man; de huid is geel, met donkere vlekken. Zij houden zich gemeenlijk, op de hier beschrevene wijze, in boomen op; doch wanneer zij in lang geene prooi hebben kunnen verrassen, drijft haar de honger, haar gewoon verblijf te verlaten, en haar voedsel op de aarde te zoeken, als dan vervolgen zij al wat zich aan haar vertoont.

[p. LIX]

tenden stroom verheft; haar omvang als de gladde stam van den panam^(*); evenredige zwarte vlekken loopen over den schubbigen rug, en de wijde kaken zijn gewapend met zagende tanden; haar geblaas is als het ruischen van een palmbosch in den storm; en wolken van giftigen damp stijgen uit de diepe keel.

In tiendubbele bogten hangt zij over den nederigsten tak van een' magtigen boom, en loert op prooi; de vlugtige ree, die onder haar bereik graast, is een ligte buit; de verscheurende tijger zelfs spartelt te vergeefs; zijne scherpe klaauwen en tanden baten hem niet, noch de luchtigheid van zijnen sprong, en radde leden. Vaak verrast zij hem, als hij bij het verbleeken der sterren, vergenoegd van zijne nacht-ronde, met uitgedeide zijden en bebloeden muil, naar zijn hol terug keert, en zonder vrees voor gevaar, onder het gapende monster

(*) Panam is een geweldig hooge boom, en zeer digt met langwerpig ronde bladeren begroeid; de bloemen van dezen boom hebben eenen aangenamen maar buitengemeen sterken reuk, die hoofdpijn en duizeligheid veroorzaakt.

[p. LX]

voorttreedt. - Snel als de straal des hemels, die uit gistende onweêrswolken de aarde beroert, schiet zij neder, vat hem in den gespikkelden rug, en bindt hem met den verdunden staart aan den knoestigen stam; dan de lenige knoopen aanhalende, verbrijzelt ze zijne beenderen, zoodat hun gekraak zich in de verte doet hooren. Nog levend en jammerlijk brullend, wordt het ongelukkige schepsel eerst door haar zever beslabberd, in het afgrijsselijke hol hares muils ingezogen; uit het diepste van hare ingewanden laat hij nog een naar en dompig gekerm hooren, tot dat hij in den bewegelijken kerker smoort. Nu tot berstens toe opgevuld, strekt zij zich uit, en slaapt een' langen en ongevoeligen slaap; ongelukkig zij, zoo op dit tijdstip der bedwelming de ronddwalende vaddah haar vindt, als hij met den klinkenden boog en rammelenden pijlkoker gewapend, ter jagt gaat; onbevreesd kapt hij haar met zijnen handhijl den vreesselijken kop van den gedrogtelijken romp, die onmagtig zich vergeefs in duizend bogten wringt; juichende over den buit zoekt hij zijne makkers, en lange

[p. LXI]

nog vergasten zij zich op het malsche en smakelijke vleesch.

Naga, brilslang of cobra capella.

Daar komt zij aan, de giftige; uit hare duistere schuilplaats komt zij ten voorschijn, nadat zij door lange schuring tusschen digte struiken, of aan eene ruwe klip zich van de oude huid heeft ontdaan; verjongd en vol van nieuwe kracht glijdt zij in graauwe golven over het gras; belust op wraak, draait zij den opgehevenen kop aan alle zijden; - uit hare gloeijende oogen schieten brandende stralen, en angstig vlieden de dieren voor haar heen.

Beklagenswaardig hij, die onverhoeds met een' haastigen stap den boozen worm drukt, of haar onwetende aanraakt, als hij zorgeloos voor gevaar in het hooge en welige nagagaasj^(*) wandelt; of door nieuwsgierigheid gedreven, door woeste en onbewoonde gebouwen, met distelen en dorenen

(*) Nagagaasj beduidt slangengras, dewijl zij zich gaarne in hetzelve ophouden.

[p. LXII]

digt bewassen, dringt; onder hangende ruinen, over ingestorte muren en vermolmde puinhoopen klautert. Sissende schiet zij op hem toe en leegt de volle blaasjes in zijne aderen, terwijl hij gillende terug vliegt, en in wilde vertwijfeling de handen wringt. Het vergiste schuim is naauwelijks in de wonde gespuit, of vloeit met het rustelooze bloed door al de kronkelende kanalen, besmet het met een scherp en bijtend zuur, welke het van de karmozijne kleur berooft, en zwart en modderig deszelfs loop vertraagt; eene doove en loome pijn woelt den magteloozen lijder dqor de leden, en de doffe oogen vergieten onwillige tranen; welhaast bevangt hem duizeligheid met koude rilling, en de walgende maag verheft zich tegen de keel: tot dat eindelijk, herhaalde stuipen zijne zenuwen schudden, en de trage pols zich vaak verliest; de bange borst moeijelijk naar adem hijgt, en in eene lange flaauwte, de bevende ziel uit hare woning sluipt.

Dit zijn de smertelijke gevolgen van haren giftigen beet. Hierom, o landman of reiziger! vermijd de plaatsen waar zij zich gaarne ophoudt, en in het verborgen loert.

[p. LXIII]

Dat geen verkeerd medelijden of ijdel bijgeloof^(*) u baar doe sparen, als gij haar slapende in het zand vindt liggen, of zij u stoutmoedig den weg durft betwisten; verbreek den gladden rug met stokken, verpletter haren boozen kop met steenen, zoo dat zij zich vergeefs kromme, en de afgeknotte leden eerst met het ondergaan der zon hunne krimpende beweging verliezen. - En gij voornamelijk, wandelende pelgrim! dien de gelofte eene lange reize doet ondernemen naar het wijdberoemde Jagernaat^(†), of die de geboorteplaats van kishtna bezoekt^(§), dan wel met het

(*) De Heidenen door bijna gansch Indië, eerbiedigen de Naga of brilslang, uit godsdienstige begrippen, en zullen haar nooit dooden of beleedigen. Volgens hun gevoelen is het een ojatra of kwaad voorteeken, wanneer zij over of tusschen de voeten van den genen, die haar geslagen of gekwetst heeft, ontvlugt, zonder denzelven te bijten.

(†) De Indianen gelooven dat aldaar het in steen veranderde ligchaam van kishtna vishnou in zijne achtste invleesching, welke gedaante hij aangenomen heeft, om de tirannische Koningen te straffen, wordt bewaard.

(§) De geboorteplaats van kishtna is de stad Madara, in het Koningrijk van dien naam.

[p. LXIV]

heilige water beladen vergenoegd terug keert^(*), of uit verre landen uwe zonden brengt, om ze aan het bulderende strand van Ramassourin^(†) af te wasschen: waar ook uw Godsdienst of pligt u henen leidt, boetdoende Jogies! en omzwervende Saniassies^(§)! vergeet niet als gij met den laten avond de herbergzame Shouderie^(⁎)

(*) Dit doen eene soort van pelgrims of monniken, Kasjie kauries genaamd; die naar Kasjie of Benares in bedevaart reizen, van waar ze, in ronde aarde potten, ieder omtrent 20 a 25 mengelen kunnende houden, water uit de Ganges halen. Dit water verkoopen ze aan rijke lieden, die het godsdienstig bewaren, en als een zieke op sterven ligt, giet men hem daarvan iets in den mond en op het hoofd; ook wordt het op groote gastmalen aan de gasten voorgedierd.

(†) Ramassourin is een eiland in de bogt van Manaar, tegen over Ceilon, waar zich de vijver Danoucobie bevindt, door den God ram zelf gegraven, ten einde er de zondaren hunne zonden zouden kunnen alwasschen; hebbende hij verklaard, dat wie zich in denzelven baadde, met een wezenlijk berouw over zijne kwade daden, dezelve hem zouden vergeven zijn, mits hij ze hiet weder bedreef.

(§) Boetdoende en omzwervende monniken.

(⁎) Rusthuis.

[p. LXV]

bereikt hebt, om, eer gij uwe vermoeide leden op de harde mat uitstrekt, alle duistere hoeken te onderzoeken en herhaalde reizen in de handen te klappen, op dat, zoo het kwaadaardige schepsel in verborgene achterhoede ligt, gij bare schuilplaats moogt ontdekken, of zij u tusschen de geborstene muren, of uit het vermolmde stroodak, met haar geblaas moge beantwoorden; ook doet gij wel, afgeschilde look in uwen gordel te knoopen, welks sterke reuk haar onverdragelijk is, en haar van uwe legerstede verwijderd houdt; doch beter dan dit alles, zoo gij magtige bezweringen weet uit te spreken, en zingende kunt dreigen met rama's snelle Bahanam^(*), den witborstigen Garoer^(†), en met den schitterenden Soerdjoe^(§);

(*) Bahanam, dus worden de dieren genoemd, die den Goden tot rijpaarden disnen.

(†) Garser wordt verbeeld, met het aangezigt van een' jongeling, en het ligchaam van eenen gedrogtelijken vogel; hij wordt ook wel Tarksjia genoemd; en is een getrouw dienaar van ram geweest.

(§) Soerdjoe is de zon; Garoer en Soerdjoe zijn volgens het gevoelen der Indianen, onverzoenlijke vijanden der Naga of brilslang.

[p. LXVI]

angstig vliedt zij voor deze gevreesde namen, en snelt schuiffelend over het veld; verre weg van de plaats waar zij zich in stille gerustheid, met de piepende vledermuis of schuilende vogeltjes voedde. Doch overvalt u de nacht op eenzame en onbewoonde vlakten, zoo dat gij, dwalende tusschen verwarde struiken en digte kreupelbosschen, met moeite uwen weg zoekt, dat dan de taaije en knoestige wandelstaf, bij elken tred met kracht tegen den grond stoote, en het gerammel der ijzeren ringen zich van verre late hooren^(*); op dat het venijnig ongedierte, door het schelle geraas verschrikt, ijlings vlugte, en gij uwen voet niet onvoorziens op deszelfs kouden en glibberigen rug zet.

(*) Men gebruikt des nachts om de slangen te verjagen eenen stok met koperen ringen bezet, waarmede men een geraas maakt, dat men zeer verre kan hooten.

Vijanden der brilslang.

Vele zijn de onverzoenlijke vijanden der Naga, welken de algoede natuur een' eeu-

[p. LXVII]

wigen haat voor haar heeft ingeplant: de rood gespikkelde Polonga doch wel voornamelijk de gezellige en menschenbeminnende Mongoe^(*), een gering diertje met een leeuwen hart; dat den kamp nooit weigerde, en van vreugde juicht, als het de felle slang ontmoet, waar zij aan den kant eens poels op den roeijenden kikvorsch loert, of trots en hoovaardig haar kronkelende pad, op den zandigen oever eener rivier teekent; nu den bast rimpelig in een trekt, dan zich weder verlengt, en de wijde ringen achter aansleept. -

(*) Die diertje heeft de grootte van een middenmatig konijn, korte beenen en is roodachtig van haar. - Deszelfs snuit is in het klein aan die van een varken gelijk.

Gevecht van den brilslang en den mongoe.

Naauwelijks wordt ze hem gewaar, of zij stijgt dreigende omhoog; hare gladde hals zwelt van boosheid; zij ontvouwt de glinsterende zwarte bril aan den gezwollenen kop, en drilt de gevorkte tong tus-

[p. LXVIII]

schen de doodelijke slagtanden; driftig vervolgt ze hem, terwijl hij wijkt en listig deinst, tot aan de plaats, waar de bij hem bekende plant, het onfeilbaar hulpmiddel tegen haren gevreesden beet, de gezegende Colouppa^(*) groeit; hier houdt hij stand, en vertrouwende op het krachtige tegengift, bereidt hij zich tot het gevecht; moed schittert in zijne oogen; zijn haar rijst als bordelen overeind; ongeduldig krabt hij de aarde en een luid geknor is het teeken tot den strijd.

Even zoo als in de zandige vlakten van Libië, de waakzame struis den dunnen hals in de lucht steekt, wanneer het doffe getrappel der paarden, en het gedruisch der jagers, ver achter den gezigtseinder door de eenzame woestijn zijne luisterende ooren treft, - dus verheft zich het kronkelende ongedierte, met ijsfelijk geblaas, op de geschubde borst, en dreigt met trillende tong vernieling en dood; onafgebroken staart ze met fonkelende oogen op den radden vijand, en

(*) Eene plant net purperkleurige bladeren, waardoor de beet der brilslang zijne uitwerking verliest.

[p. LXIX]

volgt naauwkeurig alle zijne schichtige wendingen; bij elken aanval vliegt zij schrikkelijk sissende op hem in, en even snel ontwijkt de andere den gevaarlijken scheut; indien het haar gelukt hem te kwetsen, verhaast het alleen haar verderf, en terwijl zij het gistende venijn in zijn bloed drukt, scheurt hij met zijne scherpe klaauwen, lange voren in den gladden buik; dan in haast van het genezende kruid etende, komt hij met nieuwe kracht en verdubbelde woede op haar aan, en belaagt haar zonder tusschenpozen van alle kanten; tot dat zij eindelijk, vermoeid van de vergeefsche scheuten, duizelig van de snelle draaijingen, en magteloos door de ontvangene wonden, zich niet langer opgerigt kan houden; haar steigerende kop zinkte allengs ter aarde, en terwijl zij angstig naar de vlugt omziet, grijpt hij haar in den nek, en bijt den kop van den kronkelenden romp.

Polonga.

Daar waar de doodelijke Ningala^(*)

(*) Eene plaat welker vrucht, veel gelijkenis met roode aalbessen hebbende, een doodelijk vergift is.

[p. LXX]

hare ranken schiet, en andere giftige planten in de slijkachtige aarde groeijen, aan den oever van gistende poelen, met het knikkende riet bewassen, uit welken schadelijke dampen zich staag verheffen; of in het vermolmde merg van omgestorte boomen, die de jaren of de herhaalde stormen hebben in het stof gelegd, - daar woont de vreesselijke Polonga; daar vindt zij de stoffe waarmede zij op nieuw de blaasjes achter de spitsige slagtanden vult, als zij dezelve in de bevende voeten van mensch of dier, die haar onwetend drukten, geleegd heeft - noodlottige stoffe, die de zenuwen verdooft, on hunne veerkracht doet verliezen; die eene bevende koude over het geheele ligchaam verspreidt en de oogen met een' onweerstaanbaren slaap overvalt; die de belevende warmte van het bloed beneemt; het staag loomer en trager doet vloeijen; (gelijk een afvlietende stroom, over welken de versteenende adem des barren winters blaast) tot dat het allengs in de aderen stolt, en het kloppende hart does stil staan.

[p. LXXI]

Gevecht van de naga en polonga.

Gelukkig voor bee menschdom, dat zij de bewoonde plaatsen vliedt, vreesachtig is van aard, en niet ligt tot toorn geneigd, ten zij ze zich gedrongen voelt, of zich zelve in gevaar acht; doch op de graauwe Naga uit zij alle hare woede; haar vervolgt zij in alle schuilplaatsen, en roept haar met luid gesis, van tusschen de struiken, of het scherpe slangengras, haar liefste verblijf, tot den strijd. Somtijds vindt ze haar aan den voet van den weekstammigen Papaija op wiens gestadigen bloesem zij gretig aast; of de booze ligt op het witte zand in de heete zon zich te bakeren.

Op de welbekende stem harer vijandin stijgt zij uit het midden der cirkelvormige bogten, waarin zij baar ligchaam heeft gelegd, steil om hoog, ontspreidt den waaijer aan den platten kop, drilt toornig met de driedubbele tong, en haren langen sleep ontrollende, maakt zij zich tot den doodelijken kamp gereed.

Met verbazende snelheid schieten ze voorwaarts, en knoopen zich in een, met won-

[p. LXXII]

derlijke vlechten; woedend bijten zij opt elkanderen los, met hare staarten zweepen zo den grond, hare oogen flonkeren als gloeijende robijnen; de lucht is vervuld met haar toornig geblaas, en de kleurige vlammen der uitgedijde huid, vertoonen zich met meerderen luister. Nu winden ze zich los en strijden van verre; dan wederom verwarren zij elkanderen met hare buigzame ligchamen, en tuimelen over het flijmerige zand, of vervolgen elkander voor eene poos, de eene half kruipende, de andere zwemmende langs de aarde, en hervatten den kamp op nieuw, met gelijke woede en gelijke kracht; bij wraakzucht list, bij list behendigheid voegende, verwikkelen zij hare halzen met kunstige slagen, en zich met de staarten aan elken struik, aan elken boom klemmende, trekken zij met verbazende kracht, de onoplosselijke knoopen te zamen; hare uitgerekte ligchamen verdunnen zich; stikkende openen zij de zwadderige kelen, en verre uit den kop puilen de brandende oogen; verzwakt door wonden en haar beider gift, onmagtig om zich weder te ontstrikken, zinken ze op elkanderen neder; nu en dan roept de wraakzucht het

[p. LXXIII]

vlugtende leven terug, en zij doen nog eene vergeefsche poging, om elkanderen te schaden, tot dat eindelijk de mëengewrongene klomp onbewegelijk ligt, en scherpvretende mieren zich met haar vleesch vergasten.

Dit nu zijn de vijanden van de trotsche Naga, die haar met razende verbittering onophoudelijk vervolgen; doch vreesselijker voor haar dan al de overigen, is de hoogvliegende en snelle Keroudin^(*), de geduchte vernieler van haar geslacht, uit wiens klaauwen ze geene redding heeft te hopen, tegen wien alle verdediging vruchteloos is, en de aangename wraak den dood niet verzoet.

Met uitgespande wieken, hangt hij onbewegelijk aan den rand eener duistere wolk, en overziet, hoogmoedig op de aanbidding van bishnous nederige vereerders^(†), uit de onmetelijke hoogte het

(*) Keroudin is de Malabaarsche naam, van eene soort van tread of kuikendief, in het Portugeesch Minhote genaamd; hij heeft een' witren kop en bals; het overige van het ligchaam is roodachtig.

(†) De Hikdoes vereeren hem, dewijl bishnou in sone zijner invleeschingen zich van hem als rijpaard bediende. Er is een berg, omtrent 4 mijlen ten noordwesten van Sadraspatnam, op de kust van Choromandel gelegen, die zeer vermaard is, wegens het voeden van twee dezer vogelen, hetwelk naar het voorgeven der braminen reeds 2000 jaren zoude geduurd hebben.
Omtrent tegen den middag, zer zich een bramin met eenen kleinen koperen pot, vol gekookte rijst, op een' grooten platten steen, die zich op den top van den berg bevindt, waarin twee kuilen zijn van een half voet diep die altijd met water aangevuld zijn; van deze rijst maakt hij kleine ronde balletjes, en legt die, gelijkelijk verdeeld, bezijden zich in twee koperen bekkens, waarop hij zich met het aangezigt voor over werpt om te, bidden. - juist ten 12 ure, ziet men de twee vogelen van verre komen aanvliegen, die, na eenige kringen in de lucht rondom den top van den berg gemaakt te hebben, zich op den steen nederlaten, en in de met water gevulde kuiltjes baden, waarna zij zich achter den bramin plaatsen, de een aan zijne linker, de andere aan zijne regter zijde, die hen met averegtsche handen de balletjes toereikt. - Zoodra zij verzadigd zijn, begeven ze zich elk weder naar zijn vijvertje, om zich te baden verheffen zich in de lucht, en na op nieuw eenige kringen om den top van den berg gemaakt te hebben, vliegen ze te zamen weg, den koers naar het oosten nemende, van waar ze ook kwamen.

[p. LXXIV]

onder hem zwevende landschap, tot dat zijn doordringend oog de zorgelooze prooi ontdekt, waar zij opgerold in het witte zand sluimert;

[p. LXXV]

een schreeuw van blijdschap klinkt door de wolken, en in wentelende bogten daalt hij lager en lager, tot hij eensklaps als een' stormwind op de verschrikte slang nederstort, en haar den kop van den gladden hals afbijt; dan verheft hij zich met den spartelenden romp, om denzelven tusschen de waaijers van den palmboom, op zijn gemak te verslinden; of ijlt er mede naar zijn verheven nest, waar hij er zijne hongerige en schreeuwende jongen mede voedt.

Doch nog verschrikkelijker noodlot wacht u somtijds, geduchte worm! en gij, die door de wijde velden en digte struiken, in wilde vrijbeid omdooldet, of verlatene tempels en weêrgalmende zalen van waggelende ruïnen in ongestoorde rust bewoondet, moet vaak eene naauwe en duistere gevangenis met moerderen van uw geslacht aanvullen, en, schandelijk ontwapend, u in dezelve met gedrongene bogten krommen.

Hiertoe bragten u de betooverende spreuken van den Sorpojaan^(*), die u uit uwe schnilplaats ten voorschijn deden komen; hoog op de borst leunende, luister-

(*) Slangenbezweerder.

[p. LXXVI]

det gij naar zijne vleijende woorden; en in slaap gewiegd door het zoete geluid der magodie^(*), naamt gij niet waar, dat hij u al spelende ongemerkt naderde, tot hij u snellijk om den gekartelden staf slingerde, in den gladden nek greep, en de spitsige tanden uitrukte, welker doodelijke droppen onschadelijk op. de aarde vielen.

Nu zult gij u niet meer in de warme zonnestralen koesteren, noch den verfrisschenden wind door de brandende keel inademen; voortaan zult gij u niet meer met den spartelenden vorsch verzadigen, noch de ongevederde vogeltjes in hunne nesten overvallen, en hunne teedere beentjes kraken; de flaauwe en ontoereikende inhoud van een ei, zal uw dagelijksch voedfel zijn, en in de platte en toegedekte korf gedrongen, met stage duisternis omgeven, zult gij het licht niet zien, noch uwe pijnlijke leden uitrekken, dan om na de eenvormige toonen der magodie, in steigerende houding, en met ijdel geblaas, uwe magtelooze razernij te uiten, en met vruch-

(*) Magodie is een instrument, in gedaaste en geluid, veel op den doedelzak gelijkende.

[p. LXXVII]

telooze scheuten, de sarringen van uwen dwingeland te beantwoorden, en tot schouwspel en spot van de nieuwsgierige menigte te strekken, die zich verheugt in uwe zwakheid, en om uwe onschadelijke pogingen lacht.

Wie kan al het vergiftige gewormte noemen, dat in deze uitgestrekte wouden krielt, in slijmige moerassen, in de kloven en holen der bergen? - wie kan alle hunne verschillende gedachten, gedaanten, hoedanigheden en aard beschrijven?

Anacondo, bojobie.

Wat zoude men niet kunnen zeggen van de gedrogtelijke Anacondo^(*), in grootte en aard de Rambou-rajah het naaste. - Wat van de misvormige Bojobie^(†), wier

(*) Is eene slang van de dikte van een volwassen mensch, en omtrent 30 voeten lang; haar geheele ligchaam is met donker groene en gele schubben bedekt. Zij ligt gemeenlijk in hare geheele lengte op den grond, en houdt den staart alleen om eenen boom geslingerd.

(†) Bojobie, eene schoon gekleurde slang, welke echter door hare omgekrulde lippen, die de doodelijke slagtanden laten zien, van eenen schrikverwekkenden aanblik is.

[p. LXXVIII]

breede rug met wonderschoone kleuren, en de gladde hals met groenvlammend goud is gesierd? doch mijd haar, voorzigtig reiziger of pelgrim; haar gift spreidt in het bloed eene ijsselijke plaag, - melaatschheid, - erger dan de dood.

Rettum viriën.

Veel konde ik vertellen van de zwarte Rettum viriën, en de verschrikkelijke uitwerkselen van haren beet, die het bloed schuimend en met tiendubbele snelheid door de aderen jaagt, zoo dat het, gedrongen in de naauwe kanalen, stormende doorbreekt en zich bruisende uit alle openingen des ligchaams stort.

Nella pambou.

Ook van de geringde Nella, die met een klokkend geluid hare schrikkelijke nabijheid verraadt, en den voorzigtigen reiziger, met verhaaste schreden een' smartelijken dood doet vlieden.

[p. LXXIX]

Katté viriën.

En de goudgele Katté viriën die zich met herhaalde beten wreekt, en den ongelukkigen met hooggespande zenuwen de leden doet krommen.

Erie pambou.

Ook van u vreesselijke Erie pambou, die éen woedend vuur door het ligchaam spreidt, dat al de vochten verteert, en een' onlijdelijken dorst veroorzaakt, dien de dood alleen kan blusschen.

Mijn afgematte geest dwaalt onder de verbazende menigte van dit schadelijke gebroed! de eenvormige toon verdriet mij; en mijne verbeelding zoekt vergeefs naar nieuwe uitdrukkingen, om de vaak herhaalde woorden te mijden!

Oedda viriën.

Ik zoude anders breedvoerig van de Oedda viriën melden, wier vergiftende adem het ligchaam wanstaltig doet zwellen.

[p. LXXX]

Mannou pambou.

Van de grijze Mannou pambou, die de zandige vlakten bewoont, den gewonden aan langzame en slepende ziekten overgeeft, en hem vergeefs den tragen dood te hulp doet roepen.

Naak pambou.

Van de Naak pambou, die den slapenden met de zwadderige tong likt, en ongevoelig het dikke schuim in de zweetgaten drijft, dat al de vochten besmet, en - o wonder! - de gevlamde verwen en plekken op de huid doet voortkomen, die, naar mate de Koningin des nachts haar aanschijn verbergt, verbleeken en verdwijnen; doch zich op nieuw vertoonen, als zij de aarde van ter zijde toelonkt, staag dieper en dieper worden, met haar zich uitbreiden, en eindelijk weder even als te voren gloeijen, als zij in vollen luister aan het azure gewelf des hemels praalt.

Maïr pambou.

De dunne en naauw zigtbare Maïr-pam-

[p. LXXXI]

bou, een gevaarlijke worm, die in het ligchaam van mensch of dier, door slaap bedwelmd, zoekt in te sluipen, en den lijder aan vreemde en ijsselijke stuipen overgeeft.

Padegan-koetté.
En Kannou-pambou.

De Padegan-koetté, die de beenen met ongeneesselijke zweren bedekt. De Kannou-pambou, van helder groene kleur, die uit de digtbebladerde takken een brandend speeksel naar de oogen schiet, en ze met eeuwige duisternis bedekt.

Uttadie.

Voor het vergif van al dit schadelijke gebroed, heeft de verzorgende natuur heilzame wortelen en planten voortgebragt, krachtige middelen, wanneer zij in tijds gebruikt worden. Doch voor uwe beet, o giftigste der giftigen! vreesselijke Uttadie! is geen kruid voor handen, en geene genezende plant bekend; ijdel zijn bezwerin-

[p. LXXXII]

gen, of magtige spreuken; de zuigende slangensteen^(*) hecht niet op de doodelijke word. - Zoo snel de straal, die uit de wolken dringt, en het ongelukkig hoofd des wandelaars treft, die onder de uitgebreide takken van den Ala-maram, eene schuilplaats voor het woedende onweêr heeft gezocht, hem levenloos ter neder strekt; zoo snel de gevederde pijl den klinkenden boog ontsnapt, zijn doel in het hart des krijgers vindende, hem tuimelend doet voor over storten: even snel werpt gij den rampzaligen, dien gij uw ijlend vergif in de opgeretene ader schoot, in de armen des doods; het oogenblik uwer beet is dat van het einde zijns levens; - haastig en ontsteld verlaat de ziel hare woning.

(*) Deze steen komt niet, zoo als sommige voorgeven, uit het hoofd der slang zelve voort; naar is eene kompositie van zekere pandaroms of monniken. Om te beproeven of zij echt is, neemt men ze in den mond, als wanaeer ze terstond aan het gehemelte kleeft; of in een glas met water geworpen, komen er oogenblikkelijk eene menigte belletjes of blaasjes op de oppervlakte. Zij zijn rond, graauwachtig van kleur en zoo groot als een duit, in het midden meer verheven dan aan de kanten; die van Agra komt is de beste.

[p. LXXXIII]

Zwarte adders met onzigtbare oogen! twee hoofdige waterslangen en hoe gij alle heeten moogt, gij zijt slechts al te menigvuldig.

Kalloudie.

En gij onschadelijke Kalloudie, loom en traag schepsel! die het dikke en ineengedrongene ligchaam vergeefs tracht te krommen, en den onbuigzamen ruggegraad golvende te verheffen; die niet als anderen van uw geslacht, in snelle beweging uwen weg voortzet, maar met langzame draaijingen den staarteloozen bast voortwentelt; die geduldig slagen en den dood verdraagt, en vaak den zwartborstigen Ever tot eene smakelijke spijze verstrekt.

Ellie-pambou.

Gij ook, menschenminnende Ellie-Pambou^(*)! goedaardig en vriendelijk, als zij,

(*) Is eene gezelschappelijke slang, en dient de Indianen, om hunne woningen van ongedierte en voornamelijk van ratten, waar zij zeer op verlekkerd is, te zuiveren.

[p. LXXXIV]

die u herbergzaam opnemen, en met hunne kinderen opvoeden, u streelen en beschermen, dankbaar dat gij hunne woningen van vuil ongedierte zuivert, snelle rattenvanger! en alle, die als gij, van het scherpe venijn ontbloot, de digte struiken doorwoelt! ik ga u met stilzwijgen voorbij; eene andere vrij aangenamer stoffe zal mij bezig houden, waar mijn geest vrij en ongedwongen ronddwalen kan, en zich niet genoodzaakt zal vinden, over onaangename en vervelende onderwerpen te handelen. - Lagchende velden! met een doolhof van beken doorsneden - vruchtbare valleijen! met bloemen en zwemmende rijstvelden bedekt - liefelijke heuvels! ik wil op uwe welriekende toppen wandelen; daar, waar de dorenige Rottan^(*) weelderig om den klapperboom^(†) klimt, en hare ranken tusschen de uitgebreide takken slingert; en de zure geschubde vruchten, in digte gele trossen,

(*) Rottan is eene plant even als onze klimop, met dat onderscheid dat zij dorenen heeft, en gele, zure vruchten draagt.

(†) Ook wel Palpalam of melkvruchtboom geheeten.

[p. LXXXV]

aan de sijde van den honigzoeten palpalam hangen.

Boomen, vruchten, planten en gewassen.

Alamaram of wortelboom.

Met u zal ik aanvangen, oude zoon der aarde! prachtige Ata^(*)! - Ongevoelig voor de stormen, die over hem bruischen, verheft hij zijn duizendjarig hoofd in de wolken; en in trotsche zekerheid plant hij zijn ontallijk kroost over de wijde vlakte; de zon schijnt vergeefs op zijn labirintisch gewelf, hij torscht hare stralen op zijnen rug; - dreigend verheft hij zijnen magtigen stam, en triomfeert over den

(*) Dus genaamd, dewijl zijne takken op eene zekere hoogte zich bulgen, in de aarde wortel schieten, en op nieuws een' stam vormen, wiens takken insgelijks weder in den grond hechten. De moederstam, is van eene gedrogtelijke hoogte en dikte, en somtijds kunnen twaalf menschen dezelve niet omvademen.

[p. LXXXVI]

huilenden orkaan; de snelle bliksemschichs dringt niet in zijn hart, en glijdt sissend langs den knobbeligen schors; - hij vreest niet de vernielende sijl, of de snijdende zaag; en bukt niet voor de reisse des tijds, of den ouderdom van eeuwen; trotsch overziet hij zijn kroost; wild rondom hem staan ze in haastige opvolging verspreid; en strengelen hunne misvormige leden in broederlijke eendragt te zamen. - Naar zijne ruime schaduw haakt de vermoeide reiziger; de huppelende geiten grazen onder zijne eeuwig groene priëelen, en tusschen zijne labirintische gangen, bouwt de Sanirie^(*) zijne grafstede. - De vreemdeling beschouwt met verbazing den stouten groei, en zoekt vergeefs, met achterover gebogen hoofd, den top des trotschen booms; met verwondering ziet uit deszelfs breede armen de weelderige kinderen voortkomen, en het wijde veld met hunne stammen vervullen. - Wie kent het getal zijner jaren, en den dag, op welken het spruitje uit de aarde rees?

(*) Mahomedaansche monnik.

[p. LXXXVII]

Fijne houten.

Genoeg van u, aanmerkelijkste der ontallijke woudpilaren, en der bosschen van zwart, en hoog ebben- gouverneurs- en salamanderhout^(*)! Laat ons nu tusschen de verkwikkende schaduwen der geurige vruchtboomen wandelen, en kortelijk van de voernaamsten derzelven melding maken.

(*) Dit hout heeft een' natuurlijken glans, is zeer fijn, met gele en roode strepen gevlamd, en heeft geene kwasten.

Kokos-boom.

U zal ik het eerst bewonderen, - prachtige kokosboom! - die uwen ronden en gladden stam lijnregt in de hoogte verheft, en met de lange bladeren de wolken geesselt; eenige boom van den weldadigen Schepper, uit het paradijs, aan de bewoners der heete werelddeelen geschonken! onwaardeerbare gift! die alleen genoegzaam is tot de meeste noodwendigheden des levens! die in den onvruchtbaarsten bodem groeit, en het dorre zand met de prachti-

[p. LXXXVIII]

ge kroón beschaduwt, en uit den ziltigen oever der zee zelfs verkwikkelijk vocht zuigt. Het bittere zeewater spoelt onschadelijk om zijnen slanken stam, hij bloeit met te meerder luister, buigt zich over de donderende golven en lacht om hun geweld, klaterende slaan de zware noten tegen elkanderen, doch geen eenige valt daardoor ter aarde.

Aan het uiterste van den geringden stam schieten regte, buigzame takken van alle kanten verre uit, aan welke eene dubbele rei lange gestreepte bladeren hangt; van deze takken ontbloot de eigenaar den boom voor een groot gedeelte, splijt ze in het midden van een, en vlecht er matten van, daar hij het dak zijner nederige hut mede bedekt, of dezelve tot andere einden schikt. - Grooter is het voordeel, dat hij uit de vrucht trekt; digt onder de gewelfde kruin hangen de zware noten in trossen, door taaije en lenige vezels aan de maijang^(*) gevestigd, tot overloopens

(*) Maijang is de steel of den tak, waaraan de kokosnoot door eene vezelachtige zelfstandigheid is gehecht.

[p. LXXXIX]

vol van het heerlijk en verfrisschend vocht, dat zich van binnen rondom als weeke room aanzet, en allengs tot eene witte, harde en smakelijke kern verandert; deze schraapt hij, en perst er de zoete melk uit, waarmede hij zijne kerries^(*) en andere spijzen bereidt, of gebruikt ze in stukjes gesneden, tot een nageregt; begeert hij wijn uit zijnen boom te trekken, dan snijdt hij, zoo haast de bloesem zich afzondert, en de noot de gedaante van een areek verkregen heeft, met een snoeimes de maijang, een span achter de jonggeboren vrucht, met eene enkele snede weg^(†), en zijne potten er onderhangende, brengt hij ze gevuld weder af.

(*) Kerries zijn eene soort van ragoet, genoeg hier te lande bekend.

(†) Wanneer de maijang omtrent een half el lang is, en de noot zich even gevormd heeft, dan suijdt men ze een weinig aan den top af, en hangt er een pot onder, waarin het vocht druipt, dat eigenlijk tot voeding der vrucht zoude hebben moeten strekken; dit vocht is de kokos, of indien deze bewerking aan een' palmboom wordt verrigt, de palmwijn of furrie. Men kan echter wel denken, dat de vrucht van dit onontheerlijk voedfel verstoken zijnde niet meer wast, en eindelijk geheel verdroogt.

[p. XC]

Olie voor de lamp, garen en touw tot netten, woning, voedsel en wijn, dit alles en nog meer, verkrijgt men van dezen gezegenden boom; bij heeft geene oppassing of vette aarde noodig, en onder zijnen stam kan men, zonder hem te benadeelen, andere vruchtboomen en moeskruiden planten.

Palmboom.

En gij, die hem gelijk zijt in schoonheid, en zelfs in nut hem overtreft! - welige palm! - gelijk hij, groeit gij in onvruchtbare gronden, en laat toe, dat andere vruchtboomen in uwe schaduw opschieten; gelijk hij draagt gij uwen prachtigen kruin aan den verheven top, en geene lage takken ontsieren den slanken stam; ook uwe lange en getakte waaijervormige bladeren dienen tot deksel der woningen en omheiningen der tuinen van uwen bezitter; of in lange repen gesneden, schrijft hij met eenen ijzeren griffel op dezelve aan zijne verre vrienden en bekenden; ook uwe smakelijke vruchten, die in verschillende grootte en rijpheid, onder den ruischenden kruin hangen, zijn zijn voornaamste voedsel; het zij hij den rijpen

[p. XCI]

goudgelen en sappigen appel eet of uitzuigt, dan wel denzelven van de dradige vezels reinigt, en den poenat^(*) maakt, da salenga^(†) plant, of den palmkool^(§) ge-

(*) Poenat wordt op de volgende wijze bereid; men perst het dikke en gele sap, dat in kleur en lijvigheid volmaakt op het door van een ei gelijkt, uit eene groote menigte vruchten,; en zuivert het van de vezelen, waarna men het met de hand zeer dik op eene mat strijkt, en in de zon laat droogen; dit wordt herhaald, tot dat men eene soort van koek van 3 à 4 duimen dik heeft verkregen, die men dan met de mat, waar aan hij gekleefd is, in vierkante stukjes snijdt en tot verder gebruik bewaart. Men bedient er zich van bij gebrek van rijst; het is aangenaam en zoet van smaak, doch eenigzins verhittend.

(†) Calenga. Men plant de pit, die zich in de vrucht bevindt, en laat dezelve weder opschieten; als het uitspruitsel de hoogte en dikte van een schorsoneel verkregen heeft, snijdt men het af roost en stampt het tot meel, en bakt koeken van.

(§) Palmkool. Alle palmboomen hebben een zeer teeder gedeelte aan den top, en omtrent twee voeten lang, door de vergadering der nog ongeopende bladeren gevormd; dit merg of hart, dit de Hollanders palmkool of palmiet noemen, is gekookt zijnde, een lekker doch duur geregt; dewijl een palmboom van dit uitspruitsel beroofd onherstelbaar verloren is, en oogenblikkelijk kwijnt en sterft. Er is eene soort van groote kever, die zeer op dit gedeelte van den boom verlekkerd is, en in hetzelve zoekt in te dringen, hetwelk de versterving deszelven onvermijdelijk ten gevolge zoude hebben. Zoodra de Sjana of boomkweeker een nieuwelijks gemaakt gat ontdekt, peilt hij er met een' ijzeren, met weerhaken voorziene priem in, ten einde niet alleen het kwaaddoende insect te dooden, maar ook om het uit deszelfs schuilplaats te halen, waar het na zijnen dood nog veel nadeel zoude kunnen veroorzaken.

[p. XCII]

bruikt; ook gij geeft den zoeten blaauwen wijn, die, matig gedronken, zeer gezond is, en menigeen van schrikkelijke ziekten heeft genezen^(*).

Doch laat gij den liefelijken palmwijn staan, in weinige uren verliest hij zijnen aangenamen smaak, en, door de heete lucht aan het gisten gebragt, neemt hij eene bedwelmende eigenschap aan, prikkelt de tong, en de sproedelende geelst vliegt den drinker naar het hoofd; dan is het tijd, er de

(*) De Callou of palmwijn is een middel tegen de scheurbuik, en de ongemakken der nier, waarvan men radicaal genezen wordt, als men denzelven gedurende acht maanden, des morgens op de nuchtere maag drinkt.

[p. XCIII]

rinsche jager-suiker^(*) uit te koken, of er de sterke en onsmakelijke pattij^(†) van te brouwen: een schadelijke drank, wanneer hig te veel gebruikt wordt, en in welken de Europesche dronkaard, weleer aan kostelijke wijnen gewoon, en die, om zijne ginds gepleegde misdaden of onbandig leven, deze verwijderde werelddeelen, als armzalig soldaat, heeft moeten bezoeken, zich vaak

(*) Men bestrijkt de pot, die onder den boom hangt, en daar de palmwijn indruipt, met een weinig kalk, dan kristallizeert de wijn zich aan de randen van den pot tot eene ruwe suiker, die vervolgens in de zon gedroogd, en eenigzins gerafineerd wordt; zij verkrijgt echter nooit de blankheid van die uit het suikerriet.

(†) De zure Callou of palmwijn wordt overgehaald en door bijvoeging van eenige wortelen, tot eene soort van brandewijn gestookt, die bijna zoo sterk is als de onze; doch voor hun, die er niet aan gewoon zijn, van een' walgelijken en onaangenamen smaak. Deze drank onmatig gebruikt, is zeer nadeelig voor het ligchaam, en veroorzaakt dan zenuwziekten, waterzucht, verlies van geheugen, en zij die er zich te veel in hebben te buiten gegaan, zijn meest altijd als in eene soort van wezenloosheid; men heeft menschen den brandewijn en andere sterke dranken, waar aan zij zich hadden overgegeven, zien verlaten, doch dit vocht nooit.

[p. XCIV]

te buiten gaat, en het slagtoffer van geweldige ziekten wordt, welke niet dan met den dood eindigen. - Eindelijk ondergaan de Callou zijne derde en laatste verandering en wordt, in weinige dagen, tot een' scherpen azijn.

Aangenaam is het, met het aanbreken des daags, als de vlammende wereldtoorts uit de oostelijke kimmen rijst, en hare lange schuinsche stralen een' purperen gloed over boomen en velden spreidt, of als zij zich ten westen spoedt, en hare meeste kracht heeft verloren, het digte palmbosch te bezoeken. - Hoe vaak, als de drukkende hitte des middags was verminderd, en de koelende avondwind tusschen de boomen ritselde, wandelde ik, in gezelschap van jeugdige vrienden, naar de uitlokkende palmtoop; dan zochten wij van verre de leunende ladder eens opgestegenen tijferaars^(*); vrolijk en dartelende legerden

(*) Tijferaar; zoo noemt toen den man, die in de palm- of kokosboomen klimt, en de potten jnet palmwijn afbrengt. Hij bedient zich, om in den boom te klimmen, van een klein laddertje, om dat de stam gemeenlijk, eene manslengte van den grond, met scherpe dorenen is bewassen.

[p. XCV]

wij ons onder den milden boom en verkondigden mee vreugdegejuich onze aankomst aan den verhevenen schenker; met luid geroep beantwoordde hij ons uit den gewelfden top, en gleed welhaast met de gevulde kalabas neder; dan lieten wij den schuimenden pot in het rond gaan, en dronken (onder het rooken van opgerolde tabaksbladen^(*), en onder grappig kouten, zoo dat menigmaal de schaterende lach door het bosch klonk) tot verzadigens toe, van den onschadelijken blaauwen wijn; dus sleten wij den tijd, tot dat de toop zich allengs verdonkerde, de naderende avond de stille schaduw voor zich henen dreef, en de gevleugelde burgers der lucht de nachtrust zochten, en van alle kanten naar hunne bekende rustplaatsen ijlden; dan keerden wij terug tusschen de enge paden der golvende rijstvelden.

(*) Cegaren.

Verschillende vruchten.

Door volkrijke dorpen of langs omheinde boomgaarden, uit welke, de liefelijke uitwa-

[p. XCVI]

semingen der schoon gekleurde betel^(*), ananas^(†), casjou^(§), en goijava^(⁎), of der goudgele bananas^(ⵜ), en man-

(*) Betel. De noten wassen bij bossen op den top van den boom, en wanneer ze rijp zijn, hebben ze eene schoone bloedroode kleur. De boom is regt en hoog, en middelmatig dik, uit de zijden der bladeren, die 5 tot 6 voeten lang zijn, spruiten weder andere, hetwelk een schoon gezigt oplevert.

(†) Ananas is genoeg hier te lande bekend; men heeft verscheidene soorten, waarvan de grootste den aangenaamsten reuk, en de kleinste den besten smaak hebben.

(§) Casjou. Een lage en gekromde boom; de vrucht heeft de gedaante van eene peer, en een gele en purperkleurige schel; zij zijn vol sap doch een weinig wrang en zamentrekkend. De noot of pit van deze vrucht groeit buiten op dezelve aan den navel; deze noot heeft eene grijze schaal; de amandel of pit, die zich in dezelve bevindt, kan men nuttigen, en smaakt omtrent als eene hazelnoot. Men trekt ook uit dezen boom eene uitstekende gom.

(⁎) Goijava is eene vrucht, die aan eenen kleinen digt bebladerden boom groeit; zij gelijkt veel op eene abrikoos, is van binnen rood en vol korrels, en is zeer gezond; met suiker gekookt of ingemaakt, dient zij tegen den buikloop.

(ⵜ) Bananas, of pisang, is een boom van 10 tot 12 voeten hoog, en wassende in zandige plaatsen; hij heeft een wonderlijk en buitengemeen schoon aanzien, daar hij eigenlijk genomen, slechts eene groote plant is, hebbende hij geen hout noch schors, zoodat men den stam, met een mes zoude kunnen doorsnijden. Wanneer hij eerst geplant wordt, spruiten er eenige groote bladen, even als eene tabaksplant, uit den grond, uit het binnenste van welken weder eenige dergelijke opschieten, en zoo voortdurend tot dat de boom volwassen is; de bladeren die het bovenste gedeelte van denzelven bekleeden, zijn langwerpig, rond en breed, en bijna tien voeten lang; in het midden, waar zij het breedst zijn, bedragen zij bijna anderhalf voet. De vruchten hangen als risten aan eenen langen en buigzamen steel, die uit den top des booms schiet; zij hebben de gedaante van kleine komkommers, en zijn omtrent een span lang, hebbende eene gele schel.

[p. XCVII]

ga^(*), onze zinnen streelden. - Daar ziet men de zware en honigzoete jakka^(†)

(*) Manga's groeijen aan eenen boom, die twaalf tot veertien voeten hoog is, zij hebben de gedaante van een' grooten appel, en eene groene schel; het vleesch is vuurkleurig, vol sap en van een' uitmuntenden smaak.

(†) Jakka, of zuurzak; deze vrucht groeit man een' grooten boom, niet aan deszelfs takken, snaar aan den stam, het zijn de grootste en zwaarste van alle bekende vruchten, daar zij gewoonlijk 20 tot 30, ja sommige wel 60 tot 80 ponden wegen; de schel, die zeer hard en knobbelig is, heeft eene donker groene kleur; het vleesch is van binnen geel en vast, de pitten, die zich in kleine celletjes bevinden, hebben volmaakt de kleur, gedaante en smaak der kastanjes.

[p. XCVIII]

rondom den knobbeligen stam hangen, en de jambou roseira^(*), welker rozengeur op de ligte wiekjes van den zachten avondwind wordt voortgedragen; - hier staan, in geregelde reijen, lange dreven van gladde areekboomen^(†), die hunne regee stammen steil in de lucht werpen; in digte trossen hangt de gulden vrucht tusschen de dubbel uitschietende bladeren.

(*) Jambou. Deze boom heeft een' gladden schors, en is aschverwig van hout, zijnde van hoogte en gestalte den appelboom niet ongelijk; hij draagt donker roode, en bijna zwarte vruchten, waarin zij, zoo wel als in de buitengemeene sijnheid van derzelver huid, volmaakt met de kersen overeenstemmen. De boom brengt vele bloemen voort, die bijna de gedaante en reuk der rozen hebben; doch zijn veel rijker en schooner van kleur; uit dezelve komen de vruchten ter grootte van eene peer voort. Het aanmerkelijkste van dezen boom is, dat hij altijd niet bloesems, even gevormde onrijpe en rijpe vruchten is voorzien, zoodat de aarde rondom als bezaaid is, met de afgevallene rozenkleurige bloemen.

(†) De Aroekboom is wat dikker, dan eene mans dije, de vrucht is geel, en zoo groot als een ei; doch als de schaal er afgenomen is, zijn ze niet grooter dan eene kleine walnoot. Men kaauwt de vrucht met de betel.

[p. XCIX]

Verschillende boomen.

Verschoon mij, vruchtbare Illipé^(*)! oliegevende Margozij^(†), Tijpangam^(§), en weekstammige Papaija^(⁎)! bloemige

(*) Illipé, draagt oliegevende vruchten, die veel op de olijven gelijken; aan dezen boom zijn somtijds meer vruchten, dan bladen.

(†) Margozij, insgelijks een oliegevende vruchtboom, hij is aan mariatale, of de Godin der kinderpokken, gewijd, de vrucht is iets kleiner dan die van den Illipé, en van eene schoone vourof oranjekleur.

(§) Typangam is de Malabsarsche naam van eene soort van boom, die in de bosschen van Ceilon en Malabaar groeit; de stam is gekromd en knoestig; de bladeren zijn zeer klein, even als de vruchten, die in trosten bij elkanderen hangen, een aangenamen reuk, en zeer schoone roode kleur hebben; men kookt het hout, waardoor men eene roode verw, aan het vermiljoen niet ongelijk, verkrijgt.

(⁎) Papaija. Dit is een wonderschoone boom, en een der fierlijkste en bevalligste van die landen; gansch boven aan den top van zijnen regten en groenkleurigen stam pronkt zijn ronde kruin, met groote en diepgetande bladeren, aan lange gebogene stelen, waarvan de laagste de grootste zijn; bloesem, onrijpe en rijpe vruchten drangt hij te gelijker tijd, dat eene aangename verscheidenheid van kleuren oplevert. De vruchten gelijken, zoo in gedaante als grootte, volmaakt op de meloen, derzelver vleesch, zoo wel als schel, is citroengeel, en het is gevaarlijk er veel van te eten.

[p. C]

Bené-verou^(*)! Mandarvé^(†)! n sierlijke Poprietsjé^(§)!

(*) Boné-verou, een hooge boom, met breede en lange bladeren, twee aan twee tegen elkander over, bruin en blinkende; de bloemen zijn goudgeel, en aangenaam van reuk.

(†) Mandarvé, een hooge boom, met zware, bladerrijke, uitgespreide takken, en roode, welriekende bloemen.

(§) Poprietsjé, een sierlijke boom, hoog en digt bebladerd; zijne takken vormen eene kroon; hij is van een liefelijk groen; de bloemen zijn donkerrood. De insecten kunnen op hem niet leven, schoon hij geenen reuk van zich geeft.

Verschillende planten, heesters, enz.

Gij hooge Kandalou^(⁎)! - vergeef mij,

(⁎) Kandalou. Is eene buitengemeen hooge en dikke boom, wiens bladeren van boven groen, en van onderen grijs zijn; de bloemen zijn klein, wie en van eenen liefelijken reuk; aan dezen boom groeit eene langwerpige vrucht, van grootte en gedaante ala een kleinen agurk, zonder pit van binnen, maar die er, even als aan de kasjou, buiten op groeijen, en bijna als kastanjes smaken; wanneer ze nog groen zijn, mengt men ze met kalk, en merkt er stoffen, lijnwaden, en andere dingen, met eene. onuitwischbare kleur, mede.

[p. CI]

dorecige Kaldeira^(*)! sneeuwwitte Nondievallou^(†), schoon bloemige Monara-ku-

(*) Kaldeira is een heesterboom, van 8 tot 9 voeten hoog; wanneer de takken eene zekere lengte verkregen hebben, buigen zij zich, en hechten weder in de aarde, waarin zij, even als de ala, op nieuw wortel schieten en opwassen; hij heeft zeer lange bladeren, met drie reijen dorenen; een in het midden, en een aan ieder zijde; de bloem is wit, en heeft een' zeer aangenamen, zich wijd verspreidenden reuk, - de vrouwen der Portugeezen en Mooren versieren zich met dezelve; doch bij de Indienen zijn zij, wegens Godsdienstige begrippen, in afgrijzen. De vrucht is zoo groot als eene kokosnoot, vad eene purpere kleur, vol knobbels, en in gedaante volmaakt den ananas gelijk.

(†) Nondie vallou, eene spruit van 3 tot 4 voeten hoog, die eene menigte bloemen draagt, veel naar rozen gelijkende; doch van een schitterend wit en zeer aangenomen renk.

[p. CII]

dim^(*)! en geneeskundige Tsjangie cashpie^(†)! gij allen! en duizenden van nog ongenoemden, vergeef mij! indien ik niet breedvoerig, en zoo als het behoorde, in uwen welverdienden lof uitweide, en gij voornamelijk, kostelijkste en voornaamste voortbrengselen van dit gezegend land, geurige kaneel! liefelijke kardamom! en heete pèper! allen te wel bekend; vergeef mij! o, onwaardeerbaar eiland! indien ik van uwe onuitputtelijke mijnen van goud, zilver, diamanten, robijnen, kristal en andere edelgesteenten, en van uwe rijke pa-

(*) Monara-kudim, te eene heester, omtrent 7 voeten lang, met langwerpige roode bladeren, die op elk een doren even als een angel gekromd hebben; de bloemen van dit gewas zijn zoo buitengemeen schoon, dat men ze den naam van paauwenstaarten gegeven heeft; zij zijn sierlijk met rood en schitterende kleuren geschakeerd, en bij vijstigen aan eene lange aar, aan het uiterste der takken, gehecht.

(†) Tsjangie cashpie. Eene plaat die aan de oevers der rivieren en meren wast, van een sterken doch niet onaangenamen reuk, met purperkleurige bloemen. Deze plant staat bij de Indiaansche medicijnmeesters in bijzondere achting, en wordt tegen vele ziekten en kwalen gebruikt.

[p. CIII]

relbanken^(*), en ontallijke soorten van horenen en schelpen, waarmede uwe stranden bezaaid zijn, niet gewage; reeds te lang heb ik rondgedwaald, onder uwe menigvuldige rijkdommen, en voortbrengselen; het is tijd dat ik van de schrikkelijke rampen spreke, die mij in uwe treurige wildernissen hebben getroffen. -

(*) De parelvisscherij, en wat daar op betrekking heeft, is al te wel bekend, beschreven, herhaald en weder beschreven, dan dat het noodig zou wezen, er iets bij te voegen.

Afscheid van Ceilon en einde.

Vaart wel dan, lommerrijke en eenzame priëelen! rotsen, door de hand der natuur gegraven! vaar wel, bloemrijk tapijt! dat deze eeuwig groene velden bedekt; waar het welluidend concert der ontallijke vogelen, die hunne gezangen op de bewegelijke takken aan natuur en liefde opofferen, de zinnen streelt. - Ik zal u niet weder zien, geliefd verblijf! - noch mij

[p. CIV]

meer, aan de slingerende boorden van de heldere beek, aan den verkwikkenden slaap overgeven, en de zefirs om de ligte bladeren der eeuwig groene boomen hooren spelen. - Vaart wel dus, beminnelijke voorwerpen, die mijne ziel bekoorden! - vaart wel!