Reize naar Bengalen en terugreize naar Europa

[p. 363]

Twee en twintigste hoofdstuk.
Kaapsche vrienden. - Teleurgestelde wensch. - Veranderingen, aan de Kaap voorgevallen. - De Heer De Neys en mijne duizend Ster-pagoden. - Vertrek van de Kaap.

Zoodra ik van de vermoeijenissen der reize uitgerust was, ging ik terstond een bezoek afleggen bij Mevrouw Hanssen, die, benevens haar echtgenoot, mij voorheen zoo vele goedheden en weldaden had bewezen^(*), en

(*) Men zie, omtrent deze en andere bijzonderheden van des Schrijvers toenmalig verblijf aan de Kaap, Lotgevallen en vroegere Zeereizen, door mij uitgegeven, bij J. van der Hey, 1820, bl. 60 en volgg.
Aanteek. van den Uitgever.

[p. 364]

ik had het genoegen, deze waardige Dame en hare beide dochters in volmaakten welstand aan te treffen. Ik werd met alle teekenen van vreugde en genegenheid door haar ontvangen, en konde mij niet wederhouden, op de beschouwing dezer thans huwbare meisjes, die ik vroeger als kinderen verlaten had, dit tijdvak in mijnen geest te doorloopen, en der Voorzienigheid mijnen stillen dank te brengen voor de wonderbare uitkomst en redding uit zoo menige ramp en gevaar, als ik, gedurende hetzelve, had doorgeworsteld.

Niemand was intusschen meer verwonderd mij weder te zien, en wel in eenen zoo gunstig veranderden staat, dan de Heer S...., in wiens dienst men zich herinneren zal, dat ik, door den diefstal van een' zijner slaven, bijna om het leven was gekomen. Hij scheen zeer rijk geworden te zijn, en bewoonde een der fraaiste huizen van de stad; zijn lot was echter verre van benijdenswaardig, want ik vond hem aan handen en voeten, ten gevolge eener beroerte, verlamd.

Den volgenden dag steeg ik te paard, om, te

[p. 365]

Rondeboschje, een bezoek af te leggen bij Mevrouw D....., welker echtgenoot, aan de gevolgen eener operatie van den steen, overleden was. Ik werd door haar en hare beide dochters, op de minzaamste wijze, ontvangen, en vond in deze meisjes de volmaaktste schoonheden: - nimmer zelfs heb ik meer aanvalligheid en regelmatige schoonheid, met grootere zedigheid en verstand gepaard, gezien. De oudste derzelve stond op het punt van te trouwen; de jongste, daarentegen, maakte zoodanig eenen indruk op mij, dat ik mijne ontroering zoo wel niet konde verbergen, of de, in dergelijke zaken, altijd helder ziende oogen der vrouwen ontdekten spoedig mijn geheim. Ik meende zulks althans te bespeuren uit sommige woorden, die haar ontglipten, als ook, dat mijne verklaring niet euvel zoude opgenomen worden. Mijn noodlot, echter, wilde het anders. Ik zoude, wat mij belangt, met de grootste vreugde mijne overige dagen bij eene zoo beminnelijke gezellin, in eene niet minder bekoorlijke landstreek, hebben willen verslijten; maar ik had, in den laatsten tijd van mijn verblijf op Isle de France, de toen aldaar heerschende lage prijzen van de meeste in Europa getrokkene lijnwaden en

[p. 366]

andere artikelen waargenomen, en weder een groot gedeelte van mijn vermogen daarin omgezet; ongelukkig waren mijne goederen de onderste in het schip geladen, en konden mij thans onmogelijk afgegeven worden, zonder te zelfder tijd de geheele lading te lossen, waartoe Kapitein Cazat, en met reden, niet wilde verstaan. Er bleef mij derhalve niets overig, dan met dezelve de reize naar Europa te doen; doch ik nam mij tevens stellig voor, zoodra ik er mij van ontdaan zoude hebben, met de eerste gelegenheid naar de Kaap terug te keeren, en de keuze van mijn hart te volgen. - IJdele voornemens! - Ik heb evenmin de Kaap, als hare bekoorlijke bewoonster, ooit wedergezien!

Mijn oude weldoener scheller was insgelijks overleden, en ik vernam, met innig leedwezen, dat men, na den dood van den braven man, tegen alle verwachting, deszelfs zaken in geen' te besten staat gevonden had. Zijne oudste dochter was gehuwd met zekeren Geneesheer, le sueur, door wien ik met de grootste hartelijkheid ontvangen en met beleefdheden overladen werd; bij deszelfs behuwdbroe-

[p. 367]

der, den Heer cloete, eigenaar van het vermaarde Constantia, en echtgenoot der andere dochter van den Heer scheller, trof ik geen minder vriendelijk onthaal.

In den kring van al deze beminnelijke menschen sleet ik mijnen tijd op de aangenaamste wijze, en vond, in hun midden, nog die oude gastvrijheid en welmeenende hartelijkheid weder, welke voorheen het doorgaande kenmerk der gulle Kapenaren was; dan welke eigenschappen er zeldzamer waren geworden, nadat de Oostindische Kompagnie, in den laatsten oorlog, zich genoodzaakt had gezien Fransche hulptroepen, ter verdediging dezer kolonie, aan te nemen^(*),

(*) De redenen, die dezelve daartoe bewogen, hier nader op te helderen, zoude ons te verre afleiden, en ons bestek te buiten gaan. Als geene der minste mag men de willekeurige en soms onverantwoordelijke wijze beschouwen, op welke de meeste Gouverneurs, en zelfs ondergeschikte Beambten van dit etablissement, hun onbepaald gezag misbruikten, ten einde de burgers en planters te onderdrukken en uit te zuigen; waardoor zij, en de Hollandsche Regering, in het algemeen, zich zoodanig gehaat maakten, dat de ingezetenen hun ongenoegen luid genoeg te kennen gaven, om, met reden, de vrees te verwekken, dat elke verandering van oppergezag hun aangenaam zoude zijn, en men, bij eenen vijandelijken aanval, zich van hen geene hulp konde beloven, zoo als zulks dan ook naderhand, uit de gemakkelijkheid, waarmede zich de Engelschen van deze bezitting meester maakten, ten duidelijkste gebleken is.

[p. 368]

waardoor deze natie hier sedert den boventoon gekregen, en de winderige Fransche militaire geest, in plaats der genoemde deugden, niet dan ondeugden heeft achtergelaten. De voorheen zoo zedige meisjes en vrouwen, inzonderheid, waren thans niet meer te herkennen, en hadden aan ligtvaardigheid gewonnen, wat haar aan eerbaarheid en stille huisselijke deugden ontbrak; terwijl voorts de weelde en pracht, die ik in gebouwen, huisraad, kleederen, enz., zag ten toon spreiden, mij vaak in de verbeelding bragten, van mij in eene geheel andere stad te bevinden, dan in de Kaapstad, zoo als ik die, zestien jaar geleden, verliet.

De tijd van ons vertrek begon nu sterk te naderen, doch ik had alvorens nog een bezoek af te leggen, hetwelk echter verre van ge-

[p. 369]

noegelijk, maar veeleer van eenen onaangenamen aard zoude hebben moeten zijn.

De Heer De Neys, het voormalig Opperhoofd van Sadras, die men zich zal herinneren, dat, bij de overrompeling van dit etablissement door de Engelschen, krijgsgevangen was geworden, had, namelijk, kort daarna, het geluk gehad, van, benevens de Heer tadama, uitgewisseld te zijn tegen twee Engelsche Officieren. Hij was, zoo als ik vernam, hertrouwd, en thans alhier op Stellenbosch woonachtig, waar ik, in den beginne, voornam, hem over mijne, in den jare 1781, aan de Kompagnie, onder zijne garantie, voorgeschotene 1000 Ster - pagoden (ruim f 4,500: -) te onderhouden; dan, daar ik ten minste drie dagen met de heen- en wederreize zoude hebben verloren, en ik, daarenboven, het onaangename dier bijeenkomst schuwde, schreef ik hem slechts eenen brief, waarin ik hem kennis van mijne aankomst gaf, en, in beleefde termen, om afdoening van die schuld, of althans een behoorlijk bewijs mijner vordering voor de Bewindhebbers

[p. 370]

der Kompagnie, verzocht. Ik ontving van hem daarop het volgende antwoord:

‘weledele heer!’

‘Ik heb het vermaak gehad zeer wel te ontfangen de brief, dien UWelEdele mij de eere heeft aangedaan te schrijven, en zoo zeer het mij verheugde uit dezelve UWelEdles arrivement in gesondheid alhier te verneemen, eeven zoo zeer gaat het mij ter herten, het UWelEdele door deszelfs onzeeker en haastig vertrek belet werd, een togtje na dit heen te doen, ik zal egter, ofschoon op het punt om een binnenlands reijsje te doen, in de stad koomen, om de satisfactie te hebben van UWelEdele mondeling te spreeken, zoo wel, als om UWelEdele het versogte bewijs te geeven en te doen zien, dat ik aan de Heeren Bewindhebbers van UWelEdele pretentie en beweesene Diensten met nadruk en Louange heb geschreeven.’

‘Het is mij overigens bijsonder aangenaam dat UWelEdele het daarheen heeft weeten te dirigeeren, dat UWelEdele vergenoegt na sijn

[p. 371]

vaderland en maagschap te ruch kan keeren, den Hemel geeve UWelEdele om desselfs moeder en verdere Familie in een volmaakte gesondheid aantetreffen, en sijne dagen aldaar met vergenoeging en vreede doortebrengen.’

‘Ik heb in dit dorp een buijtenverblijff gekogt, daar ik mij met mijne Familie van teijd tot teijd ophoude, dewijl het mij te Costy op den duur niet aanstaat, en de Lucht aldaar van teijd tot teijd ongesonder word, en ik diverteer mij hier zeer wel.’

‘Ik ben zeer nieuwsgierig om de gevallen te verneemen, die UWelEdele zedert mijn vertrek van Madras ontmoet zijn, en te gelijk met UWelEdele over verscheijdene zaaken te spreeken, reserveerende het een en ander tot onse bijeenkomst, noeme ik mij enz.’

‘Stellenbosch,

den 17e Maart 1787.’

(Get.) ‘J.P. de Neys.’

[p. 372]

Dusdanig was letterlijk de inhoud van zijnen brief, aan welks laatste gedeelte hij, wel verre van te voldoen, niet alleen daarna niets meer van zich hooren, maar ook mijne herhaalde schriftelijke verzoeken en aanmaningen onbeantwoord liet blijven, en waarschijnlijk zijn binnenlandsch reisje deed, ten einde mij ontweken te zijn, indien ik hem al had komen opzoeken; dan hiertoe was eensdeels mijn tijd te kort, en het buitendien bijna zeker, hem afwezend te vinden; ook had ik over deze armzalige duizend pagoden reeds zoo menige onaangenaamheid met hem gehad, dat ik mij geene nieuwe ergernis wilde veroorzaken, en van dit voornemen afzag, te meer, daar ik mij thans in eenen staat bevond, die mij derzelver verlies minder smartelijk deed gevoelen. - Konde ik denken, dat ik slechts zoo korten tijd meester van mijn klein vermogen zoude blijven? Hoe zeer heeft het mij daarna niet berouwd, toen deze som mij van oneindig veel dienst had kunnen zijn, den Heer De Neys niet onverwachts overvallen, of op de schriftelijke bewijzen, die ik van hem in handen had, tot het afgeven van een geregtelijk document, wegens

[p. 373]

mijne regtmatige vordering, te hebben gedwongen!^(*)

(*) De bijzonderheden van dit geval kan men breedvoeriger vinden in de Reize van Madras enz. naar Ceylon, bl. 69 en volgg., dan, daar dezelve tot den zamenhang en ten beteren verstande van het hierboven aangevoerde behooren, en de toedragt der zaak in het klaarste daglicht stellen, zal ik deze periode hier woordelijk laten volgen^(†).
Aanteek. van den Uitgever.
‘Intusschen hadden deze buitengewoone en volstrekt onnoodige uitgaaven, alle deze onnutte maatregelen tot zekerheid en defensie, de geldkas der Compagnie uitgeput; zij was al schraal genoeg voorzien geweest, en toon men de maandelijksche soldijen moest betaalen, was 'er geen geld genoeg.’
‘Het Opperhoofd De Neys zat toen in verlegenheid. Hij had, zoo hij zeide, alle zijne kontanten om de zekerheid, en uit vreeze voor plundering of overrompeling, naar Colombo gezonden; niemand onder de Inboorlingen die hem wilde of konde helpen, elk zocht zoo veel mogelijk het zijne te bewaaren, of te verbergen.’
‘Eenige maanden te vooren had ik duizend pagoden van iemand ontvangen, dit was hem bekend, en hij verzocht mij die ten dienste van het Etablissement ter leen, om 'er de noodige betaalingen mede te kunnen doen, hij zoude die mij terug geeven, zoo dra de dagelijks van Nagapatnam verwacht wordende kontanten zouden zijn aangekomen. Ik stond, zonder eenige bedenking, zijn verzoek bereidwillig toe.’
‘Niet lang daarna kwam het verwachte geld van Nagapatnam. Een Compagnies vaartuig bragt op eenmaal 12,000 pagoden; hier van was de helft voor Sadras, de andere helft moest bij gelegenheid naar een der Noorder-kantooren gezonden worden.’
‘De Heer De Neys was toen juist onpasselijk, en moest zijne kamer houden; hij beloofde mij de verschootene penningen bij de eerste gelegenheid weder ter hand te stellen. Ik had geen de minste vreeze voor mijn geld, het was zeker dacht ik; ook had ik het op dat tijdstip niet noodig. Hoe zoude ik eenig ongeval hebben kunnen vermoeden?’
‘Doch dit ongeval gebeurde; eer nog deze teruggaave geschied was, overvielen ons de Engelschen; men heeft gezien hoe verraaderlijk en onverwachts; en hoe ik hals over kop naar het Kamp van mackay moest, om eene Capitulatie te bewerken.’
‘Nog eer ik 'er mij naar toe begaf, herinnerde ik het Opperhoofd aan mijne 1000 pagoden. Ik verzocht hem op het dringendste, om die geduurende ons afzijn uit de geldkist te neemen. Hadden de Engelschen zich eens van het Fort meester gemaakt, zoude het niet meer te doen zijn geweest; mijn geld was als dan weg.’
‘Hij beloofde het mij met hand en mond, en ik vertrok naar het Kamp.’
‘Naauwelijks had mackay met zijn volk zich in het Fort genesteld, of hij vroeg naar den persoon die de Compagnies boeken hield. Ik verscheen.’
‘Hij beval mij, om zoo spoedig mogelijk, en op het allernaauwkeurigste hem alle de restanten der te Sadras zich bevindende Compagnies-penningen, goederen, koopmanschappen, enz. zoo als dezelve bij de boeken liepen, optegeeven, en dan met dit uittrekzel en de boeken bij hem te komen, op dat hij het konde onderzoeken en nagaan.’
‘'Er was dien nacht geene gelegenheid om met den Heer De Neys wegens mijn geld te spreeken; doch des anderen daags liet hij mij roeden.’
‘Hij had, zoo als hij zeide, tien duizend pagoden uit de geldkist geligt, die wilde hij voor de Maatschappij redden; doch hiertoe had hij mijne hulp volstrekt noodig. Ik zoude de posten van deze aangebragte kontanten zien afteschrijven, of op de een of andere wijze uit de boeken roijeeren, of onzigtbaar maaken.’
‘Zijn voorslag wilde mij in het geheel niet gevallen. Ik stelde hem het gevaar voor, aan het welke ik blootgesteld zoude zijn, zoo dit door mackay ontdekt werd; die dit met regt als eene schending en verbreeking der Capitulatie konde aanmerken, te meer, daar hij mij zeer stiptelijk belast had een naauwkeurige zamentrekking van alle de restanten, zoo als die bij de inneeming van Sadras bij de boeken liepen, optegeeven. Ik stelde hem alle de gevolgen, de zwaarigheden en de moeijelijkheid van deze onderneeming voor oogen, en weigerde volstrekt hem hier in te gehoorzaamen. Ik toonde hem alle de nadeelige gevolgen die 'er uit zouden kunnen voortspruiten aan. Ik raadde hem, wilde hij zich zelven, en alle de Inwooners van Sadras niet aan de grootste onaangenaamheden blootstellen, dit geld terstond weder op zijne plaats te brengen, eer het transport gedaan werd; ter zelver tijd eischte ik de teruggaave van mijne duizend pagoden.’
‘Doch alle mijne voorstellingen waren te vergeefs. Het was te laat, zeide hij, om mijnen raad op te volgen. Mackay had hem terstond na de in bezitneeming van het Fort, de sleutels van de Compagnies geldkist, en die van het verwulft waarin zij stond, afgeëischt; het was dus onmogelijk om 'er de uitgeligte kontanten weder in te plaatsen. Hij had hem, behalven dat, ook reeds gezegd, dat de Compagnies kas door de buitengewoone ongelden van defensie zeer schraal voorzien was, en maar in omtrent 2000 pagoden bestond. Liet ik hem nu in den nood zitten, dan kon ik verzekerd zijn mijne verschootene penningen nooit weder terug te bekomen, dewijl ik het middel waar door hij mij konde voldoen, van de hand wees. Buitendien zonde hij wegens mijne onwilligheid, om de belangens der Maatschappij te behartigen, ter behoorlijker plaatze melding doen, en mij in alles den voet dwars zetten.’
‘Daarentegen, indien ik hem in deze zaak de behulpzaame hand bood, wilde hij mij niet alleen, zoo haast wij te Madras zouden zijn aangekoomen, mijn geld terug geeven; maar mij nog bovendien een aanzienlijk douceur voor mijne moeite en risico schenken. En wat wel het voornaamste was, de hooge Regeering te Batavia, en de Heeren Bewindhebberen in Europa, dezen aan de Maatschappij beweezenen dienst op de krachtigste en gunstigste wijze voordraagen.’
‘Ik was met de zaak verlegen. Wat zoude ik doen? de vrees van mijn geld te verliezen, de dienst, dien ik aan de Maatschappij bewees, door den Heer De Neys in staat te stellen, zulk eene aanzienelijke somma uit de rooszieke klaauwen der Engelschen te redden; het vooruitzigt op bevordering, dat mij, zoo ik vermeende, op het vereerend aanschrijven van het Opperhoofd aan Bewindhebbers en Raaden van Indiën, niet konde missen; het gevaar, waar aan wij alle waren blootgesteld, van aan eene algemeene plundering te worden overgegeeven, indien de berooving der geldkas ter kennisse van mackay kwam; de verlegenheid waarin de Heeren De Neys en simons scheenen te zijn; die, zoo zij mij zeiden, de zaak zoo diep niet hadden ingezien, en nu een hartelijk berouw veinsden, van dezelve ooit te hebben begonnen; dit alles haalde mij over, en ik besloot mij naar zijne begeerte te voegen.’
‘Met onbeschrijfelijke angst en ongerustheid ondernam ik dit gevaarlijk werk, en het gelukte. Men ontdekte niets in de boeken; alles werd rigtig bevonden, en de 10,000 pagoden waren, zoo ik dacht, voor de Compagnie gered; kort daarop zond mackay ons als krijgsgevangenen naar Madras.’
‘Eenige dagen na onze aankomst aldaar, ging ik den Heer De Neys vinden, en verzocht hem om mijne 1000 pagoden en het beloofde douceur; doch men verbeelde zich mijne verwondering, toen hij mij rond uit het een en 't ander weigerde.’
‘Hij had, zoo hij zeide, de zaak met den Secunde simons nader overwoogen, en geoordeeld, dat zij beide als krijgsgevangenen niet bevoegd waren om de schulden der Compagnie te voldoen, veelmin douceuren of belooningen voor haare rekening te geeven. Ik had mijn geld niet aan hun, maar aan het kantoor Sadras geleend; al wat zij voor mij konden en wilden doen, was mijne pretensie aan de hooge Regeering te Batavia voortedraagen, die hen zonder twijfel zoude authoriseeren, mij niet alleen te voldoen, maar nog bovendien edelmoedig te beloonen.’
‘Van verbaasdheid en verontwaardiging bleef ik langen tijd spraakeloos; nooit heeft mij eenige te leurstelling en bedrog zoo gevoelig aangedaan!’
‘Ik bragt alles bij wat ik oordeelde als een eerlijk en gevoelig man te mogen zeggen. Mijne omstandigheden, hun woord, hunne beloften en heilige verzekering, de ondankbaarheid en laagheid van hunne handelwijze - alles - te vergeefs! geen bidden, of bedreigingen van de zaak aan het Engelsche Gouvernement bekend te maaken, konden hen beweegen. Ik deed afstand van het beloofde douceur, en eischte alleen het geen men mij had afgeleend; doch zij bleeven bij hun stuk. Zij merkten zich, zoo zij zeiden aan, als partikuliere persoonen, zonder functie, en zonder bewind; en als zoodanig hadden zij noch met de schulden, noch met de crediteuren der Compagnie, waarvan ik 'er een was, iets te doen. De tien duizend pagoden die zij onder hunne berusting hadden, moesten zij zonder eenige vermindering aan de Compagnie weder verantwoorden.’
‘Dit hebben zij echter, zoo als men mij hier gezegd heeft, nooit gedaan, en van mijne vordering en beweezene dienst, noch aan de Regeering te Batavia, noch aan Bewindhebberen, de minste kennis gegeeven.’

(†) Deze Reize van Madras over Tranquebar naar het Eiland Ceylon verscheen, in den jare 1806, bij den Boekhandelaar A. Loosjes, pz., te Haarlem, wiens weduwe mij de inlassching van dit gedeelte uit dezelve, op mijn verzoek, toestond.
Aanteek. van den Uitgever.

[p. 374]

Behalve den bovenstaanden eigenhandigen brief, had ik nog een dergelijk, niet minder onloo-

[p. 375]

chenbaar, bewijsstuk van hem ontvangen, toen hij zich als krijgsgevangene te Madras be-

[p. 376]

vond; dit bestond in zijn antwoord op eenen brief van mij, waarin ik hem bedreigde, zijne

[p. 377]

onverantwoordelijke handelwijze aan het daglicht te brengen. Zijn schrijven luidde woordelijk als volgt:

[p. 378]

‘Mijnheer haffner!’

‘Ik versoeke UWelEdele mijn niet langer over die saak lastig te vallen, ik kan nog

[p. 379]

vermag niet over de onder mij berustende Comp^s. penningen sonder hooge ordre dis-

[p. 380]

poneeren, en van dat besluijt zal ik niet afwijken, soo UWelEdele geen reeden wilt verstaan en de teijd niet kan afwagten, staat het UWelEdele vrij om de gedaane dreigementen ter uijtvoer te brengen.’

‘Ik ben, enz.’

(Get.) ‘De Neys.’

Hij was mij, zoo als men ziet, te slim, en vooronderstelde te regt, dat ik de gedane bedreigingen niet zoude durven volvoeren, dewijl zulks niet konde geschieden, zonder mij zelven tevens bij de Engelschen als medepligtig aan eene

[p. 381]

vervalsching der Kompagnies-boeken aan te klagen, en mijn leven, op eene treurige wijze, te doen eindigen. Ik was dus verpligt mij stil te houden.

Intusschen heb ik, na mijne terugkomst in Europa, en toen minder gunstige omstandigheden mij de herkrijging van deze uitgeschotene penningen deden wenschen, de hiervoor geplaatste afschriften der brieven van den Heer De Neys, benevens andere niet minder overtuigende bewijzen, de tallooze rekwesten doen vergezellen, waarmede ik achtervolgens bij de Bewindhebbers der Kompagnie, het Comité tot de Zaken van den Indischen Handel en Bezittingen, den Raad der Aziatische Bezittingen en Etablissementen, en, in het kort, bij alle behoorlijke Authoriteiten, op teruggave van het mijne aandrong; - dan alles was en bleef vruchteloos. - Ziehier een paar der op mijne rekwesten ingekomene dispositiën:

[p. 382]

‘gelijkheid, vrijheid, broederschap.’

‘Extract uit de Resolutiën van het Comité tot de Zaken van den Oost - Indischen Handel en Bezittingen.’

‘Maandag, den 14 Augustus 1797.’

‘Het Departement van huishoudelijk bestuur verzogt bij resolutie van den 20 Julij l.l. te dienen van berigt en advies, op het te dien dage ingekomen request van jacob hafner, diende van het navolgende rapport &c^a.’

‘Waar uit zijnde gebleeken dat nergends enig spoor heeft kunnen worden ontdekt, waar uit niet genoegzame zekerheijd is optemaken, of de bij zijn request vermelde en als nu door hem gereclameerde 1000 Sterpagoden - al - of niet gerestitueerd zijn geworden, en dat diensvolgens deszelfs pretentie laboreerd aan een te groot defect van Lequiditeit, dan dat hare voldoening als pligtmatig en regtvaardig zou kunnen worden be-

[p. 383]

schouwd, zonder dat alvorens nadere bewijzen zullen zijn ingekomen, heeft de Vergadering, considereerende de onmogelijkheid, om voor het tegenwoordige te voldoen de bovengemelde pretensie van een duijzend Sterpagoden, dat gedeelte van het verzoek van den requestrant gewezen van de hand, gelijk hetzelve wordt gewezen van de hand bij dezen; terwijl, voor zoo veel het verder verzogte betreft, deszelfs request bij de eerste gelegenheid copielijk zal worden gezonden aan de Hooge Regering in Indië, om op hetzelve te dienen van berigt, wordende de zaak in questie bij het Comité gehouden in advies, tot dat in tijd en wijle dat berigt uit Indië zal zijn ingekomen.’

‘En zal Extract dezes worden uitgereijkt aan den Requestrant tot deszelfs informatie en naricht.’

‘Accordeert met voorsch. Resolutie.’

(Get.) ‘smissaert.’

Het berigt uit Indië bleef echter, zoo als wel te verwachten was, zeer lang uit, en is

[p. 384]

tot heden toe nog niet ingekomen. Men verzuimde intusschen niet den halsstarrigen Koromandelschen bedienden om ophelderingen te vragen, waarvan zij niets wisten noch konden weten; mijne schriftelijke bewijzen kwamen daarentegen, zoo het schijnt, in geene aanmerking; althans op herhaalde verzoekschriften bekwam ik weder het volgende antwoord:

‘Extract uit de Resolutiën van den Raad der Aziatische Bezittingen en Etablissementen.’

‘Donderdag, den 26 Mey 1803.’

‘Het Departement tot de Indische Zaken rapporteerd &c^a.’

‘Waarop, dien conform, wordt besloten voor communicatie aanteneemen de informatie van Generaal en Raden op het Request van den gewezen Boekhouder en Secretaris te Sadras j. hafner, tenderende tot restitutie van een duizend Ster-pagoden, welke volgens zijn voorgeven in A^o. 1781 door hem in 's Compagnies kas gedeponeert zouden we-

[p. 385]

zen, waarop door welgemelde Regeering noch niet had kunnen worden bericht, alzoo van de Cormandelsche Bedienden, dienaangaande, informatiën moesten worden gerequireerd - hetwelk geschieden zou, zoo dra de tijdsomstandigheden zulks zouden permitteeren.’

‘Accordeerd met voorsz. Resolutie.’

(Get.) ‘smissaert.’

Deze laffe uitvlugten eindelijk moede wordende, heb ik mij ten laatste genoodzaakt gezien tot hetgene men met dezelve bedoelde, en dit was, door mijn geduld uit te putten, mij alle hoop te doen opgeven van dit gedeelte van mijn regtmatig verworven vermogen ooit terug te zullen bekomen, en dus hetzelve der Kompagnie of derzelver dienaren niet verder te betwisten.

Men vergeve mij de uitvoerige bijzonderheden, waarin ik ten opzigte van dit geval getreden ben. Ik kan mij hetzelve nimmer te binnen brengen, zonder tevens een levendig gevoel van het onregt, mij aangedaan, te onder-

[p. 386]

vinden; - de beschuldiging, die uit den aard der zaak voortvloeit en zekere lieden mogt schijnen te treffen, vorderde, daarenboven, volgens mijn inzien, eene meer dan oppervlakkige uiteenzetting van daadzaken en bewijzen^(*), zonder welke men mij, met regt, op mijne beurt, zoude kunnen beschuldigen, van ligtvaardiglijk eene blaam geworpen te hebben op overledene of ververwijderde personen, hetwelk eene daad is, een eerlijk man onwaardig. - Of waarom zoude ik deze geheele zaak verzwijgen? Indien ik vaak tegen het aan anderen gedane onregt geijverd heb, moet ik dan het mijne stilzwijgend dulden? Neen! ik herhaal het: ik kan met bondige bewijzen staven, dat men mij de vergoeding dezer penningen verschuldigd is, en zal derhalve de gelegenheid niet schuwen, om er van te spreken. - Voor het tegenwoordige, echter, zullen wij van dit onaangenaam onderwerp afstappen.

Den dag vóór ons vertrek nam ik afscheid

(*) De oorspronkelijke stukken bevinden zich nog tegenwoordig in mijne handen.
Aanteek. van den Uitgever.

[p. 387]

van mijne vrienden en bekenden, en bezocht, voor het laatst, alle, die mijn hart dierbaar waren. Den volgenden morgen, vroegtijdig, werden de ankers geligt, en ik verliet, niet zonder hevige aandoening, de Kaap. - ‘Vaarwel!’ riep ik uit, ‘bekoorlijke uithoek, door de Natuur met milde gaven bedeeld, verrukkelijk klimaat, naar eene juiste evenredigheid getemperd! Vaarwel! met uwe gastvrije en gulle bewoners, welker edelmoedige zorg de rampen lenigde, die reeds mijne vroegste jeugd vergezelden. - Uw grond bevat het dierbaar overschot van hem, die mij het aanwezen gaf, en zal ook mij, zoo het den Hemel behaagt, in zijnen schoot ontvangen. Helaas! waarom moet ik nog verre en gevaarlijke togten ondernemen, alvorens het getal uwer bewoners te vermeerderen en mijne dagen in eene zoete rust, in het diepste uwer bekoorlijke valleijen, te kunnen slijten?’

(†) Deze Reize van Madras over Tranquebar naar het Eiland Ceylon verscheen, in den jare 1806, bij den Boekhandelaar A. Loosjes, pz., te Haarlem, wiens weduwe mij de inlassching van dit gedeelte uit dezelve, op mijn verzoek, toestond.
Aanteek. van den Uitgever.