De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Augustus.

[3 Augustus 1574]

⁺ Op den 3 Augustus so quam Dom Lois als commandador ende gouvernuer generael weder binnen Antwerpen alwaer oock de generale staten geroepen waeren, ende hy bracht nou heer Frederick Champanie den gouverneur wederom in de stat, die de Spaengiarden uytgedreven hadden. Nou sach men wel aen haer wesen, dat het al gemaeckt spel is geweest ⁽⁷⁴⁾.

+ Dom Lois met Champanie den gouverneur compt in Antwerpen, oock de staten des landts.

(74) Men zie evenwel de ongunstige beschouwingen van Requesens over Champagney, Gachard, op. cit., p. 138; Poullet et Piot, p. 182.

[p. 314]

[7 Augustus 1574]

⁺ Ende op den 7 dach trocken 3 vendelen Hoochduytsche uyt der stat ende den 14 dach noch 4 vendelen, also dat alle de soldaten uyt waeren, maer seer haest quam den colonel Hannibal met 1500 nieuwe aengenomen Duytsche knechten in Antwerpen ligghen, die een broeder was van graef Loduwyck Ladron, die in 't jaer 1567 in Antwerpen quam met 12 vendelen daer Antwerpen vuel overlastinghen af hadde.

Maer in 't jaer 71 dede desen tot Antwerpen groote tirannye onder syn knechten, om dat se tegen hem gerebelleert hadden, maer sedert is hy na Italien getrocken ende daer in vuel miserien en met grooten stanck gestorven ⁽⁷⁵⁾.

Dese 7 vendelen die nou uyt Antwerpen sceyden, trocken na Bommel, want die 4000 Switsers, die onlancx in Junius waeren in 't landt comen, trocken alreede wederom, synde vuel gestorven; haer was beloeft⁺ alle maenden haer gelt ende den commandor die van den staten geen gelt en creech, ende niet vuel uyt Spaengien en creech, moest by faute van gelde haer laten gaen. Want soo men hoorde screef den conick uyt Spaengien dicwils dat men dese landen soude in vrede stellen, waer 't mogelyck. Want den Torck was seer sterck ter zee ende was gevallen te lande in Barbaryen voer de geweldighe stat van Thunes, die Carel de vyfde den Torck afgenomen hadde; ende hadde daer een sterck casteel by gemaeckt, die men noempde de Golette. Van dit gerucht⁺ was Spaengien in roeren ende men ginck hier te lande oock vuel processie; tot Antwerpen, in de groote kercke, ten eersten op den 15 dach en daer na al de weke in de ander prochien, biddende dat het hier vrede mocht worden, so sy seyden, ende dat de Torck in Spaengien mocht gekeert worden. Maer ick geloove dat de geestelycke meest beletsel waeren, dat de Spaengiarden niet uyt den lande en trocken; sy souden se wel hebben willen quyt syn, maer dan vreesden sy, dat de Guesen haer vermeesteren en souden; ende dan was hier quay middelen om den crych te onderhouden ⁽⁷⁶⁾.

⁺ Die steden van Hollant en Zeelandt gaven den prinsche van Oraengien deestyt oock scattinghe, maer redelyck, ende dat om de stat van Leyden te ontsetten, dat van de Spaengiarden so lanchs so stercker met bolwercken belegert werdt ende in hongersnoodt begonde te comen.

⁺ Item deestyt werdt tot Antwerpen een concilium gehouden onder de grau monicken, die men minnenbroeders noemptde, die hier van allen gewesten quamen; men en conde niet wel hooren wat sy quamen tracteren, maer men hoorde dat sy niet geerne en sagen, dat de Jesuwiters overal in 't landt begonden te resideren. Ende eenige wouden oock segghen dat sommigen argumenteerden, dat het wel van noode waere, dat men in desen tyde om de gemeynte in eenichheyt en by de Roomsche kercke te houden wel van noode waeren 't heeren nachtmael onder 2 specien uyt te reycken den leeken, maer sulcke en moesten geen gehoor hebben, want daer en quam niet af.

+ De Duytsche van Evelsteyn trecken uyt en Hannibal compt in met 1500 soldaten.

(75) Bedoeld is hier graef Annibal d'Altaemps.

+ Den Torck compt voer Thunes in Affrica.

+ Processien om den Torck te keeren en hier om peys.

(76) Poullet et Piot, op. cit., p. 152. - Over den terugtocht der Zwitsers, p. 186 en 201. - Gachard, op. cit., p. 137. - Bor, op. cit., p. 530.

+ Hollant en Zeelandt geeft den prinsche redelycke scattinge om Leyden te ontsetten.

+ Concilium tot Antwerpen onder den grauwen broeders.

[p. 315]

[15 Augustus 1574]

⁺ Item op den 15 dach so voeren al de orloechscepen die tot Antwerpen die er niet seer vele en waeren uyt, want daer waeren alleen 8 Guesescepen die haer beroepen hadden, maer en dorsten niet verre in 't black comen, en het gebeurde dat de Guesen in 't navolgen een scip verloren, dwelck op de ondiepte bleef sitten en moesten daer 't gescut afdoen en staken 't voorts in brande.

⁺ Ende deestyt dreychde den prinsche van Oraengien oft die van Zeelant seer den Vlaemschen cant om scattinghen af te cryghen, waerom Dom Lois daer sommich crychsvolck henen scichte, maer noch Brugge, Niepoorte, noch Duynckercke en wilden 't volck in hebben, segghende dat Antwerpen daermede in den gronde bedorven werdt, willende haer steden selve bewaeren; alleen die van Hulst namen volck in ⁽⁷⁷⁾.

⁺ Item deestyt so staken de Hollanders vuel dycken doere in Hollant om met scuyten te connen varen op Leyden ende dat te spysen, also dat men hoerde, dat het rontom Leyden ontrent 2 voet hooge van water werdt. Maer de Spaenigarden hielden haer al op de opghegraven scanssen ende scutteden d'water daer se conden oft mochten.

⁺ Ende het geschiede dat in 't eynde van Augusto quamen vuel capiteynen der Spaengiarden tot Antwerpen uyt den leger van Leyden, aen Dom Lois ende de staten des landts haer clachten doen, dat het onmogelyck was aldaer voer Leyden langhe te blyven ligghen, mits het water doer vuel doergesteken dycken haer begonde te quellen ende hadden die van Leyden vuel gratien gepresenteert, maer sy bleven volherdich⁺ herdich op Godt betrouwende; verhopende dat sy noch doer den prinsche van Oraengien ontset souden worden, die van alle steden uyt Hollant en Zeelant vuel scuyten ende van de cloecxste sceepscrychslieden dede naer Delft toebrenghen. Hier voer vreesden de Spaengiarden seere, al roepende dat se naer huys wouden ende niet langer en wilden dienen, mits sy sagen dat sy niet vele in Hollant noch Zeelandt en conden gewinnen, ende nou wel in 't habyt waeren en vuele den buydel noch vol gelts hadden, also dat se uyt den leeger vuel wechliepen met hoopen. Alle die peerden in Antwerpen gecocht hadden, waeren alle wech; sommige vercreghen oock paspoorten, mits latende haer betalinghe aen haer overste; het was van noode dat men aen de frontiren stercke wachten op haer hielde oft wilden met gewelt doer na Spaengien; tot Marienborch en by Papamen werden sommige achterhaelt ende geslaghen en sommige gevanghen.

⁺ In 't eynde deser maent creech den prinsche van Oraengien een⁺ heete cortse, waerdoer het ontsetten van Leyden te langer treyneerde, ende oock dede Dom Lowies alle syn machte al na Leyden trecken om het ontsetten te beletten, verlatende Bommel en Gorckum, latende alleen sommige scanssen daerontrent beset ⁽⁷⁸⁾.

+ De reste van d'oerloechscepen van Antwerpen kycken noch eens uyt.

+ In Vlaenderen vuel steden weygeren het gernisoen in te nemen, den prinsche dreycht haer oock.

(77) Poullet et Piot, op. cit., p. 201. - Gachard, op. cit., p. 134.

+ Den prinsche d'Oraengie doet vuel dycken breken om water by Leyden te brenghen.

+ Hoe het Spaensch crychvolck voer Leyden begonde onwillich te worden, siende het water haer ten lesten sou quellen.

+ Vuele verliepen na Spaengien en som werden op de frontiren gevangen en dootgesmeten.

+ Prinsche van Oraengien sieck van een cortse.

+ Den commandador doet den leeger voer Leyden stercken, verlatende Gorcum en Bommel om Leyden te meer te benauwen.

(78) Mendoça, op, cit., p. 251, over het beleg van Leiden. - Verder pag. 260 en volgende, vooral pag. 268 en 269, 271. - Poullet et Piot, op. cit., p. 204 en 205. Voor de inneming van Gorckum (Goinchem), Van Meteren, op. cit., p. 279; Bor, op. cit., p. 548 en volg.