De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Februarius.

⁺ Item deestyt nam den broeder van den prinsche van Oraengien, namentlyck graef Loduwyck van Nassouwen ruyteren ende voetvolck aen tot Dillenborch boven Cuelen; de hoop en was niet so groote als de fame wel seer groot liep. Ende deestyt waeren oock ontrent Antwerpen teekenen in der locht van geruchten van orloghen gesien, so dat het scene een jaer van orloghen te willen syn.

Ende deestyt is 't oock gesciet dat den Dom, wesende de hooftkercke⁺ van Cuelen berooft is van hen silverwerck, met stilheyt in der nacht, van eenige, die hen in de kercke hadden laten sluyten, waerom men 2 dagen de stat gesloten hielde, maer de dieven en werden niet bevonden. Ende corts hierna nam den bisschop oock volck aen tot dienst van den conick van Spaengien, so gelyck sulcke potentaten al in een verbont syn malcanderen te helpen; waeruyt oock eenige seyden: ‘De bisschop heeft gelt moeten hebben, hy sal de kercke selve berooft hebben’ ⁽¹³⁾.

⁺ Item deestyt werdt oock eenich krychsvolck in Piccardyen aengenomen, dwelck men vermoeyde van de vrinden waeren van Mons. de Sainct Lis, die van Ducdalbe op 't Antwerpsch casteel vergeven is, wiens doot men vermoeyen hadde, dat noch eenige dachten te wreken ⁽¹⁴⁾.

+ Graef Loduwyc neempt volck aen tot Dillenborch.

+ Den Dom tot Cuelen berooft.

(13) Poullet et Piot, op. cit., p. 36.

+ By Peronen crychvolck sonder te weten wien sy dienen souden werden aengenomen.

(14) Poullet et Piot, op. cit., p. 37. - Gachard, op. cit., p. 23: aldaar ook over de wervingen van Lodewijk van Nassau.

[4 Februari 1574]

⁺ Item op den 4 February 's morgens seer vroech, gesciede 't dat sommige soldaten uyt Geertruydenberge ende Bommel overvielen het dorp van Oosterwyck, daer een eerde walle omgeslagen was, daer oock wel 200 soldaten in 't gernisoen laghen, die alle geslagen werden met alle boeren, die hen ter weere stelden; en staken den brant in 't dorp en namen den scoutet en sommige andere gevanghen: en dit ter oorsaecken, dat dese daer sommige Guesen hadden omgebrocht ⁽¹⁵⁾.

⁺ Also die van Middelborch nou geen hope meer hebbende van ontset te worden, so moesten sy met den prinsche van Oraengien accorderen en waeren nou alreede in 't parlementeeren. En dierwylen op den 11 dach, so voeren subyt van Antwerpen de cleyn scepen van orlogen ende sterckten de stat ende het landeken van Ter Goes, van volck, poeder, gescut en ander provisie en quamen op den 14 dach wederom sonder vyanden te sien.

⁺ Ende in d'eerste deser maent hadde Dom Lowies present goevernuer van des conicx landen de staten doen vergaderen van den lande ende eyschte een seer groote scattinghe, welck hem de staten tot de helft toe gelaudeert hadden, met condicien dat hy de landen in vrede sou stellen, gelyck hy seyde, dat syn commissie was en daerom quam; maer niet eer en wouden sy iet consenteren, hy beroempde's hem wel te doen, maer

+ Oosterwyc van de Guesen verbrant.

(15) Poullet et Piot, op. cit., p. 32.

+ Het landt van Ter Goes wordt gesterckt.

+ Den nieuwen gouverneur eyscet seer groote scattinge die by condicien van peys hem wordt geconcenteert.

[p. 286]

⁺ 't was te duchten, dat die van Hollant oft Zeelant na syn scoon fluyten niet luysteren en souden, 't en syn so slechten menschen niet gelyck Indianen oft Mooren. Sy kennen den Spaenschen aert te wel; den tyt sal 't leeren ⁽¹⁶⁾.

⁺ Item deestyt is er groote commotie geweest binnen Duynckercken in Vlaenderen, alwaer oock orloechscepen bereyt syn geweest om Middelborch te ontsetten. Maer vuel scippers werden tot dien dienst gedwongen, ende en hebben niet ter zee gewilt, maer wel de stat bewaren. Ende nou de stat Middelborch moest overghegeven worden, wilde men haer de scult geven en werden gevangen; ende de borgereye hulp se met gewelt weder losse, so dat mons. de Rues derwaerts trock met soldaten; maer de gemeynte en liet geen gernisoen in stat so comen, gelyck oock die van Brugghe geen in en lieten, siende ander steden gelyck Antwerpen, Bergen, Breda en andere so seer bedorven en overlast worden ⁽¹⁷⁾.

+ Elck brocht hier syn rekeninge; wat scade de dorpen en steden geleden hadden en waer scier eenen rycken conick sulcx scade te restitueren.

(16) Betreffende de vergadering van de Staten, Poullet et Piot, op. cit., p. 32, 33, 42, 45. - Gachard, op. cit., p. 24. - Aldaar ab. pag. 521, een reeks van dokumenten in verband met de vergadering van de Staten-Generaal, voor einde April beroepen.

+ Commotie binnen Duynckerck.

(17) Poullet et Piot, op. cit., p. 33. - Gachard, Corresp. Phil. II, p. 17, handelt over de handelingen van den graaf van Roeulx; over het dwangregiem by de schippers, p. 15.

[19 Februari 1574]

⁺ Item op den 19 dach February so werdt de stat van Middelborch en Ermuyden doer Mons. Mondragon, die men oock ‘Lap ooge’ hiet, mits hy op d'een ooge eenen lap droech, overgelevert met accoort in handden van den prinsche van Oraengien, die nou tegenwoordich tot Vlissingen was. Ende trock den selven colonel uyt met syn soldaten met hen wapenen en werden na Vlaenderen overgesceept; met hem trocken oock⁺ uyt alle papen en monicken; maer die moesten alle haer goeden in stat laten, wandt dat was al verbuert ende oock alderleye coomenscap weder die vrempde oft ingesetene toe behoorden. Maer alle anderen huysraet en juweelen behielden de borgeren, dies so moesten sy opbrengen 3 tonnen goudts en niet uytvluchten. Ende de wedt werdt verset, ende daer werden vuele verlempde, vercruepelde scippers die durende de orloge gequets waren in officie gestelt. Ende ter eeuwiger memorien werdt geordineert dat alle jaer 2 mannen uyt Vlissinghen en 2 uyt Ter Vere souden comen in de rechten sitten om 't groot peryckel dat dese steden geleden hebben om die van Middelborch weghen. Des prinschen scipvolck grimden seer, dat men dese noch so gemackelyck liet uyt trecken, ende Mondragon bedanckte's hem oock seer van des prinschen handelinghe. Ende hy werdt hierna gemaeckt goevernuer van het casteel van Gendt ⁽¹⁸⁾.

+ Middelborch ende oock Ermuyden wordt overgelevert in handen van den prinsche van Oraengien.

+ De papen moesten met de soldaten te dien lande uyt.

(18) Poullet et Piot, op. cit., p. 41. - A.C., p. 254. - Mendoça, op. cit., ab pag. 184. - Van Meteren, op. cit., p. 228. - Bor, op. cit., p. 481. - Gachard, op. cit., p. 24.

[21 Februari 1574]

⁺ Item op den 21 nacht sprokel werden tot Antwerpen in 't casteel 2 Spaensche soldaten gevangen ende oock eenige borgeren in der stat, die 't samen overdragen hadden het casteel te leveren in de handen van den prinsche van Oraengien, welck men verstonde, op den 23 nacht met den vaste avond soude beclommen geworden hebben van 't prinschen volck uyt Geertruydenberge; maer was nou deerlyck met de bemoeyde misluckt; men verstonde dat den eenen Spaengiart by den prinsche gevangen is geweest ende op die beloefte los is gegeven ⁽¹⁹⁾.

Ende om deser oorsaecke werdt er so op 't kasteel ende in der stat seer stercke wacht gehouden ende het groot gescut dat mits den watercrych

+ Verraet in 't Antwerps casteel om aan den prinsche d'Orangie te leveren.

(19) A.C., p. 254. - Poullet et Piot, op. cit., p. 40. - Men zie een uitvoerig verslag over deze poging bij Bor, op. cit., ab pag. 483; Gachard, op. cit., p. 29.

[p. 287]

⁺ na Bergen op Zoom en na Breda gevuert ist geweest, werdt nou op den 22 dach weder tot Antwerpen op 't casteel gebrocht.

Ende deestyt was er seer grooten roep van het nieuwe volck, dat er tot Dillenborch vergadert was; den roep was dat scier aller der vorsten macht daer by was met graef Loduwyck van Nassou: maer het eynde openbaerde 't dat de macht niet seer groot en was; sy syn deestyt over den Ryn gecomen ende hebben het sloetken van Valckenborch ingenomen, daer sy de Spaengiarden die in Mastricht lagen, seer mede quelden en een groote vreese aenjaechden. De fame was oock dat se den bisschop van Luyck passagie geeyschet hadden, die haer niet en dorste weygeren, mits sy altoos van Ryckx wegen quamen ende den roep was noch vuel meerdere dan de menichte was ⁽²⁰⁾.

⁺ Item deestyt hebben sommige Spaengiarden een eylandeken van dry dorpen by Dordrecht ingenomen, hiet den Clunder, synde over d'ys gecomen; 't prinschen volck siende de menichte hadden de vlucht genomen,⁺ maer vrouwen en kinderen hadden de vreese, werden vuel vermoort en in 't generael al berooft. Ende wat se niet en conden mede nemen, dat verbranden sy en trocken uyt eer se weder beset werden. Van dese quamen op den 27 dach Spaengiarden binnen Antwerpen, maer op den 28 dach trocken sy weder som uyt; 3 vendelen na Mastricht, want dat die nieuwe Guesen haer daer stille hielden, maeckten groote alerme. Ende Dom Lowies goevernuer begonde daerom oock nieuwe Walen in Henegou en Artoys te doen aennemen. De fame liep oock dat dese nieuwe Guesen stracx op Antwerpen souden comen, waerom den raet daerop ontboden werdt, te weten, de gesworen gulden en de natien, met wat orden men best de stat bewaeren soude. Maer de gulden seyden: ‘So lange soldaten in stat syn ende die de merckt inhouden, so en dient ons geen wacht.’ De Engelsche, Oosterlingen en Duytschen hadden liever te vertrecken dan haer vryheyt te buyten te gaen en haer met waken te moeyen; maer Spaengiarden en Italianen, Poortugaloysers die waren willich de wapen te aenveerden mits sy de papen lief hebben ⁽²¹⁾.

+ Valckenborch wordt van graef Loduwyckx van Nassouen volck, broeder van Oraengien, ingenomen, gelegen by Mastricht.

(20) Over de wervingen van Lodew. van Nassau, Mendoça, op. cit., p. 190; Poullet et Piot, op. cit., p. 39; Bor, op. cit., p. 488; Gachard, op. cit., p. 17, 23.

+ Den Clunder by Dordrecht van de Spaengiarden berooft over d'ys.

+ Antwerpen vreest voer den nieuwen tocht die by Mastricht is.

(21) Over de nieuwe benden A.C., p. 254. - De onrust in het land blijkt bij Mendoça, op. cit., p. 196; Poullet et Piot, op. cit., p. 44; Gachard, op. cit., p. 23.