De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

November.

[1 November 1573]

⁺ In 't eerste van deser maent so hebben de Spaengiarden afcomende van den belegge van Alcmar 't hoff van Hollant Den Hage ingenomen, mits het een open plaetse is. De Guesen van Hollant hadden 't te voren in, maer en waeren dese macht niet machtich te wederstaen. Ende Ducdalbe en hadde geen steden in Hollant dan Utrecht en Amsterdam en Haerlem en Naerden, dat hy met groote cost en tirannye gewonnen hadde. En was gescepen daeruyt te moeten wycken, maer hielt syn soldaterye noch so diep daer in 't plat landt als hy conde, te weten in den Hage en tot Egmont aldermeest. Maer hy was op de bane om na Antwerpen te comen met Dom Frederick synen sone, daer sy op den 9 dach in quamen en voeren op den 12 dach vroecht na Brusel, want hy was na Spaengien ontboden. Ende daer was eenen anderen goevernuer op den wech, die sy op waeren om hem tot Brusel te ontfangen en wellecom te heeten, die van den conick gesonden werdt om de landen in vrede te stellen, was den roep. Maer men wiste alreede van wat condicien hy was; synen naem was Don Lois ende commandor van Milanen; hy hadde de Mooren in Garnaten die in den jaere 1569 gerebelleert waeren teghen haer papen en inquisitueren ende waeren wederom gekeert tot haer oude wet van Godt scepselen te eeren; maer in 't jaer 1570 werden se doer desen bedrogen en met scoon woerden van hueren stercken berge gelockt, doodende vuel van syn eygen volck, die eenich gewelt tegen de Mooren aengerecht hadde, tot dat hy in 't geloove was en voer een goedt, saechmoedich heere geacht was. Doen dede hy die met hoopen ombrengen ende heeft se wederom met liste onder de Spaensche tirannye ende wreetheyt der inquisitueren gebrocht. So dat se nou wederom subieckt syn en houten en steenen beelden moeten eeren, gelyck vuele hier oock doen. Godt betert. Ende desen, meyndt men, dat die van Hollant en Zeelant, die van alsulcx syn afgeweken, oock wederom met gewelt oft liste tot de gehoorsaemheyt sal brengen; vuele seyden: ‘Uyt Spaengien oft uyt de helle en can niet goedts comen’ ⁽⁶⁵⁾.

+ Ducdalbe compt van Hollant na Brussel om eenen nieuwen goevernuer te ontfangen en hy vertrocke.

(65) De inneming van den Haag is verhaald bij Van Meteren, p. 178 en 190. Tijdens dezen tocht wisten de Spanjaarden Marnix van St-Aldegonde gevangen te nemen. - Gachard, op. cit., p. 416. - De hier verhaalde verdrukking der Mooren werd door Van Haecht vroeger medegedeeld: zie p. 94 en 123. - Ook Van Meteren, p. 194.

[16 November 1573]

⁺ Ende op den 16 dach deser maent voer den colonel Beavois wederom van Antwerpen met ontrent 100 scepen in als, so oerloechscepen en vitua-

+ De vyfde ermeye vaert uyt Antwerpen, om Middelborch met gewelt te spysen.

[p. 269]

liescepen ende was op deselve ermeye vuel soldaterye. Ende dit al om de benaude stat van Middelborch te spysen; ende dit was nou de vyfde reyse, die men derwaerts gevaren heeft; ende twee mael is 't gespyst, maer seer weynich en met groot verlies van volcke. Ende nou waeren de Zeelanders weder gesterckt met de victorie onlancx die se tegen die van Amsterdam gekregen hebben, hebbende den grave van Bossu met syn geweldich scip gevanghen, met welck sy nou dese ermye waeren verwachtende. Ende het gesciede doen dese na Zeelant souden afvaren, mits sy vuel onwillich waeren ende vuele oock sonder paspoorte waeren verloopen, dat se eenen scuete scoten met groot gescut, daer 2 clooten op waeren, onder het gemeyn volck, die 't aensagen van de Engelsche caeye; ende daer bleven 7 borgeren doet. 't Scene dat het gescoten was na den kasteleyn van het casteel, ende den hoefmeester van Ducdalbe, die daer oock stonden en stonden se vast 't scepe, meest Walsche soldaten. Ende noch vlogen die clooten in den muer, doer de poorte in een borgers huys ⁽⁶⁶⁾.

(66) A.C., p. 252. - Gachard, op. cit., p. 429.

[24 November 1573]

⁺ Ende op den 24 dach November so gesciede 't dat men seer hoorde scieten ende doen hoorde men terstont de tydinghe, als dat alle de soldaten meest op de cleyn scepen gedaen waeren, ende verlieten den rechten wech. Dan de groote bleven omtrent Saftingen liggen ende de cleyne meynden over de ondiepten op Middelborch te varen. Ende comende over de Boomcrieck by Rommerswale, vinden sy daar acht Guesen scepen; maer die waeren te onsterck teghen dese ermeye, so dat sy die stat ydel verlieten ende vloden wech. Dies Ducdalf volck Rommerswale innamen, ende al is 't seer cleyne, so trocken daer wel 500 Walen inne: maer seer subyt quamen de Guesen van Vlissingen ende Ter Vere oock met vuel cleyn scepen ende dreven dese gansche ermeye tot in de havene van Bergen op Zoom, die er sy tien scepen afnamen en oock sommige soutkeeten by⁺ Bergen verbranden. Ende die Walen, die in Rommerswale waeren ende by hen een scip terwe hadden om by te leven ende hen siende so vast omringelt ende dat oock alreede hen den watermuelen was afgescoten, so gaven sy noch denselven daghe de stat wederover, behoudende hun lyf ende werden ontrent Bergen aen landt geset: ende sommighe bleven in dienste van den prinsche van Oraengien.

Ende middelertyt was er een scip aencomen met scippen en picken om dit plexken sterck te maken; noch quam er met der nacht een Spaensch capiteyn aen met een scuyte met poeder, niet wetende, dat sy 't overghegheven hadden; dies syn gesellen terstont aen eenen spriet hinghen en daerna werdt hy by Bergen verbrandt op den 1 December.

⁺ Ende den colonel Beavois was in 't vluchten byna gebleven eer hy te Bergen geraeckte, hem latende van d'een scip in d'ander vallen. Ende den hoefmeester van Ducdalbe trock op den 25 dach November met alle neersticheyt na Bergen met 2 wagenen timmerlieden van Ant-

+ Rommerswale wordt van Ducdalf ermeye ingenomen.

+ Rommerswale wordt weder overghegeven aen de Guesen oft prinschen van Oraengien.

+ Men dede vuel neersticheyt om Middelborch te spysen, maer 't was al te vergeefs en misluckt.

[p. 270]

werpen, willende Ducdalbe dat men met aller haest de gescoten scepen wat soude repareren ende niet ophouden en soude, Middelborch en waer gespyst. Dies sy op den 29 dach wederom uytvoeren, maer werden met gewelt weder terstont in haer cot gedreven. Ende mons. Mondragon nou present 't gouvernement hebbende in Middelborch, alle uren op ontset wachtende ende oock sommige vrinden op 't casteel van Rammekens hebbende, die alle gescut meest vernagelt hadden ende oock sommige binnen Ter Vere, dwelck sy meynden, hadden de scepen moghen arriveren, terstont te bet te overloopen. Maer was oock al gefaelgiert, ende die cleyn scepen moesten in Bergen blyven ende de groote omtrent Saftinghen ⁽⁶⁷⁾.

⁺ Item in dese maent is de heer van Sainct Lis die van Ducdalbe in 't voerleden jaer voer Bergen, Henegou, gevangen werdt, wesende van die partye der Hugenoosen gecomen om Loduwyck van Nassou ontset te doen, wesende in de stat belegert op 't gevangenis, te weten, 't casteel⁺ van Antwerpen, gestorven op syn bedde van sieckte. Maer hoewel dat het nou in Vranckeryck peys was, so en droech Ducdalbe hem dies niet aene, so dat er groot vermoeyen was, dat se hem met vergiff gedoeyt hadden ⁽⁶⁸⁾. Want oock deestyt hadde Ducdalbe sommige cappiteyenen doen dooden, die hy uyt Haerlem aldaer gevangen gebrocht hadde, noch niet vreesende, al hadde hy vuel tegenspoets nou, ende al hadde den prinsche van Oraengien hem gescreven: ‘So gy met myn capiteynen handelt, so sal ick met den grave van Bossu en andere doen’; maer hy screeft wederom: ‘Ick hebbe gecockt so ick wil, koeckt gy so gy wilt’, niet achtende anders de heeren van desen landen oft sy blyven oft niet.

Hoewel den grave van Bossu hem wel seer grooten dienst gedaen heeft, maer al wat pauselyck gesint is en acht niet wat het cost, mochten sy maer boven blyven. Also can men wel dencken dat men mons. De lis oock een woerdt aen Ducdalbe uyt Vranckeryck geleendt is, want al is 't daer peys doerdien 't conicx broeder na Polen moete, den nyt is noch wel groot; ende sonderlinghe onder de edelen en officiren gelyck 't noch onlancx omtrent October tot Putiers gebleken is doer een verhalinge van den voerleden troubele op een bancket: 6 persoonen doot bleven doer vechterye die er uyt resen. Maer mits dit in besloten cameren gesciet is en is den peys daerom niet te niet, maer elck bleef vry in syn concientie; ende in sommige steden predicatie daer die was te voren, met condicien, so daer catolycke waeren, die oock hen missen begeerden,⁺ haer oock plaetsen sou gegont worden. In 't eynde deser maent Novembris, so werden binnen Antwerpen sommige borgeren ende vrouwen en dochteren gevanghen van de royroede, ende dat uyt bevel van Ducdalbe synen meestere, ende men bescreef alle haere goederen om die te confisqueren. Ende en hadde anders geen oorsaecke dan dat se op de passagie eenen bode hadden ghegrepen, die uyt Hollant van Alcmar quam, meynende uyt Hollant sommige brieven secretelyck in Antwerpen te brenghen:

(67) Gachard, op. cit., p. 432. - Van Meteren, op. cit., ab. p. 174. - Groen, Archives, t. IV, p. 282.

+ Mons. Sainct Lis in 't casteel gevangen van Antwerpen, gestorven.

+ Van Ducdalf bitterheyt tot op syn leste al stont hy alle dagen te vertrecken.

(68) Gachard, Biblioth. Nationale, t. II, op. cit., p. 435. - A.C., p. 252.

+ Ducdalbe doet borgers in Antwerpen vangen om brieven uyt Hollandt aen hen gescreven.

[p. 271]

ende aen wien eenige brieven hoewel maer van recommandatien en quamen, die werden gevangen ende by nachte uyt haeren huyse gehaelt tegen alle privilegien: in somma dat Ducdalbe tot den lesten dach toe⁺ syn tirannye gebruyckte. Ende den nieuwen goevernuer Dom Louis commendador van Milanen, die was tot Brusel gecomen ende nam den selven bloetraet van Ducdalbe meest tot synen rade ⁽⁶⁹⁾.

Ende vuel vendelen Walen ende noch meest colonels ende cappiteyenen quamen deestyt al tot Brusel om van Ducdalbe, al eer hy sou vertrecken, hen betalinghe mochten hebben; maer den nieuwen goevernuer nam al des conicx sculden t' synen laste, comende voorts om vrede te maken, so den roep was; maer daer was cleyn hope af; hy quam den 17 dach in Brusel ⁽⁷⁰⁾.

⁺ Ende het gesciede deestyt dat Henricus de Valois, broeder des conicx Carels de 9. van dien name in Vranckeryck, nou uyt Vranckeryck optrocke doer Duytschelandt na Polen, om daer voer hueren conick ontfangen te worden, met properen state, meest van Polackten, die hem waeren comen halen. Ende nakende de palen van den palsgrave ende den prinse Casimirus, so dede sy hem convoyeren ende ontfinghen hem vrindelyck: ende graef Loduwyck van Nassou was daer oock presentelyck. Vuelen verwonderden hen dat dese heeren eenen alsulcken moordere als dien over die van der religien is geweest, noch so feesteerden oft 't scier betrouden doer hen steden te trecken. Maer synen state en was niet groot, ende de groote heeren staen altoos geern wel met malcanderen ⁽⁷¹⁾.

+ Den nieuwen goevernuer treedt in 't goevernement.

(69) Van Meteren, op. cit., verhaalt integendeel, p. 190, dat juist door tusschenkomst van den gevangen graaf van Boussu vele burgers van Haarlem gespaard bleven. Betreffende de aankomst van Don Lodewijk van Requesens, A.C., p. 253. - Mendoça, op. cit., p. 170 en volg.

(70) Over den toestand in onze landen, zie het schrijven van Requesens aan den koning, Gachard, Corresp. Phil. II, op. cit., p. 432.

+ Des conicx broeder van Vranckeryck treckt na Polen om conick te syn.

(71) Gachard, Bibliothèque Nationale, t. II, p. 437. - Lavisse, op. cit., p. 145: deze bijeenkomst ‘l'entrevue de Blamont’ had trouwens een politieken ondergrond: zij bedoelde eene schijnbare anti-spaansche orienteering in de Fransche politiek.