De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Augustus.

⁺ In 't eerste van deser maent bestelde Ducdalbe een regiment knechten voer de stat van Bommel met sommighe ruyteren, daer den casteleyn van het Antwerps casteel overste af was, makende also een manire oft beginsel om de stat te beleghen. Maer hy conde 't qualyck bygebrengen om den twist die in den leeger so binnen als buyten Haerlem was. Ende dese stat hadde hem menighe spyt ende afbrueck gedaen, willende haer nou dat vergelden, bevelende voeral haer beletsel te doene van eenich coren van desen nieuwen was daer in te kryghen, maer seer haest verdreven sy haer vyanden tot by 't Hertoghenbosche ende sloegen er vele, haer vuel wagens ende anderen roof afgenomen hebbende ⁽⁵¹⁾.

⁺ Ende deestyt waeren de orloechscepen tot Antwerpen wederom gereet om de stat van Middelborch te spysen, synde in als ontrent 60 scepen bequaem om vechten, ende dit was nou de vierde scipvaert; d'eerste van 12 scepen, de tweede van 30 scepen waeronder 5 hulcken waeren; de derde waeren 40 scepen, de 20 waeren hulcken, en behaelden so vuel eeren, dat se doersloegen en de stat spysden maer weynich, ende verloren 5 vromer scepen, ende in 't wederkeeren oock sommige, maer en brochten niet mede. Ende nou en waeren sy in geen kleyn peryckel, want een faute was er, dat sy te wille hadden gehadt eenen capiteyn, in hebbende het lanck hooft van Middelborch, die 't haer meynde te leveren ende laten havenen; maer was gedoyt met syne complicen tot Vlissinghe, ende oock werden de Zeelanders en Hollanders alle daghe ter zee stercker.

+ Ducdalbe maeckt beginsel om Bommel te beleghen, maer werden gesleghen en verdreven daer verre genoech af.

(51) Over de muiterij te Haarlem, Gachard, op. cit., p. 397-403. - Van Meteren, op. cit., p. 181. - Groen, Archives, t. IV, p. 179. - Mendoça, op. cit., p. 142.

+ Sestich oerloechscepen doer capiteyn Beavoys tot Antwerpen nou gereet: ende dit was de vierde uytvaert.

[p. 262]

[2 Augustus 1573]

⁺ Op den tweeden dach Augustus algereet wesende om uyt te varen in als met 70 scepen, met de onweerbaer scepen die victalie voerden ende daertoe 3.000 mannen met de bootsgesellen, hoewel het voernemen van 6.000 was, maer met den twist van Haerlem en quam 't niet by. Hebbende hen ordonantie nou gemaeckt, elcke natie van soldaten, so Spaengiarden, Duytschen en Walen in besundere scepen, elck alleen ende deden als desen dach een misse singhen, die alle de capiteynen hoorden. Ende daer werden vier scepen met Spaengiarden bemant, daer⁺ cappiteyn Mondragon overste af was op het seer groot scip van Gielis Hofman. Ende voeren in sulcken ordinantie af op den 4 dach tot Lillo toe, 2 mylen van der stat. Ende op den 6 dach volchden met ander scepen noch 4 vendelen soldaten, die van Haerlem oft daerontrent quamen, en bleven de scepen daer sommige dagen ligghen, mitsdien op den sesten dach de tydinghe quam, hoedat de soldaten van Rammekens op den vierden dach Augusti dat overgelevert hadden by gebreck van poedere. Want sy waeren ondergraven en daerduer gedwongen hen over te geven aen die van Vlissinghe en Ter Vere onder den naem van den prinsche van Oraengien. Welck de prinsipael havene was daer Baevois met de grootste scepenen sou hebben mogen havenen. Waerom Beavois eenige posten sonde aen Ducdalbe, verclarende dat het onmogelyck sou syn de stat van Middelborch te ontsetten; maer hy wilde perfoorste dat se souden hun reyse volbrengen: also sy deden.

+ De scepen varen af.

+ Middelertyt wordt het casteel van Rammekens overghegeven aen den prinsche van Oraengien.

[10 Augustus 1573]

Op den tienden hoorde men seer scieten ontrent Bieselingen, want de Zeelanders quamen haer tegen en hadden alreede 4 oft 5 scepen genomen.⁺ Maer op den 18, 19 en twintichden dach wayde 't seer stercken windt, waermede de scepen doervoeren verby Vlissinge tot Westcappelle by Onser Vrouwen Polder, daer sy havenden ende begonden vyf oft 6 scepen te lossen en te vueren ende te draghen na Middelborch. Ende Mondragon settede sommige soldaten te lande en werdt goevernuer van Middelborch. Maer Beavois ammirael en wilde niet landen 't en waer dat hy aen Ermuyden conde havenen, daer de Guesche scepen te sterck voer lagen.

⁺ Maer niet langhe en mochten sy daer met vreden blyven ligghen, want daer quamen uyt Hollant ter assistentie van de Zeeuwen 30 scepen van orlogen ende met sommige brantscepen, also dat den ammirael Beavois voer d'eerste synen ancker afhielde, en elck nam de vluchte. Ende vuel victalie, die men noch aen de havene vondt werdt genomen, ende den goevernuer Mondragon werdt in Middelborch gedreven. Ende de victalie, die in de stat geraeckt was, was noch weynich. Ende de scepen hebbende goeden wint voeren wederom verby Vlissinghen, ende 20 van de cleynste quamen op den 27 dach Augustus tot Antwerpen; maer de grootste bleven noch ontrent Bieselinghen, verloren hebbende ontrent 20 scepen als en brochten mede twee cleyn Oostersche sceepkens, die ze op

+ Met stercken winde havenen de scepen aen Westcappelle, varende verby Vlis singen.

+ Sonder groote victorie comen de scepen wederom.

[p. 263]

zee genomen hadden, die sy er 5 hadden ende 3 waeren haer weder afgenomen: ende de stat was weynich gespyst. Ende als sy tot Antwerpen waeren ginck men wederom ander scepen toereyden, cleyne maer geen groote, want daer waeren geen meer oft men had se wederom van nieuws moeten beginnen. Ende dit is de scoon victorie die sy hadden; ende vuel van de gevangenen werden gehangen en verdroncken en sommige oock in dienst genomen ⁽⁵²⁾.

(52) De voorbereiding en de uitvoering van dezen tocht, bij Van Meteren, op. cit., p. 169. - Gachard, op. cit., ab. p. 399, 403. - A.C., p. 251. - De inneming van het kasteel van Rammekens, Van Meteren, op. cit., p. 170. - Groen, Archives, t. IV, p. 179. - Mendoça, op. cit., p. 138 en volg.

[18 Augustus 1573]

⁺ Ende op den 18 dach Augusti werden uyt Antwerpen vuel wagens met gelt uytgevuert voer de Spaengiarden, rebellerende tot Haerlem. Ende namen haeren wech noch over Mastricht, scouwende die van Bommel die dagelycx op de baene roofden ende vuel volcx ransoenden, so papen ende ander kerckelycke lieden, die se tot Bommel ende ander Hollantsche steden vuerden. Ende het verdroet Ducdalbe seer, dat hy se moest contenteren, hadde hy mogen synen thoren wreken, want hy hadde geerne by de Walsche capiteynen de stat wederom doen belegghen, maer sy en hielden die binnen Haerlem waeren voer geen vyanden, so moest hy⁺ kiesen. Ende met desen grooten storm van winde op den 18, 19 en 20 dach gesciede groote scade doer doerbrekinge van dycken so in Vrieslandt als meer andere plaetsen oostwaert, daer seer vuel beesten met duysten verdroncken ⁽⁵³⁾.

⁺ Ende deestyt vergaderde graef Loduwyck van Nassouwen, broeder van den prinsche van Oraengien volck by Cuelen ende ontrent Nuys aen den Ryn om synen broeder toe te synden, die corts hierna by 2.000 den Ryn afvoeren, verby Nimmegen, daer se na scoten en geraecken sonder scade binnen Bommel ⁽⁵⁴⁾.

⁺ Ende in 't eynde van deser maent oft in 't eerste van September is Ducdalbe, veraccordeerdt synde met syn Spaengiarden, voer Alcmar gevallen, die hem dapper bestieten ende in 't eynde van der selver maent September drymael bestormde, doen de de borgers van Haerlem pyniren.⁺ Maer werde dapper afgeslagen en so men hoorde, liedt daer wel dry duysent mannen voer. Ende doer het vuel reegen en conde hy het gescut niet daer afbrengen maer moeste 't met stucken breken en so met scanden de stat laten ⁽⁵⁵⁾. De rebellichheyt hadde vuel tyts doen verloopen. Ende in der nacht op den lesten Augusti werdt van wegen den⁺ prinschen van Oraengien de stat van Geertruydenberge beclommen en ingenomen, mits sy de wacht meest slapende vonden. Daer den prinsche van Dordrecht s'anderdaechs persoonelyck inquam ende gebode den borgeren niet langer te plonderen. Ende dede alle boomen van buyten inhalen en de stat stercken. Maer de borgers vuerden haer goedt som self uyt van vreese van Ducdalbe weder haest overvallen te worden ⁽⁵⁶⁾.

+ Gelt na den leger.

+ Vuel beesten doer breken der dycken verdroncken.

(53) Over den grooten storm, die veel schade aan het land toebracht, Gachard, op. cit., p. 402, 408 et 409. - Groen, Archives, t. IV, p. 191.

+ Loduwyck 't prinschen broeder vergadert vuel volck aen den Ryn.

(54) Hierover brief van kapitein Turqueau uit Siegen, Groen, op. cit., p. 183; ook Gachard, op. cit., p. 403.

+ Ducdalbe beleydt Alcmar, daer hy met scade en scande af moeste.

+ In desen belegge was Dom Frederick Ducdalf sone overste en is er met scande geslagen.

(55) Gachard, op. cit., p. 402. - Van Meteren, op. cit., p. 183, en volg. - Mendoça, op. cit., ab. p. 154.

+ Geertruydenberge van den prinsche ingenomen.

(56) Van Meteren, op. cit., p. 178. - A.C., p. 251. - Groen, loc. cit., p. 195.