De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders
(1929-1930)–Godevaert van Haecht–
Auteursrecht onbekendJulius.[1 Juli 1573]Ga naar margenoot+ Op den eersten Julius gesciede 't voer Haerlem dat die van der stat met hen vyanden doer sommige bevelhebbers spraeck hielden tot 3 diveersche reysen, dwelck eerst byquam daer een vendrichts vrouwe, die in stat gevangen was en gesciede met groote eerbidinge. Maer des andersdaech hebben de vyanden alle haer gescut nader de stat gebrocht ende een poorte en sommige torens ende vuel muers omgeworpen, ende maeckten gereetscap om te stormen, brochten oock met der nacht sommige vlotten in de vesten om bequamelyck te stormen. Ende terselver tyt staken die van der stat een swerte vlagge ter stat uyte, haeren grooten noot daermede aen de scepen, van verre leggende, te kennen gaven. | |
[4 Juli 1573]Ende op den 4 dach quam een duyve in de stat, brengende brieven van den prinsche van Oraengien dat hy haer hoepte ten volgenden nachte te ontsetten; dies die van der stat van blyscappen 358 scueten scoten. Ende trocken dien nacht alle de soldaten te Scaelwycker poorte uyt met witte hemden, meynende 't scipvolck van ure tot ure sou gecomen hebben, maer en vernamen niet. Ende ten selven dage heeft men oock wederom samensprekinge gehouden, maer en conden niet accorderen, want de soldaten en wouden sonder wapenen niet uyttrecken. | |
[5 Juli 1573]Den 5 July hebben des prinschen scepen ten middage haer weder verscenen, waerduere vuele ter stat uyttrocken om te helpen; dit merckende den vyant maeckte een alerme ende die van der stat deden so vele, dat er een scuyte met een capiteyn en 4 duyfkens geraeckte by de scepen met eenen brief aen den prinsche, biddende om ontset, want sy den honger niet langer lyden en conden. | |
[7 Juli 1573]Den 7 July quam er eenen brief van den prinsche, biddende dat se haer noch twee daghen wouden ordentelyck lyden, daerin vele borgers haer verblyden en wat te vreden stelden, hoewel elck opgerust was om de statGa naar margenoot+ te verlaten, ende sommige haer goedt wechghegheven hadden en sommich van de soldaten berooft was. Ende ten selven dage hadden de soldaten de Lombaerden opgesmeten en geheel berooft, meynende alle uren van de stat te verlaten; den VIII dach quam er een duyve in belovende dien nacht ontset te worden, maer het misluckte, want den prinsche verloer den slach in het Mannepat; waerom men gereetscap maeckte uyt der stat te trecken, maer vrouwen en kinderen daerin te laten. Maer de vrouwen dat gevoelende maeckten sulcken misbaer, dat het niet en gesciede. | |
[pagina 258]
| |
[10 Juli 1573]Den 10 des avonts was er weder den uyttocht geordineert met vrouwen en kinderen, maer dat belettede den vyant doer eenen brief, belovende genade voer alle die in stat waeren, waerop hen de Duytsche hoplieden terstont betrouden en afvallich werden. Ende ten selver uren vertoonden de Spaengiarden 9 vendelen, die se in 't Mannepat van 't prinschen volck gekregen hadden. Van doen aen ginck alle dingen sonder orden; d'een wou uyt, d'ander niet; de heeren maeckten peys, d'ander en wou niet en M. Quiryns dochter met des costers wyf werdt met groote vreetheyt dootgeslagen van de soldaten. | |
[13 Juli 1573]Den 13 July werdt van stats wegen onder de soldaten omgeslagen oft sy liever wouden sonder wapenen uyttrecken oft op Ducdalf genade oft ongenade in stat blyven. En cosen in de stat liever te blyven; maer een capiteyn Bordet, hoorende van dese genade, verwillichde een van syn soldaten hem den lesten dienst te doen en hem te doerscieten; dat hy ten lesten doer lanck bidden volbrachte. Dit Romeyns stuc gesciede meest omdat in 't contracteren uytgesloten waeren in genaden te nemen, die in Bergen Henegou gedient hadden, daer Bordet een af was. Den selven dage 's morgens ten 9 uren is men buyten de Sylpoorte getrocken om het accoort te bevestigen, waerop de scutteryen op 't stathuys onboden waeren oft sy op 't selve tevreden waeren, gemerckt sy souden moeten opbrengen voer der stat plonderinge twee hondert en veertich duysent gulden: d'een duysent binnen 12 dagen, d'ander in dry maenden en consenteerden doer noot. De stat in handen van Ducdalbe wesende is met de groote clocke afgelesen, dat alle borgeren en soldaten hen wapen souden brengen op 't stathuys, ende dat de manspersoonen souden gaen te Syl in 't clooster en de vrouwen in de groote kercke, en de soldaten in een ander kercke,Ga naar margenoot+ uytgenomen de Scotten met de Duytschen, hebbende de mueren bewaert; dit gedaen synde is Philips Matius, die eertyts borgemeester was, by de borgeren en heeren te Syl gecomen, en hen gebeden de penningen op te brengen, opdat de stat niet geplondert en werdt, wesende van Ducdalbe daer gesonden en is doen onder 6 mannen 2 ponden broots uytgedeylt. | |
[14 Juli 1573]Op den 14 dach is Philips voerseyt met capiteyn Juliaen wedergecomen en den borgeren goeden moet ghegheven, ende d't leven hen gesconcken was, mits opbrengende de voerscreven penningen. Maer des niettegenstaede werden al sommige huysen berooft, mitsdien de Spaengiarden dien dach inquamen, ende alsdoen werden de Scotten en Duytschen oock geboden hen wapenen by d'ander te brengen ende werden in cloosters bewaert. En Dom Frederico, Ducdalf sone, en den graef van Bossu en meer ander syn dien dach in de stat gecomen, ende de capiteyen ende vendrechts der stat ende soldaten haer vendelen gepresenteert hebbende, werden gevangen uyt der stat gevuert na het huys te Cleve. | |
[pagina 259]
| |
en gerecht; tenselven dage is Ducdalbe van Amsterdam gecomen ende heeft de stat van buyten besichticht en is weder na Amsterdam gekeert sonder binnen te comen. | |
[16 Juli 1573]Den 16 is hopman Ripperda en synen luytenant onthooft en Steenbach, predicant, gehangen en noch 247 soldaten in 't meyr verdroncken en den 17 een deel buyten Scaelwycker poort onthalst. Den 18 is er buyten de selve poorte wel 300 onthalst, daer sommige borgers onder waeren, in meyninge wesende met de soldaten uyt te comen en so doer te gaen: en Simon Symons, predicant, werdt onthooft. | |
[29 Juli 1573]Den 29 in der nacht maeckten de Spaengiarden buyten der stat een groot rumoer, willende mede in der stat syn om den roof oft haer betalinge (te) hebben, verworpende alle haer cappiteynen en overste, welck niet en was dan een werck Godts, want het duerde 6 weken dat sy dewyle niet uyt en rechteden ende dewyle sterckten haer alle steden. Den 11 Augusti syn daer noch 300 soldaten so Engelsche, Scotten, Walen, die tot noch toe gevangen geweest hadden onthalst, grootelycx buyten haer meyninge. Den XII Augusti hebben die Spaengiarden Dom Frederico, haeren veltheere in de stat gehaelt met grooter triomphe, mits sy doer Chipio Vitellus, een out vervaren crychsman, verackordert waeren voer 30 croonen den man. Den 15 heeft den godloosen Godefridus Amerbode, bisschop van Haerlem, Sinter Baven kercke gewyt en de misse gesongen en Dom Frederico 9 artykulen voergehouden, die hy hem beloeftde te volgen. Den 16 syn de Spaengiarden vergadert om te monsteren, maer so men haer de leeninge wilde corten, sceyden sy haer. Den 17 syn sy weder in de kercke gecomen en hebben gelt ontfangen, en voorts uytgetrocken om Leyden te beleggen, maer is ten lesten op Alcmar gevallen, daer se weynich eere behaelden. Den 18 syn binnen Scooten 18 van de Walsche capiteynen en vaendragers onthalst, ende op den 19 werden sommige siecken in 't gasthuys liggende op den werf onthalst. Op den 21 dach is er een generael perdon gelesen voer de borgeren, uytgesteken 57 borgeren in dese niet begrepen; maer den 12 September moesten er noch uyt elcke gulde 12 borgers gecosen om te pyniren voer Alcmar Ga naar eindnoot(46). | |
[pagina 260]
| |
In dese maent Julio was er in den lande niet vuel te segghen, dan al van de benautheyt en van het overcomen van Haerlem: ende doen nou op den 15 dach de tydinge quam, dat Haerlem op den 13 dach was overgelevert, so luyde men t's avonts dicwils de groote clocke, ende na 2 daghen quam den roep dat het al gelogen was, so dat er wonder tydinge in drij oft 4 daegen af liepen. | |
[4 Juli 1573]Ga naar margenoot+ Ende op den 4 en 5 dach Julio hoorde men seer scieten in Zeelant en dat omdat die van Vlissingen eenige groote scepen genomen hadden onder Ermuyen, ende vele meynden, dat sy het casteel van Rammekens hadden ingekregen. Ende die van Middelborch waeren oock genoech benaudt, verwachtende dagelycx ontset van Antwerpen. Ende deestyt hebben eenige borgeren van Middelborch haer gemeynt van meerdereGa naar margenoot+ benautheyt te ontlasten ende den anderen steden haer over te geven onder den prinsche van Oraengien. Maer sy werden gevangen, gehanghen en gevirendeelt van den magistraet en soldaten, die Beavoys daer gelaten hadden, met bevel de stat voer den conick wel te bewaeren, totdat hy haer ontset aenbrenghen souden Ga naar eindnoot(47). Ende eenighe steden van Zeelant, die hadden te deser tyt oock geviert om den peys van Vranckeryck. Ga naar margenoot+ Ende nademael Haerlem gewonnen was, so was er troubels genoech in 't landt; men gaf vuel van den staten de wyt, dat dese stat niet by tyde gevictaliert en was, ende daerom stelden hem oock sommige ter vluchte. Ende die van Rotterdam ende meer andere riepen seer over den prinsche van Oraengien, dat hy te goedt was en te medelydich over syn vyanden en daer doer syn selven ende menighe stat en borger in lyden brochte. Ende so wilden sy den grave van Limmen weder in officie stellen, hem halende uyt het slot van Ter Gouwe uyt syn gevanckenisse. Maer 't scene, hy en woude niet dienen voer dat syn besculdigers gestraft souden syn; maer sy waeren meest vertrocken, ende den prinsche, die rede van d'een stat in d'ander, biddende om haer getrouwicheyt, haer voerhoudende dat se souden aenmercken Ducdalfs tyrannye, ende dat de heere hen noch merckelyck wou helpen, seyndende de tweedracht onder Ducdalfs leegere Ga naar eindnoot(48). Ga naar margenoot+ In dese maent so werdt tot Antwerpen doer capiteyn Beavois de scipvaert oock dapper toebereyt, om met alle gewelt Middelborch te ontsetten, die dagelycx seer om assistentie screven, synde gelyck die van Haerlem geweest hebben, in hongersnoodt. | |
[24 Juli 1573]Ga naar margenoot+ Item op den 24 Julio so werden doer Antwerpen wel 70 wagenen gevuert met vuel brugscuyten en ander gereetscap van orlogen geladen, na Hollant gevuert om meer andere steden te dwingen; maer de stedenGa naar margenoot+ van Hollant en wisten Ducdalbe niet te wille, hebbende meest al van des prinschen van Oraengien soldaten ingenomen; alleen die van Alckmar | |
[pagina 261]
| |
gaven hem gehoor al en meynden sy 't niet, presenterende hem getrouwe te syn, gelyk sy dat den prinschen van Oraengien tot noch toe geweest hebben, maer en wouden geen gernisoen in de stat hebben. Maer sy sonden oock bespieders tot in Ducdalf legere, ende merckten daer dat degene, die na de stat comen souden om den eedt van de stat te ontfangen, uyt waeren om met verrassinge de stat in te nemen, waerom sy doen terstont van 't prinschen volck in namen ende als Ducdalfs capiteynen na de stat quamen, deden sy hen achterwaerts trecken ende trocken ten lesten uyt en sloegen in den hoop, die achter hen meynden in de stat te volgen Ga naar eindnoot(49). Te Leyden meynden eenige van de wet de stat voer Ducdalbe te houden, maer sy werden van de gemeynte vermeestert en sommige gevangen. Ende ten eynde van deser maent dede Ducdalbe tot Antwerpen ende in meer ander steden publiceren, dat niettegenstaende hy alle de groote gereetscap van orloge na Hollant gevuert hadde, dat des niettemin hy willich was alle de steden in genaden te ontfangen van 't conicx wegen, die 't beliefde en so niet, wilde hy haer oock met allen gewelt overvallen, maer sy en vreesen hem niet Ga naar eindnoot(50). |
|