De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Meie.

⁺ Wy vervolgen alnoch 't gene wy begost hebben, te weten in 't eerste van elcke maent, de gesciedenissen van Haerlem. Op den 1 Meye 's nacht syn acht mannen in de stat gecomen, die de Spaengiarden 2 scuytkens met 800 pont cruyts ontweldicht hadden, dat sy meynden in stat gebrocht te hebben; alsdoen scoten die van der stat 14 scueten.

+ Diveersche gesciedenissen van Haerlem.

[p. 249]

[3 Mei 1573]

Den 3 Meye bescreer men alle de provande van der stat, die er weynich gevonden werdt: ende een pont zeepe gou 6 st. en meer, en quay boter 4 st., een ey eenen halven st.

[4 Mei 1573]

Den 4 Meye is er oproer in stat onder de Walsche soldaten gecomen doer eenen, die men in der nacht om syn misdaet gehangen hadde, welck geslist werdt doer ander, die men losliete.

[6 Mei 1573]

Op den 6 Meye scoten de vyanden 6 oft 7 der stats coeyen, maer eenige der stats soldaten vielen uyt en scoten drie mannen. Ende om dese koyen alle dese maent doere gebuerde menige scermutsinge, alles te lanck te verhalen. Ende op den selven nacht trocken 5 soldaten uyt en sneden een sciltwacht den hals af.

[8 Mei 1573]

Den achsten Meye heeft den vyant viermael doer der groote kercktoren met haer groot gescut gescoten en in dien nacht daerna syn 3 posten na de scepen uytgetrocken, mede hebbende 20 oft 30 soldaten tot convoye en 3 duyven om de boden wederom te syn. Op den 9 Meye wirpen de vyanden over een scanse een hooft, daer met een briefken opgescreven: ‘Dit's 't hooft van capiteyn Olivier.’

Ten selven daghe werdt gevangen genomen meester Quiryn, meester Lamberecht, eertyts borgemeester, doer quade presomtie, die men op haer en haer gesin hadde.

[12 Mei 1573]

Den 12 Meye is er eenen vliegenden post met een briefken aen syn been ingecomen.

[14 Mei 1573]

Den 14 is er doer 't delven der vyanden een van der stat mynen mits den regen ingevallen, daer 3 soldaten onder doot bleven, waeruyt eenen allerm volchde.

[18 Mei 1573]

Ende naer diveersche scermutsingen op den 15, 16 en 17 Meye gesciet, so werdt op den 18 Meye afgelesen en geordineert dat ieder man hem 's daechs moest lyden met een pont terwenbroots, de vrouwen en maechden met een half pont, dry kinderen met een pont, de hoeren en jongers met moutekoecken; ende die met so vuel broots niet genoech en hadde, moeste hem voorts vervullen met de vorseyde koecken, mits dat er geen coren meer en was: ende de brouwers en mochten geen hooger bier brouwen dan van 20 stuyvers de tonne.

[19 Mei 1573]

Den 19 Meye syn 5 vyanden der walle opgeloopen en hebben er 3 in de stat gescoten; d'eene was een jonge dochter, eerde dragende. Ten selven nacht liepen sommige uyt der stat, 2 doersteckende en eenen gevangen inbrengende, die sy den 21 naeckt uytsonden met 2 brooden, scryfende aen synen overste, dat eer hy die 2 brooden op soude geten hebben, hem besoecken souden, willende hem daeromme waerscouwen.

[21 Mei 1573]

Op den 21 dach hebben de vyanden over de walle comende wel 9 eerdedragers gescoten; op den 22 dach hebben de vyanden acht vierballen in de stat geworpen, daer diveersche branden quamen die geslist werden.

[23 Mei 1573]

Den 23 dach quamen wel 500 vyanden stormende op de scanse van

[p. 250]

Rustenborch, daer in den eersten oft in den aengryp maer 10 oft 12 soldaten op en waeren, wesende al in de stat. Daer bleven 2 Spaensche capiteynen en noch 7 andere Spaengiarden, ende in als wel 40 mannen en staken 4 hoofden op spicien tot den teeken uyt. En den eenen capiteyn die bleven was hadde een gouden keten om met omtrent noch 200 gouden croonen. Ende daerna quam 't vier in 't cruyt op de scanse, daer er 7 af soo verbranden.

[25 Mei 1573]

Den 25 na middach is er een vliegende post ingecomen ende in der nacht trocken vele soldaten uyt om te vertegenen sommich volck, die geladen souden comen van de scepen met cruyt; maer niet vele en quam er in, men vocht er te seer om te scepe en te lande. Ende oock met dat die van der stat onder oogen quamen, meynden sy dat het oock vyanden waeren en flauden doen meest, lydende vuel scade.

[27 Mei 1573]

Den 27 Meye aen den avont hebben de vyanden een galge op haer catte gerecht voer de stat, daer sy een deel borgers en soldaten aen gehangen hebben, die den voergaenden nacht met cruyt meynden in de stat te comen en hingen sommige aen de voeten. Waerom de soldaten van der stat soo verstoort waeren en beweecht, dat sy van gelyckx deden voer der vyanden oogen, daer aen hangende meester Lambrecht, meester Quiryn en andere ende een paep en vyf soldaten tot 13 als: en meester Quiryns dochter, de begyn, verdroncken met andere alles sonder concent van raet oft capiteynen, want sy waeren maer verordeelt gegheeselt en gebannen te syn; ende namen noch sommige gevangen; dit siende meester Dirick is tot de vyanden overgeloopen.

[28 Mei 1573]

Den 28 Meye syn der prinschen van Oraengien scepen op het Harlemmer meer geslagen, achterlatende 21 scepen, waeraf de vyanden t' s' avonts triomphe bedreven en scoten. Op den selven dach bestormden de vyanden een scanse op den meerkant, daer sy drymael mannelyck afgeslagen werden, maer siende dat haer van als begonde te gebreken ende van den scepen verlaten waeren, hebben haer overghegeven, behoudende lyf en goedt.

Ende ten lesten Meye deden sy een myne aen de stat springhen, daer er sommighe van der stat doot bleven en 2 capiteynen in peryckel die er uytgedolven werden ⁽³¹⁾.

Voorts nou van oersaken in 't generale.

⁺ Op den eersten dach van der maent van Meye so werdt tot Antwerpen ende van gelycken over al het tracktaet gelesen, dat geaccordeert was tusschen de coniginne van Engelant ende onsen heere de conick van Spaengien, belangende den coophandel die nou sommige jaeren verboden is geweest. Verclarende dat elck nou wederom in syn oude liberteyt ende vryheyt soude treden; maer nou was men beduchtende dat die van Vlissinghen hoe wel sy haer geen vyanden des conicx en verclaerden, nochtans geen passagie den coopvaerders souden en willen geven om het peryckel,

(31) Over de gebeurtenissen te Haarlem Gachard, op. cit., p. 352 en volg. - Mendoça, op. cit., ab. p. 100. - Van Meteren, loc. cit., p. 147 en volg. - Kapitein Olivier is de schilder Antoine Olivier, die o.a. Lodewijk van Nassau behulpzaam was bij de inneming van Bergen. - Zie over hem Dr. P.J. van Herwerden, Het verblijf van Lodewijk van Nassau in Frankrijk, p. 120, Assen, 1932.

+ Tracktaet van den Engelschen van den coophandel, sommige jaeren verboden, werdt gepubliceert.

[p. 251]

dat haer daer duer soude mogen overcomen, want sy syn tegen Antwerpen en tegen alle steden, die met Ducdalbe en 't pausdom aenhouwen. So dat het te considereren was, dat de Engelsche scepen souden moeten arriveren op Ostende, Duynkercken oft ander Vlaemsche steden, welcke men lange secretelyck gedaen heeft met Engelsche goeden. Maer men verstont, dat er ambesaeten uyt Engelant om die passagie te hebben in Zeelant waeren, maer hoewel sy goede vrienden waeren was 't te beduchten, sy de rivire van Antwerpen van waer haer alle gewelt overcompt gesloten sullen houden; den typt sal 't leeren ⁽³²⁾.

(32) A.C., p. 248. - Zie ook Gachard, op. cit., p. 333.

[5 Mei 1573]

Op den 5 Meye is 't so grooten onweder geweest in die stat van Mompelier in Languedock en donder en hagel, dat scier alle huysen bescadicht waeren: noyt was sulcken hagelen so groot gesien, alle de kelderen liepen vol water; een dorp was d'onderste opwaerts geworpen en na een duysternisse sagen sy een teecken in de locht: een naeckt beelt op syn (scostien?) weerelt gecroont, en hoerden een stemme dicwils roepende ‘Vigilate et orate’, dat is, ‘waeckt en bidt’.

[7 Mei 1573]

⁺ Item op den 7 Meye ende te voren is er grooten alerm geweest tot Bergen op Zoom ende op 't landeken van Ter Tolen, mits dien de Guesen daer vuel volcks te lande gestelt hadden, welcke daer geslagen werden en met grooten hoopen in putten gedolven; sy hadden sommige hoeven en huysen verbrant; haer eygen capiteyn wel wetende dat Mondragon, alias Lapooge, peertvolck in Bergen gekregen hadde, hielt se daer ligghen en meynde over te vlieden, maer syn luytenant werdt het gewaer en doerstiet hem ⁽³³⁾.

Deestyt ist capiteyn Worst gestorven, men vermoeyde van vergif en syn sone van een gescut. Ende op den 20 Meye so werden tot Antwerpen⁺ 3 vrouwen en eenen man, wesende van den doope, levendich verbrant, de tongen geveetert, ende den 26, den 28 en den 30 Meye noch 5 vrouwen en 2 mans. Ende den 2 Juny werden er noch 2 vrouwen verbrant; d'eene was seer ryck ende was noch niet in de gemeynte ontfangen dan by de vergaderinge geweest; men seyde, dat het goedt haer om den hals brochte. Onder de manspersonen was een backer, die men hoorde, dat syn geloof was afgegaen omdat hy 8 kinderen hadde, opdat by haer mocht by blyven, gelyck hem beloeft was. De deerlyckheyt was groot die men dagelycx sach ende 't gesciede in meer steden; de Heere wil't versien ⁽³⁴⁾.

⁺ Item in 't eynde deser maent hoorde men onder Zeelant dicwils scieten, want onse orloechsschepen, die in April voerleden na Middelborch gevaren waeren en sommige genomen, ende de reste die onder 't casteel van Rammekens lagen, deden groote neersticheyt om wederom te comen, want de victalie begonde haer te failgieren; maer sy werden te seere gequelt als sy haer ter vaert begonden te stellen.

Ende men hoorde, dat capiteyn Beavois, goevernuer van Middelborch met syn huysvrouwe ende vuel scats uyt Middelborch met vuel peryckels

+ Een deel Guesen by Bergen geslagen doer haer eygen verraders.

(33) Van Meteren, op. cit., p. 166. - Aldaar ook over den dood van den admiraal Ewout Pieterszoon Worst, welke stierf van 9 op 10 Mei 1573. - Gachard, op. cit., p. 357.

+ 13 persoonen meest vrouwen worden levendich verbrant.

(34) A.C., p. 249 en 250. - A.A., dl. XIV, p. 90, ab. n^r 1020.

+ Onse ermeye onlancx na Zeelant gevaren, socht middel om weder herwaerts te comen.
Beavoys uyt Middelborch in de scepen. Den bisschop der stat gestorven.

[p. 252]

in de scepen geraeckt was om mede na Antwerpen te comen en ander middel te soecken om Middelborch te ontsetten, hebbende menheer van Wacken de sorge der stat bevolen; maer de bisschop, welcke een van de 3 principael hoofden was is, so men hoorde, van ongenuchte gestoren, want hy hadde opghegheven dat het tyt was met Vlissingen en Ter Vere te accordeeren, eer alle de gemeynte verhongerde: en werdt daerover met een siflet oft vuyst in 't aensicht geslagen ⁽³⁵⁾.

(35) A.C., p. 250. - De bisschop was sinds 1562 Nicolaas da Castro.