De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

April.

[1 April 1573]

⁺ Op den 1 April also nou die van Haerlem het meyr verloren hadden, so cregen sy met een scuyte buspoeder in de stat over het landt oft ondiepten; alsdoen scoten die van der stat 19 mael; ende op den selven dage sloegen de soldaten de beelden van Sint Jans kercke in stucken, die tot noch toe waeren heel gebleven.

+ Van Haerlem voer dese maent.

[4 April 1573]

Den 4 April hebben die van Haerlem buyten stat (een) opgehangen en een vrou verdroncken. En den 9 April syn omtrent 100 scepen van den prinsche van Oraengien uyt de Kaech na de Fuyck toe gecomen ende die van Haerlem met 12 scepen; maer verloren sommige tegen de Spaengiarden die in den brugge bleven stecken, die sy meynden om te seylen ende diveersche scermutsinge werden te lande gedaen, maer al te vergeefs.

[10 April 1573]

Ende op den 10 April maeckten de vyanden een lange scansche van den Houte tot de Fuycke, also dat er scier niet eenen vogel meer uyt der stat en conde, sonder in haeren handen te vallen. Ende op den 11 dach laghen 't prinschen scepen te Heemstede, meynende die van Haerlem, dat sy daer volck in wouden nemen, so dat die van Haerlem ook aen diveerschen syden uytvielen, maer werden wederom gedreven.

Ende 7 oft 8 van de vyanden liepen moetwillich met 2 vendelen aen d't blockhuys ter wallen op, roepende: ‘victoria, victoria’; maer den eenen vendrager werdt van de wacht gescoten dat hy bleef ligghen. Ende den 14 in der nacht syn er weder dry posten in der stat gecomen, dweersch doer der vyanden legher; ende die van Haerlem hebben desen dach haer vierde galeye te water gesonden, lanck wesende 108 voeten.

[16 April 1573]

Den 16 dach syn 15 edelen met sommige mannen met cruyt geladen in stat gecomen; ende den 19 dach is er eenen waechhals by scoonen

[p. 246]

dage uyt Haerlem na 't prinschen scepen getrocken met eenen verrejager oft cloetstock doer der vyanden leger, ongequets, doergeraeckt, hoewel menigen scuet na hem gescoten werdt.

[19 April 1573]

Den 19 hebben 't prinschen scepen 2 duysent mannen uytgeset om tegen den vyant te scermutsen, maer mits die van der stat niet uyt en vielen en werdt er niet uytgerecht. Ende in der nacht vielen die van der stat uyt en liepen Rustenborch af, brengende 4 gevangenen mede die 's anderdaech gehangen werden. Ende de Spaengiarden uyt de Fuyck met een geleye en sommige te lande meynden Rustenborch weder te crygen den 20 dach en noch daerna, maer moesten elcke reyse wycken. Ende diveersche mynen werden dese maent doen springen van d'een en d'ander syde, maer niet vuel scade en deden.

Ende deestyt werden in Haerlem gouden penningen geslegen, daer d'een syde was de wapen en d'ander haer advys ‘Vincit vim virtus’ ⁽²³⁾.

⁺ Op den eersten April werdt tot Antwerpen een gebodt gedaen, dat so wie conde geleveren een van der guescher capiteynen genoempt, capiteyn Worst 't sy levendich oft doot, die soude hebben 3.000 guldens ⁽²⁴⁾.

⁺ In 't eerste van April lagen die guesen van Zeelandt dicwils en scoten voer het hooft van Bergen om sommige orloechscepen die Ducdalbe daer prepareerde uyt te locken.

Ende deestyt vloden van de orloechscepen Claes de Grave een der principael scippers wech na Duytscelant, omdat de casteleyn hem geslagen hadde in 't leste uytvaren, mits hy de scepen na synen sin wou geregiert hebben. En na die Guesen en dorste hy niet vlieden, mits hy groot vyant der Guesen is geweest en nou sach hy dat de Spaengiarden meesters wouden syn.

⁺ Item omtrent deestyt hebben die Guesen van Bommel omtrent 500 Walen geslagen by 't Hertoghenbosche op de Langstraet ende daer waeren oock eenige ruyters by, die 't som half naeckt ontreden. Ende op⁺ den 13 dach April werden tot Antwerpen, tot Mechelen en in meer ander plaetsen gepubliceert dat alle personen 't sy of sy in dienste van den prinsche van Oraengien waren, te water of te lande, dat sy souden comen in haer steden oft woonplaetsen, sonder ten eenighen tyden daerom gemolesteert te worden; maer so sy binnen dry weken van des conicx vyanden niet af en weken, so sou men alle haere goederen, gronden oft erven confisqueeren; maer geen en sach men wederkeeren. En deden oock wel die hen uyt den strick hielden, want van Bergen in Henegou is er dese maent wel 30 gehangen en onthalst van die, welcke in 't voerleden jaer graef Loduwyck behulpich geweest hadden; ende syn som eens losgelaten geweest, maer nou op den achten April weder gevangen en binnen dry oft vier daghen daerna ombrocht ⁽²⁵⁾.

Item deestyt hoorde men vuel van den peys die de Veneetianen nou

(23) Voor Haarlem, Mendoça, op. cit., ab. p. 93 (aangevoerde verslagen uit de briefwisseling van Filips II). Ook Van Meteren heeft bij Mendoça geput. - Bor, p. 436. - J. van Vloten, Nederlands opstand tegen Spanje, dl. II, p. 87 en volg., Haarlem, 1858.

+ Gelt werdt op capiteyn Worst gestelt.

(24) Niet vermeld in de Gebodboeken, zie A.A., dl. 1, ab. p. 312.

+ Bergen wordt van de Guesen gequelt met scieten.
Claes de Grave, scipper van d' oerloechsscepen vliet wech.

+ Walen geslagen.

+ Alle personen worden ingeroepen die tegen den conick in dienst waeren.

(25) Eveneens niet vermeld. Wel vindt men in de briefwisseling van Alva met den koning uitlatingen in verband met een pardon.

[p. 247]

⁺ gemaeckt hadden met den grooten Torck, hem tevreden gestelt hebbende met een somme penningen, mits condicien hem geen hindernisse te doen 't sy tegen wien hy orloge aengrepe. Hiertoe souden mogelyck die van Venegien niet hebben moeten toe comen, hadde de conick van Spaengien en Vranckeryck haer assistentie gedaen, gelyck de Cristenen wel souden behooren. Maer sy verquisten 't selfte wel dobbel over haer eygen ondersaten, die vuel deerlyck vermoordende alles meest om 't pausdom te believen. Ende boven dese behielt den Torck noch het coninkryck van Cypres, dat hy haer in 't voerleden jaer afgewonnen hadde ⁽²⁶⁾.

+ Peys met den Torck ende de Veneetianen hebbende met desen orloge Cypres verloren.

(26) Den 7 Maart 1573 was een overeenkomst tusschen Venetië en de Turken afgesloten.

[17 April 1573]

⁺ Ende op den 17 dach April voer de ermeye van de orloechscepen nou wederom uyt en dit was nou de derde male, ende waer nou sterck 18 hulcken ende noch 33 ander scepen, wesende daerop omtrent 3.000 mannen, so bootsgesellen, Hoochduytschen, Walen en Nederlanders. Ende de eerste bisschop van Antwerpen, met name Franssoys Sonnius, die sach de scepen afvaren en gaf haer de benedicxtie seggende: ‘Gaedt henen, kinderen, in 't landt van beloeften, dat ouwe is, dat ou Godt ghegeven heeft, dat gy 't winnen sult ende en sult er niet sparen’. Maer 't volck hoopte meest dat Godt sulcke moort niet gehingen en soude. Ende bleven noch sommige dagen tot Lillo ligghen, 2 mylen van der stat, beroovende diveersche doerpen en vuerden 't al scepe en monsterden.

Ende deestyt quam de tydinge, dat die van Vlissinghe voer Middelborch het huys van 't Houborch ingenomen hadden ende op den 19 dach April so ginck men tot Antwerpen en elders processie generale om Godt om victorie te bidden en dat de benaude stat van Middelborch mocht gespyst worden, vermanende oock dat men boven desen op den 22 dach noch een misse van devotien soude doen, soo 't gesciede. Ende den avent te voren en onder de misse quam de tydinge al sterck dat de scepen al victoriueselyck te Middelborch oft onder Rammekens gearriveert waeren, so dat de heeren van blyscappen noch een misse deden singen ende deden de groote clocke luyden. Ende 't casteel noen en avont scoten seer ende de Spaensche en Italiaensche cooplieden maeckten groote blyscap; en vuel menschen waeren droeve om de groote moort, die er bedreven sou worden. Ende een scip met graen was er wederom gecomen, met vuel graens omdat het leck was worden, welck goedt sy in 3 huen deden ende meynden die na te seynden: maer noch en waeren de scepen niet duer soo men op den 23 dach 's morgens hoorde. Doen gaf men uyt, dat het om den peys was dat het casteel gescoten hadde, die gemaeckt was tusschen de coniginne van Engelant en Spaengien, daer den coophandel sommige jaer stil gestaen hadde: anders en was et geenen crych geweest; welck men hoorde dat in Meye gepubliceert sal worden ⁽²⁷⁾.

Ende desen dach meynden sy victorie te vechten; nadat sommige wilden seggen, hadden sy eenige Guesen omgecocht, die haer nochtans niet en voorderden, so dat er ten minsten 2 groote scepen in grondt

+ Hoe men tot Antwerpen de derde reyse op Middelborch dede en de bisschop gaf de benedicxie en verkeerde in maledicxie.

(27) A.C., p. 249. - Over het akkoord met de koningin van Engeland, zie Mendoça, p. 84. - Gachard, op. cit., p. 318, 331, 333. - Aangaande de onderhandelingen, Kervijn, op. cit., t. VI, p. 318 en volg., 675.

[p. 248]

gescoten werden met 25.000 pondt poeders ende 5 groote hulcken werden gevangen tot Vlissingen aenbrocht; een van dien hiet ‘den Oliphant’ en hadde 360 mannen oppe, maer daer quam er maer 40 levende aen. Een scip was er oock verbrant, de reste raeckten onder Rammekens; van daer mochten sy met den halse sommigh graen te voet op Middelborch dragen; van dese 5 scepen werden tot Vlissinge wel 200 mannen gehangen en behielden wel 100 metalen stucken gescuts en vuel ander goedts ⁽²⁸⁾.

(28) Van Meteren, op. cit., p. 165: plaatst deze gebeurtenis verkeerdelijk in Februari. - Zie ook A.C., p. 249.

[24 April 1573]

⁺ Ende op den 24 dach hoorde men de Guesche scepen op 't water triomphe bedryven ontrent Bergen op Zoom om de victorie die sy nou weder hadden tegen de Spaengiarden.

⁺ Ende in 't eynde April begonde men wederom vuel te hooren van Graef Loduwyck van Nassouwe, broedere van Willem van Nassou, prinsche van Oraengien, die ten dienste van Oraengien nou in 't landt van Cleve was ruyteren en knechten aennemende: ende heeft oock soo binnen⁺ ende buyten Luyck 700 mannen in 3 dagen gekregen. Ende van desen trock er 400 subytelyck binnen Bommel by den Bosche, die Ducdalbe dicxwils vuel scade op de passagie deden van syn volck, die op den leger reysden die voer Haerlem lach ⁽²⁹⁾.

Ende deestyt dede Ducdalbe uyt Antwerpen vuel groot gescuts en gebroken gescut na Mechelen doen vuren, om daer bequame artelrye af te doen gieten: en dede oock weder alle dorpen in Brabant en Vlaenderen scryven eyschende van elck dorp eenen wagen met 4 peerden en 2 knechts tot haeren eygen last.

Also dat men sach, dat hy weder eenigen leger was wachtende, om hem met den wagenborch te bescermen. Ende daer werden deestyt oock uyt Antwerpen vuel wagens met ammonitie na Haerlem gevuert.

Item in 't eynde deser maent quam de tydinge, hoe dat tot Delft⁺ in Hollant op den 24 dach eenen troubel was, so dat daer de gemeynte ende canalie alle de beelden ende ciraten uyt alle de kercken en cloosteren gehaelt ende op de merckt openbaer verbrant (werden); maer de treffelycke borgeren noch oock de soldaten en moyden haer niet, maer die van der religie maecken (zich) van sulcx al meester ende de prinsche van Oraengien was in deselve stat ⁽³⁰⁾.

+ Guesen macken triomphe om de victorie.

+ Graef Loduwyck neempt volck in 't lant van Cleve aen ten dienste van den Prinsche van Oraengien.

+ Ducdalbe doet vuel gescuts gieten en bereydt wagens en doet weder ammonitie na Harlem vuren.

(29) Over het verblijf van Lodewijk in Duitschland, Poullet et Piot, op. cit., t. IV, p. 548. - Gachard, loc. cit., p. 340. - Voor de hulp uit Kleef ook p. 354.

+ Alle de beelden der kercken van Delft werden verbrant op de merckt.

(30) A.C., 249. - Gachard, op. cit., dl. II, p. 354.