De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Februarius.

[1 Februari 1573]

⁺ Op den eersten February werdt in Zeelanders van Rammekens weder seer dapper gescoten, want die van Vlissingen en Ter Vere haelden met gewelt noch een groot oerloechschip onder het casteel ende meynden 't selve oock in te nemen, maer die van Middelborch, te weten capiteyn Beavois, die sondt haer 300 walsche soldaten tot assistentie.

⁺ In 't eerste van February was tot Delft in Hollant, daer den prinsche van Oraengien was, een groote beroerte, waerdoer tot Antwerpen 't gerucht liep, dat Oraengien gevangen was, en aen Ducdalbe gelevert sou worden; maer ten lesten hoorde men, dat het al niet was, dan dat de beroerte gecomen was doer den grave van Limmen, die om syn quaet regiment by den prinsche als gevangen was en niet en mocht uyt den hove gaen. En die 't hem wouden beletten dreychde hy, waerom hy half tegen 't prinschen danck vast gevangen en gevuert of slot van Ter Gouwe.

⁺ Also wy voer usantie nou eerstmael allen maenden voeral van den belegghe van Haerlem op het cortste verhalen, so is 't te weten dat, het gene dat se nou niet met huere sledden over het ys en cregen, dat cregen sy nou met scuyten en scepen noch alle dese maent meestal over het mer van Haerlem, een water so genaempt, daer die van Amsterdam vuel neersticheyts om deden om dat te beletten, so noch wat breeder geseet sal worden, ende diveersche dagen gevielen scermutsingen en vuel loose en andere alermen.

+ Gewelt op Rammekens doer die van Vlissingen.

+ Beroerte tot Delft.

+ Haerlem creech nou alle provande te water met scuyten over het mer.

[3 Februari 1573]

⁺ Den 3 dach werdt het geboden dat men 6 pont broots in Haerlem moest leveren voer 2 st. en 1 pont boter voer 2 stuyvers, en ander eetwaere naer advenant.

+ 6 pont broots 2 st. boter 't pont 2 st.

[p. 240]

[4 Februari 1573]

Op den 4 February en oock den 5, den vyandt hebbende seer diep aen de Cruyspoorte ondergraven en poeder daergestelt, so verrasten haer⁺ die van der stat en deden vuel pioniers sterven. Op den 7 dach soo quamen er 105 sledden met coren in over d'ys, maer voorts was 't al met scuyten te doen.

+ Van ondergraven, mineren, voer Haerlem.

[10 Februari 1573]

Op den 10 dach deden die van der stat den vyant weder springen, soo sy van graven ende mineren niet op en hielden.

[9 Februari 1573]

⁺ Op den 9 February so begonden de vyanden voer Haerlem op het bolwercke van de Cruyspoort, dat die van der stat geabandoneert hadden een hoochde oft catte te maken, om van daer bequamelyck de stat met groot gescut te beschadigen. Waerom die van der stat met aller neersticheyt⁺ eenen nieuwen walle binnen begonden als een halfmane ende seer haest voleyndt werdt, daer aen werckende met alle man nacht en dach, vrouwen en mannen, edele en erme, capiteynen en borgemeesteren, niemant uytgesteken.

+ Een catte tegen Haerlem gemaeckt.

+ Eenen nieuwen walle gemaeckt in Haerlem.

[14 Februari 1573]

Den 14 February 40 soldaten brochten in 60 laste corens en ander vitualie en meer daer na.

[17 Februari 1573]

Den 17 dach quamen 28 scuyten in en den vyandt dede een deel van der stat springen, maer 't en bedreef niet vele, waerom al bereet synde te stormen, den storm niet voorsginck.

[18 Februari 1573]

⁺ Den 18 dach die van Haerlem hebbende gemaeckt een groote galeye van 84 voet, die selve toegerust ende in 't Haerlemmer mer gebrocht om de corenscuyten te bewaeren en ten selven dage sonden die van Leyden een scuyte met 2 metalen stucken.

+ Die van Haerlem seynden galeyen in 't Haerlems mer.

[19 Februari 1573]

⁺ Den 19 quamen noch 19 gotelingen en vuel cruyts en loot en deestyt begonden die van Amsterdam aen 't Pennincx veer te dolven en te graven doer den dyck om met galeyen en scuyten die van Haerlem het mer te benemen, maer werdt noch belet.

+ Amsterdam graeft doer den dyck.

[21 Februari 1573]

Den 21 dach syn die van Amsterdam wederom met scuyten en scepen gecomen om hen begonden werck te volbrengen, waertegen de cleyne geleye uytviel en meer ander scuyten, en oock te voet en te peerde uytgevallen, so dat se haer eenen damlooper met den volcke afnamen, die meest doersteken en de reste werden in 't Fuyck gehangen.

[25 Februari 1573]

⁺ Den 25 dach hebben die van Dorderecht aen Haerlem gesonden 2 scoone metalen stucken, d'een scietende 44 pont en d'ander 13 pont ijser en 5 ijseren slangen.

+ Dorderecht seyndt geschut tot Haerlem.

[26 Februari 1573]

⁺ Den 26 de groote galeye van Haerlem, seer vroech uytvarende, is gecomen onder 12 scepen van Amsterdam en subyt overvallen, ende daerna wel 2 uren is de cleyne uytgevaren daer Jacop Thoniss capiteyn af was, en hebben die groote wedergekregen en noch een nieuw corveel van den vyandt, en al het volck doerscoten en doersteken, uytgenomen dry die se te Haerlem inbrochten; en eenige victalie scepen quamen oock⁺ in ende ten lesten daghe deden sy die van Amsterdam noch wederom loopen ⁽¹²⁾.

Item in 't eerste van deser maent begonde men tot Antwerpen vuel

+ Cloecke batalie op 't Haerlems water oft mer.

+ Preparatie om Middelborch te spysen met gewelt.

(12) Voor Haarlem: uitvoerig detail bij Mendoça, op. cit., t. II, ab. p. 57: zoo betreffende het leggen der mijnen, p. 58, het maken van de ‘catte’, p. 59, de hulp van de andere steden, p. 67, de gevechten op het meer, p. 77, enz. - Ook Van Meteren, op. cit., ab. p. 145. - Bor, op. cit., ab. p. 431.

[p. 241]

van der oerloeche scepen en andere te laeyen met alderhande provisie om Middelborch te spysen.

[16 Februari 1573]

⁺ Item op den 16 en 20 dach Februarius werden tot Antwerpen weder 7 wederdoopers so vrouwen en mans levendich verbrant met geveeterde tonghen, benemende den menschen de spraeke om Godt te loven ende vuele werdt er in ander steden oock gevangen waeraf ick niet en scryve ⁽¹³⁾

⁺ Item deestyt syn diveersche soldaten uyt Bommel by den Bosche getrocken die haer met die van Hollant en Seelant houden ende hebben het stedeken van Megen ingenomen en berooft; dies Ducdalbe terstont van diveersche steden, soldaten derwerts scickten, maer mits sy sulcx hoorden syn se met den buet na Bommel getrocken en de stat verlaten.

⁺ Item deestyt de conick Carel de 9 van dien name, hebbende de stat van Rotsielle belegert en alreede sommige scade geleden, is in dese maent selve in persoone wel met 20.000 mannen met alderhande gereetschap van orlogen derwaerts getrocken met den ganschen hofgesin, met synen broeder Herry als goevernuer generael van de ermeye en met mons^r de Gwise, en oock met syn swager, de conick van Naverre ende den jongen prinsche van Conde, die met der herten, geloof ick, den hugenooten niet en conden bestryden; maer mits sy sedert de moort van Parys als gevangen bewaert syn geweest, so moesten sy mede, 't en waere, mits sy beyde jonck synde, verleydt waeren; den tyt sal leeren ⁽¹⁴⁾.

+ 7 Doopers levendich verbrant.

(13) A.C., p. 248. - A.A., dl. XIV, p. 90, n^rs 1008 tot 1015, alwaar verdere verwijzing: blijkbaar werden 8 herdoopers verbrand.

+ Die van Bommel berooven Megen.

+ De conick van Franckeryck treckt met alder macht voer Rotsielle.

(14) Lavisse, op. cit., t. VI, 1, p. 137.

[23 Februari 1573]

⁺ Item op den 23 dach February waeren die van Seelant ontrent Lillo in de rivire wel met 60 oerlochscepen ende soncken oft stopten by Ordam de rivire met 14 gelaeyen quaey scepen, met steenen en scorren gelaeyen, waerin die van Antwerpen seer bedroeft waeren; maer men bevont dat⁺ die rivire niet al gestopt en was, maer hadden in 't midden een open gadt gelaten ende dat, om dat, als de oerloechscepen van Antwerpen die haer prepareerden om haest in zee te comen alsdan niet so gemackelyck en souden connen vlieden, maer met éen t' seffens souden moeten uyt en in varen. Ende dewyle sy daer besich waeren met scepen te sincken quamen eenige scepen van orlogen tot by der stat, waer onder oock de barsie van Brusel was, die onlancx voer stat genomen hadden, ende scoten diveersche scueten in de stat en in de orloechscepen die op stroom som voer de stat lagen, waeraf de bootsgesellen som de vlucht namen in de stat; maer mits de donckerheyt en werden geen aengetast, ende des anderdaechs werden die beter met soldaten bewaert. Ende den 26 dach voeren sy allegader van Antwerpen in als met de victaliescepen om Middelborch te spijsen 50 scepen; de 30 waeren ter orlogen bequaem, waeronder 6 groote hulcken waeren, ende alle de soldaten van Antwerpen werden daer in gedaen; maer en voeren niet voorder dan te Lillo voer den 28 dach, cruypende net een t' seffens doer 't gat van de gestopte rivire, wel versiende nou de dycken tot Saftingen toe met volck en gescut om een wycken op te hebben, mits sy nou so geringe duer 't gat niet en souden connen comen. Oock hoord men dat haer hope uyt was om sonder dapper te moeten vechten tot Middelborch oft Ermuyen te geraecken,

+ Die rivire voer Antwerpen wordt meestendeel doer de Guesen met scepen te sincken gestopt.

+ De scepen van orloge varen weder tot Antwerpen.

[p. 242]

mits eenige in Seelant gevangen waeren, die haer daertoe souden geholpen hebben; en hoe sy varen wordt in d'ander maent geseyt, als wy eerst van den landtcrych van Haerlem sullen gescreven hebben, so wy begost hebben ⁽¹⁵⁾.

(15) A.C., p. 248. - Bor, op. cit., p. 433. - Kervijn, Relations, op. cit., t. VI, p. 671.

[28 Februari 1573]

⁺ Ende op den 28 ende lesten February werden tot Antwerpen noch 2 wederdoopers levendich verbrant als vore gemuylbant, een man en vrouwe ⁽¹⁶⁾.

+ 2 doopers verbrant.

(16) A.C., p. 248. - A.A., dl. XIV, p. 90: het waren Hendrik Hannon en Lijnken Baillaerts.