De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

December 1572.

[1 December 1572]

⁺ In 't eerste van deser maent na de moort van Naerden, den leger van Ducdalbe beleydt doer dom Frederick synen sone, nou wesende in Hollant ende hem wat reposerende in Amsterdam, welcke stat haer tot noch toe aen den conick van Spaengien gehouden hadde, sonder te rebelleren teghen hem, so practiseerde dom Frederick daer hoe hy met liste, verraet oft gewelt aldereerste de stat van Haerlem eerst mochte vermeesteren. Ende mits het selve belegge byeen dry deelen des jaers duerde, is myn voernemen de gelegentheyt van dien op alle maenden eerst te verhalen, also wy daeraf tot Antwerpen tydinge cregen en oock meest so dat daerna in druck quam doer Peeter Sterlincx met aller seer neerstich bescreven ⁽¹²⁸⁾.

⁺ Also doer het sekreet scryven uyt Amsterdam aen eenige van der wet van Haerlem is Dierick de Vriese, oude borgemeester, die de gansche saeken der stat van Haerlem betrout waeren ende Adriaen van Assidelst secretelyck haerderder na Amsterdam getrocken, op den 3 Decembris om haer verraderyen te bestellen. Maer terstont na haer vertrecken werden de scutteryen vergadert doer ander jonckers en heeren, die de borgeren de saken voerleyden, oft sy de genade van dom' Frederick wouden verwachten, mits sy alreede aen den prinsche van Oraengien verbonden waeren. En riepen eendrachtelyck, sy en wilden haer tirannye niet verwachten, maer lyf en goedt voer den prinsche en 't vaderlant wagen, waeraff men terstont besceet na Delft aen den prinsche gescreven heeft, ende ontboden oock eenige hoplieden ende capiteynen met soldaten derwaerts, die daerontrent lagen ⁽¹²⁹⁾.

+ Van beginsel des noots van Haerlem in 't corte bescreven.

(128) Aangaande Haarlem, Poullet et Piot, p. 540 en volgende (met bibliograf. aanduidingen). Mendoça, p. 35, Van Meteren, p. 137, - Bor, p. 420.

+ Verraet haest in 't licht.

(129) Mendoça, p. 36. - Van Meteren, p. 138: bedoeld is pensionaris van Assendelft.

[4 December 1572]

⁺ Ende op den 4 Decembris werden de beelden uyt alle de kercken in Haerlem uytgedaen, maer dat en was 't niet die 't haer letten souden.⁺ Op den 5 dach is Cristoffel van Schagen en Adriaen van Assendelst wederom uyt Amsterdam in Haerlem gecomen, die luttel wisten dat haeren handel al in 't licht was en Dierick de Vriese was noch daer gebleven en dese werden gevangen na Delft gevuert.

+ Beelden uyt der papen kercken die er noch waeren

+ 2 gevangen na Delft gevuert.

[6 December 1572]

⁺ Op den 6 Decembris begonden de Spaengiarden alreede op Sparendam scermutsingen te doen, daer terstont bystant gesonden werdt; ende op den 8 dach werden daer vuel borgers met scippen en spaeyen (gesonden),

+ Sparendam na diveersche scermutsinge bestormt en ingenomen.

[p. 224]

om den dyck door te steken, welck sy niet diep genoech en deden, want de Spengiarden dat by de boeren weder deden stoppen ende maeckten een loopscanse tegen die van Sparendam; ende doer de coude ende vorst hebben sy Sparendam op den 10 in der nacht van allen syden over d'ys beloopen en de soldaten uyt Haerlem ter vlucht gejaecht, daer eerst vuel Spaengiarden bleven, mits sy groot gescut hadden. Ende die van Haerlem dit hoorden en sagen, sonden een vendel borgers en een vendel soldaten uyt, maer quamen te laet; daer bleef Marten Pruys doot, als capiteyn van Sparendam, een cloeck man ⁽¹³⁰⁾.

(130) De onderneming op Sparendam, zie Van Meteren, p. 140, - Mendoça, p. 38. - Bor, p. 422.

[8 December 1572]

Ende op den 8 dach is den heere Sint Alegonde, als comissaris van den prinsche van Oraengien in Haerlem gecomen, met commissie om de wet te veranderen, waertoe hy de borgeren met alle welsprekentheyt verwillichde, hoe 't selfde gedaen werdt niet om de oude wet te versmaden oft te onteeren, maer om de stat beter te versekeren; maer eerlange werden sommige van d'oude wet als gevangenen in haer huysen als suspecte bewaert ⁽¹³¹⁾.

(131) Van Meteren, p. 40. - Bor, p. 422: betreffende de verder aangehaalde gebeurtenissen: zie loc. cit. - Ook Mendoça, ab. pag. 38.

[11 December 1572]

⁺ Ende op den 11 dach Decembris so werdt de stat van Haerlem so wel te voete als te peerde berendt, daer de borgers sommige scermutsen tegen deden; maer so de Spaengiarden terstont eenige toernen in hadden, so en conden de borgers niet vuel uytrechten. En den 12, 13, 14, 15, 16, 17, dese dagen seer mistich wesende, so bescansten de Spaengiarden haer t' hueren wille, en die van der stat maeckten haer oock sterck; de vyanden songen in haer scansen scier aen elcke poorte een spotliet, aldus luydende:

Christus is operstanden,
te Haerlem is onsen buet voerhanden,
dus willen wy vrolyck syn,
mergen sal ons de stat vry en eygen syn.

Maer het coste meer tyts en menigen man.

+ Haerlem wordt berendt.

[18 December 1572]

⁺ Op den 18 dach begonden de Spaengiarden de cruyspoort van Haerlem te bescieten met clooten van 40, 44 et 46 ponden tot 680 scueten, ende de borgers repareerden de gaten met eerde, wolsacken en hout, so sy best conden. Den 19 dach werden stadich noch 675 scueten gescoten, so dat de borgers genoodicht waeren eenen nieuwen wal te beginnen.

+ Haerlem bescoten.

[20 December 1572]

⁺ Ende op den 20 dach na 159 scueten begonden de vyanden het blockhuys te bestormen, mede brengende vuel brughen om over de grachten te leggen, waer onder de borgeren seer dapper met ketenen en roeren scoten, so dat sy moesten wycken. Ende dat hernemende moesten de tweede reyse oock met scanden wycken, latende vuel dooden en gequetste ende vuel wapenen liggen, die die van der stat haelden; ende hierna laghen de vyanden seer stille, niet doende dan graven. Ende dom Frederico was selfs voer de stat gelogeert op 't huys te Cleef, en oock de grave van Bossu, de grave van Evelsteyn en Norcarmes en andere.

+ Haerlem bestormpt.

[p. 225]

[24 December 1572]

⁺ Den 24 dach Decembris is meester Adriaen Assidelst om 't verraet tot Delft gehangen en 't hooft 2 uren lanck op eenen staeck gestelt.

Den 29 December is joncker Seraets met 3 vendelen Waelen van des prinschen van Oraengien wegen in stat gecomen en dicwils vielen die van der stat uyt en brochten eenige om.

Den 24 dach deser maent werden uyt het casteel van Antwerpen 124 tonnen met buspoeder op 36 wagens na den leger gevuert ende die Guesen van Bommel deden de Spaengiarden op de passagie vuel spyts ende hadden er deestyt 40 gevangen, die sy om der stat geeselden en daerna malcanderen deden hangen.

In 't eynde deser maent werdt boven de stat van Parys in der locht een sweert gesien, alrecht of Godt haerder moorderye dreychde, ende ontrent Antwerpen werdt een groote sterre lange dagen gesien, seer claer lichtende boven allen andere sterren.

⁺ Dese maent en de voergaende maent was 't so grooten coude als oyt voor kerssmisse gesien was, so dat er vuele in Ducdalf leger van coude starff, ende 't was groot wonder, dat nou het Scelt niet toe en bleef voer Antwerpen gelyck in 't jaer 1564. Maer 't en wou nou niet gelucken; dan op den 29 dach lach het ontrent een ure toe; vele liepen over, maer doen 't dreef waeren daer noch wel 50 persoonen oppe, die men met scuyten moest afhalen.

+ Verrader van Haerlem tot Delft onthalst.

+ Van den fellen winter.