De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders
(1929-1930)–Godevaert van Haecht–
Auteursrecht onbekendOctober 1572.Ga naar margenoot+ Also dese stat van Mechelen die altyts seer chatolicx oft papist is geweest ende oock geen ander religie openbaer en hebben willen toelaten meer dan eenighe andere steden in Brabant, hoewel sy langhe tyt geen Spaensch gernisoen en hebben willen daer in laten, doer vuel overlasten en scandalen die sy daer in bedreven hebben; ende hebben nou op 't leste, doerdien sy haer stat met haer in woonende en aengenomen borgeren en ander gesworen gulden selve lange bewaert (hebben) teghens Ducdalfs wille, ende hy heeft haer daerover gedreycht; waer uyt doer toedringen van die van der religien daer in wesende, sy des prinschen volck daer hebben in gelaten. Maer siende dat het keeren woude met den prinsche van Oraengien, die men meynde, dat duer de grooter heyrcracht Ducdalbe sou verdreven hebben, so sochten sy alderleye listen 't prinschen volck daer uyt te kryghen, de welcke dit merckende al gepackt en gesackt op den eersten Octobris in der nacht op de merckt quamen. De sommige seyden wel: Wildy ons getrouwe blyven, ons leven is voer ulieden; maer eenige vermoeyden oock dat capiteyn Waerous, overste van 't prinschen volck niet en sochte dan uyt te trecken, oft, hoewel hy een van Mechelen was en voertyden om der religien wille daer uyt geweken, hiertoe van de geestelycke omgecocht was, mitsdien hy oock 2 gevangen bisschoppen liet losse gaen, oock den scoutet Boevekercken die men hoorde dat 2000 gl. voer ransoen geboden hadde. De gemeynte scickten dese 2 bisschoppen aen Ducdalbe om gnade by hem te vinden, waerop dese gesanten huer wel betrouden, dat sy vercryghen souden en haer lyf en goederen behouden, als alle de Guesen ende rebellige souden uyt der stat syn. Die welcke Guesen in der nacht uyt der stat trocken na Diest toe en van daer op Weerdt, daer 't prinschen leger noch lach. Ende scier wel 1000 borgeren met 't prinschen volck trocken mede uyt, die de genade niet en dorsten verwachten, wetende dat de stat den soldaten te voren was ghegeven en dat Ducdalfs ganschen leger derwaerts quam; en namen het gereetste met hem; dit duerde tot den dage toe, dat vuel borgers en oock vuel vrouwen uyt der stat trocken. Ende ontrent 7 uren in den morgenstont trocken de bisschoppen, die gevangen waeren geweest, na Ducdalbe om voer de gemeynte te bidden; dit was vrempt, dat se die niet mede gevuert en hadden om ransoen af te hebben. Ende so haest de Spaengiarden vernamen dat het gernisoen uyt was, so overvielen sy de stat, de mueren en poorten beklimmende; de geestelyckheyt die daer | |
[pagina 218]
| |
niet verstroyt en was, meynden haer met cruysen en vanen in te halen, maer 't en mocht niet helpen, 't werdt al berooft en gestolen. Wandt Spaengiarden, Duytschen en Walen, het trock al in, en niemant en weerde hem; vuel vrouwen en dochteren werden gescoffiert; sommige om sulcx te ontvlieden sprongen uyt vensteren, sommige in 't water; sommige so wel vrouwen als mannen werden tot der doot getormenteert om haer scatten te wysen; de geestelycke, kercken, cluysen, nonnen noch begynen, 't werdt al berooft, in welcke plaetsen vuele meynden haer goedt te salveren. Vuel oude scatten werden gevonden! Vuel gevangen werden tot Antwerpen en in 't casteel gebrocht, die noch boven 't verlies van allen haeren goeden eenich ransoen voer haer lyf beloeft hadden. d' welck de vrinden haer sulcx leenden oft wouden se ombrengen; sommige dochteren brochten sy oock op 't casteel, die se voer haer vrouwen wouden houwen; uyt vuel ander steden was goedt tot Mechelen brocht om daer wel bewaert te syn; de slecste bedden scudden sy de pluymen uyt ende vulden de tycken met lywaet en ander goedt, so dat de pluymen in alle straten seer dicke lagen Ga naar eindnoot(119). | |
[3 Oktober 1572]Ga naar margenoot+ Item op den 3 en 4 dacht Octobris begonden de Spaengiarden den rooff tot Antwerpen en tot Brusel met volle scepen en oock te wagen te coope te brengen en 4 scepen waeren met den rooff gesoncken, mits het oude verlaten scepen waeren; en al werde 't haer geseet, sy en wouden 's niet gelooven; ende een oft 2 scepen, mits de soldaten daer af waren,Ga naar margenoot+ en siende den goeden wint voeren voerby de stat na Zeelant toe. Ander treffelycke hulpen stelen en gaven de scamele beroofde wederom; eenige cochten (d)en besten coop die se conden en soerteerden daermede haer beroofde vrinden; maer vuel roofcoopers liepen oock uyt na Mechelen en cochten van de soldaten heel winckelen uyt en dat waeren meestGa naar margenoot+ Italiaensche, Spaensche en Poortugaloosers cooplieden en borgers mede; eenige vonden silveren ketenen en ander juweelen onder slecht goedt dat se cochten. Ende deestyt werdt tot Antwerpen afgelesen, dat de soldaten die eenige geestelycke goederen hadden oft ornamenten van kercken dat moesten weder geven, so dat sy 's noch vuel weder cregen. Ende achter den 8 dach en mocht er geenen roof meer uyt der stat gevuert worden, maer daer was er nou weynich in dan houtwerck; alle winckelen van ten, coper, lywaet, cremerye en wat men mach verdencken, leer, beesten, 't was er al uytgevuert. De deerlyckheyt coste noch menigen het leven al werdt er geen weere geboden; op den 5 werdt er eenenGa naar margenoot+ Spaengiart gehangen, die 2 gesusters vercracht hadde en eerst den vader doerstack, omdat hy 't woude beletten, kiesende te sterven voer sulcx te sien; de moeder liep doen haer clachte aen den oversten doen en ten gelucke werdt hy op 't feyt bevonden en so moest hy sterven. Op den 4 dach was er noch 2 soldaten om gelycke saeck gedoyt; maer werdt er een gestraft, 100 ontquamen 't sonder gestrafft te worden; maer de Heere almachtich sal se noch straffen Ga naar eindnoot(120). | |
[pagina 219]
| |
[8 Oktober 1572]Op den achsten dach werdt tot Antwerpen geboden, dat de soldaten 't sy Walen en Spaengiarden moesten optrecken, want Ducdalbe trock selve oppe, en niemant en mocht se achter den 9 dach logieren, dies sy haer den roof moesten quytmaken; men hoorde dat sommigen soldaten haeren rooff duysent gulden erffelyck weerdt was. Ga naar margenoot+ Ende alreede hadde Ducdalbe doer vreese vuel steden weder in gekregen; op den 5 dach was Dermonde met accoort overgegheven met een somme van penningen, boven dien; eer 't gelt al getelt was, maeckten haer de soldaten aen 't plonderen dry uren lanck, van welcke sy op den 6 dach sommige scepen met roof tot Antwerpen brochten, maer werden doer eenige overste wederom gedreven; maer sommige soldaten grepen er so vuel uyt als se dragen mochten. 't Prinschen volck die daer in waeren, waeren doer d't lant van Waes na 't Saftingen getrocken, daer sy oversceepten na Zeelant; de Guesen van Oudenarden verlieten oock de stat en trocken na Zeelant. De stat van Diest, Tienen, Loven, Leeuwe, mits 't prinschen volck die al subyt verlaten hadde, hadden de lichte peerden van Ducdalbe die alreede geincorporeert en niet seer berooft; want sy hadden bueten uyt Mechelen, dat een rycke stat was, genoech;Ga naar margenoot+ en noch was de sprake dat Ducdalbe alle de huysen, gronden en erven oock prys wou maken. Ende begonde nou te trecken na Mastricht om den prinsche van Oraengien te volgen, die nou al over Mase wech was, draeyende doer Gelderlant na Hollant. Ende de Spaengiarden beroempdenGa naar margenoot+ haer, mochten sy weder in Hollant comen, dat sy desen somer hebben moeten verlaten, dat sy jonck noch oudt en souden laten leven; cortsGa naar margenoot+ hier na quamen sy in Remunde, d'welck den prinsche met gewelt gewonnen hadde in 't incomen, so dat dit heel desolaet was, ende en vonden daer nauwe menschen in stat Ga naar eindnoot(121). Ga naar margenoot+ Na dat die van Dorderecht (in Hollant, daer nou die van der gereformeerde religie predickten gelyck meest al Hollant doere) gehoort hadden, dat die stat van Mechelen by roove genomen was, de papen en monicken de oorsaeck wytende, omdat men die nadat den prinsche en syn volck daer in was, liet in rusten sitten, so scene 't wilden sy sulcx niet verwachten, die al t' samen leydende uyt haer clooster en uyt der stat. Dit scene dat overal Hollant volgen soude, mits oock de Calvinen anders niet en practiseren dan wraecke te doen, quaet met quaet te vergelden, verre van een cristelycke religie, al hebben sy den scyn; en alle wraecke wil Cristus selver doen; maer dit syn al vruchten der oerlogen. | |
[9 September 1572]Ga naar margenoot+ Tot Antwerpen begonde men op den 9 dach groote preparatie te maken om met der orloechscepen, die er waeren, na Seelant te varen en met meer andere; ende so men uytstroyde hadden de Guesen, die der stat van ter Goes belegert hadden, de stat verlaten, ende begonden uyt alle steden te wycken: also gaf men de soldaten, die vuele niet geern te water en quaemen goeden moet. 't Scene sy en souden niet te doen hebben | |
[pagina 220]
| |
dan de steden te plonderen; maer 't was haer noch ongereet ende d'overste, sy wisten wel beter want op den 10 dach werden tot Antwerpen, 3 groote stucken gescuts in Vlaenderen gedaen en na Saftingen op den dycke gevuert, opdat, als de scepen souden van Antwerpen afvaren en of se moesten wycken, daer eenen rugge souden op hebben. Nochtans was menich borger van Antwerpen bedroeft vreesende, dat er een seer groot verraetscap moest syn om dese subyte scipcrych die aengegrepen werdt; want op den avondt des selfsten 10 dach van October werden alle de acht vendelen Walen die in Antwerpen waeren in scepen bestelt, daer mons. Mondragon colonel af was, met noch sommige soldaten die van Bergen op Zoom en van Lier gecomen waren; somma in als ontrent 2000 mannen en wesende in 40 scepen, daer onder 13 orloechscepen waeren, soo scepen en eenige galeyen en barsie. Ende begonden op den elsten dach 's morgens te varen, waeraf men na den noen als sy ontrent Saftingen waeren gerucht hoorde, want haer eerste ontmoet dat se sagen, te weten de wacht van Zeelant waeren 6 hulcken, en ('t) provande scip met bier verbranden de Guesen, omdat het dese niet nemen en souden, mits het op 't drooghe sadt. Ende sy en dorsten tegen dese hulcken niet in varen, so en werdt desen nacht anders niet uyt gerecht. Maer so die van Zeelant sagen, dat se niet en dorsten aencomen, so quamen sy haer op den 12 dach 's morgens seer vroech op haeren nest besoecken met 7 zeebooten seer dapper scietende; daer achter volchden noch wel 70 ander scepen. Maer als ons Antwerpsche scepen dit saghen namen sy de vlucht na Antwerpen, maer een van de 13 orloechscepen, die van de leste moesten syn om d'ander te bescermen, werdt genomen met volck en gescut; een barsie in 't vluchten quam op 't sandt te versteken; daer moesten de soldaten en scippers doer den modder uytspringen en wirpen 't gescut in 't water en staken daer den brant in, opdat se de Guesen met den hooghen water niet lossen en souden. Haeren amirael werdt oock een stuck van den mast gescoten, so dat sy dien meynden te verliesen. Capiteyn Worst, een aenvuerder der Guescher scepen, daer te voren fame was van uytgestroyt, dat van Ducdalbe was omgecocht, die volchde de scepen tot op een groote myle na by Antwerpen daer hy noch een scip, dat in een kılıe vıoet den brant in scote; de soldaten sprongen uyt maer vuele branden hem. Also waeren sy ten 9 uren weder aen de stat sonder victorie, ende scicten terstont soldaten uyt na Saftingen om dat gescut weder te halen; maer een brack het rat, d'welck de Guesen op den nacht creghen met wat scermutsinge Ga naar eindnoot(122). Ga naar margenoot+ Ende ontrent deestyt te weten, half Octobris, Ducdalbe wesende nou tot Mastricht begonde met synen leeger op te trecken na Gelderlant om den prinsche van Oraengien, die nou tot Zutphen was, om voorts in Hollant te reysen, te vervolgen. Ende deestyt liep er een seer groote fame al de landen doere, dat doer des paus besteck een moorderye inGa naar margenoot+ Duytschelant op handen is geweest om als in een Parysche bruyloft oft vergaderinge van (den) rycxdach alle de cuervorsten om te brenghen. | |
[pagina 221]
| |
Ende de bisschop Sonnius van Antwerpen dorste deestyt oock wel opelyckGa naar margenoot+ predicken, dat het in dese Nederlanden niet eer wel gaen en sal, voer dat er oock een sulcke bruyloft gehouden is, dwelck Godt verhuede. | |
[16 Oktober 1572]In der nacht na den 16 Octobris plonderden de Guesen van ZeelantGa naar margenoot+ de kercke van Outsterweel by Antwerpen. Ende ontrent deestyt, so hebben die van Bommel, die oock onder die van Hollant waeren, tegen Ducdalbe den Holstener vuel spijts gedaen, een deel volcx afgeslagen en wel 40 wagensGa naar margenoot+ afgenomen; desen Holstener was, als voerseyt is, in dienst van Ducdalbe, maer en dede niet dan stelen en roof nemen al de Kempen doer, meer op de vrinden dan op de vyanden, niemant aensiende paep noch koster, en dit alles omdat de conick hem van outs sculdich was; niet eer en wou hy de leger volgen voer en sou eerst voldaen syn. | |
[19 Oktober 1572]Ga naar margenoot+ Op den 19 in den avont trocken de acht vendelen Walen met monsr Mondragon haeren oversten uyt Antwerpen na Bergen op Zoom, van waer sy een saecke voornamen, die noyt gehoort en was, te weten ontrent 2000 mannen. Met den getyde van leechwater trocken wel 3 mylen verre tot voer de middelt doer het water tot op 't landt van Ter Goes, om de Spaengiarden die binnen Ter Goes van de Guesen belegert waeren, ontset te doen. De Guesen, haerlieder compste vernemende, verlieten het landeken, beroovende de dorpen, verbrandende alle muelens en ginghen in haer scepen. Maer hadden sy gebleven, sy hadden se wel geslagen, want sy waeren seer onbequaem om te vechten, hoewel d' water ten leechsten was; maer sy meynden dat er vuel meer gearriveert souden hebben. Eenige verdroncken op den wech en ontrent 200 Walen quamen wederom, die in d' water niet wouden gaen, en daer na werden sy gedwongen noch te volgen. Ende eer het eynde der maent uyt was keerden sy alle weder van daer, want het was erger van te voren; den honger joech se van daer en lieten de Spaengiarden de stat bewaren als vore Ga naar eindnoot(123). | |
[24 Oktober 1572]Ga naar margenoot+ Ende op den 24 dach October so werdt tot Antwerpen als van 't conicx wegen geboden, als dat wie eenige renten oft ander penningen sculdich waeren aen de inwoonderen van der stat van Mechelen, dat men die soude tot Brusel aen 't hof moeten betalen op pene van dobbeı te betalen, welck voor haer groot verdriet was. Ga naar margenoot+ Item deestyt werdt subytelyck de stat van Scoonhoven overvallen en ingenomen van die van Hollant ende werden Ducdalfs soldaten meest vermoort, en de borgeren op ransoen gestelt. Ende hier waren eenige gevluchte uyt Mechelen nederslagen ende waeren nou weder in 't verdriet comen. Vuel volcx dat uyt dese landen in 't landt van Cleve gevlucht was, dede den vorst nou weder vertrecken, insonderheyt de calvinen, mits sy versocht hadden openbare predicatie te willen hebben Ga naar eindnoot(124). |
|