De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 197]

Julius.

[1 Juli 1572]

⁺ In 't eerste van deser maent is tot Gorckum een inquisituer gehanghen ende eerst syn tonge uytgetrocken, met name Delredo een Spaengiarts sone, maer geboren van Antwerpen; desen heeft syn residentie ontrent Vianen gehadt en vuel boeren gepersequeert, om als sy op eenige vierdagen eenich landtwerck deden en niet wel ter missen en quamen; ende nou 't gansch landt rebelleerde hadde hy syn goedt al in tonnen na Antwerpen gepackt, maer de boeren leverden hem; vuel volcx van 't Hertogenbosche⁺ vluchteden oock op Antwerpen ende dat omdat de Guesen haer uyt Hollant daer dicwils ontrent de stat vertoonden ende vuel roovinghen deden.⁺ Desgelycx verthoonden sy haer ontrent Antwerpen, te Lillo, oock noch op den I dach deser maent met 9 oerloechscepen onder welck een groot was, genaempt ‘Den Leeuwe’. Ende mits in Antwerpen soldaten lagen te weten 8 vendelen Walen sonder de Spaengiarden in 't casteele, ende hoorende van des prinschen van Oraengien toecompste met een groote⁺ ermeye, die nou over den Ryn was in 't landt van Gulck, so vreesden vuele haer oock tot Antwerpen haer en haer goederen te betrouwen, maer vloden na Cuelen met haer goeden, ende den prinsche creege grooten toeval van volcke. Ja oock eenige canonicken uyt Gulck trocken hem ten dienste om Ducdalbe te helpen verdryven ⁽⁷⁷⁾.

+ Delredo een inquisituer tot Gorckum gehangen.

+ Vluchtinge tot Antwerpen en ten Bosche.

+ Guesche scepen verthoonen haer ontrent Antwerpen, oock een den grooten Leeuwe genoempt.

+ Prinsche van Oraengien met 8.000 ruyteren en vuel voetvolcx werdt noch voer hem vergadert oock voer Ducdalbe.

(77) Poullet et Piot, op. cit., p. 284: over het optreden der geuzen.

[4 Juli 1572]

⁺ Ende opden 4 July quam de tydinge dat op den 2 dach voer Bergen Henegou een groote scermutsinge gesciedt was, mits graef Loduwycx volck ten 2 plaetsen uyt der stat gevallen was in Ducdalf leger, also dat er ontrent 300 mannen van beyde syden bleven.

⁺ Item deestyt de Spaengiarden hebbende in Antwerpen haer residentie ende siende dat de Guesen dagelycx haer verthoonden te watere ontrent Antwerpen, so visiteerden sy alle de torens en oock de borgershuysen, bevelende vuel yseren geerden en tralien te maken, opdat men met duyster nachten niet en soude connen volck langs achter in laten.

Ende 't gesciede op den 5 dach, 's morgens vroech, niet tegenstaende dat se wacht op 't Scelt hielden, dat de Guesen gecomen waeren met 5 mannen, op 't veer en losten daer een scuyte en quamen na de stat gevaren en braken daer de barsie losse van Brusel, die sy doen met riemen roeyden na haer scepen, die in 't lanck reck lagen ontrent Outsterweel, roeyende verby der Spaengiarden wachtscip, met der duysterheyt.⁺ Oock en dachten sy niet dat er vyanden van achter conden comen, ende doen de barsie by haer volck quam, scoten sy met groote stucken na de stat, dies daer groot getier was van de soldaten, die alerm sloegen met den trommelen ende bestelden des anderdaechs wacht aen de dycken, maer en vernamen doen niet ⁽⁷⁸⁾.

+ Scermutsinge voer Bergen Henegou.

+ De Guesen te weten eenige Zeelanders halen de barsie van Brusel tot Antwerpen voer de stat met der nacht.

+ Alerm daerdoer in de stat onder den soldaten.

(78) A.C., p. 242. - Rob. van Roosbroeck, op. cit., p. 93.

[8 Juli 1572]

⁺ Op den 8 dach Julius so gescieden diveersche oproeren in Antwerpen doer vechteryen; ende eerst doer soldaten die 's morgens gequets inquamen, die met een convoye ontrent Bommel van de Guesen geslagen waer;

+ In Antwerpen noch andere diveersche oproeren doer aengenomen soldaten en ander inconvinienten.

[p. 198]

maer dese stat en wilde d'een noch d'ander inlaten. Oock werden in Antwerpen knechten aengenomen, om in de stat van Brugghe te legghen, die sy meynden, dat se innemen souden liever dan Waelen. Ende seer groote vechterye maeckten dese tegen de Waelen, die in Antwerpen laghen. Ende op den noen so gebuerde 't dat 2 Spaengiarden met haer wapenen op de borse onder den cooplieden wandelden, welck so by Ducdalbe en den goevernuer der stat Frederick Champignie verboden was, waerom den scoutet haer beval te vertrecken, mits hy 't sach. Maer en wilden 't niet laten, dies den scoutet die woude vangen, te helpe nemende de borgeren, ende daer wouden eenige Spaensche cooplieden de Spaengiarden helpen, en sonder dat den goevernuer dat middelde, sou er eenen grooten oploop gebuert hebben. Op den 10 dach werdt oock eenen soldaet doer syn sculdt in de ruye geworpen, waerom oock alle de Walen in wapen liepen ende daer werden 2 borgers gequets tot der doot en eenige... (rand van het papier afgesneden).

⁺ Ende hoewel Ducdalbe geen gernisoen binnen de stat van Mechelen en conde gekryghen, so lieten sy altoos hem toe des conicx van Spaengien artelrye en wat hy van doene hadde daer uythalen om op scepen van orlogen te gebruycken, die hy tot Antwerpen en elders als ter Sluys was toe rustende. Maer die van Amsterdam, hoewel sy so wel als ander steden Ducdalbe den tienden pennick geweygert hebben, so waeren sy nou hem seer toegedaen, doer dien de papen ende de magistraten haer⁺ seer opwirpen: ende namen volck uyt haer eygen stat aen, die sy nieuwelyck den conick van Spaengien en Ducdalbe ende de Roomsche kercke deden sweeren, verdryvende vele persoonen, die desen eedt weygerden. Noch waeren sy rontom besloten, want in alle was 't schier volck van wegen den prinsche van Oraengien; ende deestyt werdt doer den grave van 't Heerenberge de stat van Harderwyck gelegen in Gelderlant aen de Zuerzee van 't prinschen wegen met verrasschinge geweldelyck in genomen⁺ en versloegen en verstroyden Ducdalf soldaten, die er in laghen ende oock eenighe borgeren, die dese wouden helpen, beroovende voorts als sy gewoon waeren alle de kercken en cloosteren en haer huysen. Dit siende de stat van Hattem ende Elborch, ende wesende sonder soldaten van Ducdalbe, gaven haer overe in handen van den prinsche, van Oraengien, die noch in 't landt niet en was. Maer den grave van 't Heerenberch bereyde den wech daer in Gelderlant ende den heer van Limme in Hollant ende vergaderden groote scatten van 't kercken en cloosteren silverwerck, als van kelcken en ciborien ⁽⁷⁹⁾.

⁺ Ende Ducdalbe persequeerde die der Roomscher kercken leedt deden, want op den 9 dach werdt daer tot Brussel eenen tengieter levendich verbrant, die onlancx van Antwerpen derwaerts gevuert werdt, ende syn huysvrouwe was daer onboden om synen verteerden cost te betalen ende brocht eenen vrint mede, meynende den man losse te kryghen; en so bevonden was dat den vrint oock van der Roomscher religien niet

+ Hoewel de Mechelaers Ducdalf volck niet in en wilden, so lieten sy hem amonitie volgen.

+ Hoe die van Amsterdam Ducdalbe eedt swoeren en self volck aennamen.

+ Hoe de stat Harderwyck van de Guesen werdt ingenomen.

(79) Over de troebelen te Antwerpen, A.C., p. 242. - Rob. van Roosbroeck, loc. cit., p. 93; voor den toestand te Mechelen, en elders: Poullet et Piot, op. cit., p. 290, 292, 295. - Elborch is Elburg, in Gelderland, Bor, p. 381.

+ Ducdalbe verbrant noch volck om de religie.

[p. 199]

en was, werdt mede levendich gebrant ende des anderdaechs syn vrouwe oock, maer die werdt geworcht ⁽⁸⁰⁾.

⁺ Dese fame comende voer Loduwyck in Bergen Henegou, dat Ducdalbe noch niet op en hielt van branden om saken der religien, heeft oock eenige gevangen Spaengiarden, die hy in scermutsinghe gecreghen heeft, doen verbranden. Ende in d'eerste van deser maent syn buyten Parys gevonden⁺ in 't coerne vermoort 25 knechtkens kinderen, die met laten gedoyt waeren om het bloet te gebruycken voer eenige groote heeren, die laserye hadden; men vermoeyde op eenige Italiaenen.

⁺ Item deestyt hoorde men dat in Zeelant weder soldaten en amonitie aengecomen waeren, die van 't prinschen wegen in Engelant aengenomen waeren. Ende Ducdalbe hadde secretelyck volck in Scoonhoven in Hollant gecreghen en doen van prinschen volck daer meynden in te trecken en haer de poorten geopent werden, werden sy haest uytgesmeten en by⁺ 300 geslagen. Bovendien beleyde met weinich volcx capiteyn Bossusen Oudewater, daer de Guesen in waeren, maer daer werdt hy so van die van binnen en ander omliggende soldaten oft Guesen der ander steden⁺ afgedreven. Deestyt quamen noch 300 Spaengiarden van Duc de Medina volck over Bergen na Antwerpen en meynden na Brugge te trecken ⁽⁸¹⁾.

⁺ Ende alsoo eenige van Ducdalfs soldaten de Guesen te Scoonhoven bedrogen hebben, als voer verhaelt is, hoewel te beduchten is dat sy in Hollant oft Zeelant qualyck wat sullen connen houden, so hebben sy haer nochtans verstoutet Oudewater met weynich volcx te beleggen doer capiteyn Bossuysen. Maer op den 18 dach Julius hoorde men hoe hy met scande moest van Oudewater wycken doer de Guesen, die uyt allen andere omliggende steden hem daeraf dreven en vuel volcx afsloegen ⁽⁸²⁾.

(80) A.C., p. 243.

+ Loduwyck verbrant Spaengiarden tot Bergen Henegou.

+ 25 kinderen buyten Parys in 't coerne vermoort.

+ Die van Seelant crygen noch volck uyt Engelant.

+ 300 Guesen in geslagen in Scoonhoven.

+ 300 Spaengiarden van Medina in Antwerpen.

(81) Poullet et Piot, op. cit., p. 284, 311. - Mendoça, p. 290.

+ Oudewater werdt doer capiteyn Bossuysen van Ducdalfswegen belegert maer corte verdreven naer Utrecht. toe

(82) Bor, p. 381, geeft een overzicht van de veroveringen door de Geuzen. - Ook Mendoça, op. cit., t. II, p. 22, 23.

[14 Juli 1572]

⁺ Ende op den 14 dach quam de tydinge dat den prinsche van Oraengien nou met alle syn heycracht nou in 't landt van Gelre was, van welcke compste lange gesproken (was), wel verhopende, en oock vuel menschen met hem, dat hy nou Ducdalbe met alle synen aenhanck verdryven soude, mits hy alreede doer syne helpers, den grave van Limmen en andere Engelsche soldaten scier heel Hollant en Zeelant 't hueren wille hadden. Ende soo men hoorde en wouden sy niet langher (ommers alle die met den prinsche in 't landt waeren comen, wel met 8.000 ruyteren sonder⁺ 't voetvolck ende de stercke stat van Venlo opgeheyst hadden) Guesen genoempt worden, maer protestanten oft voerstanders des vaderlandts. Maer voer het lichtste bleven sy onder 't gemeyn volck al Guesen heeten ⁽⁸³⁾.

Ende den grave van Limme ende den grave van 't Heerenberge sloegen alle 't silverwerck van der kercken roof nau achte, so dat het te beduchten is, dat se als se ryck gestolen syn, den crych geen gade en sullen slaen ende Ducdalbe en 't gansche pausdom, dat hem aenhanckt, is seer listich.

+ Prinsche van Oraengien compt met grooter heyrcracht in 't landt van Gelre.

+ Venlo wordt opgheheyscht.

(83) Poullet et Piot, p. 313. - Van Meteren, op. cit., p. 88.

[p. 200]

[17 Juli 1572]

⁺ Ende op den 17 dach hoorde men dat den prinsche van Oraengien de stat van Venlo sterck belegert hadde, maer en wilden haer niet opgeven noch scier geen van alle de steden, dan de stat Gelre, welcke heeren den prinsche tegen reden ende inhaelden en besconcken hem met eenen gouden cop na haer vermogen, maer de borgemeesters hadden te voren al in den leeger geweest. 't Was te verwonderen dat de steden, die ommers geen gernisoen in en hadden, haar nou niet over en gaven, maer sy vreesden al dat Ducdalbe den prinsche noch vermeesteren soude, gelyck in 't jaer 1568, en dat sy dan te meer getirannisseert souden worden ⁽⁸⁴⁾.

⁺ Ende sommige staten van Gelderlant vergaderden te Zutphen, daer den graef van 't Heerenberch van 't prinschen wegen met volck in lach: daer werdt getrackteert hoe men best doen soude en hoe men handelen soude, die haer tegen den prinsche rebellich hielden. Ende overdroegen meest, dat se souden volgen oft doen souden soo de stat van Remunde als wesende de outste stat soude voerdoen, die haer oock niet en woude overgeven. Dies den prinsche van Oraengien daer met aller macht van volck en gescut voerviel ende die stormender handt wonne, welcke tydinge op den 25 dach tot Antwerpen quam; en wat in wapenen vonden werdt niet gespaert, papen en monicken en kercken werden oock som dootgesmeten en meer dan ander borgers geplondert. Doen brachten⁺ die van Venlo haer sluetelen, biddende om lyf en goedt te houden en sonder gernisoen te blyven, welck den prinsche haer weygerde en wilde daer volck in hebben; daerop sy noch na Venlo trocken om haer te beraden, en namen daerna volck van Ducdalfs wegen in, te weten den jongen grave van Megen. Corts daerna nam de prinsche het casteelken van Montfort in, 't is daer by gelegen, daer ontrent 60 Spaengiarden op vermoort waeren ⁽⁸⁵⁾.

⁺ De wyle nou den prinsche van Oraengien met aller macht in 't landt van Gelre was ende Ducdalbe vreesde, dat hy de stat van Bergen in Henegou, daer Loduwyck van Nassou in belegert was van hem, ontset doen soude, so dede Ducdalbe vele listen om graef Loduwyck uyt der stat in handen te cryghen, so dat daer vele scermutsingen gescieden,⁺ insonderheyt op den 10, 15 ende op den 25 dach Julius. Ende in de eerste is oock Siapin Vitellus, een van Ducdalfs prinsipaelen raet, daer gescoten in syn been en tot Brusel seer cranck ingebrocht ende meer andere gequetste te wagen inbrocht, wel tot 7 wagens toe, soo dat men ten eynde deser maent hoorde, dat er wel 17 vendelen tot Bergen ter stat uytstaken, die se in diveersche scermutsingen gecreghen hadden, ende syn oock wel treffelycke capiteynen gevangen. Men seyde van eenen aptdye buyten der stat, waeraf den apt hem rekende maeschap van 't huys van Nassou, ende hem so langhe quelde om syn gast te worden, ende hem soo scandelycken meynden te leveren, maer was 't gewaer worden en brachten veel Spaengiarden daer om lyf en leven. Onder alle so heeft Ducdalbe ten

+ De stat van Gelre haelt den prinsche met eeren in.

(84) Over het voorttrekken van Oranje aan de Maas, Poullet et Piot, p. 330. - Gachard, Corresp. Phil., II, t. II, op. cit., p. 268-269.

+ De stat van Remunde wordt van den prinsche belegert ende stormenderhant gewonnen.

+ Die van Venlo laten den prinsche en nemen van Ducdalfs volck in haer stat.

(85) Betreffende Roermond, Poullet et Piot, p. 330. - Voor Venlo, p. 339. - Groen, op. cit., p. 479.

+ Van veel scermutsingen voer Bergen in Henegou.

+ Siapin Vitellus gequetst.

[p. 201]

lesten daer oock een trompet gesonden om capiteyn tegen capiteyn te lossen, welck hy in 't eerst niet doen en woude ⁽⁸⁶⁾.

⁺ Ontrent den 18 dach deser maent syn sommighe Enghelsche soldaten uyt Zeelant comende in Vlaenderen gevallen ende hebben de stat van Aerdenborch ingenomen, welck een oude onstercke stat was, maer hadden eenige pyniers by haer om die te stercken ende hadden oock eenige peerden by haer. Ende 't geviel dat sy uytliepen na Gendt ende ontmoetten 23 stucken gescuts nieuw gegoten tot Mechelen, die in den dageraet waeren uyt Gendt gereden om na Brugghe te vuren en daer en waeren maer 25 Spaengiarden by, die 't ontliepen weder na Gendt, welcke geerne de borgeren bewillicht hadden 't selfde wederom te vervolgen,⁺ maer en wilden niet. Ducdalbe meynde dit op scepen van orlogen te leggen, die ter Sluys bereyt werden; ende tot Antwerpen waeren oock 4 orloechscepen bereyt, maer doer dese tydinghe werdt van dese 't gescut oock afgedaen en ander gewant. Nochtans op den 18 dach trocken noch 300 Spaengiarden van duc de Medina volck doer Antwerpen, onlancx daer gearriveert synde, na Brugge. Maer op den 20 dach quam de tydinge, dat monsieur de Rues, een Walsch capiteyn, synde persoonelyck in Brugge, ende hebben de natien der Italianen en Spaengiarden daer samen overdragen secretelyck volck in te brengen; en de gemeynte dat gewaer wordende, hebben eenige knechten van Rues dootgesmeten ende de cooplieden haer wapenen afgenomen. Dies terstont die Engelsche van Aerdenborch met 200 mannen daer voerquamen ende sy eysten Brugghe oppe in den naem van den prinsche van Oraengien. Maer die van Brugghe maeckten onder malcanderen een verbont noch d'een noch d'ander in de stat te laten, so dat de Engelsche en ander Guesen weder Brugghe verlieten. Corts daerna ontrent den 25 dach verlieten sy seer subytelyck Aerdenborch nemende allen den roof met haer oock de clocken⁺ uyt den toren om gescut af te gieten en voeren na Zeelant en op 't landt van Ter Goes dat landeken in nemende en benauwende de stat, daer noch eenighe Spaensche en Walsche soldaten inlagen. Want eenigen capiteyn was uyt Engelant in Zeelant gecomen en hielt voer groote dwaescheyt, dat se den vyant so in 't Ter Goes en Middelborch en Ermuyden te midden onder haerlieden lieten liggen; so scene 't, dat se haer landt voeral wouden gaen suyveren ⁽⁸⁷⁾.

⁺ Ende de Spaengiarden in Rotterdam ligghende, ende siende heel Hollant en Seelant haer contrarierde, van vreese oft sy daer ten lesten oock qualycken conden uytgeraecken, hebben 't ontrent den 24 dach verlaten, nemende grooten rooff met hen en scoten in 't uyterste noch eenige borgeren doot en trocken na Utrecht, maer hadden noch menigen aenstoot eer sy daer geraeckten. Ende noch onlancx in dese maent hadden sy 2 vrouwen gehangen, sommige seyden met den voeten om hooge, alleen omdat sy eenige goederen, die haer by de Guesen genomen waeren, wederom geransoent hadden. Ende nou moesten sy de stat verlaten, en

(86) Deze gevechten rond Bergen worden uitvoerig behandeld bij Mendoça, op. cit., t. I, p. 311.

+ Aerdenborch een oudt stedeken in Vlaenderen wordt van de Guesen ingenomen.

+ De stat van Brugge in ancxste, overdraecht d'een noch d'ander in te laten.

+ Het stedeke van Ter Goes wordt van de Guesen tot Zeelant ingenomen en de stadt belegert.

(87) De tocht van Geuzen en Engelschen in Vlaanderen, Poullet et Piot, p. 333, 340. - Gachard, Corresp. Phil. II, t. II, op. cit., p. 270. - Mendoça, op. cit., t. I, p. 292. Bedoeld is hier Jean de Croy, graaf van Roeulx.

+ De Spaengiarden, omtrent 700 sterck verlaten Rotterdam doer hongersnoot ende met vuel peryckels en aenstonts raken sy uyt den lande van Hollant, maer werden alleskens stercker duer papisten, die haer toevielen om wech met haer te geraken.

[p. 202]

eenige onder haerlieden hadden wel willen de stat verbranden, maer werdt noch verbeden; terstont daer na quam de grave van Limmen van de stat van Dort gevaren en nam Rotterdam in ⁽⁸⁸⁾.

(88) Bor, op. cit., p. 396. - Poullet et Piot, op. cit., p. 332.

[18 Juli 1572]

⁺ Ende op den 18 dach quam t' Antwerpen in poste subyte tydinghe goedt voer den Spaengiarden, waerom oock op 't casteel eenige artelrye gelost werdet; d'inhout der brieven was van de groote victorie, die als Ducdalfs sone geslagen hadden alle de Franssoysen, die de hugenoosche prinschen afgesonden hadden na Bergen in Henegou om graef Loduwyck van Nassou, broeder des prinschen van Oraengien, die in deselve stat belegert was ontset te doen, welcke comende tusschen de stat Gilain en Bergen met grooten reegen ende hebbende luttel lancien, syn van den Spaengiarden wel tot 12 oft 1.500 geslagen, ende noch wel 900 oft daerontrent gevangen. Maer de boeren waeren de Spaengiarden seer behulpelyck, hebbende sommige brugghen afgebroken; de gevangenen werden som gevuert na Valecyn ende som na Aet boven Brusel, welck stedeken oock geen gernisoen in en woude hebben gelyck vuel steden, maer met de gevangenen quamen sy in en bleven in ⁽⁸⁹⁾.

+ Hoe seer vuel Franssoysen comende om Loduwyck van Nassou by te staen van den Spaengiarden wel tot 1.500 geslagen en 900 g vangen worden, daer men de boeren vuel scults af gaf van verraden te hebben.

(89) Beschrijving van dit gevecht ab. pag. 318 bij Mendoça: ook p. 324, 326 over de hulp der boeren: de aanvoerder der Fransche hulpbenden, M. de Genlis werd gevangen genomen. Met Aet is Ath bedoeld. (Aat.)

[22 Juli 1572]

⁺ Ende op den 22 dach quamen op 't casteel van Antwerpen wel 20 wagens met bogaetsie en Spaensche vrouwen uyt Hertogenbosche, want de Spaengiarden vreesden oock dat sy, mits dat het de naeste palen van Hollant waeren, ten lesten souden overvallen worden van de Guesen, scickende daerom haeren scat op 't Antwerps casteel, op welck sterckte sy haer betrouden, hoewel de Guesen dagelycx aen den Doel op 2 mylen na by Antwerpen quamen ende niet toe en lieten, dat men moschelen mocht⁺ gaen vangen met der scuyten, roepende dagelycx: ‘Segt de Spaengiarden dat sy ons haer 13 gescilderde oerlochscepen brengen, want wy hebben se van doene’. Ende bonden de scippers handen voeten en lieten se so met der scuyten wederom dryven. Maer op den 27 dach verraste de⁺ Spaensche wachtbarsie eenen scipper met name Jan Block, die uyt syn scepen te Lillo gegaen was om eenen paep te vangen, ende vingen noch meer andere borgeren van Antwerpen, die daer in 't dorp waren comen wandelen. Den scipper wetende dat sy hem ombrengen soude, bekende dat hy wel 30 Spaengiarden met syn handt gedoyt hadde, ende den capiteyn van der barsie, een moran geboren, worchde hem de keele toe tot dat de coorde brack; doen doerstiet hy den strote voorts met eenen poengiart, en alles in presentie van dese borgeren in der nacht binnen den vliedt en worpen hem doen in 't water. Godt wete hoe die borgers te moede waeren, maer quamen losse daerna op den 29. De overste van den casteele ende van der stat, wetende dat de rivire vry was bewandelden aen beyde syden den dyck wel 3 mylen verre om te sien der Guesen compste te beletten; haer naloopers beroofden vuel boeren.

⁺ Ende so de heeren t's avonts weder quamen van haer besichtinghe aen de dycken, bevolen sy de wacht op den toren, dat oft se buyten der stat iet sagen, dat se de clocke souden trecken, maer den goevernuer

+ Spaenigarden uyt den Bosche seicken haer scatten in 't Antwerps casteel.

+ Hoewel die Zeelanders oft Guesen dagelycx in de rivire tot by Antwerpen quamen.

+ Een scipper Jan Block wordt gevangen en vermoort.

+ Ter Goes wordt verlaten om verraet dat onder haer lieden was in Walcheren.

[p. 203]

dede 't weder verbieden. Dit was daerom dat de tydinge was comen dat de Guesen Ter Goes in hadden, maer corts hoorde men contrarie. Maer⁺ deden vuel scade buyten der stat, met rooven en branden, maer verlieten de stat in 't eynde van deser maent, mits vindende groot verraet onder haerlieden, want de Spaensche en Walsche soldaten in de stat Ter Goes liggende en gebreck van poeder hebbende, werden uyt haeren leger versien. Oock was verraet in Walcheren, want capiteyn Beavoys, uyt Middelborch meynde Vlissingen en Ter Vere te cryghen, doer hulp van binnen, hebbende alreede Ter Vere beclommen, maer failgierde. Ende deestyt werdt tot Antwerpen de trommel oock geslagen om scipvolck te cryghen, maer en creghen niet vele, want elck vreesde tegen de Zeeuwen en Hollanders te dienen, want dat waeren de rechte water ratten; oock was er dese maent voetvolck in Antwerpen aengenomen om binnen Brugghe te legghen, maer mits dat die van Brugghe overdragen te hebben geen volck in te nemen in haer stat, so syn die oock verdwenen, meest overgeloopen na Hollant en elders ⁽⁹⁰⁾.

⁺ In 't eynde desr maent vergaderde Ducdalbe ontrent Antwerpen groote menichte van wagenen van alle dorpen uyt Vlaenderen en Brabant ommers over de 2.000, met welcke hy een wagenborch woude slaen, tegen dat de prinsche van Oraengien soude willen over Mase comen, om daer synen leeger in te besluyten, want mits hy alreede Remunde in hadde, begonden sommige van synen ruyteren hen over Mase te laten sien, also dat oock vuel cloosteren liggende buyten Diest en elders begonden te vlieden in de steden en oock haer habyten te veranderen om onbekent over landt te reysen, want de papen oft monicken die in der Guesen soldaten handen vielen, en waeren daer niet ten besten aen, maer quamen som oock om lyff en leven; men seyde vuel van eenen minnenbroder, die de grave van t' Heerenberch te Zutphen in Gelderlant heeft doen quartiren, en syn clooster doen verbranden gelyck meer andere; maer men seyde dat hy met eenich verraet hadde meynen den grave om te brengen ⁽⁹¹⁾.

⁺ Deestyt vergaderden de staten van Hollant tot Dordrecht om soldaten en geldt te fineren voer den prinsche van Oraengien; men hoorde dat daer geraempt was, dat sy geraempt hadden op te brengen 8.000 mannen en die betalen souden, waerom tot Dorderecht vuel gelts geslagen werdt. Ende mits sy deestyt met pracktyck van hoywagens de stat van⁺ Bommel innamen, so quamen sy in de Langstraet en namen daer veel volcx aen om welcker oorsaken Ducdalbe die van Dorderecht op den 7 Augusti riep voer vyanden des conicx met allen haeren aenhanck, verbiedende met haer te handelen oft eenige betalinge te doen. Ende also Ducdalbe noch hebbende syn gernisoen in Ziericsee ende daer oock orlogescepen bereyde, maer soo te water beset waren dat se qualyck victalie creghen, ende den cappiteyn van d'oerloechscepen hebbende tot Brusel by Ducdalbe geweest om ontset te worden, maer so hy sach

+ Tot Antwerpen wordt scipvolck aengenomen.

(90) Poging rond Ter Goes, Mendoça, op. cit., p. 293. - Over het werven van soldaten te Antwerpen, Rob. van Roosbroeck, op. cit., p. 90.

+ Ducdalbe vergadert vuel wagens om hem daer in te besluyten.

(91) Over het aanrukken van Oranje, Poullet et Piot, op. cit., p. 343. - Van Meteren, p. 88 en volgende.

+ Te Dort vergaren de staten van Hollant om gelt en volck voor den prinsche op te brengen.

+ Bommel wordt overrompelt en Ziriczee overgegeven.

[p. 204]

daer geen middelt en was, is met het principael scip en sommich gelt overgevallen en na Vlissinghen gevaren, medenemende allen syn huysgesin; daerna op den 10 Augusti werdt Ziriczee subyt bescoten en de soldaten Walen gaven 't over en trocken sonder wapen uyt op Bergen op Zoom en wel 200 bleven dienen; daer cregen sy 8 orloechscepen die daer bereyt lagen ⁽⁹²⁾.

(92) Over deze bijeenkomst te Derdrecht, Bor; op. cit., f^o 386. Zij had plaats rond 15 Juli 1572. - Zie ook Poullet et Piot, op. cit., p. 321. - Aldaar p. 339, betreffende Bommel! Van Meteren, op. cit., p. 72.