De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders
(1929-1930)–Godevaert van Haecht–
Auteursrecht onbekendJunius.[1 Juni 1572]Ga naar margenoot+ In 't eerste deser maent so scickte Ducdalbe secretelyck soldaten na Bergen Henegou, mits hy meynde met verraet daer in te geraecken ende graef Loduwyck van Nassou met synen volcke die onlancxs de stat ingenomen hadde om te brengen. Daer was een bancket bereydt, daer men hem genoydt hadde, maer het was hem gewaerschouwet, maer evenwel ginck hy ter maeltyt, maer quamp er seer vroech, doende eerst de wachten ende poorten wel besetten. Mits hy ten huyse was, so en sloegen de verraders sulcx wachte, geen achte, maer doen 't tyt was ter maeltyde te sitten, bedanckte hy den weerdt en seyde: ‘Ik hebbe nootelyck wat uyt te doen’. Ende dier tyt quamen ter statspoorten 2 van Ducdalfs capiteynen in, gecleedet in monicx cleederen ende graef Loduwycx volck en was niet georloeft eenige geestelycke hindernisse te doen; maer dese werden gevolcht en in haer logys gevangen en terstont ter statspoorten uytgehanghen met haer monicxcleederen en meer andere soldaten gevangen, die als bedelaers en boeren incomen waeren. Dese meynden der statpoorten in te nemen, ende eenighe souden 't huys ingehouden hebben, daer Loduwyck ten eten sou syn. Ende na desen trocken 500 peerden en sommich voetvolck ter stat uyt en sloeghen Ducdalf soldaten, die met een groote vreese bevangen waeren, toen sy saghen dat haeren aenslach gefailgiert was. Van dese quamen sommige ten 5 dach tot Halle en tot Brussel al gequets in, ende 't gesciede dat de kinderen riepen: ‘Waer blyft den gevangen graef Loduwyck’. Ende dese tydinghe quam eerst den 7 Juny tot Antwerpen ende rechts te voren hadden sommighe Spaensche en Italiaensche cooplieden al willen wedden, dat men eerlange hooren soude, dat Loduwyck soude in Bergen gevangen syn. Corts hierna werden doer graef Loduwyck sommige borgers der stat haer wapen afgenomen, die tot het volbrengen meynden te helpen Ga naar eindnoot(60). Ga naar margenoot+ In 't eerste dese maent verbranden in Gendt 20 huysen doer ongeluck, en eenige soldaten in 't casteele meynden, dat het vyanden in stat waeren en verlieten 't casteele, ende den 5 Junius so verbranden te Borgerhout by Antwerpen 16 wooningen, en den 7 dach verbrande er noch 4 wooningen in 't selve dorp Sinte Willeboorts doer onweder en dondere. Ga naar margenoot+ Ende in 't eerste van deser maent quam den hertoch van Aerschot weder tot Brusel in 't hoff by Ducdalbe, hebbende 't hoff wel een jaer oft meer verlaten om een questie, die hy teghen Ducdalbe hadde; ende heeft | |
[pagina 191]
| |
hem gehouden in Artoys ende elck was nou verwondert, dat hy hem nou in 't hof gaf. | |
[6 Juni 1572]Item op den 6 dach Juny in den avont syn van Antwerpen 23 scepen afgevaren met alderhande creemerye en bier om na Seelant, te Ziericzee en Bergen te varen dewelcke in der nacht aen den Doel van die van VlissingenGa naar margenoot+ en Ter Vere doer capiteyn Worst genomen syn, mits Ducdalbe openbaer orloge tegen haer uytgeroepen hadde. 't Volck setteden sy ten lande uyt, maer eenige Spaengiarden vuerden sy gevanghen met haer, ende daer na op den 8 dach namen sy noch 12 scepen en vischscuyten; somma sy en wouden nouGa naar margenoot+ geen handelinge toe laten om daer doer niet verraden te worden. Ende deestyt is Ducdalfs capiteyn Bossuysen van Amsterdam afgevaren na Zutfphen, dat onlancx hem afgevallen is, ende meynde dat met 26 scepen en vuel volck weder in te cryghen. Maer die van den Briele syn wel met een deel scepen afgevaren en hebben Ducdalfs scepen meestal 't scanden brocht, verbrantGa naar margenoot+ en in grondt gescoten, sodat het Ducdalbe aen alle syden teghen liep. Die van Dermonde hielden Ducdalf Spaengiarden, die onlancx daer uytgetrocken waeren, daer uyt sonder die weder te willen ontfangen. Ga naar eindnoot(61). Ga naar margenoot+ Item deestyt meynden eenighe Franssoysen, wesende oock vrienden van den prinsche van Oraengien de stat van Atrecht met lichte peerden en voetvolck in te nemen, maer het viel haer contrarie. Ende Ducdalbe, siende dat hy aen alle syden vyanden creghe, begonde oock noch ruyteren en knechten aen te nemen in Duytschelant doer graeve van Evelstein ende hertoch Erich van Bruynswyck, waertoe hy den tiende deser maent Juny vuel gelts na Cuelen opscickte. Ende dese hadden byna den prinsche van Oraengien in handen gecreghen, die boven Cuelen syn vergaderinge maket. Ende Ducdalbe dede oock het casteel van Antwerpen met allerhande provisie versien om oft dese stat hem oock eens als vele wilde teghen vallen, het casteel niet gebreck hebben en soude Ga naar eindnoot(62). Ga naar margenoot+ Ende also alle dit jaer doere en oock in 't voergaende jaer de fame geloopen hadde, dat Ducdalbe soude vertrecken na Spaengien ende dat er eenen anderen goevernuer uyt Spaengien comen soude om de landen van des conicx weghen te regieren, so quam nou op den elften dach Junius de tydinghe, hoe syn scepen in Zeelant gearriveert waeren ende synen persoone met eenighe cleyn scepen oft scuyten ter Sluys in Vlaenderen was aengecomen, met name Duc de Medicina oft Medina. Ende sonder den stercken winde syn gansche ermeye soude in handen van die van Zeelant gevallen hebben, ende noch sach hy voer syne ooghen dat er dry oft vier verbrant werden ende eenighe geclampt, die vol volcx waeren; en alle die Spaengiarden werden te Vlissinghen gehanghen en noch 10 oft 12 van syn scepen geraeckten onder 't casteel van Rammekens, dat van Ducdalf wegen bewaert werdt ende daer mochten noch 6 oft 700 Spaengiarden op syn, en die trocken doen op Middelborch. Somma de een werdt hier en d'anderGa naar margenoot+ daer verstroyt en een van syn grootste scepen, daer doch vuel peerden inwaeren verdronk onder Britanien Ga naar eindnoot(63). | |
[pagina 192]
| |
Ende dewyle dese batalie op zee gesciede, so meynde een vlote coopvaerders van Lisseboenen met den selven winde voerby Vlissinge doer te vaeren tot Antwerpen, maer sy scoten so dapper daerna ende siende noch al des conicx wapen uyt der stat steken, so en wisten sy niet wat het te seggen was, oock niet wetende dat Ducdalbe vyantscap geroepen hadde tegen die van Seelant. Dan dat se gesien hadden dat men de ermeye van den Duc de Medina bevochten hadde, so anckerden sy onder de stat, maer daer werden terstont soldaten opgeleydt, makende goedt en scepen verbuert. Ende daer waeren 26 scoonder scepen, waeraf dry scepen, siende dat men de scepen al bemande, hielden haer anckers af, ende hebbende goeden windt, quamen op den 14 dach anckerloos tot Antwerpen aen, daer noch eenige cooplieden in verblyt waeren, maer vuele droeve, want sy waeren groote scatten weerdt; maar 't goudt en silver van Medina was meest aen de Vlaemsche syde met hem gearriveert. Hier sach men de groote scade, die Ducdalbe gedaen (had) met orloech te roepen tegen die van Vlissingen en Ter Vere, die nou alle coopvaerders ter zee beroefden. die uyt Spaengien quamen ende na Antwerpen meynden te comen Ga naar eindnoot(64). | |
[14 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Ende op den 14 dach in Junius so quam de tydinge hoe de grave van 't Heerenberch met eenighe ruyteren en knechten in den naem van den prinsche van Oraengien heeft de stat van Zutphen in GelderlantGa naar margenoot+ ingenomen, sonder eenich gewelt daer oppe te doen, maer de papen kercken en huysen werden wel berooft van alles dat er was en sonderlinge van silver en ander juweelen. Ende doer desen grave van 't Heerenberge werden daeromtrent eenighe nieuwe aengenomen soldaten, die Ducdalbe aengenomen hadde, geslagen, ende die van Dermonde en Gorckum die weygerden van synen volcke in te nemen. | |
[15 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Op den 15 dach Juny so werden tot Rypermonde 15 Franssoysen gehanghen, voorts in den Scelde geworpen, dat meest edelen en edel kinderen waeren, ende waeren onlancx tot Bins gevangen, daer er noch 3 gehangen was en 2 gevangen ende meynden gelyckelyck in Bergen Henegou in dienste van graef Loduwyck te comen: ende eenen boer leverde haer in handen der Spaengiarden tot Byns. 't Scene dat het tot grooten leetwesen was van den conick van Vrankeryck maer hadde Ducdalbe niet geweten, dat hy niet misdoen en mochte, mits dat sy van der religiën waeren, die men daer Hugenoosen noempden, hy, en soudts niet hebben derven doen, want sy noch in geenen dienst en waeren, ende oock mach den vrempdelinck dienen die 't hem belieft en met ransoen gelost worden; so scyne 't dat Ducdalbe geen coningen en ontsiet maer syns som al eens. | |
[16 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Item op den 16 dach Juny werdt Duc de Medicina, die men hoorde dat gecomen was om de landen te regieren tot Brugghe feestelyck ingehaelt ende den 17 dach werde hy tot Gendt feestelyk onthaelt, en den 18 dach tot Aelst, daer hem den hertoch van Aerschot met een vendel Spaengiarden tegen quam om hem tot Brusel te geleyden, want hy was sonder | |
[pagina 193]
| |
volck, mits syn volck onder Zeelant gebleven en verstroyt was. Men hoorde dat hy so verwondert was, dat hy sach, dat de steden noch so vuel eeren hem aendeden, ende dat sy noch de catholycke kercken so verciert hadden, mits Ducdalbe so vuel quaets van 't volck van desen lande seyde, wel vermoeyende dat Ducdalbe doer syn vreetheyt de steden en den volcke oorsaecke gaf om teghen den coninck te rebelleeren oft ommers tegen 't pausdom; want sy en cosen geenen anderen heer. Dan hielden de steden in voer den prinsche van Oraengien om haer te bescermen tegen de Spaensche inquisitie ende wreetheyt der Spaengiarden Ga naar eindnoot(65). Ga naar margenoot+ Ende deestyt begonde Ducdalbe wat te vleyen met die van Mechelen, haer bedanckende dat sy haer stat sus lange en so wel bewaert hadden, begeerende dat sy haer te rusten souden geven, ende die aengenomen borgeren, die sy in de stat aengenomen hadden, begeerde hy in dienste teGa naar margenoot+ houden en in synen leeger, die hy beroepen hadde deestyt voer Bergen Henegou. Ende de papen wouden sulcx op den predickstoel 't gemeynte oock raden, opdat sy niet in de gramscap en souden comen van den conick, maer sy antwoerden, sy souden de stat sowel als de Spaengiarden voer den conick bewaeren; ende als dit niet hulpen en mochte, so meynde men die van Mechelen met Duc de Medicina te becouten, dat die daer sou comen ligghen met weynich van synen volcke. Maer sy seyden: ‘Laet Ducdalbe eerst met syn Spaengiarden uyt den lande syn en dan sullen wy ons beraden’ Ga naar eindnoot(66). Ga naar margenoot+ Ende deestyt werden oock te Vlissingen sommige edelen van Duc de Medina gehanghen en sommige van Ducdalf volck mede, ende de wapen van Ducdalbe hingen sy te midden van henlieden. Ga naar margenoot+ Ende op den 16 dach Junius so moesten subytelyck 10 vendelen Spaengiarden die nou dry weken in Antwerpen gelegen hadden optrecken naer Brusel om voorts na Bergen Henegou in den leeger te trecken ende waeren heel tornich om quade betalinge en dat se voer den vyant moesten. Maer daer waeren noch 5 vendelen Walen in der stat en daer quamp er dien dach noch 3 vendelen Walen toe ende de Spaengiarden meynden doer Dermonde te trecken, maer weygerden 't hen. Ende deestyt namen die van Dordtdrecht 300 soldaten uyt den Briel in van weghen den prinsche van Oraengien; dese stat heeft haer langhe gehouden gelyck Mechelen, Dermonde en ander, maer nou en waeren de omliggende steden niet tevreden; sy en moesten soldaten innemen omdat Ducdalbe daer geen verraet en dede en met dese ander mochte dwinghen.Ga naar margenoot+ Ende deestyt werdt de stat van Deventer berent van weghen den prinsche van Oraengien, mits daer seer vuel papisten woonden en niet sonder gernisoen betrout en werden, gelyck Campen, Swol en eenige ander. Gouwe nam oock 't prinschen volck in dese maent in Ga naar eindnoot(67). Ga naar margenoot+ Ende deestyt werden tot Antwerpen 2 benden ruyteren voer Ducdalbe aengenomen ende overal vuel voetvolcx; dese ruyteren werden gecleedt met stamette roy rocken, geboort met gouden passemente; de sprake | |
[pagina 194]
| |
was, dat se de natie der Italianen souden betalen, maer ten lesten hoorde men dat de papen en cloosteren dien laste souden dragen en elcke bende sou ontrent hondert mannen syn. | |
[18 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Item den 18, 19 en 20 Junius was 't alle dage ontrent den avont groot onweder van donder en hagel, waermede te Rypermonde 50 huysen omsloegen, d'welck vuel seyden dat een Godts wrake was over de 15 Franssoysen daer onlancx gehangen; tot Aelst leden oock vuel kercken en torens wat scade; vuele hagelsteenen werden geraept als eieren groot, men sprack van eenen ontrent Cortryck van 7 ponden swaer, maer ontrent Antwerpen vrosen eenige op coele plaetsen samen als groote steenen. Ga naar margenoot+ In dese maent was er groote spraecke van vuel Franssoysen, die in Vranckeryck werden vergadert tot dienst van den prinsche van Oraengien ende om graef Loduwyck die Bergen in Henegou in hadde ende van Ducdalbe belegert was, ontset te doen; maer in 't eynde deser maent liep een fame, dat den amirael en ander prinschen van de Hugenooten van den conick gevangen waeren, omdat se teghen Ducdalbe den prinsche van Oraengien wouden volck toeseynden; men hoorde haest contrarie, maer merceerden vast al na de frontiren; maer was een voerbode van 't groot verraet, welck eenige, die 't wisten, wel gewilt hadden dat het terstont gesciet hadde Ga naar eindnoot(68). | |
[22 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Item op den 22 dach Junius so trock Ducdalfs sone Dom Frederick met Siapin Vitellus en capiteyn Norcarm na den leger voer Bergen in Henegou ende op den 23 dach quamen 5 wagenen Spaengiarden wesende het keukenvolck van Duc de Medina in Antwerpen, wesende van Middelborch 't scepe gecomen op Bergen op Zoom om na Brusel te trecken by haeren heere, ende waeren de reste, ontrent 800, ter Muyden bleven voer de welcke men tot Antwerpen so vuel paer cousen maeckte, mits sy naeckt en ongecleedet waeren. Ga naar margenoot+ Ende op den 15 dach Junius so werde 't tot Antwerpen en elders openbaer oerloghe geroepen teghen die van Bergen Henegou ende teghen alle die dese stat favoriseren oft eenige bystant doen. Ende voorts quam de tydinge hoedat graef Loduwycx volck dapper uyt der stat gevallen was, ende hadden eenige Spaengiarden geslaghen en vuele gequets, die som tot Brusel en tot Halle ingebrocht waeren. Ende daer werden opgeroepen alle leenheeren om den conick dienst te doen naer out heercomen binnenGa naar margenoot+ den tyt van 14 daghen, maer sy en liepen niet seer, want sy in vuel jaeren niet vuel oft niet van haer leengoeden ontfangen en hadden. Ende daer werdt oock geroepen eenen vryen legher te weten, tolvry en ander lasten alle die den leeger souden provisie aenbrengen; ende Ducdalbe werdt in dese publicatie verclaert als capiteyn generael van de ermeye ende Duc de Medina als goevernuer van den lande, also dat het scene dat Ducdalbe soude den begonden crych volvuren, anders en socht Duc de Medina | |
[pagina 195]
| |
Ga naar margenoot+ de landen om die te regeeren niet te aenveerden, al was hy daerom gecomen Ga naar eindnoot(69). Ga naar margenoot+ Ende deestyt heeft haer de stat van Leyden, Gorckum en 't casteel van Louvesteyn overghegeven aen den prinsche van Oraengien, also dat men nou een stedeken van Hollant en wiste, 't en was tegen Ducdalbe, dan Amsterdam Ga naar eindnoot(70). Ga naar margenoot+ Ende deestyt was er doer Ducdalbe eenich verraet besteken binnen Vlissingen doer eenige capiteynen der soldaten, die hy omgecocht hadde met vuel gelts, also den capiteyn ende goevernuer van Middelborch met name Beavoys was uytgecomen met omtrent 1.000 soldaten en sommige willige borgeren, ende gelieten haer oft sy 't Souborch, gelegen tusschen Middelborch en Vlissingen, wilden overvallen. Des uyt Vlissingen ter stont 400 Engelsche werden uytgesonden om die ontset te doen, daer men tersont een foute sach van poeder. Ende voorts en socht den capiteyn niet te vechten, so moesten dese oock na Vlissingen wycken; die vyanden volchden even dapper, niet scroemende voer 't gescut van der stat, welck men hoorde, oock niet en treffte, ende meynden so ter stat in te vallen, mits eenige vrinden daer in hebbende. Maer werden van der statswegen gevangelyck gestelt; ende Beavoys siende, dat het besteck niet ter perfectien conde gebrocht worden, trock weder na Middelborch verbrandende Westcappel en eenige ander dorpen. Ende terstont hierna staken die van Vlissingen sommige dycken dore en verdroncken vuel landts, bedurven menigen huysman ende dat om dat die van Middelborch niet meer en souden connen comen op Vlissingen, dan langhs de dycken. En vuel kelders in Middelborch quamen daer doer vuel waters; maer corts lieten sy 't weder drooge af en stopten de dycken, gravende alleen omtrent Vlissingen groote grachten Ga naar eindnoot(71). | |
[26 Juni 1572]Ga naar margenoot+ Op den 26 dach Junius begost men tot Antwerpen van de Croonenborch poorte tot aen 't casteel een nieuw walle te maken al waer de stat lange open gelegen heeft, niet hoedende voer eenen watercrych; aen d'ander eynde in de Nieustat werdt een toren genoempt den steenen craen de cappe afgebroken en met eerde gevult, ende in den hoeck werdt noch een stuc walle gemaeckt om gescut op te setten, want de guesescepen haer altemet naby vertoonden. Dien hoeck walle noempden 't volck eerst Vlissingen en den toren herwaerts Rammekens, maer corts daerna werdt dien hoeck walle Cattenberch genaempt, soo 't bleef heeten Ga naar eindnoot(72). Ga naar margenoot+ In dese maent van Junius was er eenen ambesaet van de coniginne van Engelant gesonden by den conicke van Vranckeryck, die nou tot Bleys was, welcken seer feestelyck ontfangen was van den conick Carel de 9 van dien name. Men hoorde, dat het begeeren was, dat hy sou willen toelaten, dat die prinschen van der religien mochten den prinsche van Oraengien en ander verdreven heeren bystant doen, gelyck sy dagelycx vuel volcx in Zeelant sondt, welck men verstont dat hy willich beloefde, al was 't met valscher herten oft doer quaden naraet der moeder Ga naar eindnoot(73). | |
[pagina 196]
| |
Ga naar margenoot+ Ende also nou geheel Hollandt den prinsche van Oraengien doer den grave van Limmen, die den aenvanck eerst gedaen hadde, was toegevallen, al en was hy noch met syn ermeye noch niet in 't landt, so hebben de overgevallen steden haer elck versiende tegen Ducdalbe, met ontrent 50 oerloechsscepen en galeyen haer vertoont op de Suerzee voer Amsterdam, de stat op eyschende van des prinschen weghen. Maer daer en rees geenen cleynen twiste binnen, want vuele hadden 't wel gewilt, ende hadden Ducdalbe oock menighe weygeringhe van den tienden pennick gedaen; maer namen uytstel tot dat den prinsche in 't landt soude syn; tusschen dien cregen sy brieven van Ducdalbe en bleven hem getrouwe, haer belovende wel ontset te doen, al lagen sy midden onder haer vyanden Ga naar eindnoot(74). Ga naar margenoot+ Ende Ducdalbe scickte diveersche brieven over alle steden, belovende van den tienden pennick 't geenen dagen meer te vermanen, nou by sach dat hy heel Hollant en Zeelant verloren hadde op elcx een stat na te weten Middelborch en Amsterdam. Ga naar margenoot+ Ende meynde deestyt Zutphen met bedroch weder in te crygen om open passagie op Hollant te hebben, seyndende daer een capiteyn met een heel vendel soldaten, uytgevende dat se den prinsche sonder soudye wouden dienen, maer meynden de stat in brant te stellen, en hadden eenige putten gefenynicht en werden meest ombrocht. Ga naar margenoot+ In 't eynde deser maent syn omtrent 300 soldaten uyt Zeelant, die men Guesen noempde gecomen in 't dorpe van Eekeloo in Vlaenderen, daer sy de kercke beroofden van 't silverwerck en namen den paepe, den meyer en den baeliu gevangen me na haer scepen, doer welcke wel 300 menschen uyt dien dorpe verdreven waeren, omdat se 't pausdom niet en wilden obedieren. Ende bovendien vonden dese Guesen noch eenen wagen op de bane met 4 Spaengiarden, die omtrent 6.000 pont Vlaemsch versch gemunts gelts hadden in tonnekens by haer, dat sy van Brussel brochten, met welcken buet sy oock 't scepe liepen Ga naar eindnoot(75). Ga naar margenoot+ Dit waeren de heeren die den prinsche van Oraengien waeren ten dienste met den noembre van de gemonsterde ruyteren ende knechten op den 12 in Julio, die men wel can concidereren wel wat meer gemonstert worden, dan daer dagelycx bevonden worden. In den eersten den hertoch van Pomeren 2.500 peerden en 1.600 voetvolcx; den hertoch van Mechelenborch 2.500 peerden en 2.500 voetvolcx; den heere van Tisselborch 1.200 peerden en 1.500 voetvolcx; eenen van den huyse van Mansvelt 6 vendelen knechten, de prinsche Casimirus 2.000 peerden en 5.000 voetvolcx; de grave van 't Heerneberghe 3.000 peerden en 4.000 voetvolcx, den prinsche over de 7.000 mannen so ruyteren en knechten, daer de heere van Mandersloo overste lieutenant af was, wesende de faute van de ermeye, mits hy in dienst des conicx van Vranckeryck was, so na breeder geseyt was? Ga naar eindnoot(76) |
|