De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Majus 1572.

[1 Mei 1572]

⁺ In 't eerste van dese maent hoorde men dat in Vlissinghen noch wederom versche soldaten aengecomen waeren, so uyt Vranckeryck oft Engelant, wandt mits sy scerpe wacht hielden op vuel scepen ter zee en so vuel volckx behoefden.

⁺ Ende Ducdalbe hadde een scip doen laden te Mechelen met vuel amonitie ende daerop houdt getast, en meynde daermede te Rotterdam geraeckt te hebben tot behoef van synen volcke; maer so sy alle scepen neerstich dorchsochten oft oock bespiet mocht wesen ende bevonden dat dit geen coopmans goedt en was, so werde 't te Vlissingen aengebrocht. Ende also de borgeren van Ter Vere met haer magistraten overdragen hadden noch van d'een noch van d'ander volck in te laten, ende daerenboven bevonden hadden, dat eenen heere brieven gescreven hadde, dat de Spaengiarden comen souden en dat de borgemeester oock heymelyck⁺ meynde buspoeder na Middelborch te senden, so hebben sy dese gevangen genomen, ende aen die van Vlissingen om volck gesonden, die haer terstont 300 soldaten sonden. Met gelycken verraet hadde Ducdalbe⁺ dalbe oock meynen 150 mannen op 't kasteel van Rammekens te crygen. maer 't scip was oock in handen gevallen en werden in zee geworpen ⁽⁴³⁾.

+ Hoe die van Vlissingen een scip met amonitie cregen dat op Rotterdam meynde te varen.

+ Van verraet van die van Ter Vere en hoe sy aen die van Vlissingen om volck sonden.

+ Hoe Ducdalbe doer hulp der heeren, Spaengiarden in Ter Goes crege.

+ En hoe die borgers vuel uytvloden.

(43) Den vierden Mei hadden de burgers van Vere de poorten voor de Geusche benden opengesteld. - Gachard, op. cit., p. 253.

[3 Mei 1572]

Maer op den 3 dach Meye 't s' avonts quam tot Antwerpen een heel scip vol vrouwen en kinderen gevlucht uyt het stedeken van Ter Goes, daer seer subytelyck 300 Spaengiarden waeren ingecomen doer wille van de heeren, hoewel sy haer gemeynte beloeft hadden van geender syden volck in te laten. Maer geen mannevolck en lieten sy uytvluchten, maer by 200 borgers namen de vlucht na Vlissingen so haest als sy de Spaengiarden sagen arriveren, verlatende haer woonstat. 't Was deerlyck ende Ducdalbe liet syn soldaten so vuel moetwils bedryven, dat het onverdragelyck is.

[4 Mei 1572]

⁺ Ende op den vierden Meye met der nacht beval men de scepen en de scippers van Antwerpen niet uyt haer scepen te gaen op lyf en goedt; ende die haer scepen onbequaem waeren ter orlogen, wilden sy doen dienen op de scepen, daer de scippers afgevlucht waeren; de bootsgesellen

+ Hoe men de scippers tot Antwerpen haer scepen nam en haer dwong te dienen ende sciptimmerlieden sochten, want om orloegscepen uyt Enckhuysen te cryghen was de hope uyt.

[p. 183]

verliepen oock daer sy conden; sy sochten oock al sciptimmerlieden om vuel scepen boven plat te maken en gescut op te stellen, want op Amsterdam was cleyn hope orloechscepen te cryghen ende Enckhuysen was geheel tegen Ducdalbe gerebelleert. 't Soude tot Antwerpen oock lichtelyck gebueren, maer 't was met den casteele gedwongen, welck de Spaengiarden oock nou van als provideerden, opdat, oft de stat oock haer wou afvallen, dat haer lichtelyck niet en sou iet gebreken ⁽⁴⁴⁾.

Want vele hoorde men nou van vuel gereescap van orloghe en ruyteren en knechten die den prinsche van Oraengien in Duytschelant vergaderde om Ducdalbe te lande te besoecken, latende dese boeckxens oft plackaten openbaer uytgaen, ende dieselve seynden en saeyen scier over alle de Nederlanden in vuele steden ⁽⁴⁵⁾.

(44) Betreffende de moeilijkheden om de vloot te Antwerpen op te tuigen zie, A.R., Pap. Et. et de l'Aud., reg. 273, f^o 217, brief van gouverneur Champagney aan Alva, 7 Mei 1572. - Poullet et Piot, op. cit., p. 219. - Voor Enkhuizen, Gachard, op. cit., p. 254.

(45) Niet vermeld bij Van der Wulp, Catalogus...,op. cit. Zie evenwel Bor, p. 375.

Copye uyt den druck in 't corte.

Wy, Wilhelm van Nassouwen, by der gratien Godts, prinsche van Oraengien, heere van Breda, Diest, Grimbergen, borchgraef van Antwerpen,⁺ stathouder generael van 't conicx wegen over Hollant, Zeelant, Vrieslandt en Utrecht, wensche 't allen heeren staten, ridderen, edelen en capiteynen, droschaten, scouteden, amptmannen, borgemeesteren ende allen anderen der borgeren ende ingesetene salicheyt, vryheyt en verlossinge uyt der wreeder uytlandischer bloetdorstiger verdruckers.

Ons is van hertsen leet dat de overwreede gewelden, lasten, scattingen, fortsen, doodingen, verdragingen, confiscatien over ulieden en vrouwen en dochteren so ongenadelycken alreede so lange jaeren geduert heeft onder den name en sonder des conicx wete tegen synen eedt ende des landts privilegien, ten opruyden van den cardinael Granvelle om het concilie van Trenten ter executien te stellen met der inquisitien van Spaengien, gelyck genoech kennelycken is.

Het is oock alle de weerelt kennelyck met wat moyte wy over vier jaeren gearbeyt hebben tot dienst des conicx en voldoeningen onsen eedts om ulieden allen weder te brengen met den lieven vaderlande tot de oude vryheyt, voerspoet en ryckdom en te verlossen van den verdruckers ende tirannen en onder de gehoorsaemheyt des conicx te genieten de vryheyt der concientien waeraf wy ulieden doer Godts genaden souden geholpen hebben overlange, indien gylieden duer ongescickte vreese niet so versuymich en haddet geweest. Verhopende dat gylieden nu ulieden bedt daer in sult quyten tot uwer eygen welvaert en verlossinge bysonder nu gylieden siet de groote bequaemheyt ende menige middelen, die wy soecken om den vyant des vaderlants te water en te lande te bescadighen, ende dat vuele steden en havenen alreede ulieden den wech wysen en alreede haer hebben overghegheven in onse handen onder de gehoorsaemheyt des conicx, die gy nu alle gader behoordt te volgen, so gy niet eeuwelyck in slavernye begeert te blyven met allen u nacomers.

+ Van een plackaet dat den prinsche van Oraengien liet saeyen in vuel steden, dat hy Ducdalbe te lande woude comen besoecken.

[p. 184]

Verhopende dat gy niet die scoone middelen versuymen en sult, dat van Godt compt, dat wy met syn hulpe alreede so vuel stroomen en steden beset hebben en den vyant qualyck ievers henen can ende hem onversien vindt, sonderlinghe in d' scipcrych.

Ende indien, dat Godt verhoede, nou niet en gesciet, ende gy niet ons, u selven niet en helpet en u dan scade overcompt, willen des onsculdich syn en gehouden werden. Aldus gegeven tot Dillenborch, den 14 April 1572.

Onderteekent: Wilhelm van Nassou.

⁺ Ende also Ducdalbe nou cleyn hope hadde uyt Hollant eenighe orloechscepen te cryghen, want sy scier allen teghen hem rebelleerden uytgesteken Amsterdam; maer Enckhuysen verclaerden hen vrienden van den prinschen van Oraengien, die conden de Amsterdamsche scepen wel in 't cot houden. So dede hy alle neersticheyt om tot Antwerpen scepen te bereyden ende men vuerde in 't eerste deser maent vuel scepen⁺ met provande na Bergen op Zoom ende daer trocken vuelderhande soldaten derwaerts ende oock Ducdalfs sone Dom Fredericus selve met vuel ruyteren en dat om de stat van Middelborch te ontsetten, want daer was noot ende alreede hadden sy dry scepen verbrant en in den grondt gescoten, die na Middelborch meynden te varen met soldaten synde noch nou uyt den gesichte van Bergen ende tot Antwerpen werden in besloten plaetsen vrempde instrumenten van orlogen ten dienste van Ducdalbe bereydt ⁽⁴⁶⁾.

+ Gereetscap van orloechsscepen wordt tot Antwerpen begost.

+ Ducdalf sone met vuel soldaten te voet en te lande na Bergen op Zoom, om na Middelborch te varen.

(46) Alva's zoon Don Fadrique en de heer van Noircarmes zouden de bevrijding van Middelburg, nu door vijanden omringd, leiden, Gachard, op. cit., p. 256. - Over de voorbereiding van dezen tocht, menig detail bij Bernardino de Mendoça, op. cit., p. 269.

[7 Mei 1572]

Ende op den 7 Meydach voeren 26 scepen met ontrent 2.000 soldaten meest Walen van Bergen na Middelborch ende arriveerden in der nacht⁺ aen Walcheren aen een onbequame havene genoempt 't Vroukens polder, die haer eenige gewesen hadden en sceepten daer het volck en provisie uyt en trocken so te voete op Middelborch. Hier voere en hadden haer⁺ de guesche wachtscepen niet gehoeydt, doch quamen sy noch intyts om sommige ydel scepen te nemen en in brant te steken. Oock en waeren er over duysent mannen niet in Middelborch comen, die reste som verdroncken en met scuyten vloden; somma van dese 26 scepen en quaem er maer 7 tot Bergen wederom.

⁺ Ende so de boeren van Walcheren vernamen dat de Spaengiarden en de Walen te lande gearriveert waeren overviel haer de vreese en vloden naer Vlissingen, Ter Vere en Ermuyen, maer te Ermuyen quamen de Spaengiarden haest geweldich aen ende de soldaten die er op lagen, haer swack vindende vloden af, maer daer bedreven de Spaengiarden en Walen grooten moort onder de boeren. Maer sy werden daer van soldaten uyt Vlissingen weder uytgedreven, daer men hoorde dat den casteleyn van 't Antwerps casteel doot bleef oft seer gequets, maer dese verlieten 't weder omdat het onsterck was ende de Spaengiarden die namen 't ten naesten nacht weder in en maeckten 't sterck ⁽⁴⁷⁾.

+ Middelborch wordt doer een onbequame haven met soldaten ontset.

+ Maer de scepen worden van die van Walcheren meest vernielt.

+ Ermuyden werdt van Ducdalfs volck genomen en vuel boeren ombrocht.

(47) Over den tocht naar Middelburg, Van Vloten, op. cit., p. 214 aldaar ook betreffende Arnemuiden. - Gachard, op. cit., p. 253. - Voor Antwerpen, op. cit., p. 257. - Ook Mendoça, op. cit., p. 273. - Slechts 18 schepen met ongeveer 1.500 soldaten vertrokken uit de stad, R. van Roosbroeck, op. cit., p. 90. - A.C., p. 239.

[p. 185]

[8 Mei 1572]

⁺ Ende op den 8 dach Meye na den noene quam Ducdalfs sone Dom Frederick in poste van Bergen en toch subyt in poste na synen vader na Brusel, die men alle dage tot Antwerpen was verwachtende, want hy was geforieert; de oorsaecke deser haesticheyt was dat hem tot Bergen op Zoom eenen brief gesonden was, dat hy de stat van Bergen van alles wel versien soude en 't hoff ledich houden, want graef Loduwyck van Nassouwen, broeder van Oraengien, sou daer synen pfincxen comen houden den 23 Mey en met Godts hulpe niet failgeren. Hierin was hy seer geturbeert, maer sy meynden Bergen in Henegou, welck dien dach werdt ingenomen, soo men na hooren sal.

Ende nou hielden die van Vlissingen vuel scerper wacht ter zee, rontom het eylandt van Walcheren opdat Middelborch genen bystant meer en creeg: altoos was Ducdalbe mits syn soldaten daerin waeren, de stat nou versekert, die te voren wanckelbaer stont, maer provisie sal gebreken.

+ Ducdalfs sone crycht eenen brief om Bergen te ruymen voer thuys van Nassou maer sy meynden Bergen in Henegou.

[10 Mei 1572]

⁺ Ende op den tienden dach Meye dede Ducdalbe vuel wagens met harnas en ander wapenen uyt Antwerpen vueren na het landt van Luyck op, na de stat van Tienen, waeruyt de fame quam dat hy daer woude leger slaen tegen de compste van den prinsche van Oraengien, die passagie doer het landt van Luyck geeyschet hadde. Maer dit waeren wapenen om een regiment Namuroosche Walen, die aengenomen waeren en daer souden monsteren. Ende noch dagelycx soliciteerde Ducdalbe tot Antwerpen en elders om de groote scattinge van de tienden en dertichsten pennick, maer elck achte 't nou licht, maer seyden in synder alherenten absentie, in Zeelant en Hollant begint men te geven en de prinsche sal de reste brengen.

+ Ducdalbe maeckt preparatie om eenen leger te velde te hebben tegen de compste van den prinsche van Oraengien.

[9 Mei 1572]

⁺ Maer op den 9 dach Meye werdt den eygen cosyn van Ducdalbe die op den Paesdach Vlissingen meynde in te cryghen gehanghen met noch twee ander capiteynen met hem ⁽⁴⁸⁾. Ende tot Brusel was op 't hof geplackt: ‘Dit hof is te hueren tegen Sint Jans misse’; somma hem⁺ werdt vuel spyts gedaen ende de Spaengiarden roempden haer noch, sy souden meester worden van de landen, al souden 't sy 't al in 't vier steken en alle wateren fenynigen en bederven.

⁺ Ende tot noch toe hebben die van Vlissingen de coopvaerders en vischers laten varen en vlieten, al quamen sy van Antwerpen oft ander van Ducdalfs steden, mits die visiterende; maer siende 't bedroch en 't peryckel dat er in gelegen was, so hielden sy 't al voer vyanden, dat se sagen dat van syn plaetsen quam.

+ Ducdalf cosyn wordt te Vlissingen gehangen en gevierendeelt en 2 met hem.

(48) Zie Bor, p. 369: de uitvoering van het vonnis tegen Pacieco. - A.C., p. 238. - Gachard, op. cit., p. 257.

+ De Spaengiaerden roemen noch meester te worden.

+ Geen coopvaerders van Antwerpen en mochten meer op Zeelant varen om 't peryckel van 't verraet dat Ducdalbe dreef.

[14 Mei 1572]

Ende op den 14 dach van Meye hoorde men hoe die van Ziericzee, boven de beloefte die se aen die van Vlissingen gedaen hadden, van Ducdalf volck (hadden) ingenomen, te weten 4 vendelen Walen; ende opden 15 dach so voeren wederom 14 scepen van Bergen op Zoom met victalie na Middelborch om de stat te spysen, maer sy werden meest van die van Zeelant genomen en in gront geschoten. Ende die van Zee-

[p. 186]

⁺ lant haeltden eenige orloechscepen met der nacht voer de stat van Dorderecht, die daer voer hem, te weten Ducdalbe bereydt werden, met welcke hy hoepte met noch eenige die tot Antwerpen bereydt werden victorie ter zee te vechten, ende vergaderde vast al volck nader te brengen; ende die van Dorderecht vernemende dat Ducdalbe geerne Spaengiarden, die in den Bosche lagen te Dort soude brengen, waerom sy haer in wapen wirpen, gelyck meest alle de steden van Hollant en Zeelant ende namen capiteyn Quayribbe en haeren borgemeester, die dese meynden in te brengen, gevangen ⁽⁴⁹⁾.

+ Die van Dort nemen oock de wapen tegen Ducdalbe aen. Nemende capiteyn Quayribbe en haeren borgemeester gevanghen.

(49) Aangaande Zierikzee, Blaes, op. cit., p. 120. Voor Dordrecht: Pieter de Quaderebbe, meier van Leuven, verkeerde werkelijk in gevaar. - Poullet et Piot, op. cit., p. 243. Men zie zijn werkelijken noodkreet aan Alva, p. 623, aldaar.

[19 Mei 1572]

⁺ Item op den 19 dach Meye so dede Ducdalbe tot Antwerpen ende overal de Nederlanden, die noch tegen hem niet gerebelleert en waeren verbieden, dat men die van Vlissingen, Ter Vere en den Briel geen handelinge doen en soude, noch oock met deselve geen ransoenen maken, maer riep die ter orlogen te vier en sweerde, maer sweech voorts van Dort, Enckhuysen en meer andere steden van Hollant, verhopende, die noch om te setten en te bedriegen: maer die van Seelant en waeren van het dreyghen niet soeckende haerlieden ransoen, hebbende 28 Walen gebonden, 2 en 2 aen een in zee geworpen, doende een coopvaerder tot Antwerpen sulcke tydinghe te dragen. Men hoorde dat er Ducdalbe alreede wel 2500 mannen in Zeelant gelaten hadde ⁽⁵⁰⁾.

+ Ducdalbe roept openbaer orloge tegen die van Vlissingen, Ter Vere en den Briele.

(50) A.C., p. 239. Voortdurend werden ordonnantiën uitgevaardigd, waardoor het verkeer met de gerebelleerde plaatsen verboden werd. - Terlinden, op. cit., p. 117 en volg.

[21 Mei 1572]

⁺ Op den 21 Meye werdt tot Antwerpen een valsch munter gesoden in een grooten ketel met water op de groote Mert ende deestyt so verbranden die van Seelant het sas van Gendt tegen over Vlissingen ⁽⁵¹⁾.).

⁺ Ende also nou Ducdalbe die van Vlissingen en meer andere tot vyantscap beroepen hadde, so betroude hy hem op syn scipvaert, die hy veerdich hadde ende hadde alreede binnen Roterdam 4 mannen verbrant, die hy gecreghen hadde oft syn volck. Ende also die van Middelborch nou Ermuyden in hadden, ende eenige scepen, die die van Vlissingen daer in de vaert van Middelborch gesoncken hadden uytgelicht, so waeren daer van Ducdalfswegen ontrent 26 scepen gereet so van Middelborch, Bergen, Roterdam, Amsterdam en oock eenige van Enckhuysen, die hy uytgecreghen hadde, eer dese stat teghen hem gerebelleert was en waeren alle wel vol soldaten, maer meest niet wel ter orlogen opgerust. Ende deden den aengrypen op de scepen van Vlissingen en Ter Vere op de stroomen liggende, also dat den ammirael van Ter Vere gescoten werdt en woude sincken; dies sy moesten 't gescut afdoen ende staken doen daer den brandt in selve. Ende daer begonde eenen dapperen scipcrych, so dat ten lesten Ducdalf scepen moesten vlieden, maer 5 huen vloden onder 't casteel van Rammekens ende die bescermpden haer.⁺ Tot nou toe hadden die van Vlissingen haer betrout, dat die soldaten van Rammekens met haer souden syn, maer nou sach men contrarie en scoten dapper na der guescher scepen, so men die noempden; eenige ander scepen van Ducdalbe waeren nu Ter Goes ende som in de haven oft vaert van Middelborch gevloden. En de sprake was dat er Ducdalbe

+ Een munter gesoden. Die van Zeelant verbranden het sas van Gendt.

(51) A.C., p. 239: hier is aangegeven, Donderdag, 22 Mei: wat inderdaad overeenstemt. Zie Giry, Manuel de Diplomatique

+ Van eenen dapperen scipstrytontrent Walcheren tusschen die van Vlissingen en Ducdalbe.

+ 't Casteel van Rammekens rebelleert tegen die van Vlissingen anders dan sy meynden.

[p. 187]

wel duysent mannen gelaten hadden. desen 22 dach Meye, want overvloedige dooden sach men dryven en groote branden werden gesien en syn scepen waeren vol volcx en d'ander gebruyckten luttel volcx; maer hadden oock in 't eerste scade geleden, eer haer die van den Briele te bate quamen. Ja eenige seyden, dat de zee van den bloede geverwet was ⁽⁵²⁾.

(52) Over de aanhoudende gevechten, zie Mendoça, op. cit., p. 276 en p. 289.

[25 Mei 1572]

⁺ Ende op den 25 dach in Meye als Pfincxsen dach, so werdt tot Antwerpen ende over al het Nederlandt het perdon afgelesen, ommers in alle steden daer Ducdalbe en des paus macht noch heerscappye hadden. Ende was het selfte dat over 2 jaeren in July afgelesen werdt en 't voerleden jaer vernieuwt werdt, maer nou en was 't maer drie maenden verlengt voer alle degene die haer noch wouden tot der Roomsche religie bekeeren, dien wasse alle voergaende mishandelingen vergeven, etc. ⁽⁵³⁾⁺ Ende ten selven dach quam de tydinghe hoe dat graef Loduwyck van Nassou, broeder des prinschen van Oraengien met pracktycke en luttel volcx op den Sincxenavont hadde de stat van Bergen in Henegou ingenomen, en van gelycken de stat van Valecyn, waeraf de Spaengiarden noch het casteel in hadden. Maer waren daer secretelyck en in boeren cleeren in comen, en hadden haer wapenen en wynvaten doen incomen en daerna de poorten opende meer peerdevolcx en ander ingelaten, roepende tot den borgeren: ‘ Ulieden en sal niet mischieden, 't is van wegen den prinsche van Oraengien en soeken ulieden niet, dan Ducdalbe, die alle de landen met tiranisie en scattingen verwoestet’. Dit was het Bergen dat sy meynden en aen Ducdalf sone gescreven hadden in Bergen op Zoom, dat hy 't hoff prepareeren soude, sy souden haest hem besoecken.⁺ In dese tydingen waeren vuel borgers verblyt nou den prinschen, die men guesen noempde, oock te lande begonden, en seyden: ‘Godt verlicht ons heden wel met synen heiligen geest’; maer Jesuwiten en Papisten⁺ grimden som van quaetheyt. Maer also de borgers van Antwerpen verblyt synde op den Sincxen dach, werden op den 26 wesende des anderen daech weder bedroeft, mits seer vroech gelycx den daghe daer 15 vendelen soldaten van Ducdalfswegen inquamen, te weten 10 vendelen Spaengiarden en 5 vendelen Walen van Bergen op Zoom, die daer gelegen hadden⁺ eenighe daghen om 't schepe te gaen tegen die van Seelant, wesende de Walen gevlucht uyt Steenberghen en Geertruydenbergen, daer de Waterguesen haer verjaecht hadden. En de Spaengiarden hadden wel by dry jaeren in 't Hertogenboschen geleghen; hierin waeren de borgers nou seer bedroeft en hoepten, dat se haest vertrecken souden na Brusel om op Bergen in Henegou te vallen. Maer en liepen so haest niet. Maer Ducdalbe vreesende, dat die van Brusel hem mochten leveren gelyck de fame wel liep, dat graef Loduwyck sulcx uyt Bergen in Henegou vereyschet hadde, so nam hy der stat sluetelen van Brusel in syn bewaernisse, maer anders hielt hy hem noch tot Brusel, wetende dat de macht noch so groot niet en was om hem te comen belegghen. Ende de borgers van Brusel hielden haer so coel, al oft sy van geen vyanden en wisten,

+ 't Paus perdon dat 2 jaren open gestaen heeft wordt noch 3 maenden verlengt.

(53) Ook bij Diercxsens, op. cit., t. III, pars 1, p. 196, wordt hiervan gewaagd. Bij Morillon lezen wij echter: ‘l'on ne parle plus du nouveau pardon, et il est mieulx non le publier...’, Brief van 28 April 1572, Poullet et Piot. - Dit pardon was toegekend den 22 Februari 1572. - Zie Terlinden, op. cit., p. 112.

+ Hoe doer des prinschen van Oraengien broeder Valecyn en Bergen in Henegou wordt ingenomen.

+ Blyscap en droefheyt onder vuelen.

+ 15 vendelen Walen en Spaengiarden comen subyt in Antwerpen.

+ Ducdalbe tot synder versekeringe neempt der stat sluetelen van Brusel by hem.

[p. 188]

gelyck sy die oock voer geen en hielden. Ende 2 benden ruyteren die⁺ Ducdalbe uytgesonden hadde om te besichten, quamen gevlucht wederom doch sonder groote scade, maer de vreese joech haer mits sy twee stercke steden soo 't hueren wille hadde. En dan liep de fame noch van Duwaey, Cameryck en andere, welcke so niet en was ⁽⁵⁴⁾.

+ Die borgeren van Mechelen refuseren eenige soldaten van Ducdalbe in te nemen noch passagie niet en willen geven, nemende selve scamel borgers aen ten dienste der stat.

(54) De intocht van Spaansche troepen, A.C., p. 240. - Aangaande het innemen van de grensstad Bergen, A.C., p. 240. - Van Vloten, op. cit., p. 218. - Bor., p. 377 en volgende. - Blaes, op. cit., p. 107. - Gachard, op. cit., p. 258, 259. - Mendoça, op. cit., p. 277 et seq. - Van Meteren, op. cit., dl. II, p. 79.

[27 Mei 1572]

Ende op den 27 dach Meye hoorde men hoe de stat van Mechelen begonde te rebelleren teghen Ducdalbe mits sy verstaen hadden, dat de soldaten die so subyt in Antwerpen gecomen waeren meynden een deel na Mechelen te comen ende mits sy geen casteel en hadden als Antwerpen,⁺ so conden sy haer stat versekeren ende wirpen haer in wapen en wilden haer stat selven bewaeren, seggende lange genoecht belast geweest te hebben, als 't waer was, hoewel haere magistraeten, die noch in dese maent van Meye by nachte tegen des borgers danck daer in te brengen (sochten). Maer sy werden 't gewaer en namen eenige gevangen ende maeckten een lichte brugge neffens haer stat, daer Ducdalf mocht syn passagie nemen voer syn soldaten, beliefden 't hem, maer doer de stat niet, en lieten hem alle amonitie des conicxs halen dat hy wilde. Somma so dat hy haer ten lesten noch bedanckte seer, dat se haer stat so wel bewaerden, maer hadde hy se connen bedriegen, hy soudt gedaen hebben. En sy namen 5 vendelen stercke scamel borgers in stat aen om dagelycx te waken, die sy ordineerden, dat den ryckdom en de geestelyckheyt die er vuel was souden betalen ende so het scene en wouden sy geenderhande soldaten passagie doer de stat geven ⁽⁵⁵⁾.

+ Eenige heeren van Mechelen gevangen, die metder nacht meynden volck in Mechelen te brengen.

(55) Over de rebellie van Mechelen, A.C., p. 240. - Poullet et Piot, op. cit., p. 233, alwaar enkele bibliografische aanduidingen, nota 3.

[31 Mei 1572]

⁺ Ende op den lesten dach Meye quam ons tot Antwerpen noch een vuel droever tydinge als hoe dat de stat van Valecyn ten roove gecomen was, ende dat doerdien graef Loduwycx volck synde daer in gecomen op den 24 dach so voerseyt is, ende dat bovendien eenige Spaengiarden het casteelken in hadden, so hebben die eer lange daghen bystant gecreghen uyt Dornick en Duwaey ende als de borgeren dat hoorden aen 't getrommel, so eenige meynden dat het volck van graef Loduwyck soude geweest hebben, mits die in de stat waeren alle uren noch volck waeren wachtende; maer eenige borgeren siende dat het Spaengiarden waeren, ende also door het casteel terstont conden in de stat comen, so lieten sy haer over de muren vallen, maer den meesten deel vielen noch met graef Loduwycx volck aen ende namen de merckt in. Ende die van den casteele siende haer assistentie, begonden seer in de stat te scieten, ende corts daerna begonden sy eenige huysen in 't intrecken na der merckt in brant te steken, maer graef Loduwycx volck ende eenige borgeren met haer dreven haer weder tot op 't casteel ende doen begonden de magistraten een vreese te cryghen om den tweeden intocht niet te verwachten, versoeckende aen de capiteynen van Loduwyck te willen uyt der stat vertrecken, opdat sy mochten met de Spaengiarden peyseren, eer sy meer volcx cregen ende de stat met gewelt overvielen. Ende hoewel die capiteyenen eenige brieven toochden, dat se oock bystant uyt Bergen in

+ Hoe de stat van Valecyn tot een pilagie is comende.

[p. 189]

Henegou waeren verwachtende, ende dat het haer eygen bedryf niet en was bewesen, maer wille en wete van Oraengien ende Loduwyck synne broedere.

⁺ So waeren de heeren en den ganschen raet van Valecyn twyfelachtich, oock bekennende dat Ducdalbe haer te machtich sou syn, mits den voet doer den casteele in de stat hebbende. Als de capiteynen siende, dat se in vrees waeren van vyanden van buyten en binnen te cryghen, so syn se uytgetrocken, berooft hebbende eenighe kercken juweelen, seggende tot den borgeren: ‘Die syn lyf wil salveeren mach ons wel volgen, en neme 't mede dat hy can’, so eenige deden. Maer de Spaengiarden so haest sy gewaer werden dat de Guesen, so men die noemde, uyt waeren, vielen sy als verwoeyde honden in de stat, doot smytende wat sy vonden, vrouwen en mans, also dat er over de hondert en tachtich menschen doot bleven, ende alle wat in der stat was dat conde oft mocht, liep ter stat uyt⁺ en der muren af. Die boeren siende dat de stat geplondert en berooft werdt, so beroofden sy alle de uytgevluchte meest van goudt en silver, dat se by haer hadden. Ja werden vele tot op haer lyven uytgescut, so wel vrouwen als mans. Den roof van der stat vuerden de Spaengiarden met scepen uyt na Dornick en Duwaey, daer 't vercocht werdt en na dry dagen werdt geboden, dat elck mocht weder in syn wooninge comen, maer dat gerooft was bleef also ⁽⁵⁶⁾.

⁺ In 't eynde deser maent syn gecomen onversiens een deel Guesen uyt den Briele in de vryheyt van Roosendael ende eysten daer ransoen oft sy wouden plonderen oft branden. Maer de gemeyne boeren wesen haer in der kercke daer de paep met 6 oft 7 haer op den toren gesloten hadde, van de principaelste van den dorpe; maer als sy na den toren quamen, scoten sy so dapper nederwaerts, dat se vuel volcx verloren ende den capiteyn werdt selve oock gequetst, waerom sy den brant in der kercke en toren staken, ende daer verbranden noch wel over de 200 huysen daertoe, ende vertrocken wederom na den Briele, meynende dat dese personen al op den toren verbrant ende versmacht waeren. Maer men bevonde haer levende, hebbende haer met den clockseelen nedergelaten in 't sacramentscoor, daer se doen hoewel het overwelfs was, noch meynden van hitte te vergaen, haer doen bergende in een gemets graf, dat so groot was, dat sy alle seven daer in lagen en waeren vry van den dampe ⁽⁵⁷⁾.

⁺ Den lesten Meye verbranden tot Mercxem, by Antwerpen oock sommige scuren ende wooningen met vuel hoys, 2 peerden en 3 verckenen ende waeren toebehoorende Hans de Grave, droschaert van Brabant, welcken brant oock met handen gestoeckt was ende vermoeyden oock dat het de Guesen gedaen hadden ⁽⁵⁸⁾.

⁺ In 't eynde deser maent so heeft de grave van 't Heerenberge syn stedeken also genoempt, gelegen in Gelderlandt wederom ingenomen, verhopende dat nou te houden, waer Ducdalbe hem 2 mael heeft uytgedreven ⁽⁵⁹⁾.

+ Den roof uyt Valecyn wordt met scepen na Dornick en Duwaey gesonden.

+ De boeren buyten Valecyn berooven degenen die over de muren uytgevlucht waeren.

(56) A.C., o.c., p. 244. - Poullet et Piot, op. cit., p. 231. - Gachard, op. cit, p. 260. - Mendoça, op. cit., p. 287.

+ De Guesen uyt den Briel verbranden Roosendael en 7 mannen salveren haer wonderlyck in een graf.

(57) A.C., p. 241. - Poullet et Piot, p. 242.

+ Hans de Gravens wooningen verbrant.

(58) Wij weten dat de geuzen tot bij Oosterweel naderden, en vermoedelijk van daar uit aan land gingen.

+ De grave van 't Heerenberge compt in syn stat.

(59) Blaes, op. cit., p. 120. - Mendoça, op. cit., p. 297, over den inval van den graaf in Gelderen.

[p. 190]

⁺ Aldus Ducdalbe siende dat hy nou vuel vyanden te lande begon de te cryghen, so liet hy nou vuel biers vercoopen tot Antwerpen voer half accysen, mits hy ongereet was om eenige ermeye 't scepe te brenghen waertoe dit bier gebrouwen was; ende deestyt was 't tot Antwerpen peerdemerckt, maer om den periculuesen tyt, werdt die tot Mercxem geleydt buyten der stat.

+ Peerdemerckt wordt tot Antwerpen buyten de stat geleydt.
Ducdalbe dede syn scipsbier vercoopen.