De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

April 1572.

Nota. - Den 1 April, Ducdalf verloren synen bril.

[2 April 1572]

⁺ Op den 2 April gesciede 't dat eenige Spaengiarden tot Antwerpen souden t' scepe gaen na Hollant oft Zeelant, en coopende wat visch, meynden sy die sonder gelt mede te dragen, waerom sy allen in 't peryckel haers levens quamen, want also de borgeren nou al geturbeert waren, gelyck scier de heele landen, so werden sy t' scepe gedreven, so van borgers en scippers. Maer sommige werden gewondt met keyen en scheephaken en eenen werdt ghegrepen en syn rapier afgenomen en gebroken en in 't Scelde geworpen: en waeren nochtans wel 20 sterck, ten minsten. Sy wouden uyten scepen met roeren onder 't volck scieten, maer ander coopvaerders die in 't selve scip waeren, spraeken ten besten.

⁺ Ende deestyt hoorde men hoe die borgers van Utrecht gewaer geworden synde hoe de Spaengiarden mits quade betalinge voergenomen hadden eenigen brant te maecken ende eenen hoeck te plonderen, waerom de borgers stercke wacht hielden. 't Selfde hoorde men, dat sy in de vorleden maent oock uyten casteele van Antwerpen meynden te doen, maer sy vreesden daer de Duytsche knechten, dat die met de borgers souden aenvallen. Maer als de Spaengiarden tot Utrecht sagen de borgerwacht, so en begeerden sy niet langer in Utrecht noch op 't casteel te syn ende

+ Eenige Spaengiarden maken tot Antwerpen vechterye omdat se sonder gelt niet en mochten coopen.

+ De Spaengiarden tot Utrecht doer quade betalinge meynden een deel van de stat te plonderen, 't selfde hebben sy t' Antwerpen oock voer gehadt.

[p. 175]

⁺ vertrocken den vierden dach, wesende 6 oft 700, elck vendel ontrent hondert ende souden gaen ligghen in den Hage en in Leyden en Delft, waer publicatien gedaen waeren, mits sy weynich in elcke stat souden syn, dat men haer sou moeten den coste geven, gelyck men plach. Maer so sy 's morgens vroech posten cregen van Ducdalbe, dat se souden moeten trecken naer het landeken van den Briele, welcke op den 1 dach van de waterguesen was ingenomen met het stedeken, hebbende 't geheel landeken met scepen subyt beset ende in den dageraet met poeder de poorten verbrandt. Maer en deden geen borgers leedt, dan die haer weeren wouden, die luttel waeren ende joegen de nonnen, papen en begynen⁺ uyt den cloosters, beroovende de kercken en cloosters en sonden de begynen scepe na Antwerpen, haer latende niet meer uytdragen dan se dragen mochten, maer deden een galge rechten om soldaten te straffen, die de borgerye souden overlast doen. Den inwoonders deden sy sweeren den conick van Spaengien en de stat getrouwe te syn, maer 't pausdom niet, ende den prinschen van Oraengien als goevernuer van Hollant en⁺ Zeelant. Den borgemeester van den Briele was 't ontvloden, ende quamp 't tot Brusel aen Ducdalbe claghen, maer werdt in scepe gevangen gesedt om syn quade toesicht, hoewel de overvallinge subyt was. Want men wist nou van waer se quamen: dan 't was vuel verdreven volck van desen⁺ lande en al den winter hebben se op zee dicwils geweest en Spaensche scepen berooft. Sommige seyden, dat er wel 3.000 waeren en meest van Rotsielle uyt Vranckeryck gecomen waeren, maer 't en was so vele niet, ⁺ maer waeren van daer en elders volck verwachtende, makende terstont haer plaetse sterck ⁽²⁹⁾.

+ Dat eylande ken van den Briel wordt van verjacht volck om der religien in des prinschen naem ingenomen, die men noempt de waterguesen.

+ Papen en nonnen worden uytgejaecht.

+ Den borgemeester van den Briel ontvloden doet syn clachte voer Ducdalbe en wordt gevangen.

+ Den Briel werdt terstont sterck gemaeckt tegen d'aencomen der Spaengiarden.

+ Den graef van Limmen was overste in den Briel, en heer in landt en stat.

(29) Over de inneming van den Briel, Bor, op. cit., p. 366. - Breedvoerig behandeld bij Van Vloten, op. cit., t. II, p. 200 en volgende. Ook Van Groningen, Geschiedenis der Watergeuzen, p. 95. Leiden 1840. - Zie ook Bernardino de Mendoça, Commentaires, op. cit., t.I.p. 254 en volgende.

[6 April 1572]

⁺ Ende op den 6 dach April, als Paeschdach, eenige Spaengiarden uyt Hollant met scepen gecomen synde aen ander eylandekens by den Briele, om te besichten hoe sy den Briel souden mogen aenvallen, uyt den scepen⁺ synde op 't landt, syn die van den Briele met lichte scepen en scuyten subyt aengecomen en hebben der Spaengiarden scepen verbrandt, met scuyten den Spaengiarden langhs de haven nagejaecht en som doen verdrincken. Ende deestyt syn oock sommige Spaengiarden die haer compaignien wouden volgen van den scippers bedrogen en aen den Briele aengevaren, die sy daer gebruyckten tot slaven en deden graven.

⁺ Ende met desen geruchte begonde Ducdalbe wat te cesseeren van het eyschen van den tienden pennick, want op den 4 dach April, als goeden Vrydach, waeren tot Brusel vuel beesten ter mert. Ende hy beval dat sy de tiende souden maken daeraf te geven; maer doen woude elck syn beesten ongeslagen weder ter weyden voeren. Waerom hy doen, dat siende (gebood) dat se noch veertien dagen souden vercoopen als vore, meynende daerentusschen synen verloren Briel weder te krygen. Maer 't was verre van daer, hy verloer er noch wel eenen toe; hy hadde 't die heeren van Antwerpen voer Paeschen oock ontboden de scattinge

+ Der Spaengiarden scepen worden by den Briel verbrant.

+ Eenige Spaengiarden worden verdoelt aen den Briel brocht.

+ Den tienden pennick van Ducdalbe cesseert met den Briel.

[p. 176]

ter executien te stellen, maer 't gemeynte riep wel opelyck dat hy soude na den Briel syn tiende haelen ⁽³⁰⁾.

(30) Men leze bij Bor, p. 361 de ‘vreeselijke’ plannen, welke men Alva, trouwens zonder eenige aanleiding daartoe, toeschreef: de inneming van den Briel kwam deze plannen verhinderen?

[8 April 1572]

⁺ Ende op den 8 dach April so hoorde men tot Antwerpen seer wonderlycke tydinge van Vlissingen uyt Zeelant, als hoe den 6 dach, op den Paeschdach, dewyle alle 't volck meest in der missen oft sermoon waeren, 6 oft 7 scepen met Spaengiarden aenquamen om in Vlissingen te geraecken niet tot goedermeyninge, maer eensdeel om hem te wreken over de gene die Ducdalbe de tiende souden weygeren ende oock om de stat te besetten, mits hy gevoelde, dat sonderlingen de steden van Hollant en Zeelant⁺ al wanckelyck stonden. Ende soo 't Godt gaf, was haer 't getyde ontgaen ende en conden aen de stat niet havenen met den grooten scepen, maer eenige van den oversten en foriers quamen in stat ende forierden, maer de borgers begonden te murmureren ende een vrouwe die uyten scepen der Spaengiarden quam ende wat Spaens verstaende, hadde onder allen gehoordt, hoe sy quamen om een deel borgers te hangen. Ende ginck⁺ terstont in de kercke en seyde 't den pastoor, en die seyde 't de gemeynte wederom, dat se toesien souden, en dat de Spaengiarden niet alleen en quamen om de stat tegen de waterguesen te bescermen maer om swaerder saken ende de vrouwe riep 't oock luyder stemmen uyt. Des elck liep na den oever van der zee en wouden de Spaengiarden met der scepen in den grondt scieten, maer bevonden al het gescut vernagelt. Doen sagen sy dat se verraden waeren ende bevoelden wel, dat de capiteyn van het nieuwe casteel dat Ducdalbe daer hadde begonden te graven (schuld hadde), welcke sy de dycken doerbraken en lieten 't met den water verderven en dryven. Vuel calcx en ander gereetscap dat er gebrocht was ginck al dryven; de wercklieden moesten terstont uyter stat vertrecken, te weten die aengenomen waeren in ander steden, om dit casteel te bouwen: maer 't gelt dat in stat was om die te betalen, dat hielden sy.

⁺ Ende die borgeren wouden terstont van den borgemeesters de sluetelen hebben van 't artelrye huys om ander gescut op de haven van der zee te stellen ende wouden de Spaengiarden met haer scepen in grondt scieten; maer den borgemeester weygerde 't, seggende: ‘Dede ick dat⁺ 't mocht namaels mynen hals costen, maer doet so gy 't verstaet’. So werdt 't al open gebroken, maer den moet vercoelde wat, om degene⁺ die de scepen toebehoorden, dat volck van Vlissingen was. Maer het soude haerlieden meer noch (costen) na doerdien verstaen werdt, de Spaengiarden een groot getal van die van Vlissingen meynden op te hanghen in stroppen met lange haeken, gelyck daer men de scapen en calveren inhangt, en hadden eenige tonnen met sulcken basten gevult met haer brocht. 't Selfde, soo ten lesten uytbrack, hadde Ducdalbe meynen tot Antwerpen voer desen Paeschen oock te doen doen allen dekens en overheyt der gemeynte, die hem den tienden pennick weygerde, maer de Duytsche soldaten, die in 't casteel by den Spaengiarden lagen, en wilden 't selfde niet helpen beginnen. De spraecke was, dat sy de straten

+ Hoe Ducdalbe zyn garnisoen meynde in Vlissingen te brengen maer de stat verloor.

+ Verraedt in Vlissingen Groot gescuts laetgaten met loot verstopt.

+ Die van Vlissingen verdrincken Ducdalfs begonnen kasteele.

+ Hoe de Spaengiarden subyt van Vlissingen vertrocken want de stat geheel tegen haer lieden rebelleerde.

+ Hoe 't gescut tot Vlissingen vernagelt was.

+ Hoe de Spaengiarden meynden die van Vlissingen te hangen in haken als calveren oft scapen.

[p. 177]

namen en huysen al in scrift hadden, die sy op eenen nacht also meynden aen haer duere te hangen en te doerscieten alle die dat souden willen beletten oft moeyen hebben. Maer de Heere en heve 't niet gewilt ⁽³¹⁾.

⁺ Die van Vlissingen nadat dese Spaengiarden van der stat vertrocken waeren en die er binnen waeren gevangen, so leyden sy scepen en scuyten met volck van wapen op de stroomen om de wacht te houden; maer te voren waeren 2 Spaengiarden tot haer comen geswommen, seggende: ‘Doet ons genade wy willen met de vlote na Spangien en in dit landt niet blyven’.

Ende eenen wesende als een goevernuer in Walcheren was deestyt⁺ in Vlissingen ende hadde seer geerne den peys gemaeckt, met name menheer van Wacken ende voer uyt by de Spaengiarden met scoone beloefte die te doen vertrecken, so hy dede, maer hy beloefde wederom te comen dwelck hy liete en voer met syn scuyte na Middelborch, al hadde hy op syn manne waerheyt geswoeren wederom te comen, waerom die van Vlissingen aen hem ontboden, cregen sy hem noch eens, dat hy⁺ haer niet ontgaen en soude; ende op den 7 dach quam noch een scip van Antwerpen na Vlissingen daer vuel coopvaerders in waeren en van geen swarichheyt en wisten, ende so daer 3 Spaensche capiteynen in waeren die eerst tegen de wachtscepen spraecken, so werden syluyden met de Spaengiarden byna in grondt gescoten, want de Spaengiarden en wisten oock anders niet dan de voergaende scepen en waeren er al inne ende in 't beclimmen hieven de Spaengiarden noch eenen syn vingeren af. Maer 't scip werdt gevangelyck in brocht ende de coopvaerders ontslagen, maer de Spaengiarden werden gevangen gestelt. Den eenen was cosyn van Ducdalbe: en werden noch van de gemeynte gequets eer men haer in de gevangenisse creech ende by haer werden eenige brieven (vonden) waer in stonden de namen te weten alle scier die van 't regiment waeren, om te hangen. Noch 2 ander Spaengiarden oock nergens af wetende waeren op 't landt gesedt buyten de stat en werden van de boeren doorsteken ende in 't water geworpen, want elck was tegen de Spaengiarden gesint; het gansch landeken van Walcheren was in troubele. Ende de eerste Spaengiarden die voer Vlissingen quamen waeren in den Hollantschen cant gevaren ⁽³²⁾.

⁺ Ende deestyt heeft de grave van Bossu als een cornel oft overste der Spaengiarden om die van den Briel te benauwen geeyschet passagie doer de stat van Rotterdam, welck de borgerwacht hem geweygert heeft; ende breeder solliciterende aen de magistraten, heeft vercregen te mogen doertrecken met 10 oft 12 Spaengiarden t' seffens om so sy ommers de gemeynte wysmaeckten te Delfshagen te trecken; maer als sy op den 9 April souden doertrecken hebben se terstont de poorten ingehouden en over de 60 oft 70 borgers so van der wacht en andere ombrocht, makende getier oft sy 't al souden vermoort hebben, ende quetsene er noch vuele ende leefden seer furieuselyck met rooven,

(31) Aangaande het gebeuren binnen Vlissingen, Bor, op. cit., p. 309; Van Vloten, op. cit., t. II, p. 208 en volgende; Bernardino de Mendoça, op. cit., p. 263.

+ Die van Vlissingen legghen wachtscepen van orlogen uyt op zee.

+ Menheer van Wacken als goevernuer van Walcheren vliet in Middelborch.

+ Eenige Spaengiarden niet wetende hoe het te Vlissingen gestelt was, vielen in haer doot en gevangenisse.

(32) Van Vloten, loc. cit., p. 210. De Zeeuwsche landvoogd was Antoon van Bourgogne, heer van Wacken, Catthem en Capelle; de aangehouden Spaansche overste was Don Pedro Pacieco. - Ook Bernardino de Mendoça, op. cit., p. 264 en 267.

+ Rotterdam wordt van den graaf van Bossu ingenomen met Spaengiarden.

[p. 178]

vangen en dreyginghen. Also werden de borgeren doer quade toesicht oft valscheyt haerder heeren bedrogen ⁽³³⁾.

⁺ Ende die van Middelborch en wilden met haer omliggende steden niet aenhoudende, seyndende om onderstant van Spaengiarden te hebben by Ducdalbe, welcke men daer seer qualyck en souden connen inbrengen, want het platlandt van Walcheren was oock tegen de Spaengiarden in wapen, bewarende dagelycx haer dycken ende dreychden die van Middelborch te verdrincken met doerstekinge van dycken, so sy Spaengiarden innamen; eenige oude soldaten, die op 't casteel van Rammekens lagen gaven 't overe aen die van Vlissinghen; die van Ter Vere en Ermuyden hielden d'een en d'ander uyt ⁽³⁴⁾.

⁺ Ende Ducdalbe sondt capiteyn Beavoys, die de guesen 't Ousterweel sloech, tot Vlissingen, begeerende, dat se wouden de gevangenen wederleveren, ende wat er gesciet waer wilde den hertoch geerne vergeven, niet wetende dat het so cloecken mannen waeren, betrouwende dat se⁺ de stat voer den conick bewaeren souden en niet meer begeerende, dan dat sy weynich soldaten wouden innemen om te beter gelyckelyck den conick voer te staen of 't van noode waere. Maer sy geboden hem terstont te vertrecken, seggende: ‘Wat wy doen dat 's voer den conick, maer Ducdalbe die 't landt en ons soeckt te bederven en kennen wy niet en weten hem niet te wille’. En convoyeerden hem tot Middelborch, anders souden hem de boeren dootgesmeten hebben, dreygende de stat te verdrincken so sy Spaengiarden wouden inlaten ⁽³⁵⁾.

(33) De tocht van Boussu naar Rotterdam en zijn wreed optreden aldaar, Bor, op. cit., p. 367 en volg. Met Delfshagen is hier natuurlijk Delfshaven bedoeld, dat ook door de Spanjaarden werd ingenomen. - Ook Poullet et Piot, op. cit., p. 192. - Bernardino de Mendoça, op. cit., p. 259 en volg. - Blaes, Mémoires Anonymes, op. cit., t. I, p. 104. - Gachard, Cor. Phil. II, op. cit., t. II, p. 245.

+ Die van Middelborch wilden 't met de Spaengiarden houden.

(34) Poullet et Piot, op. cit., p. 202, 205. - Gachard, Corresp. Phil. II, t. II, p. 245, 246.

+ Capiteyn Beavoys meynde Vlissingen te becouten.

+ Vlissingen dreycht Middelborch te verdrincken.

(35) Betreffende den tocht van den heer van Beauvoir naar Vlissingen, Van Vloten, op. cit., p. 211. - A.C., p. 238. - Gachard, op. cit., p. 251.

[10 April 1572]

⁺ Op den 10 dach April quamen drie vendelen Spaengiarden sonder wille van de borgerwacht doer believen van de magistraten binnen Bergen op Zoom hoewel sy gelyck vuel steden in Hollant haer gemeynten belooft hadden geen in te laten en lieten se langhs het hoff in de stat comen. En op de mert comende scoten sy 4 oft 5 borgers doot. Dies elck riep om wapen, maer de borgemeester maeckte een verdrach dat elc borger maer een soldaet en soude logieren, syn service doen van lywaet, brant en sovoorts, maer syn eygen cost sou doen, maer bleven noch sommige dagen byeen op 't hoff, vreesende de borgerye mits sy weynich waeren en daerna sceyden sy haer ⁽³⁶⁾.

⁺ Deestyt hoorde men oock vele van vuel volcx dat uyt dese landen al om dienst liep na den Briele in Hollant en cregen al dienst ende swoeren den conick van Spaengien en den prinsche van Oraengien, ende daer quamen oock dagelycx scepen uyt Engelant en Vranckeryck met volck en victalie in den Briel aen ende maeckten het landeken seer sterck en hadden 2 Spaengiarden aen een muelen gehangen, dat men 't verre sien sou.

⁺ Ende tot Antwerpen werden de groote scepen die voer de stat lagen haer gescut afgedaen en in de stat brocht, van vreese of het die van Vlissingen haelden met scepen met al, want men alreede hoorde, dat die van Zeelant wel mochten met die van den Briel accorderen en Ducdalf al

+ Bergen op Zoom comen Spaengiarden in stat borgers doodende.

(36) Bernardino de Mendoça, op. cit., t. I, p. 264.

+ De heer van Limme neempt volck in den Briel voer den prinsche van Oraengien.

+ Gescut weder van de coopvaerders scepen tot Antwerpen afgedaen uyt vreesen van Vlissingen. Verboden nieuwe tijdinge uyt Hollant oft Zeelant in Antwerpen te brengen.

[p. 179]

het leet doen dat se conden. Ende met menichte liepen de borgers van Antwerpen dagelycx na den watercant om wat nieuws uyt Zeelant oft Hollant te hooren, meest haer verhuegende in den tegenspoet van Ducdalbe, also dat men eer den 14 dach, de coopvaerders tegen voer ende haer verbode nieuwe tijdinghen in de stat te brengen ⁽³⁷⁾.

⁺ In dese maent van April en oock in de maent van Meye hierna volgende liep een groote fame van het huwelyck tusschen des conicks Carels suster van Vranckeryck en den conick van Naverre daer men nou wel 6 maenden af gesprocken heeft. Maer de spraeke was nou al dat de ondertrouwinghe⁺ gesciet was, maer de questie was waer men bequamelyckste dese feeste houden soude om een scoon moort aen te rechten, soo 't bleeck in Augustus. De Hugenoosche prinschen en quamen niet geern te Parys, maer den roep⁺ was, dat se de feeste op de frontiren van Artoys wouden houden te Ferry ende niet vuel volcx ter feesten wouden comen. In somma Ducdalbe speelde oock het grammeken, omdat se so na aen de frontiren met vuel ruyteren draeyden; 't scene, dat se 't al in 't quade verstonden, d'een so wel als d'andere; den ambesaet van Vranckeryck, die gewoon was tot Brusel in 't hoff te ligghen, vertrock den 17 April oock half met onminne soo 't scene. Maer sy waeren 's beter eens dan men meynde al liep den roep sterck, dat het al op Ducdalbe gecoockt werdt. Ja, buytens landts liep de fame ende daer werden vuel weddingen gedaen, dat hy desen somer sou verdreven worden, maer de vossen waeren 's al eens ⁽³⁸⁾.

(37) R. van Roosbroeck, Nota's over de Briefwisseling van Frederic Perrenot, gouverneur van Antwerpen, op. cit., p. 89 en volgende. - Op 27 Juni 1572 wordt Jaspar Lammens voor 3 jaar gebannen wegens het verspreiden van valsche en onrustwekkende geruchten, A.A., dl. XIV, p. 86, n^r 983.

+ Hoe men al draeyde waer men best de moortbruyloft van Vranckeryck sou te werck leggen.

+ Ducdalbe scene gram te syn omdat men de bruyloft op de frontiren wou houden.

+ Ambesaet vertreckt soo 't scene met onminne uyt Brusel.

(38) Over de ontevredenheid van den Franschen ambassadeur, Gachard, op. cit., p. 239. Het huwelijk waarover hier kwestie is was op 11 April 1572 ontworpen en in een akkoord vastgelegd: Margareta van Valois zou in den echt treden met Hendrik van Navarra, zoon van Jeanne d'Albret.

[12 April 1572]

⁺ Ende op den 12 April werden in der nacht tot Delfshagen een deel van de waterguesen overvallen, maer daer en bleef er maer 40 oft vyftich doot maer verliepen 't al. Dan de huyslieden leden den meesten noot en werden vuel vermoort en berooft van de Spaengiarden; men hoorde dat er een vrouwe uyt den Hage naer Rotterdam quam met een sceepken,⁺ die sy haer jonck kint in 2 stucken hielden en wirpen haer de stucken in den scoot. Aen alle syden maeckte Ducdalbe gereetscap om hem te wreken over de waterguesen in den Briel en over de Seelanders. Tot Bergen en daeromtrent vergaderde hy vuel volcx en gescut ende aen de Vlaemsche syde aen 't sas van Gendt laghen 8 vendelen Walen daer monsr. Mondragon colonel af was, alias Lapooge genoempt. Dese hoopten⁺ in Middelborch te geraecken. Ende die van Vlissingen en Ter Vere met de boeren van den platte lande hoort men dat gemonstert waeren 40.000 mannen, maer dreychden Middelborch dagelycx te verdrincken, omdat sy met Ducdalbe wilden aenhouden. Maer ten lesten werdt goedt bevonden, dat men dat peryckel niet beginnen en soude, om 't peryckel dat heel Walcheren van den water sou mogen lyden, maer dat men 't liever verhongeren en beleggen soude. Ende deestyt quam oock een groote vlote coopvaerders uyt Spaengien, die van geen swaricheyt en wisten;⁺ maer men liet den coopman 't syne, maer 't gescut en poeder werdt al in Vlissingen gedaen en opgescreven. Vuel volcx sonderlingen de vrouwen namen de vlucht uyt Zeelant en vele uyt Ziriczee om den crych te ont-

+ Waterguesen werden te Delfshagen verslagen maer de boeren werden meest van de Spaengiarden vermoort.

+ Ducdalbe maeckt groote gereetscap om de waterguesen te overvallen.

+ Die van Walcheren monsteren 40.000 mannen tegen de Spaengiarden en die van Middelborch.

+ Vuel vrouwen en goederen vluchten uyt Zeelant.

[p. 180]

vlieden, 't was seer deerlyck om sien; en vuel vrouwen uyt Vlissingen vindende haer ongerust van de mans liepen wederom ⁽³⁹⁾.

⁺ Ende op den 20 April quam de tydinge hoe 't in 't landeken van den Briele de Spaengiarden eenige brantstichters gesonden hadden, die het stedeken van den Briele meynden ten diveersche plaetsen in brant te stellen, maer die selve waeren gevangen ende doen staken sy selven⁺ eenige quay scuren in brant en lockten de Spaengiarden daermede aen, also dat er wel omtrent 400 bleven. Ende corts hierna namen de waterguesen het eylandeken van Hoelkensplate in, maekende daer wat sterckten oppe ⁽⁴⁰⁾.

⁺ Ende die van Harderwyck gelegen aen de Suerzee in Gelderlant die sloten haer stede voer Ducdalf volck toe. Ende corts hierna gaven die van Vlissingen haer overe, latende de waterguesen incomen tot 8 oft 900 mannen toe, stekende de vendelen en wapenen uytte van den prinsche van Oraengien. Hier sach men nou, dat het niet al verloren hoops werck en was, gelyck vuele riepen, maer dat er groote meesters mede gemoeyt waeren al en waeren se noch niet present. Maer corts scickte den prinsche noch wesende in Duytschelandt, te Dillenborch boven Cuelen dry oft 4 cloecke capiteynen binnen Vlissingen, want hem daer vele aen gelegen⁺ was. Maer die van Ter Vere bleven noch op haer geheel noch d'een noch d'ander begeerende. Maer eenige hadden wel gewilt, dat se oock van des prinschen volck in ghehadt hadden, sonderlinge de visschers. Also dat de poorte opgesmeten werdt ende daer quamen omtrent 7 oft 800 boeren in, redelyck gewapent, ende eysten dat die van der stat haer eedt doen souden. Maer de raedt en vuel borgers seyden: ‘Wy hebben de conick en ons stat gesworen, en begeeren niet te sweeren’, maer wilden dat se des anderdaechs souden uyttrecken. En men beloefde haer, dat men haer de stat versekert met de borgerye bewaeren soude ende geen Spaengiarden inlaten.

⁺ Maer in 't uyttrecken riepen de visschers: ‘Treckt uyt haest sullen de Spaengiarden hier syn, waermede wy en die van Vlissingen noch bedrogen sullen worden.’ Doen bleven de boeren noch langhe in oerden staen, maer het scene oft de heeren de boeren dreychden so trocken sy uyt na Ermuyden, die haer willich innamen. En omtrent 100 oude soldaten die in Ter Vere en Ermuyden gelegen hadden en meer Spaensch dan anders gesint waeren, vloden na Middelborch, welck noch binnen dese maent van de boeren beleghert werdt en bescoten.

Maer de meeste scade, die se haer conden doen, was dat se haer het soet water benamen en ander victualie, want in de vaert soncken sy⁺ 2 scepen met gruys en steen gelaeyen. Maer de stat was alreede met soldaten van der Spaengiarden wegen bewaert, daer Beavoys overste af was, die daer aengenomen waeren en som coopmanswijse daer ingecomen waeren. Maer eenen Spaenschen bailiu viel in dese maent over de muren van Middelborch te bersten. Sonder sulcke en meer andere als Beavoys,

(39) Strijd rond Middelburg, Van Vloten, op. cit., p. 213. - Poullet et Piot, op. cit., p. 209. - Gachard, op. cit., p. 245.

+ Sommige Spaengiarden geslagen die met verraet den Briel meynden in te nemen.

+ Maer sy vlieten 't haest breder mits Ducdalbe Te Veren aen den water cant quam (?).

(40) Bedoeld is hier Ooltgensplaat, op het eiland Overflakkee.

+ Die van Vlissingen geven haer over aen den prinsche d' Oraengien.

+ Die van Ter Vere blyven noch op haer selven.

+ Middelborch wordt belegert van de boeren van Walcheren.

+ Middelborch hiel sprake met Vlissingen.

[p. 181]

menheer van Wacken, de bisschop en andere soude de stat wel met de andere aengehouden hebben, want sy begost hadden 't samen te spreken. Maer die hoofden waeren beletsel van duechden, de borgeren vordragende het ontset dat Ducdalbe haer doen soude en het ontset sal meerder verlastinge wesen. Maer d'een scickten 't den Spaengiarden, d'ander scickten 't den waterguesen al gewonnen, maer het eynde wyse 't al ende den inwoonder der steden en platten lande dragen den meesten laste ⁽⁴¹⁾.

(41) Over den wensch der wisschers van Vere, de Watergeuzen in de stad in te nemen, Van Vloten, op. cit., p. 213; ook aldaar aangaande de gebeurtenissen te Middelburg. - Poullet et Piot, op cit, p. 213. - Gachard, op. cit., p. 245.

[27 April 1572]

⁺ Ende op den 27 April, so trock den goevernuer uyt Antwerpen met den casteleyn van den casteele ende sommige crychlieden om te besichtegen om een sterckte te maken by 't dorp van Lillo, 2 mylen van Antwerpen om daer de scepen, die van Seelant souden comen te doen visiteren, maer om den grooten coste werde't gelaten, makende slechts een cleyn loopschansken.

⁺ Alreede begonden die van Seelant met haer orloechsscepen so verre te comen. Ende Ducdalbe bereyde oock scepen van orlogen tot Amsterdam ende tot Enckhuysen, maer die van Vlissingen dreychden haer scepen die tot Ermuyden lagen in brant te steken, soo sy Ducdalbe dienst deden. Ende het bleeck noch in de leste daghen deser maent, dat tot Enckhuysen eenige capiteynen quamen om te sien oft de orloechsscepen wel bereydt⁺ waeren, maer sy en mochten met geen soldaten in stat comen om die te sien. Ende so sy de wacht der borgerye dreychden, so werden sommige in 't water gesmeten en tot Amsterdam werde 't werck gescorst, omdat er niet gelts genoech aengebrocht en werdt. Ende op den lesten April quamen vier Spaengiarden in de vlieten van Antwerpen eenige scepen soecken, die bequaem souden syn ter orlogen te bereyden ende een siende dat haer aenstont, so gingen de bootsgesellen daermede dryven ten vliete uyt ende een Spaengiaert, nemende eenen spriet loopende over ander scepen om de bootsgesellen te steken werdt met steenen geworpen, ende toen de bootsgesellen dat merckten, dat de borgers haer wouden helpen, stieten sy eenen, dat men hem moest na 't casteel dragen ende vloden in eens berbiers huys en ontboden den mercktgrave. Maer doen was 't al⁺ stille, niemant en hadde 't gedaen; somma qualyck conde Ducdalbe aen scippers oft scepen geraeken; hierom werden in 't eerste (van) Meye alle de scepen die 't Antwerpen lagen gearresteert, omdat de Spaengiarden haer gerief souden nemen; maer die wech conden oft buyten stat lagen gingen al boven arrest dryven na Zeelant ⁽⁴²⁾.

⁺ Het voetvolck dat te Bergen, Tertolen, Roosendael en elders lach, wilden oock qualyck voorts ommers niet 't scepe sonder eerst betalinge te hebben. Nochtans waren uyt Antwerpen 5 wagens met gelde gevoert, Godt wete wie 't versciet, maer 't en mach niet helpen. Ick geloove dat de papen nou het beste moeten doen, want de wederspannicheyt beginde⁺ scier aen alle steden van Hollant en Seelant. Tot Brusel hadde Ducdalbe hem nou noch vermeten, hy soude synen wille van den lande cryghen, al soude hy se al verbranden van d'een eynde tot den anderen en eyste

+ Tot Lillo scansse begrepen.

+ Ducdalbe (dede) de orloechs scepen in Hollant 't Enckhuysen bereyden, maer vielen hem contrarie als hy vuel gelts verquist hadde.

+ Vuel scippers t' Antwerpen met haer scepen vlieden om Ducdalbe niet te dienen.

+ Ducdalfs Spaengiarden waeren vuelen oock seer onwillich om te water om vechten te gaen.

(42) Aangaande het begin der moeilijkheden te Enkhuizen, Van Vloten, op. cit., p. 215. - Over het opeischen der schepen te Antwerpen, Poullet et Piot, op. cit., p. 219. De tocht van Champagney naar Lilo wordt bevestigd door Morillon, loc. cit., p. 215. - Zie ook Gachard, op. cit., p. 254.

+ Geldt uyt Antwerpen na Berghen.

+ Ducdalbe dreycht van noch synen wille van de landen te hebben.

[p. 182]

⁺ der stat sleutelen en dede alle syn volck seffens ter wacht comen. Maer de borgeren hielden daer scerpe wacht tegen, so hielt d'een mensch d'ander in sceede. Uyt Antwerpen trock een vendel Duytschen, wesende 300 mannen uyt den casteele na Mastricht, opdat die Spaengiarden souden na Antwerpen comen om na Hollant en Seelant te trecken. Maer die Duytschen riepen opelyck uyt: ‘Nou doet men ons vertrecken, hadden wy willen de borgeren helpen vermoorden, so souden wy moghen hebben blyven’. Ende die cooplieden van Vlissingen haelden noch al wat se van doen hadden in Antwerpen, want had men 't haer geweygert, so souden sy daer oock alle cooplieden goeden gehouden hebben.

+ Die coopvaerders van Vlissingen hielden noch den coophandel.