De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 167]

Februarius.

[1 Februari 1572]

⁺ In 't eerste deser maent so werdt den inwoonderen van Brusel van Ducdalbe geboden, dat sy souden haer winckelen openen ende haer ter neeringe stellen, en sonderlinge oock den brouweryen werdt bevolen bier te brouwen op de pene van bannissement uyter stat. En hoe wel alle winckelen meer dan een maent gesloten geweest hebben, so en waeren sy noch niet van sin die te openen, want hy wilde dat men den conick de tiende soude betalen. Ende het bier begonde daer groot gebreck te worden, also dat elck tot Antwerpen aen synen vrindt om een tonne biers sondt; siende dat sommige gierigaerts van Antwerpen, als den weert⁺ ‘In 't gescildert huys’, Peer de suyckerbacker, syn gebuer, ende den weerdt ‘In de croone’ aen 't bierhooft, die cochten vuel biers en vuerden 't naer Brusel ende betaelden Ducdalbe den tienden pennick. Maer sy werden so bespot en met slagen gedreycht van de gemeynten, so tot Brusel en Antwerpen, dat se niet meer derwaerts en voeren. Also dat op den tienden⁺ dach deser maent den brouwers werdt geconcenteert te mogen brouwen sonder tiende te betalen, voer dat den raet der gemeynten dat soude concenteeren, waeraf sy oock versekeringe wilden hebben. eer sy wouden beginnen ⁽¹¹⁾.

⁺ Ende die heeren van 't Hertoghenbossche meynden deestyt haere gemeynte te bedrieghen om te concenteeren den wille van Ducdalbe, haerlieden wysmakende ende met eede wouden versekeren, dat die volle leden van Antwerpen sulcx Ducdalbe al geconcenteert hadden. Maer die borgers van Bossche wouden ommers eenen dach beraet hebben ende sonden dierwijlen posten naer Antwerpen ende vonden contrarie: noempden haer heeren doen oock meyneedighe.

⁺ Ende deestyt waeren van der staten van Vlaenderen wegen vuel bisschoppen, apten en prelaten tot Brusel by Ducdalbe gecomen, hem noch eens biddende van de scattinge van den tienden pennick op te houden hem presenteerende ander scoon gescencken. Maer hy dreychde den bisschop van Atrecht die d' woerdt dede, segghende, dat hy die scencken noch wel crychen soude tot de scencken; maer de spraecke ginck dat de bisschop hem weder dreychde, dat men hem liever met dat geldt te lande uytdryven soude en trock uyter stat ⁽¹²⁾.

⁺ Ende roerende den tyt van den jaere, so viel 't den 13, 14 en 15 dach deser maent so vuel sneeuwe, als 't in vuele jaeren gedaen hadde, ende daerna werde 't een felle coude, also dat er in 't eynde deser maent seer groote scollen ys in de Scelde voer Antwerpen quamen en meynden daer alle getyden over te loopen: maer 't en wou niet gelucken. Maer de coude bleef gedurich also dat de sneeuwehoopen tot in 't eynde van Meert bleven ligghen. En eenighe sturven van coude op sommige quartiren, ende de pestilencie cesseerde seer doer de coude; oock was 't den 9 dach

+ Mandaten tot Brusel om de winckels te openen en bier te brouwen op den banne.

+ Eenige gierigaerts van Antwerpen brochten bier tot Brusel en betaelden den tienden pennick.

+ Bruselaers cregen concent bier te brouwen sonder tienden, totdat het geconcenteert sou worden.

(11) Poullet et Piot, op. cit., t. II, p. 94: de stad Brussel had aan de brouwers een oude schuld van 30.000 gulden kwijtgescholden.

+ Die van den Bossche meynden haer gemeynten met list te doen concenteeren.

+ Die staten van Vlaenderen presenteeren Ducdalbe scencken die hij niet en wil en dreygen malcanderen.

(12) Over het bezoek van de bisschoppen, Poullet et Piot, op. cit., p. 89, 91; Gachard, op. cit., p. 224.

+ Van den winter en coude en groote sneeuwe; eynde van der peste.

[p. 168]

verboden eenige sterfhuysen van der pesten oft die goeden te roeren, op pene van confiscatie, voer eenen tyt die men toelaten sal ⁽¹³⁾.

⁺ In 't eynde van deser maent waeren doer fortuyne van winde in Engelant 2 Spaensche sceepkens aengecomen, daer vuel gelts in was competerende aen Ducdalbe, welck gelt de coniginne confisqueerde, omdat sy 't weder meynden wech te voeren tegen de rechten van haeren lande.

(13) Betreffende den sneeuwval en het uitbreken van de pest, zie de uitgevaardigde ordonnantiën, A.A., dl. I, p. 305.

+ De coniginne van Engelant onthout Ducdalbe vuel gelts.

[23 Februari 1572]

⁺ Ende op den 23 dach February so werden tot Antwerpen wederom voer de wethouderen alle de geordineerde colecktuers ontboden, ende op haeren eedt bevolen allen borgeren den eedt af te nemen, dat sy getrouwelyck souden haer tienden betalen. Maer sy bleven daerby als desen⁺ en oock den 26 dach, dat sy wel souden ontfangen, dat men haer brochte, maer en wouden den borgeren geenen eedt eyschen: maer niemant en brocht haer niet!

+ De bedwongehn colectuers worden weder tot Antwerpen voer den raet ontboden.

+ Den tienden pennick te moeten betalen wordt gepubliceert sonder mede te spotten.

[27 Februari 1572]

Maer op den 27 dach, omtrent den noene sonder dat het by den Breeden (raet) geconcenteert was, (werdt) gepubliceert dat elck sou moeten overbrengen aen den colectuers den tienden pennick van alle, wat hy vercochte ende den uytvuerdere daerenboven noch den 30^en pennick van het hantwerck ende werdt oock verboden hiermede te spotten oft te gecken,⁺ op pene van gelde ende op den ban werdt verboden dat niemant en mocht syn winckelen sluyten gelyck se te Brusel 6 weken gedaen hebben. Maer die van Antwerpen vercochten als vore en scickten niet te geven, maer des anderdaechs vond men in de groote kercke gescreven, dat sommige ambachten geconcenteert hadden de tiende te geven, te weten zeeldraeyers, smeden en timmerlieden om den tienden bast, keten en hout tot der galgen van alle, die de scattinge geinventeert hadden ⁽¹⁴⁾.

⁺ Ende op den vastelavont dach was tot Brusel een groot bancket bereydt, dat een van Ducdalfs sonen woude scencken, daer vuel edelen van desen lande werden bygeroepen en vuel dochteren, somma vuel hoeren, die na de feeste besconcken werden. Ende daer was er oock een goedt getal van Antwerpen, want 't en was sommige heeren van Antwerpen om den Spangiarden te believen niet genoech dat haer dochteren met den Spaengiarden hier seer familiardt waeren: sy sonden se haer noch thuys, als des amptmans dochteren en ander heeren, de vermaerde Belle Simone en andere; men dede vuel om in state te blyven, maer men hoorde dat er een seer groote pasteye was, die vol hanecammen gebacken was, een iegehelyck bedencke wat het te segghen was ⁽¹⁵⁾.

⁺ Ende in 't eynde deser maent was er groote spraecke, dat er in Duytschelant crychsvolck bereydt werdt om Ducdalbe den tienden pennick te brenghen oft slaghen, maer men heve't so langhe geseydt, dat men 't scier niet en sal gelooven voer men siege't eersten, ende sommige wilden oock seggen dat hy oock volck aennam in Duytschelant by sommige⁺ geestelycke vorsten, die hem toegedaen waeren. Ende deestyt lagen syn Spaengiarden in sommige steden en leden gebreck daer sy te swack waeren

+ Daer werdt gescreven dat de zeeldrayers, smeden en houtbrekers den bast, keten en galge houdt souden geern leveren.

(14) Over de mentaliteit van de Antwerpsche bevolking schrijft ons Morillon: ‘... Et y sont les gens, ad ce que l'on me dit, encores plus durs que icy...’ Poullet et Piot, op. cit., p. 101.

+ Ducdalf sone houdt een bancket tot Brusel, daer de Belle Simone en vuel hoeren oft heeren dochteren van Antwerpen en elders geroepen werden.

(15) La Belle Simone is Anna Simoen alias Cymon de Dycpenstein, dochter van Domingo en Clara Almaras, gehuwd met Filips van der Linden, heer van Marneffe, en na diens dood, 1570, met ridder Jan van den Laar, communemeester van Mechelen!

+ Fame dat de verdreven heeren van dese landen weder volck aennamen tegen Ducdalbe.

+ Sijn Spaengiarden leden gebreck doer zijn opstinaetheyt.

[p. 169]

met gewelt te cryghen; de fame was dat er eenighe ten Bossche haer verhangen hadden, synde te groots te bedelen, ende creghen quade betalinge, want de geduerige scattinge en conde Ducdalbe niet crygen en ander gescencken en wilde hy niet hebben ⁽¹⁶⁾.

⁺ In 't eynde February, so is 't tot Antwerpen in 't licht gecomen, dat een vrouwe hebbende van haer jonge daghen in mans cleederen gegaen, haer verstoute een vrouw te trouwen, maer haest dede de vrouwe haer beclach aen de vrinden, die 't den paep claechden, die se getrout hadde, ende werdt gevangen, ende mits het so bevonden werdt, werdt sy metter doot gedreycht, maer men liet se gaen loopen ende de andere vrouwe mocht haer daer af houden.

⁺ In 't eynde deser maent so quam er tydinge van groot onweder, dat op den 8 dach 4 uren lanck duerde met alsulcken donder en blicxem, dat elck meynde dat de stat sou versoncken hebben, so dat elck vuel tonnen met water en tobben bereyde, meynende dat het niet sonder brant vergaen en sou. Maer daer volchden so grooten reegen, dat by menschen gedencken niet desgelycx gesien en was. Van gelycken en is er geen cleyn eerdtbevinghe geschiet ontrent dier selver tyt, ontrent der stat van IJsbroeck, also dat eenige der statpoorten gevallen syn en vuel huysen gesceynt.

⁺ In desen vasten gelyck by 't pausdom oock de manire was, so waeren sy desen vasten in alle kercken prekende dagelycx ende onder allen hadde Godt verweckt wederom eenen christen leeraert, die dagelycx syn kercke was vol crygende in 't vrouwenbroeders clooster, leerende vuel van Cristus verdienste, cleyn achtende vuel van des paus seremonien, al was hy selve een monick; dit conden vuel van ('t) capittel qualyck verdragen, hem ontbiedende ende willende hem straffen, dat hy de catholycke scade dede.

Ende als hy volstandich bleve, so deden sy op den 8 dach Meerte een ander op den stoel comen ende de kercke was volle volcx; en corts hierna moest hy in syn clooster gevangen worden en syn boecken verbranden oft sy dreychden hem te verbranden oft te onthalsen, indien 't hy wou verloochenen. Sy hebben anderen verdreven, maer Godt verweckt er ander uyt hueren eygen volcke. Maer sy bleven verherdt, seggende dat 't volck na wat nieuws loopt en die haer na den mont spreken en soo voorts. Scene oft sy wel gewilt hadden, dat hy gevloden hadde maer hy en woude niet wycken, en synen oversten van den clooster en wou hem oock niet gevangen houden, noch oock syn dissipulen, die oock dapper de waerheyt sochten te volgen; de Heere wil haer stercken ⁽¹⁷⁾.

⁺ Item deestyt is de heer van Berlaymont uyter stat van Namen gecomen, gelyck hy goeverneur van het Walsch quartier was, ende wilde perfoortse dat men aen Ducdalbe den tienden pennick sou betalen, maer sy begeerden dat hy op 't raethuys sou comen, daer de borgers meestal gewapent quamen en sommige vrouwen oock, dies hy van scrickinge de stat verliete ⁽¹⁸⁾.

(16) Poullet et Piot, op. cit., p. 158, betreffende de lichting van Duitsche benden voor Alva; ook p. 151.

+ Van twee vrouwen die malcanderen trouden.

+ Eerdtbevinge en onweder tot Roomen en IJsbrock.

+ Van een monick die het evangelium leerde ende verboden werdt te predicken.

(17) Niet verder aan te duiden: stellig is het, dat hij dergelijke berichten de geprikkelde fantasie een ruim aandeel heeft.

+ De heere van Berlaymont eyschende in Namen den tienden pennick vertreckt uyter stat doer vreese.

(18) Over de gebeurtenissen te Namen, Poullet et Piot, op. cit., p. 91, 119.