De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

November.

[1 November 1571]

⁺ In 't eerste van November so quamen diveersche brieven in de Nederlanden aen Ducdalbe tot Brusel en oock aen diveersche cooplieden, so uyt Venegien als uyt Spaengien, van de groote victorie die Dom Jean van Oostenryck op de zee hadde gekreghen tegen de Torcken, wesende capiteyn generael van den conick van Spaengien Philipus, ende bastaert broedere, een bastaert sone Caroli de vijfde. De fame liep dat er 118 Torcxe galeyen genomen waeren en ontrent 20.000 Torcken geslagen ende 16.000 Cristenen verlost, die den Torck voer slaven dienden. Ende 't scene dat van der Cristenen syde luttel gebleven waeren, maer ick geloof wel, dat men ten love van Duc Jean wat luyde riep, want sonder bloetstortinge aen beyde syden en can sulcx niet gescieden. Maer de victorie was groote, ende so vuele seyden riep men te luydere, omdat men de scattinghe die Ducdalbe was eyschende te williger concenteeren sou⁽¹⁶⁾. Ende op den 15 dach begonden sy, tot Antwerpen 3 daghen lanck alle dagen drymael de groote clocke te luyden ende daerenboven werdt by den magistraet bevolen allen ambachten en guldenbroeders haer tegen den 18 dach te bereyden om triomphelyck te vieren en oock allen natiën; ende voer

+ Triomphe om de groote victorie van Don Jean tegen den Torck op zee.

(16) Zie o.a. Kervijn, op. cit., t. VI, p. 192, 216, 217.

[p. 155]

d'eerste deden de papen processie generale met den berrende keersen, daer de Poortugaloysers, Genevoysers en Italianen medegingen. En des avonts werdt generale vieringe gedaen, doer de gansche stat. Op de groote Merckt werdt van 't stats wegen eenen grooten hoogen stapel houts geleydt om te verbranden, maer 't werdt den ermen gegheven ende desgelycks van meer ander natien. Maer allen den gulden cameren en ambachten waeren haer huysen verciert met tortsen, ende de Merckt, Meere en elders met pecktonnen; op de Meere stont een groot gevangenisse gemaeckt, daer men gevangen Cristenen in geboeydt hielt, die verlost werden; daerop stont een Torcx hooft, dat verbrande doer vuel viseyen en vierpylen, dier in gemaeckt werden; van gelycke triomphe gescieden in alle de landen om dese victorie ⁽¹⁷⁾.

(17) Betreffende die feestelijkheden, A.C., p. 234, 235. - Papebrochius, op. cit., t. III, p. 208.

[10 November 1571]

⁺ Op den 10 dach November so werdt tot Antwerpen een jongelinck van sestien jaeren levendich aen eenen staeck verbrant op de Merckt om der religien wille; men hoorde dat hy doopsgesint was; hy lede groote torment, lang levende. Ten selven dage werden noch 2 dieven buyten stat gevuert en een vrouwe, en daer gehanghen ⁽¹⁸⁾.

+ Een jongelinck om syn geloove levendich verbrant.

(18) A.A., dl. XIV, p. 86, n^o 975: de verbrande herdooper was Guillam Roels.

[14 November 1571]

⁺ Den 14 dach werdt een smidt tot Antwerpen levendich in 't water gesoden, die instrumenten gemaeckt hadde om quaet geldt te slaen, van welck de ordinanciers noch gevanghen waeren ⁽¹⁹⁾.

⁺ Deestyt werdt den ambassaduer van Vranckeryck die in Spaengien gewoon was te liggen, thuys gesonden en dat omdat de conick van Vranckeryck met de Hugenoosen vrede gemaeckt hadde; en die in Vranckeryck lag trock oock na huys; 't scene dat er een gramscap was, maer Godt doersiet haer niren, den tyt leere 't al ⁽²⁰⁾.

⁺ Deser tyt was het corne seer diere also, dat het 4 gulden begonde te gelden; ja was bevonden binnen Antwerpen dat eenige kinderen in een huys draf aten, maer also de stat vreesde voer trouble doer de duerte te comen, werdt allen cloosteren bevolen over te brengen hoevuel maten⁺ corens sy hadden. En de fame liep dat allen corenvercoopers van gelycken souden moeten doen, doer welcke ordinantie 't corne terstont viel op 3 gulden en min.

Ende ter selver tydt sondt Ducdalbe overal syn comissarissen uyt, willende sonder langer vertreck dat men soude den derden Decembris⁺ beginnen de scattinge op allen comenscap ter executien te stellen, te weten voer hem den tienden pennick op alle coopenscap rou goedt en op het handtwerck het dertichste deel; en het eetelycke, te weten graen, waere vry. En dat het sus lange getreyneert hadde, scene seer groote gratie te wesen. Daerboven werdt op den 25 dach, op eenen sondach, gepubliceert dat geen graen en mocht uyt des conicx landen gevuert worden, dat was soeticheit.

Ende om dese scattinge te volbrenghen hadde Ducdalbe in vuele plaetsen syn colecteurs al gereet als tot Dornick, Duwaeye, Brugghe en

+ Een om valsche muntysers gesoden.

(19) A.C., p. 234.

+ De liggende ambassaet van Vranckeryck wordt uyt Spaengien thuys gesonden, als een oncristen.

(20) Reeds begin Augustus waren de onderhandelingen aangaande het uitwijzen van den Spaanschen ambassadeur Don Frances de Alava begonnen. Zie Gachard, Bibliothèque Nationale, t. II, p. 341, 342.
Betreffende het vertrek van den Franschen gezant Forquevaux, zie Gachard, op. cit., p. 354. Beiden werden evenwel dadelijk vervangen. Forquevaux had zelf om ontslag verzocht.

+ Van dierte in 't corne.

+ Verbodt corne uyt den lande te vuren.

+ Ducdalbe in vuel steden doet met gewelt de scattinge ter executien stellen maer elck slote syn borse en winckel, so dat hy luttel of niet ontfinge.

[p. 156]

elders ende dede 't met gewelt beginnen. Maer vuele sloten haer winckels toe, so dat er so vuele niet af en quam, dat men de ontfangers oft bedienders sou connen daermede haer betalinge doen; tot Utrecht in Hollant hadde Ducdalbe subytelyck doen 8 vendelen incomen om aen de grootste eerst⁺ te beginnen met gewelt. Tot Antwerpen werden onder alle ambachten mannen gecosen om dit wekelycken te ontfangen, maer dese seynde onboden voer den generalen colecktuer, vraechden hoe sy dit souden connen cryghen, want menige moet leven van 't gene hy dagelycx ontfanget; vragende oock wie haer lyf versekeren soude als sy 't ommers 't gemeynte souden moeten afhalen, willende oock sien besceet, dat het de staten van den lande geconcenteert hadden ⁽²¹⁾.

Ende in 't eynde deser maent quamen de staten van Vlaenderen weder voer Ducdalbe om te bidden dat hy toch van sulcx scattinghe wou ophouden, opdat de landen mochten by haer neeringhe blyven; maer hy en wilde niet hooren, expresselyck bevelende de selve ter executien te stellen, latende hem duncken als 't overal waere, dat de coopenscap sou synen ganck hebben. Maer elck hielt syn borse toe en so quam daer dit jaer anders niet af.

⁺ Tot Brusel in December stont het vleeschhuys lange gesloten want niemant van de vleeschouwers en wilde slaen, als sy souden moeten tiende deel van den ontfanck geven aen Ducdalbe. Hy nam sommige gevangen, die hy 't dede doen; dan en wou niemant van dat vleesch coopen; hy gaf elck van buyten en binnen de vryheyt te mogen slaen, maer niemant en dorste het doen, ja so dat Ducdalbe syn muylen na Antwerpen sondt om vleesch. Men wist niet wat de gemeynte hadt, also dat hy nochtans swoer synen wil te hebben oft daer en sou geen Godt syn ⁽²²⁾.

+ 't Antwerpen werden sommighe tot colectuers gedwongen maer 't bleef noch steken.

(21) Betreffende de aanstelling der geldinners, Gachard, Corresp. Phil. II, t. II, p. 189, brief van 3 Aug., p. 202, brief van 23 Sept. 1571. - Papebrochius, op. cit., t. III, p. 210.

+ Brusel het vleeschuys gesloten om niet te geven.

(22) Over den toestand te Brussel, Henne et Wauters, op. cit., 423 en 424.