De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Meerte.

[6 Maart 1571].

⁺ Ende het gesciede op den 6 dach van Meerte, Carel de 9 van dien name de conick van Vranckeryck, wesende in October des voerleden jaers nieuwelyck gehout met Isabelle des keysers dochtere ende de wijle het landt in peyse was, so heeft hem ende synen raede belieft syn incompste tot Parys te doen, tot grooten last van die van Parys. Maer ick moet getuygen, dat ick noyt desgelyke triomphe en sach: ende Isabella, syn huysvrou, sach self de incompste.

Ten eersten waeren de eerste die inquamen al borgeren van elck ambacht 20 of 30 mannen, seer sierlyck, op syn crychs wel gewapent. Ende de cooplieden, die men noempt de enfans de Paris waeren in root fluweel al te peerde; ende voorts vuel ander siraeten sach men aen de heeren der stat ende conseliers, presidenten en advocaten. Maer voorts en was 't niet om uyt te spreken de groote ryckelycheyt, die men sach in den edeldom ende haere pagien, so in wapenen als in versilverde en gouden pluymagien. Ende de conick met beyde syn broeders waeren al⁺ in blanck silvere, so wel habyten als harnas van den hoofde tot den voeten. Ende vuel costelyckheyts was er vuergedraghen ende ten lesten quamen eenighe benden ruyteren wel gemonteert: ende de straten waeren oock wel verciert met arcken van triomphale; het bancket gesciede op 't paleys.

+ Entrée royalle à Parys.

+ Van den conicx incompste tot Parys.

[8 Maart 1571]

Ende den 8 dach Meerte gesciede de crooninge oft salvinge tot Sint Denys, 2 mylen van daer, welck oock seer ryckelyck was.

[11 Maart 1571]

Ende op den XI dach van Meerte so deden de papen tot Parys een seer groote processien met welcke alle de edelen mede ginghen met den conick, waer in men sach draghen vuel costelycke reliquien, sacramenten en ander ornamenten, daer sy haeren godtsdienst me deden naer pauschelyke wyse, maer 't en is den godtsdienst niet dien Godt behaghen can. Ende in alle dese incompsten en waeren oock geen edelen van der religien; die en dorsten haer noch niet in Parys begeven, wel kennende den boosen

[p. 149]

aert der papisten ende in sonderheyt des conicx moedere, die alle listen is soeckende om 't pausdom voer te staen ende de andere uyt te roeyen, hoewel de noot gedwongen heeft desen peys te maecken. Godt weet hoe 't eynde vergaen sal.

[29 Maart 1571]

Ende op den 29 dach Meerte, so dede de coninginne haer incompste; als doen waeren al die van stats weghen als vore, maer den edeldom was nou ongewapent, maer alderhande geborduerde cleederen en coussens en mantels was men siende van den hoofde tot den scoenen toe; van bloemwercken en ander costelyckheyt, de behangsels van den peerden waeren meest gouden en silveren ketenen oft ten minsten vergult; 3 wagekens in middelste was de coniginne, in de andere des conicx susters, welcke wagenen al versilvert waeren, so oock de vier raderen ende den wageman en syn sweepe al blanck silvere en wagecoorden; en vuel edel vrouwen costelyck te peerde, maer die van des amiraels oft Condé oft den conick van Naverre en waeren er niet, wetende dat die van Parys haer haetich waeren⁽⁴⁾.

(4) Hier is dus beschreven de intrede van Elisabeth, tweede dochter van keizer Maximiliaan II.

[18 Maart 1571]

⁺ Ende het gebuerde op den 18 dach van Meerte tot Parys, in een strate my onbekent, dat een catolyck man hadde een hostie in den muere geplackt, ende daer achter eenige olie gestelt; ende in dat huys hadde te voren een van der religien gewoont, ende gaf uyt dat dien dit hostie in den muur gemets hadde, ende dat dit hostie so gesweet hadde, dat den muere daerduer wat afgevallen was ende de hostie nou bloot sach. So scene 't dat dit een wonderlyck mirakel sou syn ende de sotte papisten drongen om dit te sien met duysenten, want ick en conde van den gedrange tot aen 't huys niet gecomen. Ende de meyninge van vuele was, dat men dit met processien sou in der kercken halen ende eenighe van de papen waeren dit visiteerende, maer lieten 't ongehaelt, want vuele souden er met gespot hebben en niet sonder reden.

+ Van een hostie, dat doer den meester meynde tot Parys miraculen te doen, maer scaempden haer sulx te beginnen.

[11 Maart 1571]

⁺ Item op den elfsten dach van Meerte so hebben sommige scippers en schuyteboeven tot Orliens die paeps en moordens gesint waeren, de predicatie, die die van der religien buyten der stat waeren houdende in een dorpeken, genoempt Libet, verstoort en sommige dootgesmeten, ende sommige vrouwen tot op haer hemde haer habijten berooft. Ende op den 18 dach Meerte, so deden de heeren van Rouwaen van gelycken, hebbende omtrent 200 mannen sekretelyck gehuert, die 't volck waeren wachtende, die van de predicatie waeren comende, nietteghenstaende dat den conick haer 2 daghen te voren doen scryven hadde, dat se de predicatie op sulcke plaetse buyten der stat souden toelaten, gelyck in den peys besloten was, maer sy hebben se doen vermoorden en wyt en breet vervolghen; ende vuele uyter stat vielen nu by de gehuerde soldaten ende sommige borgers uyt Rouwaen, die buyten der stat waeren om te wandelen, werden oock mede berooft en vermoordt, ende de bevruchte vrouwen en werden niet gespaert; in als was er omtrent 140 doyen.

+ Die van Rouwaen doen een predicatie vermoorden en den conick doet daer straf fe over die den peys braeken.

[p. 150]

⁺ Ende de conick oft synen rade, hoewel dat het haer van herte niet leet en was, dat sulcx gesciede, so wilden sy den peys geobediert hebben, so lange als 't haer beliefde, scickende derwaert subyt den heere van Mommeranci met ruyteren en knechten om over alsulcke rebelleerders van den peyse recht en justicie te doen. Maer sy hielden hem een wyle buyten der stat en baden om gratie. Maer den conick gaf 't bevel 't vier in de stat te scieten oft hem de poorte te openen, maer eer hy daerin geraeckte was er daer over de 200 uytgevlucht die handadich waeren geweest of daertoe gecommandeert hadden, maer haer goederen werden geconfisqueert en nog sommige werden gebannen en gehangen ende den heer van Mommerancy bleef daer omtrent 2 maenden in en quam seer in den haet van die van den huyse van Gwise en van den Parisienen; vuele seyden, hy was meer Hugenoos gesint dan anders hoewel sy 't moesten lyden om den peys te observeeren oft de orloge hadde weder haest begonst: ende die van der religien hielden haer predicatie doen met vreden. Ende de conick sconck Mommeranci eenich huys dat Gwise beseten hadde, daer vuel twisten om resen tot dat hem niet min en werdt bewesen⁽⁵⁾.

+ Haer wapenen werden haer alle afgenomen en in 't casteel gedaen.

(5) Vermoedelijk is hier bedoeld de kapitein des konings François van Montmorency, maréchal de France. Zie L. Lalanne Dictionnaire historique de la France, Paris, 1872.