De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 124]

Martius.

⁺ Also in Februario voergaende tot Antwerpen in 't Vrouwenbroeders clooster een monick so wel predickte, dat alle menschen dat liefhebbers waeren van den woerde Godts en d'Evangelio hem seer geern hooren ende met menichte vergaderden. Ende also vuel ander monicken ende ypocryten haer daeraen ergerden, al en waert maer om 't geloop so waeren den eersten deser maent in syn sermoon gecomen alle de principaelste hoofden van den capittele oft geestelycken raet, als den coordeken en ander canonicken om hem te hooren; ende daerna werdt hy in 't capittel ontboden hem voerhoudende dat de gemeynte haer aengebrocht hadden, dat hy na den mont predickte ende de sonden niet en strafte, en dat het meest al luterianen waeren, die hem volchden, want voer den noen predickte hy buyten der stat op 't Kiel oft ander dorpen, daer 't volck al seer liep. Maer sy hielden hem vuere, dat hy meer predickte op de bermherticheit Godts dan op de straffe, also dat dese monick ten naesten predickdach hem beclaechde voer 't gemeynte over de achterclappers, seggende: ‘Ick en hebbe het catolyck geloove niet gelastert’, als 't waer is, want hy en moeyde hem met haer abuysen niet. Maer hy seyde: ‘Nou ick en hebbe 't siraet der kercken niet versmaeyt, waer 't Salomon dedet, maer ick betrouwe my wel, dat hier niemant en compt, hy en weet wel, dat de houten oft steenen beelden geen cracht en hebben noch mirakel en doen.’

Verhalende voorts al wat hy dien vasten geleert hadde, en hoe hy der sonde gestraft hadde, straffende nou seer der weerelts boosheyt, seggende: ‘'t Is al doet hem wech, laet weduwen en wesen op straet setten, dat wy 't goedt hadden, en dit doet men den Godtvreesenden meest.’ Ende dit hoorden deselven wederom ende en conden dit niet verdraghen, also dat doen op den 12 dach Meerte de kercke wederom vol volcx was, so quam daer een ander op den stoel. Ende hy werdt versonden na Tienen, en somma de waerheyt en mocht geen plaetse hebben.

+ Van een monick predikende het waer evangelium maer 't werdt hem haest verboden.

[6 Maart 1570]

⁺ Item op den 6 Meerte so stirf tot Antwerpen een treffelyck coopman, een suyckerbacker sonder bichte en werdt daerom aen de galge gegraven, mits waeren nochtans de vrinden aen den capittelraet geweest, omdat sy 't sacrament brengen souden, maer sy en wilden, seggende: ‘gy doeghet om 't goedt te behouden en niet omdat hy hem bekeert heeft’ en wisten wel dat hy van Calvinis religie was. Maer doen saghen de vrinden in tyts wat toe, ende droegen de meeste uyt eer hy doot was. Ende de vrouwe verliet het huys, also dat den doyen 4 daghen alleen was, en doen quam de heer in 't goedt, al dat se vonden en den doyen voerden sy aen de galghe. Godt moet het geclaecht syn, dat de doyen geen rust en hebben⁽⁹⁾.

+ Een borger sonder bicht stervende wordt aen een galge gegraven.

(9) De suikerbakker was genaamd Dirk Bouzijn: zie A.A., dl. XIV, p. 72, n^o 800, alwaar verdere verwijzing. - Ook A.C., p. 204.

[15 Maart 1570]

⁺ Op den 15 dach Meerte so werdt tot Brusel een edelman Longevale genoempt uyt Vranckeryck levendich verbrant, ende was op de passagie

+ Te Brusel een edelman verbrandt.

[p. 125]

gevanghen: ende omdat hy Ducdalbe tirant geheeten hadde, werdt hem syn tonghe te voren uytgetrocken; ende heeft den prinsche van Oraengien⁺ gedient en werdt in Hoochborgoengien gevanghen ende ten selven daghe werden tot Antwerpen 2 wederdoopers verbrant met geveeterde tonghen⁽¹⁰⁾.

⁺ Item deestyt so werdt over alle de Nederlanden een gebodt gedaen dat alle klercken buyten in ander landen ter scolen liggende, souden binnens landts comen op de verbuerte van al haer goederen, uytgesceyden die in Spaengien oft tot Roomen ter studien laghen en dit alles binnen den termyn van 3 maenden. Ende van gelycken werden alle boecken scier verboden, ommers Duytsche boecken⁽¹¹⁾.

+ 2 doopers tot Antwerpen verbrant.

(10) A.C., p. 204. - Bij Blaes, op. cit., t. I, p. 92, nota 2, wordt eveneens de dood van Longueval medegedeeld.

+ Klercken van buytens landts ingeroepen.
Vuel boecken verboden.

(11) Men zie Terlinden, op. cit., p. 96, edikt van 11 Februari 1570, betreffende de boeken door het concilie van Trente verboden; een edikt van 4 Maart 1570 verbood het studeeren aan vreemde universiteiten, Terlinden, op. cit., p. 96.

[16 Maart 1570]

⁺ Item op den 16 dach Meerte arriveerden tot Antwerpen ambesaeten uyt Engelant om na Brusel te trecken ende met Ducdalbe te trackteren van de handelinge van de scipvaert, die langhe stil gestaen heeft, waeraf men nou goede hope hadde van accorderen⁽¹²⁾.

⁺ Deestyt heeft den Torck, nadat hy den conick van Spaengien heeft de stat van Thunis ende de Golette in Africa afgenomen, nou oock het eylant van Cypres ingenomen heeft, dwelck in de Italiaensche zee leedt en was den Venitianen onderdaen geweest ende hierdore was Italien dit jaer wel bevreest.

⁺ Deestyt was er eenen rycxdach in Duytschlant tot Spiers beroepen, daer vuel coninghen beroepen waeren ende oock Ducdalbe was daer geroepen, verordineert hebbende den hertoch van Arschot daer te seynden, maer die weygerde 't seere, also dat ten lesten den heere van Norcarm, een heere uyt Henegou daertoe geordineert was. Men vermoeyde dat daer van vele saecken deser landen aengaende soude gehandelt worden⁽¹³⁾.

⁺ Item deestyt werden de knechten van Loduwyck Ladron afgedanckt, die eensdeels wel twee jaeren en een half binnen Antwerpen gelegen hadden; de 4 vendelen hier, 4 in Zeelant en 4 vendelen in Valecyn, maer daer was groot krackeel mede om de betalinge en die en wouden met geen laken betaelt syn, houdende noch den broeder van haeren oversten en ander capiteynen, tot dat men haer geldt sou brenghen. Ende den overste gaf tot Antwerpen een sceybancket. Ende een van de 4 vendelen in Zeelant namen de Spaengiarden van het Antwerpsch casteel aan, die den X April in 't casteel quamen ligghen. Ende Ladron naer Valecyn reysende om die oock tevreden te stellen werdt gevanghen⁽¹⁴⁾.

+ Ambesaeten om accoort met Engelant te maken.

(12) Over de aankomst der onderhandelaars, zie Gachard, Correspondance de Philippe II, t. II, p. 125: brief van 19 Maart 1570. Thomas Fiesco leidde de onderhandelaars voor. - Zie verder Kervijn, op. cit., t. V, p. 617: brief van 31 Maart 1570.

+ D'eylant Cypres van den Torck gewonnen.

+ Eenen rycxdach tot Spiers beroepen.

(13) Zie over den beroepen Rijksdag, van Meteren, op. cit., t. 1, p. 517 en Poullet et Piot, op. cit., t. IV, p. 11. - Over Filips van Sint-Aldegonde, heer van Noircarmes, lid van den Raad van State, kapitein generaal, zie Biographie Nationale, t. XV, p. 783.

+ De Duytschen van Ladron werden afgedanckt.
Ladron tot Valecyn gevanghen.

(14) A.C., p. 204: zie over de gevangenschap van Lodron, p. 112. - Blaes, op. cit., t. I, p. 88.