De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 120]

1570

January.

[1 Januari 1570]

⁺ Item den eersten dach aen den avont so gesciede 't dat 3 persoonen, man, vrou en kint, synde te langhe buyten der stat van Antwerpen gebleven, so dat de poorte toe was, so meynden sy over het gevrosen ys en over den eerden walle in de stat te comen ende vielen doer een gadt dat in 't ys gehouwen was, daer den visch locht doer schepte en verdroncken.

+ 3 persoonen verdroncken doer 't ys.

[11 Januari 1570]

⁺ Op den elften January doer vele dreygementen van Ducdalbe 'so begonden de wyckmeesters elck in syn quartier in alle borgeren huysen te gaen scryven en te vragen, hoe vele haere goeden weerdt waeren, op dat se daeraf souden den hondersten pennick geven, maer elck claechde seer, dat hy geen goedt en hadde, maer meer sculdich was dan syn goedt weerdt was ende sy ginghen so de meeste menichte verby; ten lesten ontboden sy de treffelycxste op 't stathuys, en wat elck bekende, luttel oft vele, 't was al aengenaem; maer 't en quam noch tot geender perfectie; maer op sommighe dorpen had men begost te geven. Tot Utrecht hadde⁺ Ducdalbe by de Spaengiarden, die daer in stat laghen, den borgemeester doen vanghen omdat hy de gemeynte, die genoech van de soldaten belast waeren, niet en persequeerde om hem te geven. Ende so eenighe hem somtijts voerhielden van den previligien van den lande, so eyste hy die om te verbranden, met oock de namen van degene, die in 't jaer 1566 gedient hebben in officien oft dekenschappen van allen steden, omdat die de predicatien ende beeltstorminghe niet belet en hebben, willende die lijf en goedt eyschen. Maer Godt gaf dat het noch ter tyt daertoe niet en quam⁽¹⁾.

Item den 11 Januarius werdt Spelleken de royroede tot Brusel van⁺ Ducdalf weghen gevanghen gestelt, die nochtans een groot vervolger der Cristenen is geweest vuel jaeren, en werdt gesedt op eenen toren, die men noempde Truerenborch. Onlancx was hy noch eens gevangen en geraeckte doen haest losse; maer daer was nou meerder beswarnisse gecomen, hoe hy met dreygementen van sommighe lieden geldt afgenomen hadde, segghende bevel te hebben haer te vanghen ende versiert was om syn giericheyt; van gelycken was oock eenen scoutet van Mechelen gevangen met synen sone, dat oock een groot vyant plach te syn over die niet catolicx en waeren⁽²⁾.

+ Hoe men deser tyt tot Antwerpen orden begon te maken om Ducdalf groote scattinge te weghe te brenghen, maer 't en quam noch niet ter perfectien.

+ Ducdalf dreycht de previlegien te verbranden en 't lyf te nemen van alle die in 1566 in dienst der steden hebben geweest.

(1) Zie nota 107, p. 119. - A.A., dl. I, p. 297, 17 December, 18 Januari: ordonnantiën hiermede in verband.

+ Hoe Spelleken de royroede van Ducdalbe werdt gevangen.

(2) Over de bestraffing van Spelleken, alias Grouwels, zie Blaes, op. cit., t. I, p. 83: de onbekende verteller plaatst de bestraffing in 1568, doch verstrekt overigens dezelfde details.

[p. 121]

⁺ Item deestyt werden doer bevel van Ducdalbe in dese landen over de duysent geleyeboeven gevangen om na Spaengien te seynden om te gebruycken teghen de Mooren in Garnaten, die 't conicx volck noch quelden.

⁺ Item tot deser tyt doer de groote clachte der cooplieden en scippers, so gaf Ducdalbe concent te moghen varen op Spaengien, elck op syn peryckel oft hy van der Engelsche genomen werdt, maer en mochten niet min varen dan met 8 scepen tseffens, ende wel versien syn van dobbel wapenen ende noch so vuel bootsgesellen dan sy behoefden om haer te verweeren; welck den scippers lastich viel, want noch onlancxs werden 3 scepen, die uyt Spaengien quamen, genomen; maer nou begonden de Bertoensche coopvaerders Spaensche goeden over te brenghen en die mochten vry voerby Engelant varen⁽³⁾.

+ Vuel geleyboeven werden opgenomen om naer Spaengien te seynden.

+ Ducdalf gaf consent met 8 scepen verby Engelant te mogen varen.

(3) Voortdurend treffen ons de klachten over het optreden van zeeroovers, vermoedelijk door Engeland aangemoedigd. De hier door van Haecht vermelde voorzorgsmaatregel, slechts mits goede bewapening uit te varen, wordt ook bij van Meteren, op. cit., t. I, p. 507 aangehaald.

[25 Januari 1570]

⁺ Op den 25 dach January snachts is 't gebuert in 't aptye van St. Peeter, als dat een monick, lesende in een nigromantye boeck, is van den boosen syn tonghe uytgetrocken. Ende onlancxs is oock gebuert, dat tot Antwerpen een slave oft knecht van 't groot Oostershuys sulcken boeck in een kamer vandt en daer in lesende, werdt ter vensteren uytgeworpen op de plaetse en stirf corts daerna gelyck de monick.

+ Tot Gendt een monick met tooverye omgaende wordt syn tonge uytgetrocken.

[27 Januari 1570]

⁺ Item den 27 dach en daerna was wederom den Breeden raet vergadert om de groote scattinghe, die Ducdalbe eyste op diveersche goeden te setten 6 jaeren lanck durende, mits siende hy met de heel groote scattinghe niet duer en mocht, maer dit werdt hem oock afgeslaghen.

+ Nieuwe scattinge versocht.

[29 Januari 1570]

⁺ Op den 29 dach January so werdt tot Gendt een gebodt gedaen in alle prochien, dat elck mensche hem sou stellen desen vasten te bichten⁺ te gaen ende van synen pastoor een briefken te ontfangen, en dan met hetselfde te Paeschen tot een waerteecken sou ten sacrament comen; en dat op pene van lijf en goedt. En boven desen begonden pastoor en koster in elcke prochie om te gaen om 't volck te scryven; maer doer comotie en doer vele, die haer ter vlucht stelden so lieten sy 't steken; maer den lesten dach werdt tot Antwerpen een weduwe na de galghe gevuert en daer gegraven, hebbende 6 daghen in d' eerde op 't kerckhoff geleghen en daer missen en plissen over gedaen; en dat ter oorsaecken de papen bevonden, dat se van ander religie in haer leven is geweest ende 't goedt werdt prys gemaeckt⁽⁴⁾.

⁺ In 't eynde deser maent dede Ducdalbe in alle quartiren alle syn Spaengiarden monsteren, daer sy laghen, alrecht oft hy nou vyanden waer verwachtende.

+ Tirannich gebodt tot Gendt om te comen ten sacrament.

+ Een doy vrouwe naer de galge gevuert.

(4) Over de ontgraving der vrouw, A.C., p. 202: wellicht is hier 31 in plaats van 13 Januari bedoeld. Zie Bertrijn, Chronyck der Stadt Antwerpen, p. 242.

+ Spaengiarden monsteren overal.