De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Junius 1569.

[1 Juni 1569]

⁺ Item op den eersten Juny vertrock Ducdalbe wederom van Antwerpen na Brusel om een groote bruyloft die daer was, te weten van mons. de Lalaing uyt Henegou en de dochter van den grave van Arenborch die den 23 Meye 1568 verslagen werdt in Vrieslant; maer Ducdalf sonen⁺ bleven tot op den 6 dach als den ommeganck plach te gaen. Maer de fame was dat de ses gulden der scutterye souden in 't harnas gaen, maer 't en gesciede niet nou Ducdalbe wech was, die velen liever saghen gaen dan comen. Ende na dese bruyloft werdt oock een steeckspel beroepen te voete ende te peerde, alwaer de Spaengiarden geen eere in behaelden⁺ tegen de Nederlantsche heeren, want sy werden uyt den sadel gestooten, ja Ducdalfs sone selve, ende daer waeren eenighe te bersten gevallen oft gestooten waerom de Spaengiarden eenighe meynden om te brenghen⁽⁵³⁾.

⁺ Item in 't eerste van dese maent hoorde men vele van den grave van Tweebrugghen ende van den prinsche van Oraengien die met haer leghers in Vranckeryck laghen omtrent Orliens ende den conick hadde vuel kuerlinghen aengenomen die dapper geslegen werden in diveersche scermutsinghe.

Ende het plat landt werdt seere bedorven, dorpen, hoeven, cloosteren

+ Ducdalbe na Brussel.

+ De bruyloft van Mons. de Lalaing en de dochter van Arenborch.

+ Steeckspel te Brussel.

(53) Het geldt hier Filips, graaf van Lalaing, zoon van Karel van Lalaing, die na een verblijf in Spanje, eerst in December 1567 was teruggekeerd.

+ Van de leghers van Tweebrugghen en Oraengien.

[p. 92]

en aptdyen verbrant, also dat men oock hoorde dat den conick wel peys soude begeeren ende doer syn moeder hadde doen versoecken, maer syn moeder Catharina de Medicis is selve den raet in alle boose aenslaghen, orloghen en peys als 't vuylen sou willen; ende den keyser hoorde nou op den 10 dach dat selve hadde doen versoecken, dat men de voerseyde leghers sou inroepen, maer en hadden geen gehoor.

⁺ Ende om diveersche tijdinghe die uyt Vranckeryck quamen, so werdt op den derden Juny verboden geen nieu tydinghe voorts te segghen op arbitrale correcxtie, ten waere dat de seggers 't selve sou connen goedt gedoen⁽⁵⁴⁾.

+ Verboden nieutydinghe uyt Vranckeryck over te segghen.

(54) Het verspreiden van valsche berichten verwekte ontstemming: de Fransche ambassadeur schrijft aan zijn vorst, den 30 Oktober 1569: ‘... infinyes maulvaises nouvelles que certaine cannaille de gens ne cessent jamais de faire courir par deçà, et plus en la ville d'Anvers que en toutes aultres’. Gachard, Biblioth. Nationale, t. II, p. 476.

[10 Juni 1569]

⁺ Item op den 10 dach so was 't tot Antwerpen 't sacraments ommeganck met vercierde straten van meyen, stroysel, tapyten en scilderyen naer d'oude paepsche afgodische wyse en onderal werden 2 stucken scilderye gestelt, die wel scimpich waeren tegen de heeren en andere die 't pausdom niet voer en stonden. Ende den colonel Loduwyck Ladron ginck achter den brootgodt met ander van der statsheeren en van syn Duytsche ginghen tersyden met roeden en wapenen om te bewaeren⁽⁵⁵⁾.

+ Van des sacraments ommeganck.

(55) A.C., p. 194.

[17 Juni 1569]

⁺ Item op den 17 dach Juny werden tot Mechelen noch 2 beeltstormers gehangen. Deestyt dreychde Ducdalbe die van Artoys seer, omdat sy in de groote scattinghe niet en wilden geven en sonderlinge die van Atrecht, also dat de fame was dat hy met gewelt derwaerts wilde, omdat sy syn soldaten uyter stat hielden; maer die reyse werdt noch gescorst ende daer werden eenighe heeren gescickt om te modereren, wat niemant en woude concenteeren.

Ende om den tyt te verwachten hadde hy een ander ordinaris scattinghe geordineert ende die voeral geeyst van die van Loven, maer sy ontseyden 't hem oock uyt vreese van d'ander steden, hoewel dit een seer paepsche stat is.

⁺ Item deestyt waeren vuel roovers in zee doer sommige scippers, die uyt Hollant en Zeelant verdreven waeren, die iet teghen 't pausdom oft teghen Ducdalbe miseet hadden, die welcke dees tyt Oostersche scepen hadden aengetast.

⁺ Item deestyt waeren omtrent Loven so grooten hagelsteenen geallen als eyeren en daertoe seer vele ende den wech van den Roeselberch was so vol gruys en steenen gewaeyt, dat men der nau doergaen en conde; ende tot Berijn boven Dinant waeren dry menschen van den donder verslaghen in huys; maer het dack van den huys vloech af en op sommighe velden was 't coren so verslaghen, dat men niet dan de grau eerde en sach⁽⁵⁶⁾.

⁺ Deestyt so werden die borghers van Gendt, Nimmeghen ende meer andere gequelt om haer belydinghe te doen oft sy te Paeschen oft te Phinxteren lest geleden oock 't sacrament ondtfanghen hadde in de pauschelycke kercken. Ende omdat buyten Antwerpen te Borgerhout so vuel verdreven Waelen uyt Henegou en Artoys quamen woonen om

+ Beeltstormers gehanghen. Ducdalbe dreycht Artois om het weygeren van de groote scattinghe.

+ Verjaechde scippers maecken de zee onveyl.

+ Van groote hagelsteenen en ander onweer.

(56) Over dezen storm verhaalt Morillon, dat het geleek op ‘un grand tremblement de terre’. Dit geschiedde den 13 der maand. Zie Poullet et Piot, op. cit., t. III, p. 606.

+ Tot Gendt en in sommige ander steden werden de borgers ondersocht oft sy 't sacrament geweest hadden.

[p. 93]

⁺ de vryheyt der concientien, so werdt men doer de menichte gewaer, dat se niet ter misse en quamen, ende daer werdt ondersoeck gedaen ende so werdt er wel 400 huysgesinnen uyt dat dorp ende ander omliggende vertrocken; maer in Antwerpen werdt sulcx noch niet bestaen te vraeghen⁽⁵⁷⁾.

+ 400 huysgesinnen buyten Antwerpen om sulexs ondersoeckinge verdreven.

(57) De verklaringen van Gilles Joly bevatten aanduidingen over het verblijf der verbannen protestanten rond Antwerpen: A.R.A., Conseil des Troubles, t. VI.

[22 Juni 1569]

⁺ Maer op den 22 Juny werden 2 oude mannen wederdoopers tot Antwerpen levendich verbrant ende het vier was so groot ende het waeyde so seer datter op de merckt byna een huys mee in brandt quam, thuys genoempt ‘den bonten mantel’⁽⁵⁸⁾.

⁺ Item deestyt was tot Brusel by Ducdalbe eenen ambesaet comen uyt Vranckeryck, versoeckende assistentie van volck en ammonitie,⁺ also dat uyt Antwerpen vuel wapenen na Parys gescickt werden; ende uyt Engelant syn tot Rotssielle vuel wapenen en provisie voor de hugenooten aengecomen ende in de vendelen van Tweebrugghen stont⁺ gescreven: ‘Mach men hangen met hangen betalen, dan sal de grave van Tweebrugghen syn scaeye wel verhalen’.

+ Twee doopers oude mannen in Antwerpen verbrant.

(58) A.C., p. 194. - A.A., dl. XIV, p. 68, n^os 763, 764.

+ Den conick van Vranckeryck soeckt bystant aen Ducdalbe.

+ Den grave van Tweebrugghen cryght provisie van Engelant.

+ Dicht in de vendelen van Tweebrugghen.

[28 Juni 1569]

⁺ Item op den 28 dach Juny werdt tot Antwerpen een Spaengiart, soldaet wesende gehanghen en 4 gegheeselt, omdat sy overdraghen hadden sonder paspoort uyt den lande te trecken en waeren op de passagie gevangen: de saecken die Ducdalbe bedreef behaechden haer niet langere.

⁺ Item deestyt waeren weder op zee 6 Spaensche scepen genomen van de Engelsche; dese hadden meynen met gewelt doer te geraecken, want sy waeren wel versien, maer vonden haer meesters.

+ Soldaten der Spaengiarden gestraft die vluchten wilden.

+ Spaensche scepen genomen.

[29 Juni 1569]

Item deestyt, den 29 dach, werden de wyckmeesters van Antwerpen ontboden op 't casteel, die sy voerhielden dat men alle wyntaveniers, vleeschouwers, viscoopers, vettewaeriers oft borgers die ossen sloeghen, soude dwinghen van haeren casteels cost sou coopen, want al wat daerop was begonde te bederven; of het was doer de nieuw bouwinghe en wist men niet, maer 't en werdt haer niet geconcenteert, dan dat sy een iegelyck vercoopen souden die 't begeerde onbedwonghen, so werd es vuel daerna na Brusel gesonden en na Namen; sonderlinghe de bedorven kase werdt scier alle de landen overgesaeyt en sonderlinghe in 't lant van Namen⁽⁵⁹⁾.

⁺ Item in 't eynde deser maent, so quam de tydinghe hoedat den grave van Tweebrugghen, wesende een overste der Duytscher ruyterye, gestorven was in Vranckeryck ende synen luytenant werdt in syn plaetse gestelt, die noch wel so strenghe was op 't pausdom als synen meester: dies vuel papisten haer in de doot niet en verblytden ende hy was gestorven op den XI dach Juny⁽⁶⁰⁾.

⁺ Item in 't eynde deser maent hoorde men vuel van Limose, hoedat doer der vorsten volck en de hugenooten en 't prinschen van Oraengien volck beleegert was; ende meynden 't conicx broeder en haer moeder⁺ daer in te hebben, maer waeren snellyck uytgevloden. Maer daer werdt van 't conicx volck een goedt deel geslaghen omtrent de stat van Limose;

(59) Een ordonnantie hierover werd den 6 Augustus uitgevaardigd, A.A., dl. I, p. 295.

+ Van de doot van den grave van Tweebrugghen.

(60) Lavisse, op. cit., t. VI, 1, p. 109.

+ Hoe des paus volck dat den conick van Vranckeryck sou te helpen comen, geslagen werden.

+ Des paus flouweelen ruyters worden geslagen.

[p. 94]

in dese maent syn oock gecomen uyt Italien seker voetvolck, men seyde van 3.000 en 1.000 peerden, seer costelyck gewapent, hebbende achter en voor een geborduurde paus crone. Dese syn gecomen in en omtrent 't stedeken van Pergues in 't landeken van Pergoter; op dese heeft de conick en de papen van Vranckeryck seer langhe gehoept ende syn van den amiraels volck subeyt overvallen, die by hem hadde het overgebleven volck van den prinsche van Condé en heeft oock noch by hem de kinderen van Naverre met mons. Dangelot. Dese hebben haer al omtrent Rotsielle gehouden en hier opgewacht en hebben se meest alle geslaghen ende eenen seer rycken roef en seer vuel flouweelen rocken gekreghen; men hoorde dat den amirael swerte ruyteren by hem hadde die de meesten buet hebben⁽⁶¹⁾.

(61) Zie Vargillas, op. cit., t. II, p. 167.