De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders
(1929-1930)–Godevaert van Haecht–
Auteursrecht onbekend
[pagina 87]
| |
Mayus (Meye) 1569.Ga naar margenoot+ Item op den Meynacht trocken uyt casteel van Antwerpen een vendel Spaengiarden en oock so vuel Duytschen om meyen te gaen houwen, maer de Spaengiarden brochten in 4 wagenen met gestolen scapen en ander vee en diveersche goeden uyten dorpe van Wilryck en daer omtrent: ende de Duytsche hadden haer vol en sadt gedroncken maer niet vele gestolen en den roof moesten de boeren noch thuisbrengen. | |
[1 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item in 't eerste deser maent werdt wederom tot Antwerpen diveersche daghen den grooten Breeden Raet vergadert, om Ducdalbe de geeyste onmogelycke scattinghe te concenteeren, welck de heeren ende scepenen concenteerden, uyt vreese, by conditien indien 't andere steden laudeerden. Maer de ambachten ende de gansche gemeynte en wilde 't niet concenteeren, seggende: ‘Wil hy 't hebben, hale 't van de gemeynte, maer wy en willen 't niet concenteeren, 't en waer een redelycke scattinghe op 't plat lant’; maer dat sloeghen de geestelycke af, want 't ginck haer meest teghen. Also stelde men 't meest in handen van de staten ende so trocken de heeren met desen besceede in 't lange na Brusel. Maer corts hierna ontseyden 't de staten van den lande ganschelyck ende verfoeyden de heeren van Antwerpen en Dordrecht en noch eenighe andere, die gewillich geweest waeren om sulcx te ackordeeren teghen haer rechten ende privilegienGa naar eindnoot(42). Ga naar margenoot+ Item deestyt publiceerden die van Calis peys met den conick van Vranckeryck en met Engelant, omdat sy siende de preparatie, die in Engelant (geschiede) vreesende of het op haer gecockt werdt; ende deestyt werdt in Engelant oock een plackaet van Placebo gepubliceert teghen den conick van Spaengien, gelyck Ducdalbe hier tot Antwerpen gedaen hadde in 't conicxs name, ende sy bande oock alle roovers uyt der zee ende hielt den conick oock voer geen vyant; maer de scepen die sy in zee sondt en hielt se voer geen roovers; somma elck wilde het beste kint syn, maer de coniginne hadde de panne met de stele vastereGa naar eindnoot(43). Ga naar margenoot+ Item nadien Ducdalbe de scattinghe ontseet was, quam de fame, dat hy sou vertrecken, ende dat dom Jean, 't conicxs bastaert broeder sou in 't landt comen en die regieren; maer ick geloof dat hy 's niet en dachte, maer was een dreygerye, omdat die doer den Torck wat ontsien is, hier oock so ontsien sou werden. | |
[3 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 3 dach Meye werdt tot Antwerpen gevonden een doot man gepackt in eenen mande, die by nachte op Sainct Andries kerkhof gegraven was; men vermoyde, dat hy van ander religie was ende daerom heymelyck gegraven werdt, want de papen hadden wie sonder bicht stierf, gesloten dat men hem aen een galghe sou hangen, ende op den 4 dach werden se 't hueren verantwoerden geroepen, die dese gegraven hadden op de pene van lyf ende goedt; ende hadden se gecomen sy en | |
[pagina 88]
| |
souden niet vuel beter gevaren hebben. Ende denselven werdt opengegraven en aen de galghe gegraven ende ten selven daghe werdt uyt Antwerpen een vrou gevuert en aen een galghe gehanghen, mits sy tevoren haer selven verhanghen haddeGa naar eindnoot(44). | |
[5 Mei 1569]Ende op den 5 dach Meye was er gestorven de huysvrouwe van Heyndrick Dortmont, woonende aen de Groote Merckt, doende maelerye neeringe, wiens goedt al bescreven werdt van den weerlycken oft tirant rechters en dat ter oorsacken dat die vrouw sonder bichte gestorven was, want sy waeren Mertinus leeringe volgende. Ende den man hielt hem verborghen ende de vrinden soliciteerden om de vrouwe te moghen graven, maer een canonick, heer Doncker, seyde raschelyck: ‘En sydt met haer begraeffenisse niet belaeyen, bindt haer een touwe om den halsch, sleypt se op een kerre en vuert se naer de galghe’. Ende dese vrouwe en dit huys verstroyinghe werdt seer beclaecht, want sy waeren de scamele menschen gunstich, ende daer waeren over de 600 menschen, die voer haer erbeytden, so binnen en buyten Antwerpen; so doer vele biddens van diveersche persoonen werde noch in stat gegraven, maer op Sint Jacops kerckhoff oft daer neffens was een ongewyde plaetse; maer de verstandighe ende oock het doot lichaem waeren daer niet ongerust in als 't geen oneerlycke plaetse en wasGa naar eindnoot(45). | |
[16 Mei 1569]Maer op den 16 dach Maye werdt een out man genoempt Bartholomeus van Swynricht eenen strop om den hals gedaen en met een kerre uytgevuert en aen een groote nieuwe galghe gehanghen, ende de huysvrouwe verliep 't en 't goedt was verbuert. Ende dese galghe werdt genoempt van 't gemeyn volck des canonicks Donckers galghe, mits hy de meeste in desen raet was geweest. Ende 't gesciede, dat hy en meer andere canonicken geen lange jaeren en leefden ende sturven oock sonder bichte oft sacrament te ontfanghen, so gy den datum vinden sult, ende 't Godt belieft my so langhe te sparen, totdat ick so verre herscryve uyt myn cladboecken, want ick selden tyt hadde. | |
[8 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 8 dach ginghen de papen en haer adherenten tot Antwerpen en oock in ander steden processie om te bidden, dat het mochte reegenen en ten andere dat den conick van Vranckeryck, die seer aengevochten werdt van vele vyanden, die tegen de Roomsche kerck waeren, mochte victorie hebben tegen alsulcken. Ga naar margenoot+ Item op den elsten nacht Meye werden tot Antwerpen 10 oft 12 groote ryckaerts gevangen ende naer Brusel gevuert voer Ducdalbe, om dieswil dat sy hem beloeft hadden, waer de scattinghe by den Breeden Raet geconcenteert, sy wisten met de gemeynte raet, en souden hem binnen 15 daghen daerna 14 tonnen goudts verscieten; welck de heeren vernomen hadden en niet en wisten te cryghen, so hebben sy die hem gelevert opdat sy 't hem voldoen souden oft sien hoe sy 't cryghen soudenGa naar eindnoot(46). Ga naar margenoot+ Item op den 8 dach Meye was buyten Antwerpen tusschen Ranst en Wynegem in 't bosche een heymelycke predicatie van Calvinus leere, | |
[pagina 89]
| |
waeraf een advocaat met name Jeronimus Frans beclapt was, en werdt gevanghen ende bekende, dat se waeren omtrent 300 sterck ende werdt op den 13 Meye ontpoortert om gepynicht te worden. Maer hy beriet hem aen den raet van den hove, so werdt hy derwaerts gevuert. Ende hierdoor gesciede 't dat Ducdalbe gestoort was, dreygende in de dorpen van Antwerpen wel so vuel soldaten te legghen, die haer sulcke vergaderinge wel beletten souden; maer de boeren en meyers der dorpen namen den last self aen om den last der soldaten te scouwen, houdende wacht en namen acht waer 't volck wandelde ende cregen bevel, dat se niet sparen en souden waer so heymelycke predicatie vondenGa naar eindnoot(47). Ga naar margenoot+ Item deestyt quam den apt van Sint Truyden, die den prinsche van Oraengien in 't voerleden jaer uytgevuert hadde, eerst wederom, mits nou betaelt hebbende syn ransoen, sonder alle syn silver en ander meubelen dat hy verloren hadde by het innemen derselve stat. Ga naar margenoot+ Item deestyt was tot Parys een monster te sien, als een torxhooft, ende het haer was gevlochten als eenen crans van slanghen ende den baert, dat waren oock slanghen ende de slanghen leefden en was vonden in een eye in Hooch Borgoengien, ende vuel grote heeren deden 't monster conterfeyten. | |
[19 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 19 Meye werden tot Antwerpen sommighe personen die gevlucht waeren, mits men de vrou of de man aen de galghe gegraven hadde, thueren verantwoerden geroepen, opdat se het bescreven goedt met eeren souden mogen houden, als se niet en quamen; ende voorts geboden so wie subyt sonder bichte oft sacrament sturf soude aen de galghe gegraven worden; ende wie 24 uren soude sieck gelegen hebben en sonder bicht stierf sou gehanghen worden: ende voorts werdet de papen verboden missen in de huysen te doen, 't en waere sonder 't sacrament te geven, welck sy wilden dat openbaer metter bellen gebrocht worden en 2 diefleyders om te bewaerenGa naar eindnoot(48). | |
[18 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Op den 18 Meye werden tot Liere 4 personen gedoyt om saecken der religien aengaende. | |
[20 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Op den 20 Meye verhing een vroue haer selven binnen Antwerpen in haer scouwe met de vlechten van haren haeyre in presentie van haer kinderkens doer groote ermoede; vuel moorders waeren op de banen en capdieven in de steden sonderlinghe tot Antwerpen. Ga naar margenoot+ Item deestyt vluchtede den secretaris van Ducdalbe uyt Brusel en trock in Engelant, waerom een poortier tot Brusel gevangen werdt. | |
[21 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Op den 21 nacht van Meye werden die soldaten van Ladron uyt het Engels huys gedaen, die daer vyf maenden gelegen hadden om dese cooplieden gaey te slaen, maer waeren 't meest ontvlucht ommers de rycxste ende so liet men de minste nou oock losse ende so thoonde Ducdalbe, dat hy de quaetste niet syn en woude, latende eerst los en vry. | |
[22 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 22 dach Meye so ginck tot Brusel den ommeganck na de oude costuyme, dan so vuel meer dat als nou de scutteryen in haer | |
[pagina 90]
| |
wapenen ginghen, welck in sommige jaeren om des troubels wil gelaten is geweest, maer Ducdalbe begeerdet te sien ende de Spaensche soldaten waeren wel vervaert, dat se so vuele gewapende saghen en nietemin ongewapende, maer 't verginck al in 't goede. Ga naar margenoot+ Item deestyt quam de tydinghe, dat de cuervorsterheeren tot Francfoort al twistich gesceyden waeren, want de geestelycke hadden begeerte, dat men alle die uyt dese landen daer in 't landt gevlucht syn, souden weder uytgeseet worden om na haer landt te trecken, waermede de anderen tevreden waeren hadden de bisschoppen voer alle de personen, die daer vele waeren, willen borghe stellen, dat Ducdalbe haer niet verhinderen en soude aen lyf noch goedt; ten anderen werdt versocht dat men den grave van Tweebrugghen ende den prinsche van Oraengien oft haer ermeyen soude inroepen op den banne uyt Vranckeryck te comen, ende dat men de saecken sou andersins modereren. Maer die van der religien in Vranckeryck soliciteerden contrarie daertegen om assistentie, also dat den prince Casimirus met 4.000 ruyteren ende 40 vendelen knechten noch afgeveerdicht werdt den grave van Tweebrugghen tot assistentie, ende Ducdalbe hadde daer oock eenen ambesaet gesonden, maer en werdt niet verhoortGa naar eindnoot(49). | |
[25 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 25 dach Meye werden tot Brusel 3 mannen levendich verbrant en 2 onthalst om saecken der religien; de dry waeren van Dornick 2 van Ypren, I van Ronsen en een van Diest. En ten selven dach werden tot Antwerpen 4 doopers gebrant met geveeterde tonghen als vorenGa naar eindnoot(50). | |
[24 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item op den 24 Meye so maeckte men tot Antwerpen gereetscap en forieringhe teghen de compste van Ducdalbe ende men stelde het casteel rondom vol gescuts, want hy soudt comen besiene, ende daer was differentie onder de meesters van den casteele, so sou hy 't besiene, hoe men 't meesterlycx en best volmaecken soude. Ende vuele vreesden, dat hy quam om justicie te doene, want vuele was er gevangen, die onlanx in eenige heimelycke predicatie geweest hadden; ende vuel treffelycke huysen werden doersocht om eenige die uyt Valeceyn en Dornick gevlucht waeren, en van haeren goeden hier gevonden werden; in somma, men sochte nou over d'onnoosele. | |
[27 Mei 1569]Ga naar margenoot+ Item den 27 dach was tot Antwerpen een goed geselle gestorven in de scipstraete en dat sonder bichte en werdt aen een galge buyten stat gegraven; en dit was groote gratie, want hadden de papen connen vernemen, dat hy sieck gelegen hadde, hy hadde moeten daeraen hanghen. Op ander plaetsen gesciet desgelyckx, tot Dornick en sommige plaetsen, werden sy in eenen peertstal gegraven; en dit gebuert somtyts oock wel papen selve oft van hueren voerstanders, dat de heere haer verrast, maer dan segghen sy: ‘Men heeft wel geweten dat hy chatolyck was ende en werden niet scandelyk gegraven.’ Ga naar margenoot+ Het gesciede op den 27 dach Meye, dat Ducdalbe metter barsien van Brusel na Antwerpen quam van achter in Sinte Michiels clooster; | |
[pagina 91]
| |
ende op 't casteel werdt sommich gescut gelost ende syn Spaengiarden scoten oock, en lieten vierpylen vlieghen; ende op den 28 dach reedt hy rondtom het casteel ende in 't triompheren was hy byna geraeckt met eenen houten cloot, waerom hy niet daerin en rede tot op den 30 dach MeyeGa naar eindnoot(51). Ga naar margenoot+ Item mits nou de meyeren buyten Antwerpen wacht hielden, tegen heymelycke predicatien, die in boschen souden moghen gescieden, also gesciede 't op den 30 dach Meye, dat sy 4 gevangenen in de stat brochten, die sy achter eenen cant vonden sitten lesen: dese werden terstont gepynicht om te weten oft sy in geen predicatie corts in boschen gesciet, geweest en hadden, en den eenen beclapte syn suster die gevangen werdt met haer gesin. Item deestyt hoorde men vele van brandstichters die tot Franckfoort, Nuerenborch, Straesborch gevanghen waeren en oock tot Emptden, die men hoorde dat van Ducdalbe uytgesonden waeren, omdat dese steden syn vyanden meer favoriseeren dan hem, aen volck en ander dinghen wat sy van doene hebben. Ga naar margenoot+ Item deestyt hadde Ducdalbe hier tot Antwerpen en overal geerne sommighe cloosteren te niet gedaen en sou die monicken in andere gedaen hebben om eensdeels dat goedt te veroerloghen, maer sy en wilden daer geenszins na hooren. De Peerpots monicken ende Bogaerden monicken te Antwerpen, wou hy by de Minnenbruers doenGa naar eindnoot(52). |
|