De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

[p. 3]

Waerachtighe bescryvinghe van den Jaere 1565 van diveersche saecken die dese Nederlanden ende onse gebueren geschietden ende meest en voeral wat binnen Antwerpen gesciede, mits ick daer woonachtich synde, vuel dinghen selfs mocht hooren en sien. Nochtans en mach men alderweghen niet present syn, maer moet redelycke lieden gelooven en daer na scryven, oft moest selfs dicwils reysen oft iemant seynden, gelyck groote meesters van scryven wel doen, daer ick my niet by en gelycke, synde alleen een erbeyder, die myn werck voeral moest voorderen om by te leven, en voorts op leghe daghen oft by ontyden voer tytverlies wat scryven, om een memorie van de wonderlycke weerelt by my te bewaeren.

G.V.H.

1565.

⁺ Also in de twee voerleden jaeren 1563 en 1564 eenen grooten twist was tusschen die van Enghelant ende 't hof van Borgoengien en dat om de coopenschap van de enghelsche laekenen en het was verboden so wel daer als hier met den Enghelschen te handelen in alle des conicx van Spaengien landen, en oock mede omdat dit volck so grooten vryheyt in Enghelant niet en hadden, als de enghelsche hier hadden; ende vuel volcx werdt daer erm mede, daer en oock hier, voer die 't laeken daer maeckten en niet te doen en hadden, en hier vuel bereyders, tot Antwerpen. Maer sommige steden van desen lande, die laeken maeckten, die floreerden,⁺ en de enghelsche sochten haer laekens te vercoopen tot Empden en aen ander plecken maer 't en mocht al niet maecken, also dat die van Antwerpen haer verweten, dat se noch kreemers waeren en geen cooplieden en sy vraechden, oft hier noch geen gersch op de borse en wies, omdat sy er niet en waeren en so voorts, scimpende op malcanderen. Maer die enghelsche namen oock dicwils schepen op de zee, also dat men voer orloge sorchde⁽¹⁾.

Maer in December 1564 werdt een contrackt gemaeckt, dat men vryelyck met malcanderen soù handelen gelyck sedert den jaer van 1548 ende waer 't dat men niet accordeerde en orloge quame, so sou men 't van beyde syden den coeplieden dry weken te voren seggen.

+ Verhalinghe van den twist tusschen d'enghelschen om de laekenen tegen 't hof van Borgoengien.

+ Van 't contract dat er gemaeckt werdt doer de ermoede, die aen beyde syden was onder 't gemeyn volck, die daer bij leefden.

(1) H. Brugmans, Engeland en de Nederlanden in de eerste jaren van Elizabeth's Regeering (1558-1567). Groningen, 1892. - Blz. 87: over de schorsing van den Intercursus; blz. 106-115: de toestanden te Antwerpen geschapen door het verbod van invoer van Engelsche goederen. Een voorloopig kontrakt van vrede werd 29 December 1564 afgekondigd. Cfr. 109-134.

[18 December 1564]

⁺ Voorts aengaende den seer wonderlycken couden winter, die doer vrempdicheyt my brocht tot scryven, want sulcx als men tot Antwerpen daer doer sach gescieden en was in hondert jaeren oft vuel meer niet gesien; die syn beginsel met vriesen nam opten 18 dach December 1564 met alsulcken felheyt ende herticheyt, dat vuel volcx op schepen en

+ Van den seer fellen winter 1564.

[p. 4]

scuyten in Seelant sturven, die by nachten opt water waeren, eer se aen eenighe haven conden comen en oock elders. Ende het Scelde loopende verby Antwerpen was haest vol van den yse; by Bergen op Zoom quam een scuyte dryven, daer vyf mannen in vervrosen laghen.

[27 December 1564]

⁺ Op den 27 dach December so bleef 't Antwerpen voer den werf een seer groote scolle ys vast lighen daer dGielis den veermeester en oock brantmeester van Antwerpen terstont overginck, synde nochtans een seer swaer en grooten persoon. Maer des anderdaech ginck daer alle man⁺ over en het vroes al voorts toe, gelyck een stille rivire, also dat men aen 't bierhoot haest haest (sic) tonnen over rolde in Vlaenderen en ander coopmans goedt met sledden over sleypte en daer reden oock mannen te peerde overe.

⁺ Maer voer den werf was 't meeste volck. Daer stonden cramen van allerley snoeperye en bancket suycker, gebranden wijn, en oock waeren er tenten gesleghen, daer volck in bancketeerde, want men vercocht er bier en wijn en worsten en stoeckten vier op stucken van yse, ende staken een teeken uyt; sommige geriefden 't volck voer cleyn geldt, als 2 worstkens en een broyken voer eenen halven st. en soeten wijn voer een oerken, en so voorts, den pot spaenschen wyn 7 sts. Daer stonden⁺ oock sagers en daer werdt een scaep geslegen; daer vrochten cleermaeckers, want elc wou wat bedryven oft wat daer op coopen om de memorie te houden. De erbeyders, die maeckten aen den werf lange brugghen om 't volck gemackelyck neder te gaen, en ontfingen van elck dry myten; men ginc suytwaert wel 2 oft 3 mylen ten yse en also oock na Zeelant af. En dit duerde tot op den 1 dach Januarius 1565 doen begoste 't wat te regenen en daer na en ginck 't volck niet vuel over, dan dies over te doen⁺ hadden. Maer den pachter oft veermeester, benydende dat men 't goet over rolde en sleypte, mits dat het ys noch sterck bleef liggen, so begonde hy op den 2 dach daer een vaert doer te houwen met alle syn scuyteboeven om syn recht te hebben, en 't goedt metter scuyten over te halen. En het ys was eenen staenden voet dick, maer mits dat het aen 't bierhoot,⁺ daer hy arbeyde op den 4 dach der maent wech dreef, so was [het] verloren erbeyt die hy gedaen hadde. Maer voer den werf, daer bleef 't liggen tot op den 8 dach Januarius, en so lange ginck 't volck daer noch over; en daer na en lach 't voer stat niet meer vaste, maer opwaerts lach 't noch tot in Februario vast, als by Rypermonde: en men reet doer met wagen en peerden gelaeyen over, niettegenstaende dat het regende en sneeùde en dat het voor Antwerpen tot in Zeelant al open was, doer dien 't hooch uyter zee vloeyde.

+ Wie aldereerst over 't Scelt voer Antwerpen ginck.

+ Hoe men alderley goedt daer over sleypte.

+ Hoe men daer allerley leckernye ende snoeperye op vercocht.

+ En ander hantwerck op dede.

+ Hoe den selven daer eerst over ginck, daer een vaert wou doer houwen en begonst hadde wel 't derde deel.

+ Hoe 't aen de vaert eer wech dreef opwaerts en het breken quam meest doer den hoogen vloet.

[17 Januari 1565]

⁺ Item op den 17 dach Januarius so werdt tot Antwerpen der statbuel onthalst op de Meerebrugge: en hadde gevanghen geseten van in 't jaer 1563 in December. Want seer qualyck wilden de heeren hem ter dootbrengen, omdat sy hem beminden en een sterck vroem man was en

+ Hoe die statbuel van Antwerpen op S. Anthonis dach gedoyt wert.

[p. 5]

hadde de stat gedient 30 jaeren. Maer hy hadde vuel dootslaeghen en ander moetwille aan vrouwen bedreven, waarom de klachten van de gemeynte te vuel waeren, die wraecke over hem riepen. Synen naem was Meester Geleyn, en was seer fraey van gebroken leden intesetten en te genesen.⁽²⁾

⁺ Item, alsoo 't nou wack weer was tot op den 19 dach, ende het ys noch niet al uyt den Scelde was als ommer opwaerts en dan vuel min in Holland uyt de soete rivieren, (maer daer en is 't so seer nieuw niet als die snelle rivieren en dan noch by der zee), soo beghinde 't weder na desen dach dapper te vriesen, maer de coude en was by de eerste niet te gelycken; maer doer de stillicheyt vroes 't nog vuel ys, also dat men by Antwerpen voer 't dorp van Ousterweel weer sach een wyle tyts stilliggen en sommige vleeschouwers met haer scapen daer overe gingen op den 24 dach.

⁺ Item desen winter waeren scier alle hoenderen en noch meer de hanen alle haer cammen swerdt worden vervrosen doer de coude. De coude hadde oock 't scamel volck, vuel oude willege boomen doen soecken;⁺ ja alle de galgen en raderen werden by nachte gestolen en verbrandt: geenen oft seer weynich torf was in Antwerpen te kryghen, want er in⁺ lange geen hollantsche scepen hadden connen comen, en was ook ten lesten verboden met den last te vercoopen en 't hondert mutsaers goù 3 gulden. Daer was tot Antwerpen een vrou die om torf te hebben eenen man 2 vingeren afbete.

⁺ Item in 't eynde deser maent was 't grooten storm en onweder en wint met seer vuel sneeus, also dat ontrent Brusel en Luyck de peerden⁺ tot den buyck in den sneeu gingen. Met desen storm, en doer de stucken van den yse bleven in Zeelant 2 enghelsche scepen met laekenen te borsten, die naer Antwerpen meynden te comen, en sommige andere visschepen;⁺ oock brack in Hollant by Enckhuysen eenen dyck doer, met sommige huysingen met groote scade.

(2) Cfr. A.C., blz. 60 en 62.

+ Van de tweede coude maer niet so fel.

+ Hoe de hoenderen haer cammen vervrosen.

+ Hoe galgen en de raderen verbrant werden ende gestolen.

+ Van de berringe en waerom een man 2 vingeren afgebeten werden.

+ Van vuel sneeu en storm, wat scade die dede.

+ Hoe onder Zeelant 2 enghelsche scepen bleven, die volgende contract in Antwerpen meynden te comen.

+ Noch eenen dyck doer d'ys gebroken.