Werken. Deel 3: Inleiding, varianten, errata

II.⁺

Hscft 11988 (blad 116-120).

Hoe die yerste prior gheheten broeder Jan Ruysbroeck volchden naden yersten proest.
Wye waendi sal dit ionge kynt syn? Kynt segge ic, nyet alleen om die ioncheit van sinen daghen, mer om die puerheit van synre verstentenis. Dit, seggic, was die yerste prior van Gruenendael daer af dat wi nu voert aen in desen boeck mencie willen maken. Vanden welken ick wel seggen mach alzoe vanden heyligen baptiste ghescreven staet, dat hi was een stemme roepende inder woestinen, een vrient des brudegoms, een lanteerne bernende ende lichtende ende alzoet oec is in schine, een navolger des voorlopers Christi. Den welken al en ghesciedet niet eer hi gheboren was alsmen leest vanden h. sinte jan baptist, Mer bat cort daer na dat gheboren was noch synde een teder ionc kyndekyn ontrent van vij dagen out, onse here verleende alsulcken gracie, dat doen hem syn voester wasschen soude hi bleef staende alleen in dat becken recht⁺op ende sonder yema(n)de hem te houden; dat openbaer was boven die ghemeyn gewoente der menscheliker crancheit. Dat welke men oec leest van sinte nycholaus gesciet. Mer wat salic seggen vander nyewicheit van desen yersten mirakel, anders dant is een voorgaende teyken van veel wonderen die onse here in desen h. man naemaels werken soude, In dien dat hi hem verheffen soude alzoe hooge inden gheest met godliker contemplacien dat hi daer in boven natuerlyc vermoeghen alzoe sunderlinge soude syn verhaven, alzoe hi met sunderlinger

+ 13

+ 14

[p. XXX]

manyeren in synder ioncheit was begaeft in alleen te staen boven ander ionge kynderen syns gelyc.
II C. Dese voors. brueder Jan ruysbroec was oec eens deels daer in ghelyc Sinte Jan baptist, dat hi in sinen io(n)ghen dagen hem pynde te scouwen die menicht der menschen, want hi daer om liet syn moeder die hem zeer lief hadde. Doen hi out was omtrent xij iaer ende biden ingeven gods noch ionc synde vloe van allen kyntliken zeden ende kennisse van sinen weerliken maghen volgende na sinen vermoegen die ghene daer hi bi mocht leren goede zedelike duechden. Waer bi het oec alzoe gheviel dat hi bi aventueren comende daer dese voors. canonic⁺here jan gherems syn neve woende in die stad van bruesel, hi hem zeer willecoem was, ende dede hem ter stont scolen gaen, welke scole doen hise ontrent iiij iaer lanc hadde ghefrequenteert al was hi een kynt van abelen synne, hi nochtan alsomen leest van sinte Benedictus, hi hem stelde doen af te staen Ende meer te gaen ter scolen der godliker wysheit om daer in te proficieren in goeden duechden, zeden ende in enen duechdeliken leven, dan hem te becommeren metter weerliker scholen daermen in leert ydelheit ende hoverdie, mer hi aldus wonende by sinen neve den canonic voors. soe const hi synder moeder niet verborghen ghebliven die hem cortelinge navolgende quam te bruesel, woenende inden beginenhove, om dat si daer dagelycs syns ghebruken mochte, alst mocht-gescien dan ofse buten had bliven woenen. Doch soe waert die selve moeder van bynnen veel meer verblyt vander goeder famen die hoer dagelycs ter oren quam van sinen salighen leven dan of si hem in sinen properen persone had wonende ghehadt na haer begerte. Ende dat en is gheen wonder, want die h. gheest veel naerder metten bande synre godlikeit die ghene verenicht die malcanderen in Gode mynnen al syn si lichaemlyc verre verscheyden, dan of si deen den anderen natuerlyc mynnende met malcanderen.
III. Die voors. waerheit mach men merken, want hi na synre liever moeder doot dagelycs hoerder zielen ghedenckende plach

+ 15

[p. XXXI]

voer haer te bidden; Ende des gelyc weder om soe plachse hem⁺dicwil te voren te comen, syn devoet gebet van hem begerende in deser manyeren tot hem seggende: Ach lieve kynt, salt noch lange vertrecken dattu priester worden selste? dwelke want hi bekende te syn een ghestaden gods om synder moeder te hulpen te comen, ende soe si hem dicker aldus openbaerde soe hi dagelycs hem pynde meer ende ernsteliker voer haer te bidden. Soe dat hier om plach te ghevallen alzoe hi oec namaels sinen bruederen te seggen plach ende sunderlinghe opten selven dach dat hi syn yerste misse dede, dat hi doen sunderlinge waert van onsen here vertroest van dien dat syn moeder voertaen vander pinen des vegeviers soude syn verlost. Om dwelke bat zekerliken te gheloven si haer vertoende te selven tide haren soen met enen bliden aenschyn hem seggende dat si was verlost vander pinen des vegeviers die si tot dan hat geleden ende dat midts der heyliger hostien die hi inden altaer had geoffert.
IV. Die devote ende gode gemynde iohannes ruysbroec, alsoe geheten na den dorpe daer hi in gheboren was, al die wile dat hi noch in die werelt synde een weerlyc priester, was in sinen persoen syns selfs alzoe onachsaem in sinen habite ende wanderinghe datten int ghemeyn alle dien sagen hielden voer enen elleyndigen mensche, want hi was in syn wandelingen stille ende verworpen in syn cledinghe ende gheerne alleen,⁺behuedt in woerden ende ghestichtich in zeden ende selden quam hi onder den menschen vanden welken hoe hise meer schoude in syn wanderinge, hi dagelycs waert ghewaer dat hi meer toe nam in godliker contemplacien, waer dat op een tyt geviel dat hi op een tyt verhaven van bnynen inden gheest daer hi quam gaende te bruesel opter straten enighe stonden die hem mercten in synre sympelheit ende in sinen verworpen habyt, onder den welcken was een van hem aldus seggende: Ach, oftic alsoe heylich ende ghestorven waer als die priester die daer gaet. Den welken als syn gheselle doen bi hem staende aldus daer op antwoerde: Ic en woude nyet syn in sinen staet

+ 16

+ 17

[p. XXXII]

om allet gout vander werelt, want soe en soude ic nummermeer blide wesen. Als dese goede ruysbroec dese woerden hoerde, antwoerde hi daer op al swigende van bynnen: Ach, mensche, hoe luttel hebstu ghesmaect der sueticheit die die gene gevoelen die ghesmaect hebben des h. gheestes.
V. Ten selven tide regneerde een secte van ongelove bynnen der stat van bruesel opgestaen nyewelinge bi valscher leringe van enen wive geheyten die bloemaerdinne, Die alsoe seer was vermeert bi bedriechnis des viants vander hellen, dattet scheen als si ghinc ten altaer om tonfaen dat h. sacrement⁺datse dan daer toe waert geleydt al gaende tussen twee seraphinne. Dit valsche wyff veel scrivende vanden vrien geest ende vleyscheliker onreynder mynnen, dese hyet vrou venus mynne die den seraphynnen toe behoort, soe si seyde, ende si bedroech te dien tide menighen mensche diese in grooter weerden hadden. Ende si hadde dese manyer datse plach te sitten in enen silveren setel wanneer si scriven of leren soude, welken setel oec na hare doot om die groete fame die van haer ghinc namaels der hertoghynnen van brabant waert ghepresenteert. Der welker famen oec alsoe groet gheacht, dat enighe bi hoerder lere bedroegen, die croepel waren hoepten datse souden moegen genesen worden biden genaken van haren dooden lichame. Mer dese goede oetmoedige Jan van ruysbroec, als hi dese dolinge vernam, soe stelde hi hem metter waerheit daer teghen als een man verlicht vanden h. geest al had hi voel adversarise, ende ontdecte dese verborghen valsheit die onder dese valsche leer verborgen was. Ende dit valsche wyff als of si had verlicht geweest vanden h. geest een tyt van iaren veel menschen had geleert die daer bi bedrogen waren. Inden welken die voors. here jan van ruysbroec claerlyc thoende dat in hem was die geest der wysheit ende der stercheit want hi hem nyet en ontsach enich ontmoet⁺van sinen wedersaken, noch en was oec bedrogen metten decsel der valscher lere. Ende ic derre nochtan metter waerheit dat na die experiencie oft ondersueken dat ic daer af mocht heb-

+ 18

+ 19

[p. XXXIII]

ben, dat die voors. valsche scriften ghescriften scenen alsoe bedect van buten met enen clede der waerheit, dat luttel yemant ter kennisse van haerder bedriechlycheit had connen gecomen, dan bi hulpe des gheens die alle waerheit leert ende verlicht die verstentenis der oetmoedigheit.’

Tot hier toe hebben wij het leven van Ruysbroek tot en met de episode der Blommardinne. Hetgeen wij hierna doen volgen, zijn stukken en brokken uit het eerste deel van Bogaerts boek, bevattende de geschiedenis van het klooster Groenendaal. Wij geven alles wat Ruysbroek betreft in zijn werelds leven (blad 102-105).

VIII. Tot desen selven tide was een vermeert man ende here⁺die canonic^(l) was inder (S^te Goedele Kerc)⁽²⁾ van bruesel, edel van gheboert, groet van geslecht, mechtich ende ryc van goede die totten selven dat hem voel was bleven van patrimonien noch dan was besittende voel kerkelycs goets. Dese groete ende rike here, nader werelt staet oec geheyten jan germs⁽³⁾, op dat altoes nu, vervolgende den yersten naem die gracie beduyt, deser plaetsen bi blive soude, na dat hi een wyl tyts den staet syns levens eerlyc gheleyt had inder werelt als sulke heren plegen te doen, bier inspiratien van gode als hem dochte op eenre tyt, waert daer toe vermaent dat hi soude gaen in die kerke ende daer soude hi van enen worden vermaent worden in de sermone van dingen die hem bewegen souden tot synre zalicheit. Ende terstont desen inspreken ghenoch synde, soe ginc hi haestelyc ter kerken waert, soe hyt al alsoe alst hem van gode was toe gesproken, waer bi hi begonste oec nauwe toe te horen tot des prekers sermoen, die welke als hi begonst

+ 20

(l) Canonicus major: er bestonden, zoo men weet, twee kapittels in S^ter Goedelenkerk.

(2) Dit is in 't hs. overgeslagen en door Ruelens tussengevoegd. (J.V.).

(3) Johannes Gerelinus of Gerelmus.

[p. XXXIV]

te smaken inde begyn van den sermoen alsulken ghenuechten ende kennis, dat hi daer niet uut en const geraken, soe waert hi also ontfunct inder presentien vanden goeden man ende overvloedich inden woerden gods dattet alle den ghene verwonderde⁺diet saghen ende hoerden. Ende als die predicaer mercte wat hem was geschiet ende hi die overvloedige gracie die hi ghevoelde in sinen sermoen niet hem selven aen en screef met⁽¹⁾ der gaven, gods, so verwonderden hem van deser gracien aldus over syenlyc hem van gode verleent ende sprac aldus openbaerlyk dat syt alle hoerden: Ic meyne dat dese overvloedige gracie die my op dese tyt is gheschiet van aldus te prediken my verleent is van onsen heer ten prophyt van yemants zalicheit diet heeft ghehoort om dat hi hem bekeren soude ende beteren. dwelke alst die voerseyde canonic hoerde soe antworde hi daer op heymelyc swigende: die worde die gi segt syn waer, want ic ghevoel ende beken dat die gracie gods te desen mael hier heeft gheroepen ende myn hert met dinen sueten hemelschen woerden also vruchtbaer heeft ghemaect dat ic daer mede salichlyc onderwyst my sal keren van ydelheit deser werelt ende aenveerden een ander saliger leven.
⁺IX. Ende ter stont als die voerschreven canonic weder thuys was comen, ende begonst met werken ende eersaemheden van leven te bewisen dat woert gods dat hi hadde gehoert Nyet en was ghevallen onder die dystelen ende doornen noch inden weghe noch op die stenen, mer op enen vruchtbaren acker, Alsoe die scrift seet: ontfaet dat in ghesaeyde woert in saechtmoedicheden, Soe ghinc ter stont dese eerbaer here hem stellen te leven van ons heren lere daer hi aldus seet inden ewangeli: Salich syn si die horen dat woert gods ende dat bewaren dats beleven. Soe ginc hi ter stont na die lere des wisen mans syn hert alsoe behuedeliken hem pinen te bewaren Ende syn wtweyndighe leven alsoe te cyeren met goeden duechden dat hi mits sinen nyewen leven gaf een goet exempel van duechden

+ 21

(1) Sic. Lees mer. (J.V.).

+ 22

[p. XXXV]

alle den ghenen dien sagen. Dit was dan een verwandelinge der rechter hant gods des oversten die die dingen die nyet en syn roept als die dingen die wat syn. Ende die den ghenen die planten ende beghieten syn hant byedt om te helpen, want als⁺voel canoniken ende priesteren der selver kerken bider eersaemheit van synre wanderinge worden beweecht, die sommige want se hem scaemden, ende die ander beruert met penitencie hem pynden hore leven to beteren ende tot onsen here te keren. Soe ghevyelt dat onder die ander principalike een gheheyten francke van coudenberge, meyster in arten ende een vermeert clerck, die cleyn canonic was der selver kerken ende zeer ryc was van patrimonien ende onder tvolc seer gheacht, want hi natuerlyc wys was ende van goeder consiencien ende eersamiger wanderinge, merkende die gracie gods dagelycs wassende in desen canonic, hem pynde in syn wanderinge dagelycs met hem te versellen, alzoe datse ten lesten te samen wonende in enen huyse hem pynden van dat hem god verleent had int ghemeyn te leven, Ende als die ghene die wouden volghen die voetstappen der apostelen den armen myldeliken al te deylen dat hem boven sober noottorfte⁺mochte overschieten.
X. Ten desselven tide woende metten selven canonic een zeer devoet jonghe clerc geheten johannes van ruysbroec die yerste prior van gruenendael den welken die voors. canonic, wanttet syn maech was, ende hie oec eersaem was ende goet van leven, maect vicarys⁽¹⁾ vander kerken van sinte goedelen ende promoveerden te wijnge vander orden; vanden welcken wat naemaels hier volgende is veel ghescreven, te desen sunderlinge een punt is te bescriven. Dats doen hi een alsoe luttel tyts ter scolen hadde ghegaen, dat hi nauwelyc in grammarien hadde begonst te proficieren, Doe waert hi alsoe metten dauwe der godliker gracien also verlicht ende overgoten

+ 23

+ 24

(1) In het Necrologium Viridis Vallis is hij benoemd presbiter et capellanus beneficiatus eccl. beate Gudile.

[p. XXXVI]

dat hi boven der ghemeynder ghewoenten der mensoheliker macht nyet met listicheiden der logiken of met subtylheit der natuerliker consten van philozophien mer der godliker ende hooger teologyen aenschouinge in contemplacien alsoe clam dat⁺hi noch woenende in die werelt in die hooge ende claer rayen des godliken lichts ende gheesteliker verstentenis is ghevloegen, Dat daer aen nyet en is te twifelen, in hem en is volcomen dat sinte ian aldus scryft: Die salvinge sal van alle leren. dwelke ic oec selve moet belyen, want ic die in vorleden tiden my heb ghepynt om te leren die natuerlike kunst der philozophien om die te verstaen, nyet half ter helft toe en kan daer ghecomen daer hi lichtelike toe quam om te verstaen, nyet met eniger vercregenre sciencien of bi informacien van enighen mensche, mer meer mids godliker revelacien, Alzoet in allen sinen boeken is te merken inden welken den styl ende manyere van scriven is sympel ende oetmoedich sonder enighe hoverdighe manyere van woerden ende allene in synre moeder tale.

+ 25