Werken. Deel 2: Proza

[XI]

⁺ Ic lach op enen kerstnacht tenen male ende waert op ghenomen inden geeste. daer sach ic enen overdiepen wiel ende enen widen ende overdonker; ende in dien wiel die soe wijt was, Soe was alle dinc besloten soe vaste ende soe na bedwonghen. Dat donkere verlichte ende dore sach alle dinc. Die ongrondeleke diepheit vanden wiele was soe hoghe datter nieman toe⁽¹⁾ ne mochte geraken. Ic late nu varen hoe ghedane hi was,⁺want daer nes nu⁽²⁾ geen tijt af te sprekene; in caent niet wel te worde bringhen, dat es i., Want hets onsegghelec. Dander es dats nu geen stade en es, wanter vele toe behoert. dat ic daer sach, Dat was die ghehele moghentheit ons liefs. Daer in sach ic dat lam besetten onse lief. In die wijtheit saghic feeste alse enen david harpende ende sloech i. slach op die harpe. doe verkindic i. kint gheboren werdende in die verhoelne minnende geeste, die hem selven verholen sijn in die diepheit daer ic af seghe, ende die niets en ghemissen dan datse daerin dolen. Ic sach van alrehande geesten die voermen, yeghewelken in sijn wesen daer hi in levede. Die ic sach ende die ic kinde, die bleven mi bekint, ende die ic niet en kinde, worden mi bekint, some daer bi van binnen ende oec van buten i. groet deel; ende some bekindicse daer van binnen, die ic nemmermeer van buten en sach. Daer saghic comen alse enen vogel, diemen fenix hetet⁽³⁾. hi verslant i. grawen aer die ionc was, ende enen blonden

+ xi.

(1) toe] ontbreekt in B.

+ 52c)

(2) nu] ontbreekt in B.

(3) fenix hetet] C hiet fenix.

[p. 157]

met nuwen vederen die out was. die are plaghen te vlieghene sonder cessinghe dore die diepheit die daer was. Doe hoerdic i. stemme alse i.⁽¹⁾ donder, die seide: kinstu⁺wie die sijn die daer soe menegerande varuwe hebben? ende ic seide: ic woudt weten bat. doe ict eyschede te wetene, ic sach nochtan die dinghe welc si waren van allen dat ic sach. Want al datmen siet metten geeste,⁺die met minnen es opghenomen, dat dore kint men, dat dore smaect men, dore siet men, dat dore hoert men. Aldus waest daer mede, doch⁽²⁾ woudic gherne horen die stemme die mi van lieve te hoerne quam. ende men seide mi die waerheit van al dat ic daer sach, sonderlinghe die wesene ende die volcomenheide. al dit worde te lanc. dit laetic bliven, want daer soude i. groet boec toe ghaen, daer ment volcomelec in volre waerheit al scriven soude. Met die aere die verslonden worden, die i. was sente augustinus, die andere ic. Die oude vederen die graeu waren ende die aer die ionc was, dat wasic, die comende ende beghinnende ende wassende was inder minnen. Die vederen die blont ende out waren, dat was die volwassenheit van sente augustijn, die out ende volcomen was inder minnen ons liefs. Die outheit oec die ic hadde, dat was inder naturen van eweleken wesene volcomenleke, al wasic⁽³⁾ vander wittrester⁽⁴⁾ naturen toe comende. Die ionghe vederen van den ouden aer, dat was de vernuwecheit⁺van mi in nuwer glorioesheit miere⁽⁵⁾ minnen, daer ickene mede minde, ende soe sere begherde eenre⁺

(1) i.] B die.

+ 52d)

+ nota

(2) doch] B noch.

(3) al wasic] ontbreekt in B.

(4) wittrester] B witterster, C utterster.

+ 53a)

(5) miere] B van.

+ desiderium

[p. 158]

minnen met hem te pleghene inder drivoldecheit, daer hi soe volcomen in met minnen berrende sonder blusscinghe. Oec die ioncheit die de oude plumen hadde die blont waren, dat was oec die vernuwecheit der minnen, die altoes wassende es inden hemel ende inder erden. Die fenix die⁺de aere verslant, dat was die eenicheit daer die drievoldecheit in Woent, daer wi beide in verloren sijn. Hier na alsic te mi selven quam, daer ict aerm ende ellendech vant, doe bedacht ic mi diere enecheit daer ic met sente augustinusin ghevallen was. soe en ghenoeghet mi niet dat mijn overlieve dat ghedaen hadde bi miere onste ende bi miere affectien. dat swaerde mi, dat mi soe volcomenleke ghenoechde die gheenecheit met hem die ic te voren buten heilighen ende menschen allene in gode hadde. Daer bi waert mi wel cont, dat men inden hemel noch inden geeste⁺en genen wille gebruken en mach mer nader minnen wille. Want doe ic des gedachte, doe eischedic minen lieve⁺dat hi mi des verliete. Want ic woude bliven in sinen diepsten afgronde allene in ghebrukelecheide. Oec kindic dat⁺hi mi van kinde allene hadde ghetrecht te⁽¹⁾ hem buten⁺alle dinc meer ende te hem in anderen manieren opghenomen. Mer dat kindic wale, dat al dat in hem was, es alse eweleke glorie ende volcomene ghenoechte. Mer alsoe woudics bliven in hem allene⁽²⁾, dat vercregic; doe ict eyschede ende soe sere begherde ende soe swaerleke verdroech, doe blevic vri. Mer ic bleef hem dat ic den man was in minnen. Mer mine vriheit die ic ghewan, waert mi daer boven ghegheven bi saken die hi niet ne hadde, noch oec vele liede. Dit en weder seide ic niet om

+ mansio trinitatis

+ non frui voluntate

+ mane

+ extra omnia

(1) te] A de, B die.

+ 53b)

(2) allene] B selven allene.

[p. 159]

voerdeel dat icker af hebben woude voer heme; mer doe ic waerheit wiste van wesene, doen woudic van hem die mensche was, en ghene recreatie ontfaen noch gherieven⁺nemen te miere pinen, ende sone woudic ghene sekerheit mi laten ghenoeghen die mi daer vertoent was i. met sente augustinus te wesene. want ic vri mensche ben ende oec i. deel puer, ende ic met minen willen vrileke begaren mach ende alsoe hoege⁽¹⁾ willen alsic wille, ende vercrighen ende anevaerden van gode al dat hi es sonder weder segghen ende sonder abolghe, dat gheen heileghe doen en mach. Want si hebben haren wille daer volcomen na⁺hare ghenoeghen ende sine moghen nemmermeer meer willen dan si hebben. Menech groet dinc van wondere ende van wesene hebbic daer toe ghehatet, om dat ic allene der minnen wesen woude, ende om dat ic niet wel gheloven en conste, dattene enech mensche soe herteleke minde alse ic. nochtan alse ics soe seker wane sijn alse sonder twivel, soe canics niet gheloven noch ghevoelen⁽²⁾, soe na ben ic gherenen. Met dus meneghen groten wondere ben ic gode allene in purre minnen ende mine heilighen in minnen, ende dan alle heilighen elken na sine⁽³⁾ werdecheit, ende den menschen na dat elc minde ende was⁽⁴⁾ ende es noch. Doe ne bekinde ic minne in ghere manieren van vasten, soe sere wasic verladen in onghenaden van minnen. Want ic mensche was, ende de godheit es soe vreseleke ende soe onghenadelec etende ende berrende sonder sparen. de ziele es in i. cleine beke beloken; die

+ noluit a christo homine consolari

(1) hoege] ontbreekt in C.

+ 53c)

(2) noch ghevoelen] in A op den rand bijgevoegd.

(3) sine] B hare.

(4) ende was] in A op den rand bijgevoegd.

[p. 160]

diepheit es saen overgaen ende de dike⁽¹⁾ sijn saen te broken. Aldus heeft die godheit die menscheit saen altemale te hare gesaect. Den heilighen mindic hare wesen. Dat en was mi mer ene beniedtheit, alsoe vele rasten dat hi sijns daer in ghebruuct. mer alsoe ghedane raste heeft mi dicke wee ghedaen, ia emmerwel .xl. werf wee ieghen .i. gherieven. Dat moestic weten, dat men hem loech ende ic weende, ende si hen beloven⁺ende ic mi beclaghe, ende si gheheert sijn van heme ende hi van hem in allen lande ende ic ghelachtert dat was mine meeste raste om dat hijt woude, maer aldus ghedane wasse alse hem pleghet te sine die minnen ende ghebruken begaren, ende aldus ghedaen wee, daer af hebben alse ic doe. Nu vanden menschen was mine raste dat icse minde elcken in tsine, dat ic elken sijn lief ghescien liet allene ende sijn goet gescien allene, waest in hem selven, waest in gode, dies en onderwandic mi niet, mer datse hadden inder minnen, dat mindic gode, dat hijt hem selven conforteerde ende wassen dade volmaecteleke. Dit begherdic met dat ic sine ghemindtheid minde. daerne woudic ander ghenoeghen af dan dat. Alsoe vanden menschen die hem te lettel waren ende vreemde, dat was mi swaer; want ic van minnen alsoe verladen was te hem ende beset, dat ic qualic ghedoghen mochte, dattene iemen⁺men minde dan ic. Die karitate wonde mi oec betterleke sere, dat hise soe vreemde liet wesen ende soe bistierech van al sinen goede⁽²⁾ dat hi selve in minnen es. Dit heeft mi soe over swaer gheweest in menegher uren, dat mi⁺was ghesciet alse moysen van siere suster minne, dat ic

(1) dike] A dine, B dike veranderd uit dine.

+ 53d)

+ ad misericordiam

(2) van al sinen goede] B ende van alle den sinen.

+ moyses

[p. 161]

woude dat hi hem minne gave ochte mi name. oec haddict hem gherne gecocht, dat hi hem minde ende mi haette.⁺Oec haddic gherne selke wile, dore dat hijs niet en dede, mi van hem ghekeert in minnen ende hem ghemint dore sinen toren, die hi soe ghehaedt hadde⁽¹⁾. Om dat die ellendege niet en mochten weten die zoete herteleke minne, die in sine heilighe nature woent, soe haddicse overgherne ghemint, haddics macht ghehadt. Ay die karitate heeft mi meest gewont sonder minne selve. Wats minne selve? dats godleke moghentheit die moet vore gaen; alsoe doetse hierane mi. Want die mogentheit die minne selve⁺es, diene spaert niemene in hate noch in minnen, noch daer en waert nemmermeer ghenade in vonden. Dese moghentheit dwanc⁽²⁾ mi weder daer toe, dat ic met enen ommesiene niet alle menschen verleedecht en hadde el⁽³⁾ dan daer hise in vercoren hadde. als ic mi alsoe ieghen⁽⁴⁾ hem keren mochte, dat was scone mensche gheleeft ende vri. Doe mochtic eischen wat ic woude. Maer alsic in dander was, soe wasic scoenre ende naerre opghenomen in godleker naturen. Dus sachte hebbic mensche gheleeft, dat ic in heilighen noch in menschen raste en hebbe ghenomen. Ende alsoe ellendech heb ic gheleeft buten minne⁽⁵⁾ van gode ende vanden sinen; ende want ic dat van hem niet en hebbe dat mine es, dat mi van gode gebrect ende dat ic nochtan hebbe ende dat mine bliven sal. Aldus ne ghevoeldic de minne nie, mer altoes in ene nuwe doedt. Doet mijn tijt was dat

+ 4a)

(1) die hi soe ghehaedt hadde] ontbreekt in C.

+ repressio hujus desiderii

(2) dwanc] in C met ander inkt op den rand bijgevoegd.

(3) el] ontbreekt in B.

(4) ieghen] in C met ander inkt op den rand bijgevoegd.

(5) minne] C minnen in minne.

[p. 162]

ic recreatie soude hebben ende mi god te kinne soude⁺gheven volcomene fierheit vander minnen, te wetene hoe men de menscheit ter godheit sal minnen ende rechte bekinnen in eenre naturen, dat es dat werdechste leven dat⁽¹⁾ ye gheleeft was inden rike gods. Dese rike raste gaf mi god ende wel bi staden.

+ 54b)

(1) dat] C dat dat.