Werken. Deel 2: Proza

[XII]

God si u god Ende ghi hem minne. God gheve u te levene⁺der minnen werc in allen dinghen die ter minnen behoren. Dies beghinne ic ane die rechte⁽⁷⁾ oetmoedecheit, daer⁽⁸⁾

+ xij cap^m

(7) rechte] C gherechte.

(8) daer] C daers.

[p. 36]

sine minnerse⁽¹⁾ ane began, daer sine in hare met trac. Noch moet hi alsoe doen die gode in hem trecken wilt ende sijns ghebruken in minnen. Hi moet onverheven bliven van allen dinghen, Ende onverwonnen van allen dienste, Ende even starc inden storm, Ende even vlitech⁽²⁾ int bezoeken, Ende even nidech int hanteren. Al wildi gescreven hebben dus ghedaen dinghen⁽³⁾, wetti⁺selve ghenoech wat men om volmaectheit doen soude⁽⁴⁾te gode. Die daer na staen ende dat begheren, gode met⁺minnen ghenoech te doene, si beghinnen hier dat ewelike leven, daer god ewelike met leven sal. Want om hem⁺minne te volghevene ende genoech te zine na sine werdecheit, daer over es hemel ende erde alle uren in nuwen dienste, Ende dat⁽⁵⁾ en wert nemmermeer voldaen. Want die hoghe minne ende die grote die god es, die en wert nemmermeer vervult noch bekint met al dien dat men daertoe gheleisten mach. Alle hemelsche selenre eweleke⁽⁶⁾⁺even zere om berren in minnen om der minnen ghenoech te volghevene. Daer omme die hem hier el⁺niet⁽⁷⁾ ghenoegen en laet, noch vreende troeste en nemt dan alle uren om der minnen ghenoech te doene, hi beghint hier dat ewelike leven, daer die hemelsche gode⁺met sijn in ghebrukeleker minnen. Al dat den mensche van⁺gode comt te siere ghedinkenessen ende al dat hiere af verstaen mach ende bi enegher figuren gheleisten, dat en⁺

(1) minnerse] C minnersse.

(2) vlitech] C vlietich.

(3) dus g.d.] C dus ghedanes dinghes.

+ 13c)

(4) doen soude] B soude doen.

+ incipiunt hic vitam eternam

+ sol etc. propter hoc moliuntur

(5) dat] C daer.

(6) eweleke] in A door een later hand op den rand bijgevoegd.

+ ardentes sci...(?)

+ cui non hic sufficit

(7) hem h.e.n.] A el niet hem hier.

+ dii sunt?

+ omnia figurata non sunt deus

+ 13d)

[p. 37]

es god niet. Want mochtene die mensche begripen ende verstaen met sinen sinnen ende met siere ghedachten, soe Ware god mendere dan die mensche, Ende soe ware hi saen ute ghemint, Alsoe nu die nedere menschen sijn, die soe saen te gronde ghemint zijn. Cortelike gheseghet, dat sijn alle die mensche⁽¹⁾ die niet met eweliker minnen ghebonden en sijn, Ende altoes van herten niet en waken om der minnen ghenoech te doene. Mer die der⁺na staen der minnen ghenoech te doene, die sijn oec ewech ende sonder gront. Want al hare wandelinghe⁺es inden hemel. Ende hare ziele volghet na hare lief⁽²⁾⁺dat sonder gront es. Ende al minde men die oec met eweliker minnen, si en worden oec van minnen gronde niet vervolghet⁽³⁾, Alsoe si niet⁽⁴⁾ vervolghen en connen dat si minnen, no hem ghenoech ghesijn, Ende nochtan el niet en willen ochte inden weghe sterven, ochte hem ghenoech doen, ochte el niet. Dies biddic u sere ende mane bi gherechter trouwen die god es, dat ghi u haest⁺ter minnen, Ende hulpet ons dat god gheminnet werde, dies biddic u te vorst boven alle dinc. Ende der goetheit gods laet u alle uren ghedinken, ende ontfermen, dat si⁺soe ongherenen es, ende dat hiere soe wel allene ghebruket ende wi soe ellendech daer af sijn, ende hiere ende sine vriende soe dore vroylike ende soe weldelike ghebrukende sijn, Ende in siere goetheit sijn vloyende ende weder

(1) die mensche] B die menschen (met ghene op den rand bijgevoegd), C de ghene.

+ vigilare

+ convisa..celum

(2) lief] A lijf, B lief, veranderd uit lijf.

+ animam sequitur corpus (sic)

(3) oec van m. gr. niet vervolghet] C oec nummermeer van minnen gronde vervolghet. In A en B nemmermeer door een later hand op den rand bijgevoegd; bovendien in B niet doorgehaald en weer hersteld.

(4) niet] in A door een later hand op den rand bijgevoegd.

+ 14a)

+ memoria dei

[p. 38]

vloyende in allen goede. Ay ia hi god, diemen met ghenen wesene van arbeide bekinnen en mach, daer en si gherechte⁺minne toe, Die haeltene neder ende doetene soe na ghevoelen wie hi es. Alsoe machmenre af weten wie hi es. Dat es ene ontseggheleke weeldeleke weelde, Mer wet God nochtan altoes weelec met diere weelden⁽¹⁾. Mer dat es der hoescher minnender herten recht, dat hare alre naeste raste zi, om hare lief te arbeitene ende hem lieve⁺ende ere te doene, om sijn ghetamen ende om ghichten van sconen dienste, niet om ieghenwerdeghen loen, Mer om dat⁺minne hare selven al ure ghenoechte ende loen ghenoech es. Mer minne wert nu vele sere ghelet ende hare recht wert vele zere te broken bi ongherechtecheiden. Want⁺⁺nieman en wilt emmer⁽²⁾ toe siere affectien ontberen om der minnen ere. Si willen alle na haren ghenoeghen haten ende minnen ende na hare onste belghen ende soenen, niet na gherechtecheit van broederleker minnen. Si laten oec gherechtecheit van scamene; dat es oec affectie. Ende⁺si te storen de gherechtecheit bi erheden; dat es ene⁺affectie daer vele scaden bi ghesciet. Die eerste scade es:⁺wijsheit wert daer bi vergheten. Die andere es: De gheselschap⁺werter bi gestoert. Die derde es: Die heileghe⁺gheest werter bi verdreven. De vierde es: Die duvel⁺werter bi ghesterket. Die vijfte es: De vrientscap werter bi ghetwivelt⁽³⁾ ende blivet ongheoefent ende al⁺die wile vergheten. De seste es: Die doghet warter bi

+ attrahit deum

(1) Mer wet....weelden] sic C. Vóór weelec staat in A met, in B niet; door een later hand is in A nochtan op den rand, met diere van onder bijgevoegd. In B leest men weelde leec: de letters de l zijn van een later hand.

+ mos amantis non propter presens premium

+ amor sui premium

+ 14b)

+ secundum affectionem b..(?)

(2) emmer] in C op de rand bijgevoegd.

+ ira destruit omnia haec

+ p^m

+ 2^m

+ 3^m

+ 4^m

+ 5^m

(3) ghetwivelt] C vertwifelt.

+ 6^m

[p. 39]

achtergelaten. De sevende es: De gherechtecheit werter⁺bi testoert⁽¹⁾, Ende affectie van hatene ende van vreemden toerne, dat gheen heilech toren en es, die beneemt minne Ende siere begherte, ende doet af reinhertecheit ende doet altoes merken met suspicien ende doet vergheten der suetecheit van bruederliker minnen,⁺Ende hem bliven oec ombekint te oefenen de hemelsche wezene. Mer nijt oefent altoes de helsche wesene oefeninghe⁽²⁾. Bi affectien van blijscappen verghet men der⁺nauwer weghe die ter hogher minnen behoren Ende der scoenre zeden ende dies suets ghelaets Ende der wel geordender dienste die der hogher⁽³⁾ minnen behoren. bi affectien⁺van lichter minnen verghet men die oetmoedecheit die de werdechste stat es, Ende de reinste zale daer men minne in oefent⁽⁴⁾. Ende in die affectie verliest men verlichte⁺redene, die onse reghele es, die ons leert watmen doen sal⁽⁵⁾ in rechte van minnen, daermen der minnen ghenoech wilt doen. Want verlichte redene dorelicht alle de weghe van dienste na dien bequamen wille der hoechster⁽⁶⁾ minnen, Ende toent clare alle de wesene die der minnen ghenoech sijn. Ay arme, dat dese ij. verdreven werden bi affeccien van lichter minnen, dat sijn de iammerlecste scaden die ic kinne, dat ghescien moghen. Met al desen affectien wert gherechtecheit van minnen testoert⁽⁷⁾ ende ghelet onder die ghetoende.

+ 7^m

(1) testoert] C ghestoert.

+ 14c)

(2) oefeninghe] ontbreekt in A en C.

+ affectio gaudiosa impedit

(3) hogher] C hoechster.

+ impedit humilitatem aulam

(4) oefent] C ontfeet.

+ impedit rationem regulam

(5) watmen doen sal] C wat wi doen souden; B heeft men veranderd in wi en sal in souden.

(6) hoechster] B hogher.

(7) testoert] C ghestoert.

[p. 40]

Onder dese grote poente die ic u hebbe geseghet, lopen vele cleinre die ontellec zijn, Ende benemen claerheit der Minnen. Ay, al en letten u ende den anderen de⁺meeste poynten niet, doch lopenre vele daer onder u lieden met ghecierden clederen, soe dat si gheen ocsuun en willen nemen die te verdrivene. Der es ghecledet⁺scande met oetmoedecheden, Ende erheit met gerechtecheiden, Ende nyt met trouwen ende met redenen, Ende⁺blyscap met troeste ende met toeverlate, Ende Minne met sinne ende met langhen tiden, Ende met ghelate van overcomenheiden, Ende met sconen woerden, daer anders⁺es dan god. Hier omme en can men die niet ghehoeden, die de bant van binnen van ghewaregher minnen niet en hoedet. Dat wet wel, dat ic dit al⁽¹⁾ niet dore u en hebbe gheseget, Mer dore die nose die ons hier af ghesciet hier ende elre, die ons te onverwinlec es. dat scijnt ons allen iammerlike, die deen den anderen bederven van doelne, daer si ons met verladen ende niet en hulpen, dat onse lief ghemint werde. Ende om dat ghiere een sijt doch bewilen, die dat int ghemeine vorderen ende letten moghet, soe vermanics u dat ghiere hoede vore hebbet in u ende inde⁺andere gherechtecheit van minnen te vorderne in allen zaken.⁺Ende altoes met al dat ghi sijt, toent hem der minnen teken in allen ende over al. Want dat swaerste dat ic weet⁺inder scrifturen, dat dunket mi⁽²⁾ dat ghebod van minnen⁺dat god seide te moysen: Du salt minnen dinen here dinen god van al diere herten, van al diere zielen, van al dinen crachten. Doen⁽³⁾ hi dit hadde gheseghet, doe seide hi

+ 14d)

+ scandalum vestitur cum humilitate ira cum justitia

+ nota

+ non quos amor custodit

(1) dit al] C al dit.

+ justitiam diligere

+ ostende te semper

+ 15a)

(2) mi] in A door een later hand op den rand bijgevoegd.

+ preceptum dilectionis ad moysen

(3) Doen] A dat, B doen, veranderd uit dat.

[p. 41]

na: dese woert en saltu nemmermeer vergheten slapende noch wakende. Slaepstu, di moet⁽¹⁾ daer omme dromen⁽²⁾; waecstu, du moets daer omme peinsen Ende spreken ende werken. Dese woert saltu scriven inden dorestijl Ende inden overdorpel ende inde wande ende in alle die stade daer men wesen sal, dat men niet en verghete watmen daer te doene hevet, dat es, der minnen nemmermeer te verghetene, slapende noch wakende, in ghere manieren, Alsoe god selve ghebiedet, met al dat men es, Met⁺herten, Met zielen, Met sinnen, Met crachten, Met ghedachten. Dit gheboet hi moysen ende inder ewangelien aldus der⁽³⁾ Minnen al te sine. O wi, hoe dorren wi hare⁽⁴⁾ dan iewerinc mede men⁽⁵⁾ zijn. Ay en eest dan niet⁽⁶⁾ vreselec roef dat wi vore minne iet sparen ende iet onthouden. Ay hier omme peinset ende werct sonder vergheten de minne te vorderne ane alle zaken. Ghedinct oec wat abdias de prophete zeghet: Jacops⁺⁺huus sal sijn een vier. Josephs huus sal sijn ene vlamme. Esaus huus sal sijn ene stoppele. Jacob es iewelec⁽⁷⁾ die verwint: met crachte van minnen verwint hi gode⁺hem te verwinnene⁽⁸⁾, Na dat hi verwonnen hevet. soe dat hi verwonnen es ende benedictie ontfaen hevet, soe sal hi voert hulpen, dat si verwonnen werden, die men verwonnen sijn ende die noch rechte gaen op beide hare voete ende niet en houten, alsoe die doen die Jacob

(1) moet] in A door een later hand op den rand bijgevoegd.

(2) dromen] A droeven, B droemen, veranderd uit droeven.

+ etiam in ewangelio

(3) der] C ter.

(4) hare] ontbreekt in A; door een later hand in B tusschengevoegd.

(5) men] ontbreekt in A en B.

(6) niet] ontbreekt in A; in B door een later hand op den rand bijgevoegd.

+ domus jacob ignis, etc.

+ 15b)

(7) iewelec] C ieghewelc.

+ vincit deum

(8) verwinnene] C verwinnenne.

[p. 42]

⁺worden sijn⁽¹⁾. Want Jacob bleef ten stride cranc, Ende ye zider ane die ene zide manc. Doe hi manc verwonnen was, doe eerst gaf men hem de benedictie. Alsoe moet hi sijn die jacop sijn sal ende die de benedictie ontfaen sal van gode⁽²⁾; Ende die jeghen gode stride wilt, houde hem te verwinne⁽³⁾ dat hine verwinne. Ende hi moet houtende werden ane die ene zide, daer hem iet el soude sijn dan god enechleke allene, Ende daer hem⁽⁴⁾ oec iet meer es. Ende wien oec iet el hem meer⁽⁵⁾ es dan god, Ende die met hem niet een en es in siere enegher⁺sueter benedictien, hi steet op twee voeten ende⁺es onverwonnen, ende hi en smaket ghere benedixien.⁺Ghi moet u soe enechleke al omme al laten, dat ghi soe invierechleke in uwe enecheit berren selt in al uwen wesene, Ende in al uwen werken, dat u el niet⁺sijn en sal dan god allene, Noch lief noch leet, Noch licht noch swaer. Alse ghi in dit wesen woent sonder⁺⁺sesseren, dan es jacobs huus een vier. Joseps huus sal sijn ene vlamme. Alsoe alse josep was een behoudere ende een berechtere des volcs ende siere bruedere, alsoe moeti ende die⁽⁶⁾ joseph worden sijn, leideren ende bescermeren sijn der andere diet noch niet ghenoechen zijn, Ende noch inder ghebrekenessen sijn⁽⁷⁾ der vreemder mesquamen. Metter invierecheit van eneghen⁺berrenden levene salmense ontsteken ende metter vlam-

+ jacob claudicat

(1) ende die noch rechte gaan....Jacob worden sijn] zijn in A door een latere hand van onder bijgevoegd, zonder beide vóór hare voete.

(2) van gode] ontbreekt in C.

(3) verwinne] B verwinnene, C verwinnen.

(4) hem] ontbreekt in A.

(5) iet el hem meer] C el meer.

+ stat duobus pedibus

+ sine benedictione

+ omnia relinque

+ nec dura nec prospera moneant

+ 15c)

+ ignis domus jacob domusjosep

(6) die] B die die, C die de.

(7) sijn] C niet en sijn.

+ haec duo instruunt

[p. 43]

me der berrender karitaten salmen se verlichten. Die vreemde in die ghemeinte der liede, die sijn esau. hare huus dat sijn stoppelen die saen ontsteken zijn met invieregher⁺vlamme. Alsoe selen de andere van u onsteken, alse ghi dus ghedanech sijt. Dit behoret oec te uwen prelaetscappe, dat ghi die droge stoppelen ontsteken⁺selt met goeden exemplen ende met manieren⁽¹⁾ ende met biddene ende met radene ende met dreighene⁽²⁾. Ende oec seldi uwe broedere berechten met⁺innegher minnen, Ende hulpen hem minnen, dat si minnen⁺in gode ende in gherechter werken te gode ende te⁽³⁾ gherechter doghet. Ende altoes ghedinket dat de scrifture seghet: Sobrie, pie, iuste vivamus in hoc seculo. Dit Sobrie, pie, etc. hoert te uwen ambachten. Ay, met pure enegher minnen hulpet ons, dat onse lief ghemint, werde. Corteleke ghezeghet, dat wille ic boven alle dinc van u, gherechte minne te gode. Dat mane ic u Ende bidde gode te gevene, Ende dat ghi hem voldoet dat ons ontblivet. God si met u. haest u ter minnen.

+ domus esau

+ ad prelationem pertinet

(1) manieren] B goeden m.

(2) dreighene] C dreighenne.

+ 15d)

+ haec amanda

(3) te] B in, C ter.