Werken. Deel 2: Proza

[VI]

Nu willic u waernen eens dincs daer vele scaden ane⁺leghet. Dat segghic u, dat dit nu es ene de siecste siecheit die onder alt volc es van al den siecheiden die daer onder sijn, diere nochtan vele sijn over al. Want elc mensche wilt nu trouwe weder eyschen ende sinen vrient proeven ende emmermeer⁽²⁾ over trouwe claghen. Dit sijn nu de ambachte daer si in leven, die hoghe Minne draghen souden in onsen groeten god. Wat hevet dies yemen te doene, die wel wilt Ende⁽³⁾ die sijn leven hoeghen wilt in den⁽⁴⁾ groeten hoeghen⁽⁵⁾ god? Wie hem trouwe ochte ontrouwe doet, Dies te dankene ochte te ontdanckene⁽⁶⁾, doet hi hem aerch ochte goet? Ghebrect hem dat hi hem ghene trouwe noch recht en doet, hi heves selve meest

+ vi cap^m.

(2) emmermeer] B emmer.

(3) Ende] ontbreekt in B.

(4) in den] C enden.

(5) groeten hoeghen] B hoghen groten.

(6) ontdanckene] B ondankene.

[p. 16]

scaden. Ende dat eest swaerste daerane, Dat hi selve darvet⁺diere suetheit der trouwen. Doet men u oec trouwe⁺ochte doghet ende vele dies ghi behoeft, wie soet es, Daer over en seldi niet letten te dankene noch te dienne⁽¹⁾, Maer men salre gode te⁽²⁾ herteleker omme diennen ende Minnen, dat yemen trouwen pleghet, Ende laten gode ghewerden metten dankene ende metten ontdankene⁽³⁾. Want hi es in hem selven gherecht ende es ghestaedt recht te nemene ende te ghevene⁽⁴⁾. Want hi es in die hoecheit sijns ghebrukens, Ende wi sijn in die diepheit ons ghebrekens. Nameleke ghi ende ic die noch niet worden en⁽⁵⁾ sijn dat wi sijn, Ende noch niet vercreghen en hebben dat wi hebben, Ende dien noch soe verre sijn dat onse es, wi behoeven sonder sparen al om al te darvene, Ende enechleke ende ghenendechleke te leerne dat volmaecte leven der Minnen, die ons beiden beruert hevet te haren werken. Ay lieve kint, te voren boven al bidde ic u, Dat ghi u hoedet van onghestadecheden, want gheen dinc en⁽⁶⁾ mochte u noch en mach u alsoe saen van onsen here⁺sceden alse onghestadecheit. Soe eenwillech en sijt oec niet in u selven bi enegher onbehaechnessen, dat ghi u emmermeer iet⁽⁷⁾ laet twivelen, dat iet men uwe si dan⁺de groete god gheheel in wesene van Minnen, Soe dat ghi bi twivele ochte bi eenwille eneghe doghet laet te doene. Want wildi u ter Minnen verlaten, so seldi saen volwassen; Ende houdi u in twifele, so werdi traghe ende on-

+ 6b)

+ omnia ad deum

(1) dienne] B dienenne.

(2) gode te] C gode omme te.

(3) ontdankene] B en C ondankene.

(4) nemene e.t. ghevene] C nemenne e.t. ghevenne.

(5) en] C ende.

(6) en] A en en.

+ 6c)

(7) iet] in A door een later hand op den rand bijgevoegd.

+ sine dubio

[p. 17]

willich, Ende soe wert u ombequame al dat ghi doen soudet. Ghene dinc en sorghet noch en gheloeft van dien dat u behoert, te dien dat ghi meynt, dat u iet ontstarken mach, ghine verwinnet wel; Ochte ontlinghen, ghine verhalet wel. Alsoe vlitech ende alsoe doregaende seldi sijn altoes met uwer cracht. Oec sijt elken mensche, noet-dorftech⁺van Minnen, die gherne vercoeverde, Ende daer omme ellende ende menech vernoy doghet; dien sijt alsoe gheonstech, daer ghijt gheleisten moghet in alre⁽¹⁾ hulpen, Alsoe dat ghi u selven ute stort vore hen, uwe⁽²⁾ herte in ontfarmegher onste, uwe redene in troeste, Uwe lede⁺⁺in dienste ende in aerbeite. Ende ten sondaren hebt ontfaermen met groeter beden te gode; Maer daer vore te⁺lesene, Ochte erensteleke van gode te wilne⁽³⁾, dat hise daer ute doe, dies en onderwent u niet, Want ghi mochter uwen tijt met questen, Ende anders en vorderet niet vele. Den minnenden moghedi met Minnen ghelden ende hulpen, ghesterken dat hare god ghemint werde. Ende dat es vorderlec ende el niet. Ende alsoe den nederen die sondaren sijn ende vremde van gode, daer en vordert ghene pine ane, noch ghene bede te gode, Dan Minne die men gode ghevet. Ende soe de Minne⁺staerkere es, so si meer sonderen verledecht ute haren sonden ende de minnende sekerre⁽⁴⁾ maket. Gherecht leven na der Minnen wille, dat es also enech te sine⁺in den wille van gerecter minnen, hare genoech te sine⁽⁵⁾, dat menre el niet vore en kiese noch en wensche, al

+ proficientibussis parata

(1) alre] B alle haren.

(2) uwe] A Twee, B twee, maar met anderen inkt veranderd in uwe.

+ ad christum

+ 6d)

+ ad peccatores

(3) wilne] C willenne.

+ oratio pro peccatoribus

(4) sekerre] A en B sekere.

+ vita secundum voluntatem

(5) in den wille van.....genoech te sine] in A door een later hand van onder bijgevoegd.

[p. 18]

hadde men den wensch dan, dat men hare ghetamen boven al begheren soude, wie so daer bi verdoemt worde ochte ghebenedijt. Ende el niewerinc omme en soude men der rasten ende der liefheit willen darven, dan om dat i. weten moet dat hi der Minnen niet ghenoech⁺ghewassen en es. Ende dat salmen altoes weten dat ten⁺levene der menscheit behoert scone dienst ende ellendech wesen, Also jhesus christus dede doe hi mensche levede. Men en vendet niet ghescreven dat christus ye in al sinen levene iet vervinc ane sinen vader Noch ane sine⁺moghende nature in ghebrukene van rasten, Noch hine coste hem selven nye⁽¹⁾ Dan van den beghinne van sinen levene tote den inde altoes met nuwen aerbeite. Dit seide hi selve te selken mensche die noch levet, ende dien hi beval also na hem te levene, Ende dien hi selve seide Dat⁺dat ware gherechtecheit van Minnen. Daer Minne es, daer sijn altoes grote werke ende sware pine. Nochtan es es hare alle⁽²⁾ pine suete. Qui amat, non laborat; Dat⁺es, die mint, hine arbeitet niet. Doe christus mensche levede, ane alle sine werke was tijt, Ende alse de ure quam, so⁽³⁾ wrachte hi. In woerden, In werken, In predekene, In leerne, In berespene, In troestene, In miraculen, In penitentien, In aerbeite, In scanden, In versmaetheiden, In ancste, In node, Ter passien Ende ter doet, In allen verbeide hi verduldecleke sijns tijds.⁺Ende alse de ure quam dat hem behoerde te werkene, so volwrachte hi sijn werc ghenendecleke ende moghendeleke⁽⁴⁾, Ende qwijtte metter hogher trouwen dienste de

+ hōtia (?) pertinet

+ 7a)

+ actus christi

(1) nye] in B door een latere hand op den rand bijgevoegd.

+ qui amat

(2) alle] in A door een latere hand op den rand bijgevoegd.

+ in christo omnia tempus habuerunt

(3) so] ontbreekt in B.

+ 7b)

(4) ende moghendeleke]in C door een latere hand op den rand bijgevoegd.

[p. 19]

scout menscheleker naturen ieghen de vaderleke godleke waerheit. Daer onder moeten hen de ontfarmhertecheit ende die waerheit, Ende die gherechtecheit ende die vrede ondercusten hen. Metter menscheit gods seldi hier leven⁺in aerbeite ende in ellenden, Ende metten moghenden eweleken god seldi Minnen ende iubileren van binnen met enen sueten toeverlate. Ende haerre beider waerheit es een enich ghebruken. Ende also alse de menscheit hier plach dies willen der maiesteit, alsoe seldi hier met⁺Minnen haerre beider wille in i. pleghen. Oetmoedeleke dient onder hare eneghe moghentheit, Ende staet altoes⁺vore hen alse die ghene die te al haren wille steet, Ende laetse met u werken wat si willen. Dus en onderwendet u⁺el niet, Maer dient der menscheit met ghereden handen van trouwen ende met starken wille van allen doegheden. Die godheit die en⁽¹⁾ seldi niet allene Minnen met devocien, Maer met ontelleker begherten altoes staende⁺met nuwen vlite vore dat eyseleke anschijn van wondere,⁺daer de Minne hare selven al in oppenbaert, Ende alle werke daer in verswelghet. Ende ute dien heileghen anschine leset alle uwe vonnessen ende al u pleghen van⁺uwen levene. Ende laet bliven al die swaerheit dier ghi pleghet; Ende al die nederheiden die in u sijn, die⁺beghevet. Ende hebbet liever van hem altoes⁽²⁾ ellendeclike⁺te doelne dan met alre rasten beneden hem te gherakene⁽³⁾. Hier ane es al uwe volcomenheit belanc, vremde ghenuechte te scuwene die yet men es dan god selve,⁺Ende vremde pine te scuwene die niet purleke en es omme heme. Ay te allen dinghen hebbet grote ontfaermherte-

+ cum humanitate christi hic vive

+ subi ita voluntati utriusque

+ sta coram

+ nen intromitte

(1) die en] B en.

+ 7c)

+ sta coram

+ lege judicia

+ id relinque

(2) van hem altoes] B altoes van hem.

+ elige semper errare

(3) gherakene] A gerakene (ge nadien bijgevoegd).

+ fuga horum

[p. 20]

cheit: dies es nu grote noet. Ende keert u met gherechten⁺wille ter overster waerheit. Gherecht wille dat es, dat men el en ghene sake noch ghenoechte en wille in den hemel, noch in der erden, noch in ziele noch in⁺lichame, dan die sake allene daer ons god in ghemint hevet ende ghemeint. Ende dat si u boven al sonder⁺vraghen van iemene wat soet si, Maer altoes te stane na sijn behaghen sonder sparen ende sonder ontsien van⁺yemene diet merken soude, ochte in spotte, ochte in begripe, ochte in toerne, ochte in erenste. Noch om goet scinen, Noch om quaet scinen en laet de waerheit van goeden werken niet. Want dien lachter machmen gherne doeghen die van goeden werken comt, daer men den wille⁺gods in weet. Ende dien prijs mach men gherne doeghen die van dogheden wast ende daer onse werdeghe god bi gheeert wert. Want dat vernoy ons suets gods, dat hi leet doe hi mensche levede, dat is wel⁽¹⁾ wert dat men dore hem⁺al vernoy ende alre hande lachter gherne verdraghe, Ja ende alrehande vernoy beghere. Ende sine eweleke nature siere sueter Minnen es wel werdech, dat elc mensche die doghede werke met volcomenen wille, daer god sijn lief gheeert in es. Hier omme en spaert scande noch ere. Want het es der ghiregher Minnen al ghenoechlec dat men gedoghen ochte ghewerken mach. Want si es dat berrende vier dat al verslendet ende dat nemmermeer ure cesseren en sal binnen al dien eweleken toecomenden tide. Ende want⁺ghi noch ionc sijt ende ongheproeft van allen dinghen; soe moeti sere pinen na wassen alse van niete⁽²⁾, alse i. die niet en hevet ende dien niet werden en mach, hine

+ rec a voluntas est

+ voluntas

+ sta ad placitum semper

+ 7d)

+ nota

(1) wel] in C door een latere hand tusschen gevoegd.

+ pati propter

+ 8a)

(2) niete] B nieute.

[p. 21]

pijnt uten gronde. Ende altoes seldi diepe vallen in den⁺afgront der oetmoedecheit van al dien dat ghi gheleisten moghet. Dit wilt god van u, dat ghi alle uren wandelt in oetmoedecheiden van uwen seden met allen menschen daer ghi mede wandelt. Ende verheft u boven alle nedere⁺dinghe die yet men sijn dan god selve. Wildi werden dat u god wilt, dat es uwe vrede in de gheheelheit uwer⁺naturen. Woudi⁽¹⁾ volghen uwen wesene daer u god in ghemaect hevet, so en soudi⁽¹⁾ van edelheiden ghene pine⁺ontsien. Ende so en soudi⁽¹⁾ van coenre fierheit u niet laten ontbliven, ghine soudet aneverden dat alre beste moghendelike, Ja die grote gheheelheit gods alse uwe⁺eyghen goet. Ende so moesti oec⁽²⁾ meldeleke na uwe⁺rijcheit gheven ende alle aerme rike maken. Want gherechter caritaten en ghebrac nye, sine quam emmer⁺over die met fierheiden van ghehelen wille begonste, Ende sine gaf dat si gheven woude, Ende sine verwan dat si verwennen woude, Ende sine onthielt dat si onthouden woude. Ay nu biddic u, lieve kint, dat ghi altoes werct sonder murmereren ende nuchterne met uwen wille metter gheselscap alre volcomenre doghede, Ja⁽³⁾ alre doghede cleijne ende grote. Ende en wilt van gode noch en eyschet⁺gheen dinc Noch van uwer behoeften, Noch van uwer vriende, Nochte ghenoechte van heme in ghere manieren van rasten, Noch van troeste, Dan alse hi selve wilt;⁺come ende ga na sinen heileghen wille Ende doe met u ende met dien daer ghijt af beghert in siere Minnen te leerne, al sinen wille na tghetamen⁽⁴⁾ siere werdecheit.

+ cade in humilitatem

+ eleva te

+ voluntas

(1) woudi, soudi] A wouddi, souddi.

(1) woudi, soudi] A wouddi, souddi.

+ penam non timeres

(1) woudi, soudi] A wouddi, souddi.

+ propria bona

(2) oec] in B door een latere hand op den rand bijgevoegd.

+ 8b)

+ caritati non defecit

(3) Ja] B en C in.

+ nihil pete

+ vadat secundum voluntatem

(4) tghetamen] A en B ghetamen.

[p. 22]

⁺Sinen wille moeti⁽¹⁾ te uwer beider behoef begheren; seldi vore hem bidden, Ghine selt niet bidden omme yet dat si kiesen na hare gheraetsele. Want het dolen nu de⁺menechste in schine van heilegher begherten ende nemen⁺wel haren paraclijt van enen wel nederen troeste, mochte hi hen werden dats te ontfaermene. Daer omme seldi den⁺wille gods in allen rechte kiesen ende Minnen, van u selven, Ende van uwen vrienden, Ende van gode, daer ghi alre gherenst iet af namet dat u ghenoeghede, daer ghi uwen tijt met levet in troeste van rasten. Daer in mint⁺nu elc hem selven, in troeste ende in rasten ende in rijcheiden ende in moghentheiden met gode te levene ende in⁺siere ghebrukeleker glorilecheit te sine. Wi willen alle⁺wel⁽²⁾ god met gode wesen; Maer wet god, lettel es onser, die mensche met siere menscheit willen leven ende sijn cruce met hem willen draghen ende met hem ane den cruce willen staen ende die scout der menscheit willen⁽³⁾ volghelden. Dit moghe wi wel ane ons selven te rechte kinnen dat wi soe onverdrachlec ende soe ondoechlec sijn in allen sinnen; Ende i. cleyne vernoy dat ons staphans te bene gheet, ochte versmaetheit, ochte loghene die⁺men ons overseghet, ochte waer men ons⁽⁴⁾ onser eren rovet, ochte onser rasten, ochte ons willen, dat gherijnt ons allen soe saen wel na⁽⁵⁾; Ende weten so wel wat⁽⁶⁾ wi willen ende wat wie niet en willen, Ende hebben te soe velen ende te so meneghen dinghen wille ende onwille, Nu eens Nu anders, Nu lief Nu leet, Nu hier Nu daer, Nu

+ oratio

(1) moeti] A moetti.

+ 8c)

+ paraclytum acceperunt

+ elige dei voluntatem

+ seipsum diligere

+ nota

+ pauci volunt homo vivere crucifixus

(2) alle wel] B wel al.

(3) willen] ontbreekt in C.

+ 8d)

(4) ons] in A door een latere hand op den rand bijgevoegd.

(5) soe saen wel na] B wel na soe saen.

(6) wat] C dat.

[p. 23]

af Nu ane, Ende sijn te elken soe ghereet ons selves te pleghene daer ons yet rasten ane gheleghet. Hier omme blive wi onverlicht in onse senne, ende in al onsen wesene ongestadech, Ende in onser redenen ende in onse verstaen ongewarech. Dus dole wi aerm ende onsalech ende ellendech ende bistierech in vremden lande ende in swaren weghen. Dies wi alle cleinen noet hadden, en dadent de valsche die ons ane vechten in allen sinnen, daer wi daer⁽¹⁾ bi toenen oppenbaren dat wi met christo niet en leven alsoe hi levede, Noch niet al en begheven al soe christus dede, Noch van allen begheven en sijn⁽²⁾ alsoe christus was. Dat moghe wi⁺kinnen in meneghen sinne. Want wi poeghen om onse ghemac, waers ons yet werden mach, Ende staen na ere waer wi moghen, Ende vorderen gherne onsen wille. Ende wi kinnen ende Minnen ons selven in onse ghenoeghen, Ende nemen gherne onse ghenoech van buten ende van binnen. Wat ons dies gesciet, dat es al gader onse delijt. Ende willen dan weten dat wi sijn yet, ende met dien selven werde wi al niet. Ende aldus verderve wi ons selven in allen sinnen ende en leven niet met christo ende en draghen dat cruce niet metten sone gods, Maer wi draghent met Symoenne, die daertoe ghemiedt was dat hi dat cruce ons heren⁽³⁾ droech. Alsoe eest met onser⁺pinen ende met onsen doeghene. Want wi eyschen gode van onsen goeden werken ende willen in desen levene ieghenwerdech ghevoelen. Ende dat ons dunct dat wijs wel verdient hebben ende dat recht si dat hi om ons

(1) daer] A en B dat.

(2) en sijn] in B door een latere hand op den rand bijgevoegd.

+ 9a)

(3) heren] ontbreekt in A, is in B door een latere hand op den rand bijgevoegd.

+ laborem magnum omnino perdimus

[p. 24]

yet weder doe, dat wi van hem willen. Ende wi houdent vore groet, dat wi dore hem doen ochte doeghen; ende en gheroen nemmermeer, wi en hebben daer af miede, ende wi en weten ende ghevoelen datter gode⁺lieve toe si, Ende nemens daer al te hant ieghenwerdeghen loen in genoechten ende in rasten van hem; oec neme wire ene andere miede af in ons selves ghenoeghen, alse wiere⁽¹⁾ ons selven in behaghen; Ende ten derden male, alse ons ghenoeghet dat wi den anderen behaghen ende wiere af nemen prijs ende lof ende ere. Dit es al⁺met symonne dat cruce ghedraghen, die dat cruce droech enen corten tijt. Maer hine starfer niet ane. Aldus eest met aldus ghedanen lieden die dus leven, Al wert haer leven vore der liede oeghen verheven ende hare werke verclert ende gheoppenbaert; so dat si bi tiden scinen in ghewareghen ende in heileghen levene, ende wel ende scone gheordineert ende beset met sedeleken doegheden: Daer es gode nochtan lettel behaechlec ane, Want sine volstaen noch sine volgaen⁽²⁾. Maer int selve dat si scinen, so faelieren si saen, Ende i. cleine dinc dat si ontmoeten, toent al haren gront. Si werden saen verheven int suete ende wederslaghen int suere; want si inder waerheit niet ghefondert en sijn, so es hare gront onghewarech ende onvast; wat⁺menre op sticht, si bliven onghestadech ende ongewarech in haren werken ende in haren wesene. Noch sine volstaen, Noch sine volgaen, Noch sine sterven niet met christo. Want al werken si doghede, hare meininghen en sijn niet puer noch ghewarech. Want daer minghet so vele onghewarecheiden met, die de doghede so valschen,

+ 9b)

(1) wiere] B viere.

+ crux symonis

(2) volgaen] C volghen.

+ 9c)

[p. 25]

dat si ghene cracht en hebben den mensche te berechtene, Noch te verlichtene, Noch te onthoudene in ghestadegher vaster waerheit, daer hi sine ewecheit bi besitten soude. Want men es sculdech doghet te⁺werkene, niet om heerscap, Noch om bliscap, Noch om rijcheit, Noch om hoecheit, Noch om gheen ghenieten in den hemel, Noch in der erden, Maer allene om dat wel ghetamen der hoechster werdecheit gods, die menscheleke nature daer toe sciep ende maecte te siere eren ende te sinen love, Ende te onser bliscap in eweleker glorien. Dit es de wech dien de gods sone vore⁺ghinc, ende dien hi ons ane hem selven bekinnen dede ende verstaen doe hi mensche levede. Want hi in allen tide, doe hi in erterike was, van sinen beghinne toten inde, wrachte ende volbrachte onderschedelike den wille sijns vader in allen dinghen ende in allen tide, met al dien dat hi was ende met al den dienste dien hi gheleisten mochte In woerden⁽¹⁾ In werken, In lief In leet, In hoghen In nederen, In miraculen In versmaetheiden⁽²⁾, In pinen In aerbeite, In ancste In node der bittere doet. Met alre herten, Met alre zielen, Met alre cracht stont hi in elken ende in allen sinnen even ghereet te voldoene dat ons ontbleven was. Ende was ons op draghende ende op treckende⁺kende met godleker cracht ende met menscheleken rechte te onser ierster werdecheit, ende te onser vriheit, daer wi in ghemaect waren ende ghemint ende nu gheroepen ende vercoren in siere predestinacien, daer hi ons van ewen

+ virtutes propter hoc elect(?)

+ 9d)

(1) woerden] A en B waerden.

(2) versmaetheiden] C volmaectheiden (een latere hand heeft tusschen v en o de verkorting er ingeschoven, de o doorgehaald, en van l een s gemaakt).

+ christuselevavitnos

[p. 26]

in versien hevet. Dat teken der⁽¹⁾ gracien es heilech leven.⁺Dat teken van der predestinacien es die inneghe ghewareghe op draghende hertelecheit met levenden toeverlate in ontelleker begherten ter eren ende ter tamelecheit diere⁺⁺werdeleker onbegripeleker godleker werdecheit. Dat cruce dat wi metten levenden gods sone draghen selen, dat es⁺die suete ellende die men om gherechte Minne draghet, daer⁽²⁾ wi met begherenden toeverlate in ontbeiden selen dies hoeghe tijds⁽³⁾ daer Minne haer selven oppenbaren sal⁽⁴⁾, Ende verclaren hare edele cracht ende hare rike ghewout in der erden ende in den hemel. Daer met toentse hare selven den minnenden soe temel, dat sine ute hem selven doet gaen, Ende roeft hem herte ende sen⁽⁵⁾, Ende doetene sterven ende leven in pleghene der gherechter Minnen. Maer eer Minne dus overbrake wert, Ende eer si den mensche so sere ute hem selven nemt, ende so na met hare selven gherijnt, dat hi i. gheest ende i. wesen si met⁺hare in hare, so sal hare de mensche bereiden sconen dienst ende ellendech leven: Sconen dienst in allen doghedeleken⁺werken, Ende ellendech leven in alre ghehoersamheit. Ende also altoes staende met nuwen vlite, Met ghereden handen te allen werken daer de doghet met gheoefent wert, Ende met ghereden wille te allen dogheden daer Minne gheeert in wert⁽⁶⁾, Ende om anders niet dan⁺dat Minne besitte hare eyghene stat in den mensche ende⁺in allen creaturen na hare ghetame⁽⁷⁾. Dit es met kerste

(1) der] C van.

+ predestinatio

+ 10a)

+ crux miseria est

+ solacium in pena

(2) daer] C dat.

(3) hoeghe tijds] C hoghetijs.

(4) sal] in C door een later hand op den rand bijgevoegd.

(5) sen] in C tusschen gevoegd.

+ prebe deo servicium

+ misera vita in obedientia

(6) wert] C wort.

+ 10b)

+ cum christo mori

(7) ghetame] C betamen.

[p. 27]

ane den cruce ghestaen Ende ghestorven Ende op verstaen met hem. Hier toe moete hi ons hulpen altoes; dies biddic hem dore die hoechste doghet.