Strofische gedichten

Negentiende lied

Inhoud.

EERSTE DEEL: weemoedige, ietwat ironische, overpeinzing van de uitgebleven beloften der Minne; maar, zij heeft het begrepen, Rede moest

[p. 115]

eerst de ziel voorlichten, opdat zij zich trouw tot de Minne zou voorbereiden; kon ze zoo trouw al wat ze is en heeft aan de Minne afbetalen, dan zou zij niet meer verzoeken, maar Minne opvorderen om het haar te vergelden (I-VI). TWEEDE DEEL: lyrischer, persoonlijker: bede om verlichting (VII), om door Minne overwonnen te worden (VIII). Dan mag ze niets sparen, wat ze wellicht nog niet genoeg gedaan heeft (IX). Maar ik wil in hooge Trouw voort leven: dan zal Minne mij zeker nog eens omvangen (X). Want hoe Minne de ziel ook geweld aandoet, zij verzoet den band (XI). Zoo handelt Minne steeds: Zij trekt de ziel aan door wat genoegens, maar dan komt Rede: die tot het verschuldigde werk aanzet (XII). BESLUIT: Wat ik ook over Minne zou zingen, het zou me weinig baten. Zij heeft de dagen, ik de nachten en den oerwoet (XIII en rf.).

Algemeene beschouwingen.

De sleutel tot de eenheid van dit, mocht men meenen, eenigszins onsamenhangende lied, wordt gegeven door de laatste strophe: door haar lied van Minne tracht de lijdende afwisseling en leniging te zoeken in haar wee. Zoo wordt het lied een weemoedige klacht over vroegere beloften, met telkens daartusschen den wil om Minne te begrijpen in haar handelwijze, om Haar te verdedigen bij zich zelven en zich aldus aan te moedigen.

De eerste drie strophen zeggen op verschillende wijze, dat het de uitgebleven beloften der Minne zijn, die het meest bedrukken. ‘Groote goederen vóór den tijd, en groote beloften vóór het geven mag ons niet te zeer verblijden: van beide komt dikwijls weinig. De vroege schijn-vreugden vóór het bezit van der Minne heerlijkheid hebben mij zoo ook uit mij zelven gedreven. Bij schone dageraden hoopt men heldere dagen, die dikwijls uitblijven. Zoo heeft mij de Minne door hare beloften verdrukt, en menig anderen, die het van zich zelf weet. Ik weet het van mij, dat ik steeds over Minne moet klagen. Zelfs de dorper weet het: men zal den dag niet vóór den avond loven. Dat ik dit te laat begreep, doet mij nu roepen: wee! Waar is nu de vertroosting, de vrede, waarmee Zij mij eerst zoo schoon voorzag? Hoe schoone beloften Zij mij in 't begin heeft gedaan, maar sedert wreet werd, heb ik ervaren. Dat Ze me niet bedroog of bespotte, kon ik het maar begrijpen!’ En nu probeert ze het te begrijpen: ‘Zij heeft mij willen doen begrijpen, dat Rede den grond mijner ziel eerst moet verlichten. Rede toch keurt het goed en raadt het met hoogste Minne aan, eerst met haar den tuin der ziel te onderzoeken of er van alles genoeg in staat, opdat Trouw met hooge daad van deugd er in voorzie, als er iets ontbreekt’. En alsof ze wilde beamen, dat het dit wel is, waarom Minne haar zoo weinig geeft: ‘inderdaad, kon ik in trouw al mijn schuld afbetalen met al wat ik ben en heb, o, dan zou ik niet meer tanen, als vroeger, Haar prikkelen, Haar uitnoodigen, ik zou Haar stout uitvorderen om mij alles te vergelden’.

[p. 116]

Doch hier dringt het wee, dat zij aldus wilde onderdrukken, door, in een smeekende bede: ‘dat Minne haar toch eens heldere dagen moge geven! Maar, Gij weet hoe ik dit bedoel, of ik iets anders wensch dan Uw welbehagen!’ Zoo dadelijk de onderwerping. Met dan opnieuw de bede: ‘Overwin mij, dat ik U overwinne!’ Maar ook die wensch brengt het besef: ‘ik heb dat overwinnen vroeger gekend, maar daarin dan ook de kennis opgedaan, die mij juist steeds meest verdrukte: dat men om Minne niets sparen mag’. Ja, zoo verklaart ze dan plechtig: ‘niet aan Minne ligt het: die blijft Zich zelve trouw. Maar aan mij: het werk waarmee Trouw mij tot het volle einde moest helpen heb ik nog niet genoeg erkend noch bemind’. Toch heeft zij zich reeds lang tot dit werk van Trouw gezet. ‘Zij heeft alle droefheid, die niet zuiver om Minne is, opgegeven. Zoo blijft ze nu ook vertrouwen, dat Minne haar nog wel eens geheel zal omvangen en aan Zich drukken’. En zoo, als nog meer Minne willende voor zich winnen: ‘al doet Minne de ziel geweld aan, Zij verzoet de boeien. Daarom wordt ze overal geroemd en geprezen’. Maar de werkelijkheid van haar wee roept de ziel tot de werkelijkheid van de Minnewet terug: ‘De vroege genoegens waren slechts een verleiding, waardoor Minne de ziel aan zich trekt. Daarna echter komt Rede, die haar steeds moeilijker, volmaakter werk voorhoudt; zoo is die eerste vreugderoes spoedig over’.

Vruchteloos heeft de dichteres aldus door haar lied leniging gezocht voor haar wee. In de laatste strophe barst het uit. ‘Wat ik ook van Minne zonge, het zou weinig baten. Ouden en jongen koelt zang van Minne hun gemoed. Ik echter heb weinig heil, weinig geluk, aan de Minne. Mijn zang, mijn weenen blijft zonder baat’. En een kort refrein vat hare geheele grondstemming samen: ‘Minne heeft de dagen; ik de nachten en den orewoet’.

Bijzondere opmerkingen.

Het natuurtafereel ontbreekt. Doch in de plaats komen een paar mooie natuurbeelden; verder: 8-9; 15-16. Met dit laatste vergelijke men Ruusbroec, XII Beghinen, waar de derde sprac:

Hi en es niet vroet die lovet den dach
Eer hi die aventstonde siet,
Suet ende saechte.

wat wel, als de meeste verzen die deze beghinen spreken, navolging is van Hadewijch, maar hoe zwak en flauw.

Mystieke beelden zijn: de zieletuin (31), de Minne schuld (VI), de Minnestrijd: Minne overwinnen, om door Haar overwonnen te worden (VIII). Minneboei (74). Voorts: de rol van Rede (V, XII).

[p. 117]

De handelwijze van Minne (XII). De beelden van dag en nacht, als symbolen van vreugde en wee. De orewoet is geen extaze, maar weevolle drang naar Minne. De rol nog van Trouw: die tot volmaakte werken moet aanzetten en tot Minne voeren (63, X).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ b⁴ a⁴ b⁴ c² c² b⁴

tornada: d² d² b⁴

Drieledig; met enkele moeilijk dus te lezen c-verzen. Ik lees: 8 Bí scónen dágheráden 9 Hoéptmen der líchter cláere dághen 12 Maer hi weet van hem sélven diet sí. 54 Ic plach te kińnene dat verwínnen 55 Daer es int verwínnen kińnen.

RIJMEN: onzuiver is cracht, v. 53; 85/87 hebben songhe / jonghen.

TAAL. - Moeilijke plaatsen zijn:

Str. IV, v. 22-28. Hoe scone dat sijt mi eerst toende Ende sint wart wreet, es mi nu cont: is mij nu bekend, heb ik ervaren. ‘Dat ze me niet bedrogen of bespot heeft met wat wee ook dat ik heb geleden, zoo ik het verstond! Kon ik het verstaan!’ Een wensch. En dan probeert ze het te begrijpen. Of eenvoudig: zoo verstond ik het; nl. dat zij me niet bedroog.

vv. 40-42. Ofwel: vroeger, in het begin was (waest) het slechts een tanen, een verzoek, een aanzetting; maar dan zou ik de Minne manen; ofwel: dadelijk = tierst, was het, zou het zijn, een verzoek, maar was dit niet genoeg, dan een manen der Minne: Haar uitvorderen; in alle ghebrukene vri kan beteekenen: om Haar vrij te genieten; maar ook eenvoudig: in alle vrijheid, als iemand die vrij over Minne beschikken mag; en ik vermoed dat wel dit laatste bedoeld is; met ghebruken moet men niet steeds aan genieting denken, ook aan vrije beschikking over iets.

43-46. Vgl. voor de gedachte 17, str. VII.

61-62. Misschien staat de komma beter na minde dan na kinde opdat men niet zou meenen dat werc ook niet van kinde afhangt.

64. ghevolghede: Mnl. Wdb. denkt hierbij aan folgern: afleiden, besluiten; dit is niet noodig; de zin is eenvoudig: sedert ik volgde in hooge trouw, opdat Minne mij zou baten; volgde absoluut gebruikt, waarbij men kan denken: de Minne, sedert ik in Haar gevolg ging in hooge trouw.

Een zeer mooie strophe is voorzeker nog de laatste: over de macht van het lied op het gemoed: alsof de koelheid, de frischheid van dit lied over ons kwam! Hierin voelt men nog het best, hoe Hadewijch zong uit hartsnood.

[p. 118]

I^I

Groter goede vore den tide^*
Ende groet gheloven vore dat gheven
Dies en darf niemant sijn te blide.^*
Ons es van beiden vele ontbleven:⁴

Die vroeghe blike⁵

vore der minnen rike

Hebben mi verre ute mi verdreven.

II

Bi sconen dagheraden
Hoeptmen der lichter claere daghe.
Der minnen tonen heeft mi verladen¹⁰
Ende meneghen dies ic niet en gehwaghe.¹¹

Maer hi weet van hem selven diet si;^*

Ic weet van mi¹³

Alse die mi altoes van minnen beclaghe.¹⁴

III

Dat seghet die dorpere: ‘jeghen avont¹⁵
Salmen loven den sconen dach.’
Dat ic so spade dat verstont
Doet mi nu roepen: ‘arme, o wach!’

Waer es nu dat solaes,

Ende der minnen paes,

Daer si mi ierst scone met versach?

I goede: mv. goederen 2e nv. na blide, hoewel groet gheloven.

* .xviiij.

* CVII b.

4 van beiden is ons weinig of niets gekomen.

5 blike: schijnsels, d.i. schijnvreugden, vóór de heerlijkheid der Minne zelf; rike kan hier opgevat als bezit: vóór het bezit der M. zelf.

10 tonen: wat Minne mij voorhield: haar voorhouden, beloven.

11 meneghen = en menig ander, van wien ik niet gewaag, maar die het van zich zelven weet.

* 70 b.

13 weet: weet het.

14 alse = also dat ic ben die.

15 nog spreekwoord: men zal den dag niet vóór den avond loven.

[p. 119]

 

IV

 

Hoe scone dat sijt mi ierst toende²²

 

Ende sint wart wreet, es mi nu cont.

 

Dat si mi niet en bedroech noch en hoende

25

Met wat wee, so ict verstont!^*

 

Mer si woude mi verclaren

 

Ende openbaren^*

 

Dat redenne dorelicht alle der minnen gront.²⁸

 

 

 

V

 

Verlichte redene ghevet orlof²⁹

30

Ende metter hoechster minnen raet³⁰

 

Met hare te doresiene alder minnen hof

 

Ochte daer van allen ghenoech in staet:

 

Ghebrect daer iet,

 

dat ment versiet;³⁴

35

Dat trouwe voldoe met hogher daet.³⁵

 

 

 

VI

 

Mochtic mi so in trouwen houden

 

Dat minne niet en hadde te segghenne te mi,

 

Ende so al dat mine met al vergouden³⁸

 

Ja, alsic mach ghelden selc mensche ic si.³⁹

40

Tierst waest een tanen,

 

Dan soudic manen

 

Die minne in alle ghebrukenne vri.

22 sijt: het, onbepaald, eig. hoe schoon Zij, wat Zij me toonde; z. inl.

* 58 a.

* CVIJ c.

28 dorelicht: haar licht spreidt, met haar licht onderzoekt; feitelijk is, wat Minne wilde verclaren, geheel de rol van Rede als in volg. str.

29 ghevet orlof = eerder goedkeuren, dan toestemming geven.

30 raet hangt ook af van ghevet; metter = te zamen met; of: in den naam van...

34 versiet = indic. in plaats van conj.

35 dat = dattet: opdat men er in voorzie.

38 en zoo al wat ik ben en heb volmaakt afbetalen.

39 ja zoo geheel als ik kan, zulk mensch als ik ben: met mijn geheele menschheid.

[p. 120]

 

VII

 

Ay, edele minne, welc tijt, wanneer^*40-43

 

Seldi mi gheven lichte daghe,

45

Dat mijnre deemsterheit werde een keer;⁴⁵

 

Hoe gherne ic die sonne saghe!

 

Ghi wet allene

 

hoe ic dit mene:⁴⁸

 

Ochtic iet wille dan uwe behaghe.

 

 

 

VIII

50

Ay, die gheweldeghe wondre minne,^*50

 

Die al met wondre verwinnen mach,^*

 

Verwinne mi, dat ic di verwinne,⁵²

 

In dine onverwonnenne cracht.

 

Ic plach te kinnenne dat verwinnen:⁵⁴

55

Daer es int verwinnen kinnen,

 

Dat mi ye alre seerst verwach.

 

 

 

IX

 

Noch sidi, minne, dat ghi ie waert:

 

Dat weten die met u zijn in al.

 

Ic sals gheloven, en docht ghespaert.⁵⁹

60

Mi heeft ghelettet een ongheval:⁶⁰

* Nota

40-43 z. inl.

45 opdat er een ommekeer, einde kome aan de duisterheid waarin ik leef.

48 hoe = met welke gezindheid, nl. met onderwerping.

* CVIJ d. 70 c.

50 die waarschijnlijk te lezen: Du.

* Nota

52 dat = opdat; door de Minne overwonnen te worden is te overwinnen.

54 vroeger heb ik dit verwinnen gekend en daarin de kennis opgedaan die mij steeds meest gedrukt heeft, nl. kennis van de noodzakelijkheid van het lijden, of van het lijden zelf.

59 gheloven: in vertrouwen aannemen; of: prijzen; en doecht ghespaert: sparen d.i. zich ontzien; niet alles geven, of doen, of lijden, zou tot niets dienen.

60 ongheval = ongelukkige handelwijze, tekortkoming; verklaard door v. 61-62 werc hangt ook af van Kinde.

[p. 121]

 

Dat ic noch niet en kinde

 

Dat werc noch en minde,

 

Daer mi trouwe met volhelpen sal.⁶³

 

 

 

X

 

Sint ic ghevolghede in hogher trouwen

65

Dat mi minne soude in staden staen,⁶⁵

 

Begavic alle vremde rouwen

 

Ende ben in toeverlaet ghestaen,⁶⁷

 

Daer ic in kinne^*

 

dat mi noch minne

70

Met hare al een sal ommevaen.⁷⁰

 

 

 

XI

 

Dat es der gheweldegher minnen sede:

 

Dien si al saket te hare hant,

 

Aldoet si hem cracht ende gheweldichede,

 

Si doet hem ghenoech ende suet den bant.⁷⁴

75

Dies gheet van hare

 

Hoghe mare

 

Ende grote [n] prijs over alle lant.

 

 

 

XII

 

Dien minne ierst veet, dien luuc<t>se die oghen^*78

 

Met ghenuechten: so dunct hem tsine al best,

80

So en waent hi niet dan joye doghen;

 

Dus trect si al met hare lest.

 

Dan comt redenne die sterke

 

Met nuwen werke

 

Der scout: so wert die woet ghecest.

63 waarmee Trouw mij tot het volle einde helpen zal.

65 dat = opdat Minne, de minnedienst, mij ten goede zou komen.

67 heb ik stand gehouden in het vertrouwen.

* 58 b.

70 mij nog eens in eenigheid zal omvangen: al een zoodat wij één in liefde zijn.

74 suet den bant is even min valsche beeldspraak als het woord van Christus: jugum meum suave est.

* Nota bene

78 = verblindt Ze.

[p. 122]

 

XIII

85

Dat ic van minnen vele songhe,⁸⁵

 

Dat hulpe mi niet vele, maer lettel goet.⁸⁶

 

Maer dien ouden ende dien jonghen

 

Coelt sanc van minnen haren moet.

 

Maer van minnen mijn heel⁸⁹

90

Hevet so clenen deel:

 

Mijn sanc, mijn wenen scijnt sonder spoet.

 

 

 

^*Ic roepe, ic claghe:

 

Die minne heeft die daghe,

 

Ende ic die nachte ende orewoet.

85 songhe = zou zingen.

86 dan = dat en; hulpe = zou baten; lettel goet = zeer weinig.

89 mijn geluk van Minne heeft zoo klein een deel; of: mijn geluk heeft zoo klein een deel van Minne: ik heb zoo weinig geluk aan Minne; of heil: genezing.

* R/n

I. 1 Groeter: in C zoo ook, maar e van oe doorgeh. en geexp. B tijde 2 A den verand. tot dat 3 A nieman B niemen 5-6 C op één regel, zoo ook 47-48, 54-65, 69-70 5 C blike: k op ras. e erb.
II. 9 claerre 10 heuet 12 B zij.
III. 15 de 18 B zolaes 21 A eerst B met scone.

IV. 22 A eerst 26 A Maer 28 redene B doer; alder.
V. 20 A orlof: f uit ch 31 B dorsiene 33 B yet.
VI. 37 segghene 38 C dat al: maar orde door a en b herst. B vergoude uit... den 39 B sulc B zie 40 .i. 42 A allen B alle ontbr.; gebrukene.

VII. 43 A heeft bij dit vers Nota B wel tijt uit welctijt: c weggekrast 45 miere B demst.; .i. 46 de 49 Ochte ic B yet C nuwe.
VIII. 50 A heeft hier nota; du gh.; wondere 51 wondere 53 A onuerwonnene B onuerwonne 55 A Daer e.k. int v. B had dezelfde orde maar heeft die door teeken herst. tot die van C 56 ie.
IX. 57 ye 59 B saels; dochte B gespart 65 heuet; .i. 62 C werc: r erb. 63 B volhulpen.

X. 66 A begaue ic; uren de r.* 68 B al ontbr.; 69 .i. A omuaen.
XI. 72 haerre 73 Al doetse C crach 77 groet.
XII. 78 A ierst B erst C veet uit voet; luuctse A en B de ontbreekt 79 A ghenoechten 81 sijt al; haerre 82 redene A de starke 84 de w.

XIII. 86 holpe 90 A cleine d. B cleine .i. d. 91 C spoet; staat bov. moet.
92 R. 93 De minne B heuet; de d. 94 de n.