Strofische gedichten

[p. 71]

Twaalfde lied

Inhoud.

INLEIDING: Zooals de lente, doet Trouw de edele minnaars steeds bloeien en vruchten voortbrengen van innige vriendschap in hoogste Minnebeoefening (I). EERSTE DEEL: Het juk der Minne is licht voor wie mint (II). Dit juk, die last, is het Minne-dragen, dat met Minne vereenigt, dat Begeerte nooit verzadigd laat zijn, dat steeds meer de schuld der Minne moet betalen (III). TWEEDE DEEL: Wie mint wil niet rusten, tot hij in de Minne leest hoe zijn leven in te richten (IV). Als hij dan ziet, hoe weinig hij doet om in waarheid te leven, spant hij zich nog ijveriger in om alles te geven: dat het om Minne is verzoet die pine (V). DERDE DEEL en SLOT: wanneer hij zich dus geheel wegschenkt, zal Minne hem met hare blijdschap beschenken (VI). Gebed: dat allen die naar Minne streven aldus alleen op Minne willen leven: zóó kan niets hen nog schaden (VII).

Algemeene beschouwingen.

Dit is als een hooglied der soete pine om Minne; in den vorm van een verklaring bij het woord van Christus: Jugum meum suave est et onus meum leve. Telkens wordt gewezen op de pine, maar ook op de zoetheid er van.

De inleiding, aansluitend bij den bloei in de lente, geeft weer de algemeene gedachte: ‘Trouw doet hen die 't juk der Minne dragen steeds bloeien en vruchten voortbrengen: zij mogen het geheimzinnig woord der Minne ervaren; hun Minne is standvastig, in een bestendige vriendschap, in de hoogste Minne vereenigd’. Nu wordt het woord van den Minnaar der Minne, Jesus, aangehaald: ‘Mijn juk is zoet, mijn last is licht. Alleen in Minne kan Hij dit hebben uitgedacht; daarbuiten kan men de waarheid er van niet ervaren: daarbuiten is angst en vrees; want vrees is de wet der knechten; Minne de wet der zonen. Welk is nu dit juk, welk die last? Het is het Minne-dragen: dat vereenigt de beminde in één wil en één wezen in liefde met Liefde’. Dit is de zoetheid. De diepe Begeerte nu schept immer door d.i. verlangt steeds meer; maar alles wordt door Minne verteerd; Minne vordert steeds de schuld in, die men haar betalen moet’: dat is de pine. Dit wordt nu verder verklaard: ‘wie de Minne dus verladen, belast, verdrukt heeft, kent geen rust meer; hij wil alles doen en dulden om in het gelaat der Minne zelf in alle waarheid te schouwen, hoe Zij wil dat hij zijn leven inrichte, sine vonnesse; en dan schouwt hij in meneghe soete pine. Hij ziet dat hij in waarheid moet leven; hij erkent dat hij te weinig doet; geraakt dan in hartstochtelijken ijver om zich nog meer in te spannen; door Minne alleen geleid, in de kennis dat alles Haar wil is, wil hij Minne beoefenen, dat verzoet de pine, zoodat hij alles wil wegschenken om Haar te voldoen’, Maar dan blijft de zaligheid niet uit: ‘zij die zich dus geheel wegschenken, zullen met Minne aan Minne gehecht, met Haar vereenigd blijven

[p. 72]

en door Minne in geestelijke dronkenschap worden gebracht, in verbazing voor Haar woeden’. Met een gebed besluit het lied: ‘dat God allen die naar Minne opstreven aldus geve Haar steeds bereid te staan, om alleen op Haar te leven, geen aardsche vertroosting te aanvaarden, zoodat zij, gelijkvormig gemaakt met Minne, Minne in zich mogen binnenleiden. Dan kan geen kwaad van aardschgezinden hen nog schaden. Want, zooals Liefde, heerschen zij; alles is hun onderworpen; staat te hunnen dienste: zon, maan en sterren.

Bijzondere opmerkingen.

Een der weinige liederen van de vreugde der Minne. Zou dit een der vroegste liederen zijn; een dier liederen waarop in 2, 46 vlg. gezinspeeld wordt? Het schijnt ook een lied te zijn, dat de eerste vreugde der Minne bezingt: van hem die begint en in de Minne opgaat; van hem die door de Minne pas werd aangeraakt (24), wiens opstijging wordt gevolgd. De geestelijke dronkenschap, waarvan hier sprake (str. VI), behoort ook tot de vroegste stadia.

Mystiek is de gedachte der eenheid: eenre vriendschap 9; met enen wille, met enen wesenne, 25, 26; een cleven (53), = in de vereeniging met Liefde wordt de vriendschap als slechts ééne vriendschap; de wil vereenigt zich met den wil der Minne; de ziel wordt gelijkvormig aan Minne; hecht zich in vereeniging aan Haar.

Mystieke beelden zijn verder: de Begeerte die schept, onverzadigd; Minne die alles verteert; de vonnesse die men van het gelaat der Minne leest; vooral hier de geestelijke dronkenschap. Men merke, hoe deze gewone mystieke gedachte hier niet buiten de grenzen van den goeden smaak gaat; Ruusbroec is heel wat realistischer en smakeloozer: Her Jhesus is een soet conduut. Ic houde met Hem taverne... Hi scenct mi sinen edelen wijn Altoes met vollen tappen (XII Beghinen, blz. 5).

dwort v. 7 kan zijn: het geheimzinnig woord dat de Minne fluistert: Porro dictum est verbum absconditum (Jo. 4, 12), wat in de Middeleeuwen gewoonlijk werd toegepast op het geheimzinnig gefluister der Minne; vgl. 4, 15, welk lied opvallend verwant is met dit 12^e, ook om het thema der Trouw. Of is het wort hier het woord van Christus, v. 11? Ik meen van neen.

Behalve het mystieke spel met Minne, treft hier ook in str. I en III het spel met edele. Verder de vermelding der knechten en zonen (19-20).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ b⁴ a⁴ b⁴ b⁴ c⁴ c⁴ d³ c⁴ d³

Zonder tornada; drieledig.

[p. 73]

Ik scandeer: 15 álsoe íc mi cán versińnen. 15 Want der knéchte wét es vaér 22 Eńde dat jóc dat soe soéte smáket? 28 Ende dat schéppen drińchet ál die Mínne.

RIJMEN: het rijm smaket 22 kan verbeterd worden tot smaect; 17-19 tweemaal vaer; v. 29 is het rijm niet in orde: het moet een eer - rijm zijn (c 4).

TAAL. - Str. III. Dat edele draghen is de Liefde met de eischen die Zij stelt en het wee, de soete pine, die zij doet lijden. Minne wekt de ziel er toe op om dit te aanvaarden, en zoo te beoefenen. Zij vereenigt den wil met Haren wil. Het wee is dan verder beschreven als veroorzaakt door de onverzadigde Begeerte. Minne verteert telkens opnieuw elke voldoening. Zij stelt nieuwe eischen. De schuld, die zij opvordert om Haar ten volle te voldoen, overtreft alle menschelijke voorstelling.

Str. IV. De gedachte is: de minnende ziel geeft zich geen rust, zoolang ze niet alle wilsbeschikkingen van de Liefde over haar heeft vervuld. En dan, str. V, te weten dat alles een beschikking is van de Liefde verzoet de pine.

Str. VII wordt eenigszins duister door de vele omschrijvingen; de gedachte is: God geve aan alle ware minnenden, dat zij alleen op de Liefde zouden willen leven en zoo Liefde ten volle in zich binnenleiden, zoodat zij Haar ten volle gelijkvormig worden.

Het beeld van het slot is prachtig en herinnert aan Dante.

I

Nu es die edele tijt gheboren^*
Die ons bloemen sal brenghen int lant.
So sijn die edele die sijn vercoren
Te draghenne dat joc, der minnen bant:^*
Hen bloeit altoes die trouwe in hant,⁵
Ende edele bloemen met diere vrocht;
Daer werdt met trouwen dwort doresocht;^*7

Daer blivet die minne ghestade

Met eenre vrienscap al doreknocht⁹

Int hoechste van minnen rade.¹⁰

* .xij.

* CJ d.

5 De gedachte is: zij werken altijd trouw; in hant = gewoonlijk: van de hand, gemakkelijk, voorspoedig; schijnt hier mede te bedoelen de daad der handen; die daden van Trouw heeten dan edele bloemen met diere vrocht.

* 67 a.

7 dwort = het geheimzinnig woordt dat de Minne fluistert; vgl. 4, 15; of het woord dat volgt v. 11.

9 de vriendschap die beiden verbindt is één.

10 weinig meer dan: in de hoogste Minne, of in het hoogste waartoe M. aanzet, waar de raadsbesluiten worden uitgevoerd die M. velt.

[p. 74]

 

II

 

‘Mijn joc es soete, mine bordene es licht’,¹¹

 

Seghet selve die minnare es der minnen.

 

Dit word hadde hi in minnen ghedicht;

 

Daer buten en mach ment niet waer kinnen,¹⁴

15

Alsoe ic mi can versinnen.

 

So es hen lichte bordene swaer,¹⁶

 

Ende si doghen meneghen vremden vaer,^*17

 

Die buten minnen wonen;

 

Want der knechte wet es vaer,

20

Maer minne es wet der sonen.^19-20

 

 

 

III

 

Welc es die bordenne licht in minnen,

 

Ende dat joc dat soe soete smaket?

 

Dat es dat edele draghen van binnen,²³

 

Daer minne die lieve met gheraect,

25

Ende met enen wille so enich maect,

 

Met enen wesenne, sonder keer.

 

Begherten diepheit scept emmermeer,^*27

 

Ende dat sceppen drincket al die minne.

 

Die scout, die minne maent der minnen,²⁹

30

Gheet boven menschen sinne.

11 Mt. 11, 30.

14 buten nl. buiten Minne kan men er de waarheid niet van ervaren.

16 So, omdat v. 14.

* 54 d.

17 vremden = niet zoozeer onaangenaam, als, gelijk gewoonlijk, vreemd aan de Minne, die de Minne niet kent.

19-20 Jo. 15, 15.

23 draghen = dracht, nl. der liefde; waarmee M. haar aanraakt, die M. in haar opwekt en voortdurend doet groeien, waarmee M. die lieve met Zich vereenigt; met één wil, met één wezen, omdat lieve in Minne overgaat en met Haar gelijkvormig wordt, zonder ommekeer, voorgoed.

* CIJ a.

27 Minne drinkt steeds wat de diepe, onverzadelijke begeerte schept. De onverzaadbaarheid der Begeerte wordt voorgesteld als een opgedronken worden door Minne.

29 de schuld die M. van de ziel invordert, om Haar te voldoen.

[p. 75]

 

IV

 

Het ne mochte nie herte noch sin gheraden

 

Hoe hi sijn lief met minnen anestaert,³²

 

Dien minne met minnen heeft verladen;

 

Want hi ene ure niet en spaert³⁴

35

Eer hi met minnen al dorevaert,

 

Hine stare met trouwen in minnen fijn;

 

Want sine vonnessen moeten al sijn

 

Ghelesen in minnen anscine,

 

Ende daer siet hi claer waer sonder schijn³⁹

40

In meneghe suete pine.

 

 

 

V

 

Hi siet in claerheden dat die mint

 

Met volre waerheit pleghen moet;⁴²

 

Als hi met waerheiden dan bekint

 

Dat hi der minnen te lettel doet,^*

45

Verstormt met pinen sijn hoghe moet;⁴⁵

 

Want in minnen anscine nemt hi al⁴⁶

 

Hoe minne der minnen pleghen sal;

 

Ende dat vonnesse suet die pine,^*48

 

Ende doet hem gheven al om al,

50

Om der minnen ghenoech te sine.

32 hi = dien Minne...

34 hij stelt geen oogenblik uit om alles te doorvaren, te doen en te ondergaan, tot hij in Minne staart, om uit haar aanschijn te lezen al wat zijn leven regelen, inrichten moet: vonnesse de uitspraken der M. over hem.

39 daar ziet hij met klare waarheid (bijwoordelijk) zonder schijn = zonder bedrog, in...

42 pleghen = absoluut gebruikt: omgaan, handelen, leven.

* 67 b.

45 geraakt zijn hooge gezindheid in hevige beweging door, om, zich in te spannen; zet hij er zich toe om zich in te spannen, spant hij zich hartstochtelijk in.

46 nemt: de gedachte is eigenlijk, dat hij als levensregel aanvaardt al...

* CIJ b.

48 vonnesse: die beschikking dat die pine al om Minne zal zijn.

[p. 76]

 

VI

 

Die hen in minnen ghenoech dus gheven,⁵¹

 

Wat groter wondere sal hen ghescien!⁵²

 

Si selen met minnen ane minne een cleven⁵³

 

Ende selen met minnen al minne doresien,

55

Ende met haren verhoelnen aderen al tien

 

In<t>conduut daer minne[n] haer minne al scincket

 

Ende met minnen hare vriende al dronken drinket,^*57

 

In wondre vore haren woeden:⁵⁸

 

Dat blijft den vremden al ontwincket,

60

Ende openbaer den vroeden.

 

 

 

VII

 

God geve hen allen die minne begheren

 

Dat si der minnen also ghereden,⁶²

 

Dat si al op hare rike teren,

 

Dat si minne in hare moghen minne gheleden;

65

So en mach hen biden vremden wreden

 

Nemmer messchien, sine leven so vri⁶⁶

 

Alse ‘ic al minnen ende minne al mi.’

 

Wat mach hen dan meer werren?

 

Want in hare ghenaden staen si:^*69

70

Die sonne, die mane, die sterren.

51 ghenoech = zoodat ze Haar voldoen.

52 groter 2e nv. mv. na wat....

53 een zoodat ze vereenigd zijn in liefde, vgl. 15, 28; verhoelnen: omdat het geestelijke, mystieke, aderen zijn.

* 55 a.

57 drincket = drencket.

58 woeden = hartstochtelijkheid, hevigheid, hevig-zijn.

62 ghereden = bereid staan, zich zóó schikken, dat zij op Hare rijkheid willen leven; zoodat zij, minne-geworden, Minne in zich mogen binnenleiden.

66 sine = na ontkenning: maar zij zullen leven.

* CIJ c.

69 ghenaden = macht, te harer beschikking; si nl. v. 70.

I. bringhen 3 soe zoo telkens 4 draghene 5 bloyet; de A trouwe ben. verb. uit minne 6 A bloeme 7 wert; woert A doer B dor 8 de 9 A vreentscap B eere vrientscap (i uit e)*

II. 11 A soete: slot e erb. B zuete 13 woert 15 B ict 17 A vrenden 18 B woenen 20 A Mer.
III. 21 de bordene B der m. 22 suete B edel 24 lieue de minne m. gh. 26 wesene 28 drinket; al de m. 29 ter m. 30 sinnen.

IV. In deze strophe ontbreekt in A en B reg. 35: reg. 32 komt na reg. 33 Dien m. 33 B die; heuet 34 B een B spart 38 B anschine 39 scijn.
V. 41 claerheiden 43 Alse B warh. 44 B luttel 45 A verstoermt A hoghen 46 A neemt 47 de p. 50 Omme B gnoech.

VI. 51 B in ontbr. B gnoech 53 A had minne: e geexp., erb. n B minne an minnen (dit laatste i.r.) 54 B doer 55 B verhoelne B al dore tien 55 A Jnt: t erb. B Jnt; d. minne A hare; scinket 57 C heeft Ende met vriende minnen hare vriende Al droncken drincket 58 B vor; hare w. 59 A Dit; bliuet A vreemden A ontwiket B ontwinket 60 B opp.
VII. 64 Datse m.i.h. minne moghe gh. 65 B en ontbr. A vreemden B wreeden 66 A mescien B messcien 68 C dan erb. B hen meer dan w. 69 A haerre.