Strofische gedichten

Negende lied

Inhoud.

INLEIDING: Geen dappere onttrekt zich aan den dienst der Minne; maar wij, lauwhartigen, vreezen te veel te verliezen (I). EERSTE DEEL: de laaggezinden integendeel zijn het die verliezen, als Trouw eens hun armoede zal openbaren (II); als een bedelaar zonder eer, zullen zij eens uitgeworpen worden (III). TWEEDE DEEL: de ridder der Minne integendeel draagt schoon voorkomen en schoone kleederen (IV). Zijn woord is betrouwbaar; hij is mild en siert zijn woning prachtig (V). DERDE DEEL: Maar voor sommigen is het een poovere troost, dat M. eens alles zal vergelden (VI). Zij klagen: wie gaarne de schatting der M. betaalde, zou door M. geleid en in alle genieting, in omgang met Haar, geëerd moeten worden (VII). VIERDE DEEL: antwoord: de schoonste omgang met Minne dunkt hun Haar te overwinnen; schooner is het door Haar overwonnen te worden en in Haar te niet te gaan (VIII). Maar wij willen het gemakkelijk hebben en niet te veel uitgeven; maar om tot de klare waarheid der Minne te komen moet men steeds bereid zijn tot nieuwen arbeid en nieuw wee (IX). SLOT: ironisch: wie M. vroeg mag genieten, heeft Haar beterkoop dan ik kan weten.

Algemeene beschouwingen.

Het lied is gericht tegen sommigen, die zich beroemen op wat zij al gedaan hebben en klagen dat Minne hun geen vergelding schenkt. Zij willen thuis blijven, den Minnedienst opgeven. Hadewijch, nu stouter en krachtiger, verwijt hun hunne onstandvastigheid, hun gemis aan offergeest, en houdt hun het ridderlijk ideaal voor. Om het verwijt te verzachten, vereenzelvigt ze zich met hen; maar spreekt toch met klem, met een heilige, nauwelijks onderdrukte, verontwaardiging,

[p. 52]

met een diepe overtuiging van den adel der Minne, wat dit didactisch gedicht toch tot persoonlijk lyrisme maakt.

Zij begint, zonder natuurtafereeltje, als de dichteres der Liefde, die steeds van Minne zingen wil, met de stemming van den waren ridder: ‘die de Minne niet uit den weg wil gaan, maar stout tegen haar in 't pleit, in den strijd, treedt’; om daar tegenover de zorg der tragen te plaatsen: ‘om liever thuis te blijven, te rusten’. Zoo echt psychologisch laat ze hen hun gemoed uitspreken: ‘hoe zou ik ook mijn verderf gaan zoeken’! ‘Laaghartigen zijn het’, klinkt het dan bedroefd, ‘die het niet wagen te geven. Zij meenen er bij te winnen. Eens zal Trouw toonen, wie ze zijn en hoe arm! Dan zal blijken dat zij zelf alles verloren hebben, nog wel dan zonder den nood der Minne! Wie integendeel de wegen van deze zoete ballingschap wilde gaan en verduren, zou den Beminde ten einde in zijn Rijk wel vinden; maar nu zijn velen zoo dorperlijk en zoo laaggezind, dat ze 't naast voor de hand liggende goed zoeken en nooit tot de kennis, de genieting, der Minne komen, nooit door Haar herkend worden; maar als bedelaars, zonder uiterlijk noch eer, blijven’. Na aldus betoogd te hebben, dat zulken de waarlijk armen zullen bevonden worden, ontvouwt Had. het ridderlijke ideaal van den waren minnaar: ‘dien sieren schoon uiterlijk en schoone kleederen: schoon uiterlijk, d.i. alles te verduren zonder er verbitterder om te schijnen; schoone kleederen, d.i. werken van deugd beoefenen, zonder zelfbehagen; werken van naastenliefde, tegenover onbekenden nog eerder dan tegenover vrienden: dat is kleur met teekens van adel. De ware ridder is trouw aan zijn eerewoord, is mild en ruimgevig en siert zijn woning prachtig uit. De ware minnaar ook houdt stand in de waarheid; richt zijn leven schoon in, door alles te geven, te offeren, en zich zelven, om Minne’.

In de twee volgende strophen schijnt Had. de klagenden nog aan het woord te laten. Eerst als samenvatting nog eens wat zij dus aanraadt. ‘Maar voor velen is dit een magere troost, dat Minne eens alles zal vergelden’. Daartoe antwoordt Had. eenvoudig: ‘Minne loont altoos, al komt ze dikwijls laat. Nacht bi daghe liden is onvermijdelijk. Juist’, zoo gaat de klagende voort: ‘hoe kan men steeds den lof der Minne zingen; haar goedkeuren? In plaats van den minnaar te kleeden, eeren en voeden, drijft ze hem uit zich zelven. Het ware toch maar rechtvaardig, dat Minne hem, die gaarne Haar schatting betaalt, alle recht zou laten wedervaren en hem doen opstijgen tot innigen omgang met den Beminde’. De volgende strophe moge duister zijn; ik vat ze op als het antwoord: ‘Omgang met den Beminde?’ En zij onderscheidt een dubbele opvatting van dien omgang: de eerste, die sommigen

[p. 53]

de schoonste dunkt, in een triomphantelijke stemming van overwinning; de tweede, die van den overwonnene der Minne, die in Haar geheel is te niet gegaan’; dien omgang kennen zij niet, verklaart dan Had.; en ‘nochtans in dit te niet werden ligt de kracht die alles overtreft; daaruit werd van den beginne Liefde geboren’: De Zoon, die overwonnen door de Liefde, exinanivit semetipsum, mensch, als Liefde, geboren werd.

En zich nogmaals met de klagenden vereenzelvigend, besluit de dichteres: ‘Wij willen het te gemakkelijk hebben, te weinig uitgeven; wij zijn onstandvastig, maar winnen er weinig bij. Toch weet ik, niet uit de weeldevolle Liefdegenieting, maar door de met het Geloof bestraalde Rede, dat men in den liefdedienst steeds tot nieuw lijden, nieuwe daden, bereid moet zijn’. En ironisch spot het refrein: ‘wie vroeg de klaarheid en de blijdschap der Minne mag genieten en zich daarin verlustigen, hij heeft een beteren koop der Minne dan ik totnogtoe weet’.

Bijzondere beschouwingen.

Hier hebben wij een uitvoerig beeld van den waren ridder der Liefde, vooral in het opzicht van den cost dien hij doen wil: cost als beeld van wat de minnaar moet uitgeven, opgeven, opofferen.

Mystiek is de paradoxale overwinning van vv. 76 vlg.; mystieke beelden zijn nog: tsuete ellende doghen op weg naar het rijk der M., 21 vlg.; de rol van Trouw, als steeds, aanzettend tot daden, haar zegel op de zoo trouwe minnaars drukkende, ze openbarende voor Minne.

Een gewone leer is die van het refrein, die trouwens in het heele lied verkondigd ligt: het is niet goed te vroeg tot de blijdschap der M. te komen.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ b⁴ a⁴ b⁴ b⁴ a⁴ a⁴ c³ x³ c³

tornada: b³ b³ a³ a³ c³ c³ a³ c³

Drieledig. Het voorlaatste vers blijft zonder rijm, of vormt met het volgende een enkel vers. Vgl. alg. Inleiding.

Ik lees: 17 Troúwe salse toénen ende árm doen kínnen 50 Die ghichte es Mínnen bést bequáme 57 Die Minne lóent altóes al cómt si spáde 76 Maer hi ware méer verwónnen dien Mínne vervóchte 77 Ende dan in Mínnen te niéute wérden móchte 78 Die hoghe matérie daeráf werd Mińne 90 Noch werc te swáer ende al núwe gheréet.

ONZUIVERE RIJMEN: 8 gheploen 10 doen 81-82 sinne / ghewinne:

[p. 54]

ook niet geheel zuiver met 86-87 minnen / bekinnen; en 96-98 God weet / weet.

TAAL. - 39. Wat beteekent juist: dats varuwe die tekene scieren? Daar er spraak is van den ridder der Minne, zou men meenen: dit is een kleur die eens ridders wapen meest siert: teken = herkenningsteeken, wapen van een ridder, echter meer de verschillende kleuren en figuren in het wapen: die teekenen opluisteren. Doch tekene schijnt wel het onderwerp te zijn; zoo zijn het tekene die de varuwe meest opluisteren; en dan, vermits er spraak is van het cleet in deze strophe, zou varuwe zijn de stof van het kleed, de kleur der stof van het kleed, dat door teekens versierd wordt. Misschien is dit laatste wel de juiste zin; aan den tekenen erkent men den man (Van Leeuwen, fol. 121, d.). De bedoeling in alle geval komt hierop dan neer: dit is een kleur met teekens van adel.

Str. VIII. De bedoeling schijnt te zijn: het scoenste hanteren is niet te jubileeren en genieten in de vreugde de Minne te hebben overwonnen; maar tegen haar den strijd aan te binden en overwonnen te worden om dan in Minnen te nieute te worden. C heeft v. 76 dien A en B die: ik meen dat die moet gelezen worden, omdat een woord als vervochte meer voor den minnaar past, die den strijd tegen de Minne aanbindt, dan voor de Minne, die de minnaar zou overwinnen. 76. verwonnen is vreemd; men verwacht actieve beteekenis. Of is meer = beter, er beter aan toe? Zoodat = hij, dien (dan te lezen aldus) M. verwochte Ende ... mochte ware meer, er beter aan toe, aldus verwonnen, overwonnen? Hoewel eenigszins gewrongen, geeft dit toch een goeden zin.

De laatste verzen beteekenen dan: dit ware een krachtdaad (feitelijk dus de ware overwinning) die alles overtreffen zou. Dan ware die hoghe materie een appositie bij cracht en beteekent dit niet meer dan: datgene waaruit Minne van 't begin geboren werd; zinspeling op het feit, dat de Zoon door de Liefde overwonnen mensch geworden, als Liefde geboren is.

I

Altoes mag men van minnen singhen^*1
Eest herfst, eest winter, eest linten, eest zomer,
Ende jeghen hare ghewout verdinghen;^*3
Want en on<t>steet hare niemen vromer.⁴
Maer wi, traghe, segghen dicke in comer:
‘Soude si mi also na bedwinghen?^*6

* .viiij.

1 Machmen = is het aangenaam, lust het.

* XCIX a.

3 verdinghen = in een pleit treden om haar te bemachtigen.

4 onsteet - ontkomt, ontsnapt, of: weerstaat haar, d.i. dan: vat Haar niet aan, onttrekt zich aan haar. De lezing onstect, van A en B, zou het wederkeerige hem vereischen, vromer 2n nv. mv. na niemen.

* 65 c.

6 Wat! zou ze mij zoo nauw, dichtbij, bedwinghen = pramen, beklemmen? Liever ga ik met hen die het zich rustig hebben gemaakt en blijf ik thuis.

[p. 55]

 

Ic mach mi metten ghenen minghen

 

Die rasten hebben gheploen,

 

Ende bliven thuus; waer mochtic⁹

10

Gaen omme mijn verdoen?’

 

 

 

II

 

Die nedere metten armen sinnen

 

Die sijnt die den cost ontsien,¹²

 

Dat si hen scouwen van der minnen,¹³

 

Daer hen al goet af soude ghescien;

15

Ocht si hen vanden dienste ontien,¹⁵

 

Nemen dat sire ane winnen;¹⁶

 

Trouwe salse toenen ende arm doen kinnen¹⁷

 

Vore der minnen rike al bloet;

 

Dese sijnt die dat hare verdaden

20

Sonder der minnen noet.^19-20

 

 

 

III

 

Die gherne woude doghen tsuete ellende,

 

Die weghe ter hogher minnen lant,²²

 

Hi vonde sijn lief, sijn rike, ten ende:²³

 

Dies gheeft die trouwe zeghel ende pant;^*

25

Nu es menich dorpre so truwant,

 

Hi neemt dat hem es naest ghehende,²⁶

 

Ende blijft vore minne die onbekinde²⁷

9 Hoe zou ik ook ergens gaan om mijn verderf, i.e. 't ware toch al te dwaas ergens zijn verderf te gaan zoeken.

12 cost = de rijke uitgaven, offers, moeite.

13 dat = zoodat.

15 ocht = indien: wanneer zij zich aan den dienst onttrekken, meenen zij dat ze er bij winnen.

16 nemen met onderdrukt ow.: si.

17 toenen = se arm toenen en doen kinnen, toonen wat ze zijn: Trouw immers moet aanzetten tot werk en dienst; Haar komt de rol toe te toonen wat ieder gedaan heeft.

19-20 Dan zal blijken dat dezen het waren, die alles verbruikten, verloren, nog wel buiten allen nood, dwang, van M.

22 Die weghe = appositie bij ellende.

23 rike = vaderland.

* 53 b. XCIX b.

26 neemt = grijpt naar wat hem naast bij de hand ligt: aardsche goederen.

27 wordt niet door M. erkend.

[p. 56]

 

Metter truwanten cleet;²⁸

 

Soe en heeft hi vorme noch ere,²⁹

30

Daer minne dat hare bi versteet.

 

 

 

IV

 

Scone ghelaet ende scone cleder

 

Ende scone redene scieren den man:

 

Al doghen om minne Ende niet te wreder³³

 

Dat es scone ghelaet die dat wel can;

35

Die werke sijn die cleder dan,

 

Met nuwen niede ende niet te ghemeder,³⁶

 

Ende den vremden te aller noet ghereder³⁷

 

Dan ane sijns selfs bekinnen:

 

Dats varuwe die tekene scieren

40

Alre meest vore hogher minnen.

 

 

 

V

 

Vorwaerdeghe wort ende grote ghichten⁴¹

 

Buten huus ende scone[n] cost daer binnen⁴²

 

Eren den man meest ende verlichten;⁴³

 

Hier bi machmenne best bekinnen;

45

Also eest oec met hen die minnen,^*

 

Eest dat si inder waerheit stichten,⁴⁶

 

Ende met scoenre cost daer binnen dichten,⁴⁷

 

Alsoet minnen best betame,

 

Ende gheven al minne om minne:^*

50

Die ghichte es minne<n> best bequame.⁵⁰

28 toespeling op de parabel Mt. 22, 1-14.

29 gedaante noch eer van een minnende, waaraan M. erkent wat Haar toebehoort, van Haar is.

33 niet te wreder = zonder er in iets om verbitterder te zijn.

36 niet te ghemeder = zonder er eenigszins om meer tevreden te zijn met zich zelf, er behagen in te scheppen.

37 dan ten opzichte van, tegenover eigen vrienden en kennissen.

41 gr. g.b.h. = door ruimgevigheid.

42 scone cost binnen = praal en pracht, waaraan veel uitgegeven werd.

43 verlichten = luister bijzetten, den man nl.

* 65 d. XCIX c.

46 stichten = bouwen, nl. hun leven.

47 dichten = schoon (zijn leven) inrichten, vgl. 14, 61.

* Nota bene

50 die ghichte bedoelt voornamelijk v. 49.

[p. 57]

 

VI

 

Ic segghe van minnen ende rade

 

Ghecierden cost ende hoghe daet.

 

Dat trouwe soude ghelden dat minne verdade,^*

 

Dats meneghen cleyne toeverlaet^53-54

55

Die inden bande van minnen staet,⁵⁵

 

In ongebrukenne ende in onghenade:

 

‘Die minne loent altoes al comt si spade’

 

Dats daertoe mine saghe;

 

Die hare volghen, si liden^*

60

Meneghen nacht bi daghe.⁶⁰

 

 

 

VII

 

Wie soude van minnen altoes geprisen

 

Die ghevet bi daghe so meneghen nacht?

 

Dien si soude cleden, eren ende spisen^*

 

Dien doet si al ute sijnre macht;

65

Die gherne goude der minnen pacht,^*

 

Soudsi in allen rechte wisen,^65-66

 

Ende met trouwen zeghele so hoghe doen risen

 

Daer lief mochte lief hantieren,

 

Ende in allen ghebrukene van minnen

70

Eren ende chieren.

 

 

 

VIII

 

Dat scoenste hanteren dat minnen dochte⁷¹

 

Dat ware lief met lieve so doremint,⁷²

* Nota bene

53-54 voor sommigen is 't maar een poovere troost, dat Trouw eens zal schadeloos stellen voor al wat M. verteerd, verbruikt heeft.

55 die = meneghen die.

* Nota

60 nacht bi daghe = als beeld van smart en vreugde: zij lijden veel wee, waar zij vreugde zouden moeten hebben; als het vreugde zou moeten zijn; zoo ook 62.

* 53 c.

* XCIX d.

65-66 Wie gaarne tol en schatting der M. zou betalen, zou M. naar alle recht ook moeten leiden (of: hem alle recht doen) en met den zegel der Trouw (als een trouw-bevondenen) doen stijgen, voeren, tot daar, waar lief met Lief mocht omgaan; Zij zou hem moeten eeren en sieren in alle genieting der M.

71 minnen = de minnende ziel.

72 lief met Lief zoo in minne vereenigd.

[p. 58]

 

Dat lief met minnen so lief doresochte,⁷³

 

Dat hem el niet en ware bekint

75

Dan: ‘ic ben die minne met minnen verwint.’

 

Maer hi waer meer verwonnen die[n] minne vervochte⁷⁶

 

Ende dan in minnen te nieute werden mochte:

 

Die cracht ghinghe als te voren,

 

Die hoghe materie, daeraf wardt minne

80

Van yersten gheboren.

 

 

 

IX^IX

 

Maer wij, lichtecope metten lichten sinne,

 

Ons duncken minnen vare swaer;

 

Wij sijn nieloep met clenen ghewinne;^*

 

Dies darven wij minnen clare waer.^*

85

Ic weet - al en wetict niet al daer⁸⁵

 

Daer mens ghebruket in weelden van minnen;

 

Maer verlichte redenne doet al bekinnen -

 

Hoe men minnen ghenoech volsteet,⁸⁸

 

Daer en es redenne te waer^88-89

90

Noch werc te swaer ende al nuwe ghereet.

 

 

 

^*Die vroech hare claer⁹¹

 

Hebben openbaer

 

Ende saen hare bliscap kinnen,

 

Ende glorieren daer binnen,

73 dat lief met liefde zoo den Beminde mocht onderzoeken, leeren kennen en ervaren, dat hij geheel zou opgaan in dit triomphantelijk gevoel.

76 z. inl.

IX lichtecope = wufte, die alles voor weinig willen koopen, geen gecierden cost doen.

* 66 a.

* C a.

85 Ic weet = weet het; de zin wordt onderbroken en hervat in 87, zoodat 88 ook hiervan afhangt; al en... niet uit ervaring van liefdeweelde, maar...

88 volsteet = voldoen: misschien hoe te verbinden met ghenoech = hoe men ook M. tracht te voldoen.

88-89 redene te waer = niets wat men kan uitdenken, zeggen, als waar en behoorend in de waarheid der Minnebeoefening; ende al... = of daar is reeds wat anders (te doen, als nog grooter waarheid ie erkennen en te ondergaan).

* R/n

91 hare = der Minne.

[p. 59]

95

Eest dat hen wel vergheet,

 

So hebbense, god weet!

 

Vele beteren coep der minnen⁹⁷

 

Dan icker noch weet.⁹⁸

97 openbaer: het woord claer schijnt vooral betrekking te hebben op het uiterlijk vertoon in het leven, zoodat openbaer = als in hun uiterlijk vertoon mocht blijken.

98 noch = zoo ver, min of meer expletief.

I. C 2 Eest uit Eist B erfst; lenten 4 onstect 6 souden si; alsoe (in B erb.) 10 om.

II. 15 Ocht 19 C sijnt: t erb. die i.r.
III. 21 tsuete 23 inde 24 A Des C Die B Dies; gheuet 25 dorpere soe 26 nemt 27 bliuet B die ontbr. 28 A truantien B truwantien 29 heuet 30 haer.

IV. 31 B cleeder 32 B redenen; cieren 33 B wreeder 35 de cl. 36 B ghemeeder 37 A vreemden A alre B ghereeder 39 Dat es; cieren.
V. 41 Vorwerdeghe A woert C ghiften 45 Alsoe A hem 47 B sconer 50 minnen.

VI. 52 e. heersche daet 54 B D.m.: tweem., eens doorgeh.; cleine 55 B banne 56 ong...ene.
VII. 62 soe 64 siere 66 A souden si B soude uit en* 67 A soe 70 cieren.
VIII. 72 waer; met lief soe 73 soe 74 B en si wert b. 76 Mer; die m. 79 materie A wert rood doorstr.: doorgeh., of hier nieuw vers te beginnen? (B i.r.) 80 iersten

IX. 81 wi B met l.z. 82 dunken 83 wi; cleinen 84 darue wi 83 al ne 84 B weelden van ontbr. 87 redene 88 B gnoech 89 Daer nes redene 90 in C op twee regels, in A en B niet gescheiden.
R. 91 B claer oppenbaer: hebben ontbr. 93 B haer; blijscap 96 soe.