Brieven
(1947)– Hadewijch–
Auteursrecht onbekend
[pagina 265]
| |
A. De Adelwip-bloemlezing.Reeds zeer vroeg werden er uit Hadewijch's Brieven excerpten gemaakt en tot een soort van bloemlezing verzameld. Wij konden dit reeds afleiden uit de verhouding van de plaatsen in de Limburgsche Sermoenen die uit onze schrijfster werden overgenomen tot den tekst onzer handschriften en uit den aard van fragment E. Wij hebben er bovendien tastbare bewijzen voor: nog een paar dier bloemlezingen zijn ons bewaard. Door zulke uittreksels is Hadewijch zeer spoedig tot in Duitschland, tot in het Hoogduitsch taalgebied, in Beieren waarschijnlijk, bekend geraakt. Een kleine bloemlezing. met vooral den Xen Brief en enkele zinnen uit andere brieven, is ons nog bewaard in schrift van misschien nog de eerste helft der XIVe eeuw, in hs Germ. 8o 12 van de Staatsbibliotheek te BerlijnGa naar voetnoot1). Deze bloemlezing komt nog voor in een later handschrift van dezelfde bibliotheek, hs. Germ. 4o 149Ga naar voetnoot2). In deze uittreksels wordt Hadewijch tot Adelwip verbasterd. Zij heet er zelfs sante adelwip. Zij zou een groote heilige zijn geweest, die vóór honderd jaren de Gottesfreunde in Brabant tot het allervolmaakste leven zou hebben gevoerd. Wij deelen deze bloemlezing hier mee volgens hs. 8o 12 (B1) met de varianten van 4o 149 (B2) De tekst is diplomatisch. Om technische redenen werden e en o, in het hs. boven klinkers geschreven, er achter gedrukt. De diacritische teekenen ’ of ′ boven klinkers worden behouden als ′. Soms staat een c. Die diacritische teekens zijn niet altijd duidelijk: ′ en ’ schijnen wel hetzelfde te bedoelen; zoo staan su, nut soms met ′ dan weer met ’. Ook e staat soms duidelijk waar elders ′ of ’. v als klinker te lezen, heeft gewoonlijk het teeken ′ of ’. | |
[pagina 266]
| |
De punctuatie is van het handschrift. .M. staat voor Mensche. Het teeken -, dat de gescheiden geschreven deelen van één woordt verbindt, is van mij. | |
Dis ist gar ein nvtze lere die sante adelwip lerte die do
ist ein grosze heilige in dem ewigen lebende von der lere
svnderlich alle gottes frvnde in brabant von hvndert iaren
zuo dem aller vollekomenesten lebende komen sint vnde
5[regelnummer]
on der gnaden gottes durch sv erlúhtet.
Der got minnet der minnet sine werg. Sine werg sint
tvgent. Dar vmbe der in minnet der minnet die
tugent. Diese minne ist alleine warhaftig vnd vol
trostes den die tugent wol bewert hant die minnent
10[regelnummer]
mit sueszekeit. Doch geschikt es dicke daz der do ‘minre’ minnet
dicke me suszekeit bevindet, vnd dar vmbe das nach deme
daz ein iekeliches bevindet vil sueszekeit. dar vmbe en ist
nvt deste me minne in ime mere nach dem das der mensche
me gefundert vnd gewurzelt ist in tugende vnd in min-
15[regelnummer]
nen, dar nach het er aller meist goetlicher minne. Begirde
ist dicke suesze zuo gotte noch deme en ist es alles nvt guot
des men begert wen sv ist mere ruerende vs dem bevinden-
de der sinne denne von gnaden vnd me von natueren den
von geiste. Diese sueszekeit berueret die sele minre ze-
20[regelnummer]
merem guete vnder wilen vnd vnder wilen me ze min-
rem guete wan der mensche vellet tiefer vf das daz ime
smacket denne vf daz. das ime nvtz ist wan der mensche
von naturen in allen sinen werken me suezekeit suchet
dicke denne sinen nvtz. Suzgetane sueszekeit bevindet
25[regelnummer]
also wol der vnvolleko-mene alse der vollekomene.
vnd der mensche wenet in groszer minnen sin umbe
| |
[pagina 267]
| |
daz wande er suszekeit smacket die ist gemenget vnd
nvt lúter vnd ob die sueszekeit si von gotte oder nvt
das ist subtile ze erkennende vnde dar vmbe ist die
minne nvt nach der brvoderlichen minnen noch nach
5[regelnummer]
der goette-licher minnen ze messende. wan wir mer-
kent in semelichen Menschen alse lange alse die sueszekeit
wirt in dem menschen. so sint sv senftmoetig vnd
veste. vnd so die sueszekeit vergat si vergat ovch
ir minne und so blibet is grunt durre vnd mager,
10[regelnummer]
War vmbe wan sú sint noch nvt wol bereit mit
den tugenden wenne die tvgende vaste gevalset
sint in die sele vnd mit langer vebvnge beste-
tig. vnd ob denne die sueszekeit wol minre
wiert. so blibent doch die túgende in ir natuere
15[regelnummer]
vnd wurkent alle zit der minne werg. Sv en
wartent keiner sueszekeit nvt. Mer sv nement
war wie sv ze alle ziten getruweliche gedienen
múgent der minnen. Sv en hangent nvt nach
smacke mere sv suechent nvtz sú sehent vf ir
20[regelnummer]
ende vnd nvt [vf nvt] vf ir lon. Sv bevelhent
alle ding der minnen vnd waz sv hant von
allem deme suechent sú keinen gewin noch wi-
der-gelten. Minne ist so edele vnd so milte
an ir enblibet niemans lon. Nieman endor-
25[regelnummer]
fte sorgen vmbe lon der daz sin tete. Minne
solte das ire wol tvon. Dis wissent wol die
| |
[pagina 268]
| |
gueten wisen vúrsihtigen Menschen die alle zit nach túgen-
den stant Sv ensuechent nvt denne der minnen wille.
Sv enbitten die minne vmbe kein ander sueszekeit.
Svnder das si in gebe alle zit lieht das si in allen
5[regelnummer]
dingen mvege bekennen irn liebesten willen.
Sint si obenan sint si vndenan sú sint das selbe
in der minnen willen. Mere die armen sint von
tugenden ander selen alse sv bevinden sueszekeit
so minnent sú alse aber die sueszekeit zergat
10[regelnummer]
so zergat ovch ir minne. Jn deme tage der gna-
den so sint gar kvene. Svnder nach der betrue-
penisse so kerent sú den rúckent. Dis sint arm-
hertzige lúte si werdent lihter erhaben vnd erfro-
wet in dem sueszen vnd lihte betruebet in dem
15[regelnummer]
svren. vnd ein kleine gnade machet ir hertze
gar vroliche in ein kleine wider-wurtikeit gar
betruebet. vnd her vmbe geschiht es bi wilen das
die lihtsenftikeit herten me werdent berueret
denne die hertzen vnd die armen an gnaden me
20[regelnummer]
denne die richen. wan alse got kumet mit
siner gnaden vnd troesten wil ir armen-herti-
keit vnde helfen in ir krangheit vnde si troe-
sten nach irn willen. So sint si gottes gelú-
stig vnde sueszekeit begerende vnde werdent
| |
[pagina 269]
| |
me berueret denne die mit gewonlicher vbvngen
sint durch-gangen mit denrehten túgenden
vnd gabe gotte<s> vnde men wenet bi wilen
von sus-getanen lúten das sv haben grosze gnade
5[regelnummer]
vnde minne den noch den got tuere ist. vnde
her vmbe wirt bi wilen sache der sueszekeit.
me daz in gebristet der gvoten tvgende denne
daz si von gewonheit gewvnnen habent. bi
wilen ist ovch der boese geist sache der suesze
10[regelnummer]
keit. wan biwilen. alse der Mensche bevindet suesze-
keit so hat er so groszen lúst so verre daz er
vellet in krangheit des libes vnd do mit ver-
lúret er nvtzliche vnd notdurftig ding. vnd
ovch dar vmbe alse der mensche siht daz er
15[regelnummer]
die guoten gewonlichen sueszekeit het so gera-
tel er ime selben ie me vnd ieme geloeben daz
er vf dem aller vollekomenesten wege si.
vnd ruechet in deste minre sin leben ze behu-
tende. Her vmbe so stet es wol notdurftik-
20[regelnummer]
liche daz ein ieklicke Mensche b<e>sehe sine gnade
vnd daz gvot vnsers herren fur bas kere
wisliche wan die gaben der gnaden sunder
vbunge furbas zekomende mochent den
menschen nvt gereht sunder si sint ime ein
| |
[pagina 270]
| |
búrde wanne wurket er mit siner gnaden so geuellet er gotte
wol vnd tút er des nvt so wirt er schuldig. Ovch mues er haben
eine wise mit der er gnade úbe oder der túgent misse-get.
wan men sú vbet user ir wise vnd zit. alse wirt gna-
5[regelnummer]
de nvt gnade si werde bedecke[i]t mit begnaden. Her vm-
be wenne der guot kovfman het gemerket mit sinem
guote erbed-arf daz er si wise vnd sine gnade also
behuete daz sv ime belibe wan alse der der ane gnade ist
bedarf got zebittende vmbe gnade alse bedarf der
10[regelnummer]
der in gnaden ist got zebittende. daz er si ime beha-
lte. wan alse dicke alse der mensche daz guot vnsers
herren lat minren in ime noch nut en meret alse
er solte So het er er alse verlorn entete die gvtheit
gottes vnd her umbe die brut von der man liset in
15[regelnummer]
Canticis suehte irn bruetgovm nvt alleine begirlic-
he. Mer ovch wisliche vnd alse sú in hette funden. so
waz si nvt deste minre sorgsam in zehaltende-al
svs so tuon ein ieklich wise mensche der in
rvowen were von minnen er solt alle zit sine gn
20[regelnummer]
ade mit begirde wisliche meren vnd sorgen
samliche vben sinen acker vnd vz- ziehen alle
sine vnnvt-zelicheit vnd in zeziehende mit
núwen tugenden vnd machen ein hus mit einer
lútern consciencien. daz er do in wurdekliche enpfahe sin liep.
| |
[pagina 271]
| |
Alse vngelich alse der spitze an der nalden ist
gegen. alle der welte so ist ez noch denne vnge-
liche minre was man von gottes guote bevin-
det vnd smacket fur deme daz men tuon solte
5[regelnummer]
men es mit minnen in zuo-versiht begirlichen an ime svehte.
An keiner tugende mag men
bas er-kennen daz men in gewarre goetlicher
minne si denne daz men in lidende wider der
natúre sueken gesmag het svnder daz ist froli-
10[regelnummer]
ch ze sinde svnder betrvebede. vnd von smatheit
haben frovde. vnd in ze minnende der vns bosheit
tuot dza ist sicherheit sin inden obersten grate der minnen.
Das schoenste leben daz ich weis daz man
liesze got gewarden in nemende in gebende
15[regelnummer]
in vnfriden vnd in vriden. Mit gottes eine-
keit von minnen so bevinde ich verlornheit
von gebruchen in minnen. Ach lieben kint
sparent den keine sache vor der tvgent wa irs
ir langen mvgent ir wurkent alle stvnde
20[regelnummer]
in allen dingen [vnd in allen dingen] vnd
in allen creaturen. Svnder sparent mit ga-
ben mit dienste mit vergebene ir missetat
die sv wider got tvont wan er vwer liep ist.
vnde die sv vch selber vnde vweren frvnden
| |
[pagina 272]
| |
tvent. Jr cchade si vch das leideste. Von den lúden
die vch heimlich sint. So merkent wer sv
sint vnd waz irs lebendes si wan dirre ist nv
weinig vf ertriche die geware trúwe kvnnent
5[regelnummer]
haben wan alle die lúde wellent nv haben
von gotte vnd von den luden daz in begenvget
oder si begebent sv. In allen dingen haltent
vch bescheidenliche vmbe die obersten warheit
gottes vnd gebent vch zuo erbeiten waz ir mvegent
10[regelnummer]
Ledikeit ist gar sorglich den die gerne guot willent
sin. Wan sv ist ein meister aller bosheit. alle
zit betten oder minnent oder wurkent oder
lesent oder dienent den siechen. vnd vertragent
den irrenden. vnd den vnwissenden von minnen
15[regelnummer]
sint voerlich in dem geists gottes. Dar vmbe
wan er ime selben gnvog ist in minnen. Alle
zit sint guotes muotes in uwer geselleschaft. Alle
ir pine si die vwere alse sante paulus scribet
wer ist siech vnd ich si nvt siech mite. Die
20[regelnummer]
nach gescriben alse Matheus schribet...
| |
[pagina 273]
| |
B2 gaat daarop voort:
Ga naar voetnoot(1) vnserm lieben herren ihesu christo vnd in sinen volkomenen túgende siner demuetikeit siner williger armuot Als er verzigen vnd gelossen ist gestanden sins willen in rehter gehorsame Jn der er den vatter gnuog ist gewesen durch alles sin leben innan emfaltig vnd lidig vnd gefriget aller wisen vnd aller bilden vnd vssenan bewisunge vnd darbietunge mit allen tugenden vnd bi den blibet die gerehten mensch in den daz leben Christus sin selbes volkomenlich bekomende ist Mit eime goetlichen gerehten vnbetrogenen lichte Denne einre hande lúte die gerne guot wurdent So sú horent oder vernement innen oder vssenan von eime [147 vo] abe spechende des mittels der tugende in gotfoermikeit So wenent sú men meine daz tugende gelossen súllent werden vnd daz men in gnode abe-spreche vnd got die vernement es vnreht vnd hant sich selber vnverlorn... | |
Al dadelijk wordt men aan de beelden dezer mystiek (lidig, gefriget aller wisen und aller bilden) en aan de taal (sich) gewaar, dat dit niet meer van Hadewijch is noch kan zijn. Verder wordt gehandeld over de leer: hoe men die afgestorvenheid aan deugden en aan zich zelf moet begrijpen, wat door het voorbeeld van Christus en van Lucifer wordt toegelicht.
Deze uittreksels bestaan dus uit:
1. Een vertaling van den tienden brief;
2. Losse gedachten uit andere brieven; volgens de aanwijzingen, uit Br. XXII, V, I, XXIX, XV, XVI. Maar alles tamelijk vrij, en meer volgens de gedachte dan volgens de uitdrukking. Een zin heb ik niet kunnen identificeeren: al is de daarin uitgedrukte gedachte ten volle in den geest van Hadewijch en al herinneren de woorden nu eens aan Br. XIII, 46 van weer aan Br. XXIV, passim. De gedachten uit die verschillende brieven, gewoonlijk niet meer dan een zin, worden ook vrij los aan elkander gesnoerd. Bevreemdend is: ‘Mit Gottes einekeit von Minnen so bevinde ich verlornheit von ghebruchen in minnen’ wat Hadewijch van zich zelven zegt: Met siere enicheit van Minnen ghevoelde ic oyt sider verlorenheit van ghebrukenne in Minnen ende passien van ghebrekenne dies ghebrukens (XXIX 79-83) wat dus genomen werd uit een plaats, waar de schrijfster eigen ervaringen meedeelt, geen leering of geen leiding geeft. | |
[pagina 274]
| |
Toch is hiermede het bewijs geleverd, dat de vertaler niet slechts den 10n Brief, afzonderlijk vóór zich had, doch ook ander werk van Hadewijch, hetzij de verzameling harer brieven zelf of een bloemlezing. Deze bloemlezing verschilde dan toch weer van de andere bloemlezingen die wij reeds kennen, in 't bijzonder van de soortgelijke bloemlezing, die wij volgens hs. 133 H 21 van de koninklijke bibliotheek van den Haag aan het einde onzer uitgave der Brieven hebben meegedeeld, en die verder volgt. Om het verband met de echtheid van den Xen Brief moge nog een uitvoerige vergelijking volgen. Laat ik hier eerst alle plaatsen opgeven, waar de vertaling eenigszins van den tekst afwijkt:
Anders vertaalde plaatsen:
Br. x, r. 4. Doghende proven de Minne, ende niet soeticheit = den die tugent wol bewert hant (B2 het) die minnent mit suszekeit; bewert von bewaren = erproben; mit is foutief voor nvt = niet. 17 Want si natuert na die sake daer si ute gheboren is = wan der mensche von naturen in allen sinen werken me suezekeit suchet enz... het dynamische van de suetheit werd veranderd tot: de mensch. 24 daer na en es de minne niet te metene, de geheele zin werd wat dooreengehaspeld: die minne werd verklaard door: noch der bruderlichen minnen noch nach der goettelicher minnen. 25 Mer na die hebbinghe der doechden ende der caritaten, also ghi ghehoert hebt ontbreekt. 27 als die suetheit duert = wirt: B2 werct. 28 sachte ende vet - senftmütig vnd veste. 30 ru = durre. 30 dit es daer omme, want... B1 War umbe wan su sint: ... B2: War umb ist dis? Daz ist dar vmbe. 31 beset met doechden = bereit. 32 vroech gheplant - vaste gevalset; B2: vaste gevasset sint. 38 haken = hangent. 40 dies en hebben si maer te bat werd niet verstaan: was su hant von allem deme suchent su keinen gewin... 42 rive = milte. 43 brayeren = sorgen. 44 die vroede = die guten wisen vursihtigen Menschen. 47 dat si hem gheve datsi = das si in gebe alle zit lieht, das si. 49 Sijn si boven, si der Minnen wille, sijn si onder, si dat selve = sint si obenan, sint si vndenan, su sint das selbe in der minnen willen. 51 Selke andere zielen sijn arm van doechden = Mere die armen sint von tugenden ander selen. 55 in den nacht der tribulacien = nach der betrupenisse. 60 lichte herte = B1 lihtsenftikeit B2 lichsenftigen. 61 die weghende = B1 die hertzen B2 die herten. | |
[pagina 275]
| |
64 porren haren wille = si troesten nach irn willen. 66 dan die die met ghewoenten doergaen sijn metten goede Gods = die mit gewönlicher ubungen sint durchgangen mit den rehten tugenden und gabe gottes. 69 die nochtan herde dieren tijt Gods hebben = den nochten God ture ist. 70 Hier - ghebreken van Gode meer sake der suetheit dan ghewande - me daz in gebristet der guten tugende denne daz si von gewonheit gewunnen habent. 79 ghewande = gewonlichen. 86 si bendenne = si sint ime ein burde. 89 Want ghelike dat de doghet mesdaet wert, alse mense buten haren tiden oefent = oder der tugent misseget wan men su ubet user ir wise und zit. 93 dien God coeman heeft ghemaect der guot koufman het gemerket. 101 goedheit = gotheit. 107 in roere = in ruowen. 110 ondrachticheit ende in sayende doghede = unnutzelicheit und in zeziehende mit nuwen tugenden.
Uit een nauwkeurige vergelijking met den tekst van Hadewijch blijkt, dat onze vertaling dien gewoonlijk trouw op den voet volgt. Zij heeft enkele plaatsen eenigszins willen verduidelijken; andere niet te best begrepen; en in 't algemeen de forsche en dynamische uitdrukking wat verwaterd. Zoo in plaats van Ende si (= de suetheit) valt dieper op dat hare smaket; wordt hier gezegd = der mensche vellet tiefer enz. In plaats van: de doechde doen hare nature, staat: so blibent doch die tugende in ir nature.
Met den tekst van de Limburgsche Sermoenen heeft ze weinig overeenkomst. Ze heeft ook plaatsen die in L.S. ontbreken: zoo dadelijk bij 't begin: Dese Minne es ghewarich ende vol van troeste wat niet in L.S. staat; of die in L.S. bedorven zijn. Zoo heeft L.S. Dese sutheit beruert selke wile die sile metten menre gude in plaats van: meer ten minderen goede ende min ten meeren goede.
En toch zou men soms geneigd zijn een zekere verwantschap met de L.S. aan te nemen. Zoo bij de laatste plaats heeft ook onze vertaling: Diese suszekeit berueret die sele minre ze merem gute under wilen und under wilen me ze minrem gute; dus het voorzichtig unter wilen bijgedaan; maar toch wel achteraf! Onze vertaling heeft ook de rhetorische vraag: in plaats van Had.: Dit es daer omme, want si noch niet beset en sijn, staat in B1 War umbe? wan su sint noch nut, B2 War umb ist dis? Da ist dar umbe... L.S.: War bi es dat? Mar | |
[pagina 276]
| |
het compt dien dasse E.: Wair om is dit? Maer dat haer gront...
Voor: Dit weten wel die vroede (r. 44), staat: die guten wisen vursihtigen Menschen; L.S. die gude vrude; E. Die guede vruede.
Voor: datsi hem gheve datsi (r. 47) staat: das si in gebe alle zit lieht das si... L.S.: mar ligt dasse mogen.. E. mer dat si haer geve altoes datsi moeghen...
Voor: lichte herten (in: dattie lichte herten mer werden beruert dan die weghende) staat: B1 lihtsenftikeit; B2 lichsenftigen; L.S. lighertigen; E. lichthertigen.
In plaats van: Mer si bendenne (r. 86) waarvoor L.S.: mar hi werter mede gepanduont. staat hier: si sint ime ein burde.
Bij alle verschillen en afwijkingen, zijn dit slechts wat toevallige, onbeduidende, halve overeenkomsten, die bij verschillende kopiïsten uit hetzelfde onbegrip (lichte herten) of uit dezelfde behoefte om te verduidelijken iunderwilen; goede vroede) ontstaan zijn. Zelfs de rhetorische vraag, in B1 even aangeduid, in B2 doorgezet, in L.S. en in E. verscheiden uitgedrukt, brengt het bewijs met zich, dat ze slechts een, trouwens voor de hand liggende, persoonlijke wijziging van kopiïsten is, voor het oorspronkelijke: Dit es daer omme want si noch niet beset en zijn met doechden. Brief X is meermalen afgeschreven geworden, meestal tamelijk vrij, zooals dit meer gebeurde, in 't bijzonder voor losse uittreksels uit iemands werk; gewoonlijk echter samen met nog andere plaatsen, zinnen of gedachten uit Hadewijch. Misschien is reeds zeer vroeg zulk een bloemlezing ontstaan, waarop dan L.S., onze Adelwip-uittreksels, fragm. E. en de Haagsche bloemlezing teruggaan. | |
B. De Haagsche bloemlezing.Nog een andere bloemlezing uit Hadewijch, waarop Eerw. P. Kruytwagen, O.F.M. vóór jaren mijne aandacht heeft gevestigd, is ons bewaard. Zij bevat voorschriften, gedachten en beschouwingen uit verschillende brieven te zamen gegaard. Wil men deze aanhalingen even met den oorspronkelijken tekst vergelijken, dan ziet men onmiddellijk dat ze heel vrij gekozen en afgeschreven zijn: woorden, uitdrukkingen en wendingen werden door andere vervangen; de volgorde | |
[pagina 277]
| |
der zinnen is meermaals gewijzigd; geheele zinsneden en paragrafen ontbreken; elders zijn gedeelten samengevat. Ook de volgorde van de brieven is niet bewaard gebleven. Zoo is dit stuk van gering belang voor de tekstkritiek. Het komt alleen nog een bewijs voegen bij de vele die we reeds hadden voor de verspreiding van Hadewijch's geschriften, tot de zestiende eeuw toe. Deze ‘bloemlezing’ komt voor in een hs. op papier (blijkbaar uit de laatste jaren van de XVe eeuw) berustende in de koninklijke bibliotheek van den Haag: hs. 133 H 21. Hiervan mag gevoeglijk een korte inhoudsopgave volgen:
Na twee schutbladen, staat op de eerste bl. (met langwerpige loofversiering): HIER BEGHINT EEN SCHOEN SUUERLIKE MATERIE OP CANTICA DAT YERSTE CAPitulum (rood). Er volgen aldus 21 hoofdstukken; ieder vangt aan met een vers uit het Hooglied, dat daarna verklaard wordt; na een eerste toepassing komt telkens: NA ENEN (eenmaal: DEN) ANDEREN SYNNE, een tweede toepassing. - Bl. 163 a (in 't midden) EXPLICIT; dan volgt nog een slot, tot 164 b, waar de uittreksels uit Hadewijch voorkomen. Bl. 168 (omtrent dezelfde omlijsting als op bl. 1): DITS DER MYNNEN REGEL WAT DIE MYN RADET HOREN VRIENDEN TE HOUDEN ENde TE DOEN. rood; Inc. Alle die vanden heiligen geest gedreuen werden tot enen ingekeerden leuen die sullen dese regel houden. Dese regel heeft seuen punten - des. bl. 183 d: Ende dese myn beghint hier inder tijt ende sal dueren inder ewicheit Ende dit is een ondenckelijc troest Die ons die myn doer hoer seluen wil verlenen Amen. Bl. 184 is onbeschreven. Bl. 185 (omlijsting wat breeder en sierlijker dan bl. 1): HJER BEGHINT DIE ALRE SUETSTE MATERIE VANDER ENGELSCHER GROETEN GHEDAEn TOTTEt MAGHT MAria J. CAPitulum. Dit bestaat uit acht hoofdstukken over de woorden van de Engelsche groetenis. Inc. Ghegruet sytstu Maria vol ghenaden die heer is mitti Ghebenedijt bistu bouen alle vrouwen Ende ghebenedijt is die vrucht dijns lichaems O waerliken alre suetste O wonderlike ende ongehoerde forme dier grueten Des. 255 b in 't midden: met gebed tot Maria. Daarop volgt onmiddellijk, rood: HIer BEGHinNEN DIE OmMELIEn VAN SUNTE BERNAERDus OP Dat EWANGELIUm VAN ONSER VROUWen BOETSCAP ENde IERST Dat ProLOGUS Inc. Sunte bernaerdus Die abt van Clarendale... Volgen vier homelieën. Des. 295 d Die om sijns vleysch wil, Noch omder werelt noch om sijnder geneychelicheit wil niet achter en laet dat weluaren sijnre zielen. Bl. 296 (zonder omlijsting, alleen wat versiering aan de aanvangs-letter V): HIER BEGINT EEN SCHOEN LEERINGHE VANDer GELATENTHEIT Inc. Veel menschen dencken ic doe der gelatentheit groet hijnder ick doe der volcomenheit groet hijnder Ende ontsien hem daer si hem verblijden souden. - Des. 302 d: Soe dat die sympel meynen souden dat die geest gods wracht Dat welc ic sorge dat die natuer mit horen natuerliken crachten dat hoer dat hoer te veel daer. Daarna twee schutbladen; blijkbaar is het hs. niet volledig. Er schijnt één bl. uitgescheurd te zijn geweest.
Dits wt hadewich [rood] Dat beste leuen datter is dat is daer na te staen god mit mynne genoch te doen ende hem te betrouwen bouen al. Want mit toeuerlaet coemtmen hem alre naest. Want | |
[pagina 278]
| |
onse heer sedij selue eenen mensch Dat || gerecht gebetGa naar margenoot* anders niet en waer Dan hoghe toeuerlaet tot hem mit volcomenre betrouwen hem te betrouwen mit al dat hi is. Ende seden oec mede: die luyden die mi niet en kennen ende mijn goedheit wie ic ben Die dienen my mit vasten ende mit waken ende mit menigerhande arbeyde, Ende mit dien arbeyde verlaten si hem op mi. Mer mi en mach niet so na bedwingen als volcomen toeuerlaet van hoger vrouden. Die honger dijnre zielen doet mi di al bereyden dat ic di sal sijn al in al al dat ick ben. Dinen doot ende den mynen sullen een sijn. Ende daer om sullen wi mit eenen leuen leuenGa naar voetnoot(1). Also ongelijc als dat scerp van eenre naelden oert is Tegen alle die werelt, Noch veel meer onge||lijc myn smakensGa naar margenoot* ende geuoelens hebben wi van god bi dat wi hebben souden, waert dat wijt mit vlijt aen hem sochten mit begeerliker mynnenGa naar voetnoot(2). Hi heeft ons hem seluen gegeuen in spijse ende in dranck, Also veel ende also na alsmen wil. Mer tis ongeliker dan een myrre tegen alle die werelt ende noch veel cleynre datmen van god heeft, Tegen datmen van god hebben mocht, betrou-demen hem te recht ende woudent van hem hebben. Och hoe ongeuoedet blijfter nv luyden veel Ende hoe cleyn teren si op hem, Die gene dien nochtans alsoe van recht gebruyken mochten ende souden verdoenGa naar voetnoot(3). Also sal hem die mensche houde onnosel onder alle dinck, Dat hi sijn wassen sal || sueken in allen dingen. Die menschGa naar margenoot* die wil dat hem alle dingen onderdanich sijn, Hi moet onderdanich sijn sijnre reden bouen al dat hi wil, Of dat hem yemont wil. Want nyemont en mach volmaect worden in mynnen dan die sijnre reden onderdanich is. Gheen dinck en is sekerre noch beter mede te verwynnen ongestadicheit Dan die reden die verlicht isGa naar voetnoot(4). Dat gesicht dat natuerlijc inder zielen gescapen is dat is caritate. Dat gesicht heeft twe ogen, dat is: myn ende reden. Die reden en can god niet gesien dan in dat dat hi niet en is. Mynne en rast niet dan in dien dat hi is. Reden heeft hoer vry paden daer sy bi ingaet. Mynne en geuoelt gebruyken. Nochtans vorderet gebruyken meer dan || reden. Reden vordertGa naar margenoot* in die dingen die god is Bi dien dingen die god niet en | |
[pagina 279]
| |
is. Mynne settet achter al die dingen die god niet en is. Reden heeft meer genuechelicheit dan myn; Mer myn heeft meer sueticheiden van salicheiden dan reden. Doch helpen den menschen dese twee harde seer. Want reden leert mynne ende myn verlicht reden. Woude dan die mensch sijn reden volgen, nummermeer en worde hi bedrogenGa naar voetnoot(1). Na dat een yegelijc geuoelt van god Van deuocien van sueticheiden of van troest Daer na en is sijn myn niet groet in hem, Mer na dien dat hi gefondeert is in doechden Ende gewortelt is in caritaten. Die begeerte is somtijts suet tot god waert; || nochtans en ist niet al god. Want het is meerGa naar margenoot* comende wtten geuoelen der synnen dan van gracien; Ende meer van natueren dan vanden geest. Dese sueticheit beruert dicwil die ziel meer tot mynre goet dan tot meerre goet Ende si valt dieper op dat smaect dan op hoer nut is. Want si natueren na die sake daer si wt geboren is. Ende aldus gedaen sueticheit geuoelt alsoe wel die onvolmaecte als die volmaecte, Ende waent te sijn in groter mynnen om dat hi sueticheit geuoelt, Nochtans niet puer, mer gemenct. Al is oeck die sueticheit puer ende al god, dat subtijl te kennen is, Daer na en is die myn niet te meten; meer nader hebbinge der doechden ende der caritaten, als voerscreuen is. Want ||Ga naar margenoot* wi prueuen in sommige menschen: also lange als die sueticheit duert in hem, so sijn si saecht ende vet. Mer als die sueticheit vergaet, so vergaet hoer myn, Ende so blijft horen gront ruuich ende mager. Ende dat is daer om, want si noch niet beset en sijn mit doechden. Mer als die doechden vroech geplant sijn inder zielen ende mit langer oeffeninge vast gefondeert, Al mynret dan die sueticheit, die doechden doen hoer natuere Ende wercken altoes der mynnen werck. Si en wachten na geen sueticheit, Mer hoe si der mynnen altoes trouwelijc mogen dienen. Sy en stoen niet na smaeck, mer si sueken orbaer. Si sien op hoer handen, ende niet opt loen: Sy beuelent al der mynnen; ende dies || en hebben si nietGa naar margenoot* dan te bet. Die myn is so edel ende so eerbaer: aen hoer en blijuet nyemonts loen. Nyemont en dorfte sorgen om sijn loen: dede hijt tsijn, myn soudet thoer wel doen. Dit weten wel die vroede die altoes na doechden staen. Sy en sueken niet anders dan der mynnen wil. Si en bidden der mynnen om geen ander sueticheit Dan dat si hem geue dat si in allen dingen bekennen mogen horen liefsten wil. Sommige ander | |
[pagina 280]
| |
zielen sijn arm van doechden. So wanneer si sueticheit geuoelen so mynnen si. Ende wanneer die vergaet, so vergaet oeck hoer myn. Inden daghe der gracien sijn si vroem ende inder nacht der trybulacien keeren si den rugge. Dit sijn armhartige luyden. Sy || worden licht verheuen int suet, endeGa naar margenoot* licht bedroeft int suer. Ende een cleyn gracie doet hoer hart seer verblijden, Ende een cleyn vernoey seer bedroeuen. By wylen als god coemt mit synre gracien ende hi so troesten wil hoer armherticheit Ende helpen hoer crancheit ende bewegen horen wil, So sijn si gods lustich ende der sueticheit getrouwe, Ende worden meer beruert Dan die mit gewoenten doergoten sijn mitten goeden gods. Ende men waent somtijt dat dusdanige luyden grote gracie ende grote myn hebben, Die nochtans harde dueren tijt gods hebben. Daer om ist goet dat elck sijn gracie besie ende dat goet ons heren wysselijc te werck set. Want die gijften der gracien en maken || den mensch nietGa naar margenoot* gherecht. Mer werct hi mitter gracien, so behaget hi god; Ende en doet hijs niet so wort hi sculdich. Elcke vroede ziel soude hoer gracie mit begeerten wiseliken meerderen. Want also dick als die mensch dat goet ons heren in hem laet vermynderen, So heeft hi al verboert, en dede die goetheit gods. Ende si sal oec sorchuoldeliken oeffenen wt horen acker te trecken alle onvruchtbaerheit, Ende inseyden die doechden, Ende maken een huys van suuere consciencien, daer si werdelijc in ontfange hoer liefGa naar voetnoot(1). God geue v te leuen der mynnen werk in allen dingen die ter mynnen behoren. Dies begyn ic aen die rechte oetmoedicheit, Daer sijn rechte mynnaersche aen began, daer si en || mede in hoer toech. Noch moet hi alsoe doen,Ga naar margenoot* die god in hem trecken wil ende sijns gebruyken in mynnen. Hi moet in allen dingen onuerheuen blijuen Ende onuer-wonnen van allen dienst, Ende even sterck inden storm; Euen vlitich int besueken ende euen neerstich der mynnen te volgen ende genoch te sijn na hoerre weerdicheit. Daer ouer is hemel ende eerde allen vren in nuwen dienst, ende dat werck en wort nummermeer volbracht. Want die hoge grote myn die god is, die en wordt nummermeer veruult noch bekent met allen dien datmen daer toe gheleysten canGa naar voetnoot(2). Die hem nv cleden wil ende rijc sijn ende een mitter godheit, Hi sal hem seluen schieren mit allen doechden, Ja, daer god hem seluen mede clede ende || schierde, doen hi menschGa naar margenoot* | |
[pagina 281]
| |
leefden. Ende dies salment begynnen aen die selue oetmoedicheit daer hijs aen began; Dat was, van allen vreemden troest begeuen te sijn, Ende van alre edelheit onuerheuen, ende van allen doechden, van allen werken Ende van allen mogentheiden daer hi die ouerste af was ende onuerheuen af bleefGa naar voetnoot(1) Aldus suldi mit uwen ogen god aensien eenvoldelijc ende puerlijck; Ende nummermeer ander dingen te willen sien, noch anderen troest te nemen dan in hem. Ghestadeliken suldi god dragen in uwer harten, Ende mynlijc omhelsen inden armen uwer zielen, Ende gapen altoes tegen sijn hartelike sueticheit ende tegen die lieffelicheit synre natueren. Ende wanneer || ghi v volcomelijck also hout alst behoert,Ga naar margenoot* So moechdi bequaem worden hem te behagen. Voert, alle dies gi ontberen moecht, dies ontbeert. Ende uwen noet neemt nauwe van allen dingen. Sijt so oetmoedich dat god geen misnogen enyger verheuentheit in v en vynde. Ende weest dan also vry, altoes reikende na hem seluen mit eenre eleyndiger droeuyger harten. Ende bidt sterckeliken sijnre sueter harten ende sijnre sueter stercker mynnen, dat si v hoer te mynnen geue, Ende dat hi bekenne hoe een ionck hart myn ontberen mach. Want hi is god der mynnen ende bekent wel die noet van mynnen. Want hi dan der zielen seden wel kent, Houdi v also puer tegen god ||. Hoe mocht hem god vGa naar margenoot* onthouden, die soe suet in mynnen is ende so geern coemt tot dien, die hem mit alre harten begeeren. Daer om roept altoes van bynnen sonder vergeten op v hartelijc lief: O almogende ende rike god alre gijften, en laet mi, grote goedertieren god, dus arm niet sonder di! want ic en wil van di niet scheyden sonder vrucht in tijt of in ewicheitGa naar voetnoot(2). (Onmiddellijk daarop volgt: ONse here ihesus christus beclaechde hem sesterhande dingen van sinen sunderlingen vrienden... |
|