Brieven

Regelnummers proza verbergen

[p. 207]

Vier en twintigste brief

Bestemming en inhoud.

Geen toespraak; alles tweede persoon mv.. Uit r. 106-07 blijkt dat de geadresseerde Latijn verstond. Vooral zedelijke vermaningen.

Om in alles met onderscheid, discretio, te handelen. De godgewijde zal het beschouwende leven willen onderbreken door anderen te dienen. hoe zieker hoe liever. Zij zal verdraagzaam en vredelievend zijn; gaarne willen onderwezen worden; als zij iets tegen anderen misdaan heeft, niet wachten om dit weer goed te maken; uit hoovaardigheid niet nalaten zelfs geringe aalmoezen te doen; zich niet schamen over hare behoeften, maar gaarne belijden wat haar beschamen kan. Wat zij tegen God misdoet zal zij Hem dadelijk belijden en er over berouw hebben nog vóór ze te biechten gaat. In alles zal ze God en God alleen zoeken. Daarom zich van alles onthechten en van de schepselen niet meer nemen dan ze noodig heeft. Ootmoedig in den omgang, zal ze haar hart vrij houden, om naar den Geliefde te verlangen en Hem met aandrang te smeeken, dat Hij zich aan haar schenken moge: Hij zal zich aan haar niet weigeren. In al haar dienst zal ze Hem zelven alleen willen, Hem geheel, om met Hem vereenigd Zijn Liefde te beoefenen. Wat zij hoort of leest over Hem in 't Dietsch of in 't Latijn zal ze ter harte nemen. Men kan Minne niet leeren; maar zulke deugdbeoe-feningen zullen haar ten volle in de Liefde leiden.

Algemeene leerstukken.

Voornamelijk de leer van den zuiveren Liefdedienst (4-11; 34-35; 64-71; 78-85; 99-109).

2. - Zedelijke deugden: dienstvaardigheid; vredelievendheid; nederigheid; onthechting van het aardsche. Hoe mooi wordt die vredelievendheid aangeprezen (21, 33). Met hoe fijne psychologie wordt de werking der geheime hoovaardigheid blootgelegd (34-52)!

3. - De biecht (53-63).

4. - Over de geadresseerde mogen wij vermoeden: dat ze in een gezelschap leefde, waar de werken der barmhartigheid, het dienen der zieken in 't bijzonder, werden beoefend; in een religieus gezelschap, waar zij afhankelijk was voor haar onderhoud; waar ze toch eenigszins vrij over haar vermogen mocht beschikken, daar ze aalmoezen, zij het geringe, kon

[p. 208]

doen; waarschijnlijk ook met een zekere afhankelijkheid van oversten. Ze moet uit een rijke, hoogere familie zijn geweest. Haar natuurlijke hoogmoed verzet zich tegen het geven van kleine aalmoezen, tegen het vragen om in haar eigen noodwendigheden te voorzien; ook tegen het dienen van zieken.

Ze moet nog jong zijn geweest: al de voorschriften veronderstellen een beginnelinge. En toch schijnt deze brief met den volgenden nauw verbonden te zijn: uit den volgenden nu blijkt, dat ze dezelfde zal zijn als de geadresseerde van vorigen brief: die in een gezelschap verbleef, waar men haar van Had. wilde scheiden. Dienen dan deze vermaningen om haar in dit gezelschap op het rechte pad te houden, om haar te waarschuwen tegen de ‘sunderlingheiden’ in dit midden? Ze passen ook bijzonder voor een leven in een gemeenschap.

Moeilijke plaatsen.

r. 46 is eenigszins onduidelijk. In den samenhang schijnt bedraghen te moeten beteekenen: verbergen, bedekken: het is schande, oneer, ze verder te verbergen, verborgen te houden, dan die menschelijke gebreken zich zelf verbergen. Vgl. verswighet en gheveistheit en r. 51 ontdect. Maar bedraghen is Mnl. vooral rechtsterm: aanklagen, overdragen, beschuldigen, terwijl van bedragen = bedekken in Mnl. Wdb. slechts één laat voorbeeld gegeven wordt.

^†

1 Jc sal v segghen sonder voeghen: en laet v niet^*1-21 2 men dan Minne ghenoeghen. Gheuet der redenen 3 haren tijt Ende merct altoes waer ghi hare sijt Te 4^* lettel || ocht ghenoech. Ende en versuemt v aen ghene^* 5 ghenoechte, daer bi v redene te verliesene/; Vwe 6 redene die ic meyne dat es, dat ghi uwe kennesse 7 altoes wakende selt houden in onderscedicheiden. 8^* Ghi en sult v niet laten vernoyen eneghe wile te 9 dienne cleynen ochte groten, Sieken ochte gheson-^*

† [margenoten bij de regels:]
8 de ratione vigilate

* .xxiiij.

1-21 Men zal zuiver de Liefde dienen, ook in armen en zieken, verdraagzaam zijn en zich met vlijt toeleggen op alles wat de kennis der Liefde bevordert. De eerste regels zijn gesteld in versvorm. 3 hare nl. der redenen waar zij haar te weinig of genoeg volgt. 7 onderscheidicheiden is hier wel discretio. 18 van = uit, is parallel met bi toren moede.

* 32 a.

* 42 c.

* XLVJ-d.

* Nota bene

[p. 209]

^†

10 den: Ende soe si siekere waren ende min vrienden 11 hadden, soe ghi hen eer dienen soudet. Ende de 12 vremde verdraghet altoes gherne. Ende alle die v 13 belieghen die en weder segghet niet. Ende alle die 14 v versmaden, met hen begheert te wandelen/: 15 Want si rumen v den wech der Minnen. Bi toren 16 moede en ghebrect niemanne. Bi toren moede en 17 laet ghene wijsheit ongheuraghet die ghi niet en 18 weet, Noch van scanden dat ghire niet en wet/: 19Want ghi sijt sculdich van gode te wetene alle die 20 doghet die ghi gheleren moghet Met arbeite, Met 21 vraghene, Met studeerne, Met ernste.

22^* Ende alse ghi yeman mesdaen hebbet met uwer^22-33 23^* scout, Soe en beidet niet langhe ghi en beteret 24 alte hant ieghen hem. Dat sidi schuldich der doet 25 ons heren, hem ghenoech met te doene. Daer 26 ghine naest ende best in vreden bi waent bringhen 27 dat doeter toe/: Hem te voeten te vallene ende 28 vredeleke woerde weder te seghene Ochte vrede 29 weder te doene, Dat en suldi laten om toren noch 30 om scade Noch om scande, Eest dat ghi gode 31 ghecrighen wilt uwe lief te sine ende uwe brude- 32 gom. Lieti oec dat bi houerden, Ghi souter in vele 33 quader poente mede comen.

34 En houdet u aen gheen dinc soe crigheleke^34-52 35 datter v god sine gracie bi mach ontsegghen. Bi 36 houerden en spaert ghenen dienst. Bi houerden

† [margenoten bij de regels:]
23 Si frater tuus

* XLVJ-a.

22-33 Vredelievendheid. 24 der doet ons Heren waarschijnlijk omdat Hij aan het Kruis aan zijn vijanden vergaf. 31 uwe lief te sine hangt af van ghecrighen: om.

* 32 b.

34-52 Tegen hoovaardigheid. 42 de constructie wordt gewijzigd: siecheit, onsen, onseden hangen rechtstreeks af van en scaemt u niet. 45-46 Eenigszins onduidelijk; z. inl.

[p. 210]

^†

37^* en midet v niet te gheuene || cleine ghijften noch^* 38 arme. Bi houerden en laet ghene dinc te eyschene 39 dies ghi behoeuet Ende niet wel ontberen en 40 moghet. Bi houerden en scaemt v niet dat v 41 honghert ocht dorst, Ocht vaket, Ocht vriest, 42 Ochte siecheit die niet scone en es, Ochte onsen, 43^* ochte onseden/: want dats grote ere ende hoef- 44 scheit van buten Dattie liede hare confusen lien; 45 Ende het es grote houerde dat mense verswighet; 46 Ende het es onnere ende lachter dat mense vordere 47 bedraghen mach dan si hen seluen bedraghen. 48 Ende oec eest gode onsen lieue ene valsche 49 gheueistheit Ende ene onbequame ontrouwe/. 50 Want dat es hogher trouwen recht ende Minnen, 51^* dat lief den lieue ontdect si in al dat hi es, neder 52 ende hoghe.

53 Alsoe segghe ic v: al dat v vore gode allene^53-63 54 messchiet, dies seldi v vore hem confuus gheuen, 55 Alsoe dat ghijt soe lieflijc vore hem kint ende met 56 wetenheiden vore hem beclaghet, Dat hi de claghe 57 ghehoert hebbe ende de mesdaet vergheuen, ende 58 gratie toe ghegheuen, eer ghijs vore den priestere 59 toe cont comen te belienne. Al dat ghi vore den 60 mensche mesdoet, diere confusen liet openbare.

† [margenoten bij de regels:]
37 nihil propter superbiam 44 honor fateri confusiones 50 mos amantium secreta invicem
54 confessio coram domino 58 confessio coram sacerdote 61 confessio coram offensis

* XLVJ-b.

* 42 d.

* 32 c.

* XLVJ-c.

53-63 Geheime tekortkomingen voor God belijden, om er zich voor Hem over te vernederen. 55 soe hangt samen met dat; kint = bekent.

[p. 211]

^†

61 dat ghi van herten allene mesdoet, Dat beliet, 62 alsoe ic v vore seide, tusschen v ende gode in 63 biechten.

64 Met uwen oghen suldi gode anesien eenuol-^64-71 65 dechleke sonder meer ende puerleke, Nummer -66 meer ander dinc te besiene, Noch anderen troest 67^* te nemenne dan in hem. Memorileke seldi gode 68^* van herten draghen, Ende lieflec behelsen met 69 openre hopender herten, Ende gapen altoes ieghen 70 sine herteleke soetheit Ende ieghen die herte- 71 lecheit siere herteleker soeter naturen.

72 Daer omme || doet al ende laet al, Alsoe ghi v^*72-85 73 van buten aldus scone houdet, na de wet Ende 74 volcomen alsoe alst behoert. Ende al dies ghi 75 ontberen moghet, dies ontbeert, ende uwe noot 76 nempt nauwe van allen dinghen. Sijt soe oetmoe- 77 dich van buten, dat god niet te v te segghene en 78 hebbe, Ende sijt dan van binnen alsoe vri, altoes 79 reikende na hem seluen met eenre ellendegher 80 droeuer herten. Ende bidt starkeleker siere min- 81 nender soeter herten Ende siere starker minnen, 82 Datse v hare te Minnen gheue, Ende dat hi 83 bekinne hoe ene ionghe herte Minnen ontberen 84^* mach: want hi es god der Minnen ende bekint 85 wel de noot van Minnen.

† [margenoten bij de regels:]
64 aspicite deum et nichil plus 67 nota (v. bov.)

64-71 God alleen steeds voor oogen hebben, eenvoldichleke weinig meer dan uitsluitend, in zich zelf verzameld, alleen God aanschouwend. 67 memorileke schijnt hier geen technische beteekenis te hebben, maar alleen te bedoelen dat zij steeds aan Gad zal denken en Hem in haar hart dragen.

* 32 d.

* XLVJ-d.

* 43 a.

72-85 Houd u vrij om steeds naar de Liefde te streven. 12 Alsoe leidt een tusschenzin in; moet het voegwoord zijn, en schijnt te beteekenen: op zulke wijze dat, dan ontbreekt dat 82 te Minnen = als Minne. 83 Versta: wat het is voor een jonge herte Liefde te moeten ontberen.

* XLVIJ-a.

[p. 212]

^†

86 Want hi dan der Minnen seden wel kint, houdi^86-98 87 v alsoe puer alse ic v gheseghet hebbe: hoe 88 mochte hem god v onthouden, die soe soete es 89 ende soe diepe in valt Ende die al dore valt, 90^* daermen teghen hem gaept? Ende altoes roept 91binnen sonder vergheten op uwe herteleke lief: 92 Ghi almoghende ende rike alre ghichten, en laet 93 mi, grote god, dijns dus arm niet. Van al dien 94 dat ghi beghint ochte werct, Dat segghet hem 95 ernsteleke, dat ghi niet idel sceden en wilt daer 96 af sonder vrocht. van ghenen dienste en wilt danc 97 noch loen, Maer van allen dinghen ende in allen 98dinghen nemt hem seluen oetmoedeleke.

99 Ende van allen creaturen suldi gode nemen,^99-112 100^* Maer van niemanne en suldine ontfaen dan vter 101 gheheelheit siere enegher natueren altoes te oefen- 102 ne liefleke/. Want sijn soete name maectene allen 103 menschen bequame in de orde der redeleker zielen. 104 Ende alle die woerde die ghi hoert van hem inde 105 scrifture, ende die ghi selue le||set Ende die ic v^* 106 gheseghet hebbe Ende die v yeman seghet in diet- 107 sche Ochte in latine, die laet in uwe herte gaen/;

† [margenoten bij de regels:]
90 aperi os 94 collocutio cum domino
110 nullus potest docere amare opera ducentia ad amorem (ben. i.r. met verwijzing)

86-98 Verlang dus zuiver naar de Liefde, alleen. 86 seden het (ellendig) leven 89 invalt zich meedeelt en zoo diep in de ziel doordringt, ja haar geheel in bezit neemt. 95 idel = sonder vrocht: de eenige dank of loon zal Hij zelf zijn.

* 33 a.

99-112 Wil God geheel en alleen. creaturen zijn meer bijzonder de menschen: in allen zal ze God zien en zoeken; misschien meer bepaald: van allen zal zij dat leeren wat haar ot God voert; maar dan alleen zoo wat haar leert God geheel te bezitten, om met Hem te zijn in vereeniging, siere enigher natueren schijnt af te hangen van oefenne = zich toeleggen op Hem in vereeniging met Hem uit die gheheelheit 107 de godgewijde, en Hadewijch dan wel ook, kenden dus Latijn. 112 Amen luidt als het einde van een preek: de dringende vermaningen zijn als een preek geweest.

* XLVIJ b.

* 43 b.

[p. 213]

108 Ende merct ende benyedt te leuene na sine werdic- 109 heit. Dus oefent v in al dat ic v gheseghet hebbe/. 110 Want menne mach nieman Minnen leren, Mer 111 dese dogheden volleiden den mensche ter Minnen. 112 God gheue v spoet, dit te verwlne/. Amen/.

1 C Ende 2 B min; gen. 3 zijt 4 B luttel; ochte B gen.; versuent; ane 5 genuechte; uwe redene 6 meine; kinnesse 7 ond..decheiden 8 selt C van 8-22: str. i.r. 9 cleine; grote

10 B ziekere; men A vriende 11 B soudt 12 A vreemde 13 B beliegen 14 A begert B beghert A. wandelne B wandelene 15 C Bi...niemanne: i.r. 16 niemene.
18 B wet A ghiere A weet 19 sculdech 20 B doget B leren moget 21 A erenste 22 B tweem. xlvj A als A iemene B yemene 23 B langhere 24 sculdech B doot 27 C 27-33: streep i.r.; valne 28 wort A seghene 29 seldi 30 B noch om scande i.r. 31 ghecrigen A zine B brudegoem 32 B Ghi souter in vele met q.: maar met door teeken vóór in gepl. 33 A ponten B poenten: e erb. A met 34 ane; crighelike

37 A gheuene C ghijften: ijften op ras. A ghichten B gichten 38. C 38-50: str. i.r. A eyschen 39 dier; behoeft 40 dattu 41 B hongert; ochte (zoo telkens) 42 A ochte onsen ochte onseden: tweede ochte doorgeh. en geexp. B ochte onsen Ochte onseden zeden; onseden heeft den verb. 43 B eere; hoescheit 44 dat die 46 C onnere: eerste e erboven 47 A bedragen 48 B ene grote gheueistheit die valsch es ende onb. ende ontr. 50 B hoger A rech 51 B vóór dat: lief doorgeh. A ontect B zi 52 B hoge 53 A segic B seggic A voer B vor
54 A mesciet B messciet; voer 55 A lieflike B liefelike soe 56 wetenth. B d.h. gehort hebbe die cl. 57 B vergeuen B Ende de: de doorgeh. 58 B gracie A voren B vore uit voren B priesteren 59 A beliene A belyene 60 B de; menschen; confuse B lyet opp.

61 B belyet 64 seldi 65 A puuerleke; Nemm. 66 beziene 67 nemene 68 B dragen; liefleke op. B m. liefeleker op. 69 B iegen 70 A hertechlecheit 71 ziere; A zoeter B zueter 72 B al ontbr. B alse 73 dus 74 B behort B alle A gi 75 B moget C noot uit noet; noet 76 A nemt B van uwen d.; oet..dech 77 A met te u te s. B niet te u tseg. 78 vri ende altoes 79 ere 80 bit sterkeleke B sire 81 B m. der zueter A zoeter B sire; sterker 82 A geue 83 B ionge 85 C noot uit noet; noet

86 B zeden 87 A als B alsic A ghezeghet A hoe hem god mochte u onth. B h.h. god u m.: maar hem en mochte door teeken van plaats verwisseld 88 zoe A zoete B zuete 89 A zoe 90 ieghen 92 B gi 93 B god aldus arm 95 A erensteleke; ydel 97 Mer C ende i.a.d.: i.r. 98 B dingen B oetmoedelike 99 seldi 100 Mer; niemene; seldine 101 B geheelheit sire B enegher ontbr.; oefenen 102 A lieflike B liefelike B zijn zoete B maecten 103 in die 104 C woerde: de uit t A al; die woert; in die 106 A iemen zeghet B yemen 107 A herten 108 B benijdt A zine

109 A geseghet 110 B men A niemene B niemen 111 A doechde B doechden 112 B geue A te verwinne B te verwinnen