Brieven

Regelnummers proza verbergen

[p. 161]

Negentiende brief

Bestemming.

Alles in 't meervoud, u; geen andere bepaling.

Inhoud.

De brief begint op rijm: epische versmaat. Als een stout ridder die op avonturen uittrekt voor de geliefde, zal de ridder der Liefde buten alle weghe van menschen sinnen naar de zege der Liefde dolen; in alle vrijheid die dood noch leven ontziet, om Liefde geheel te veroveren (-26). Maar de ware Liefde, die God is, kan met geen menschentaal uitgedrukt worden (-36). Hoe kunt gij gedoogen dat gij Haar niet bezit, terwijl Zij u geniet! (-45). Onthecht u van alles om met de Liefde van de aarde verheven te worden: als gij met Haar wil zuiver alles willen zult, en in Haar verloren gaan (-61). Hoe de in God verzwolgen zielen geheel licht worden (-72). Maar hierover moet ik zwijgen, opdat de vreemden geen netelen zouden planten waar de rozen moeten staan (78).

Bijzondere leerstukken.

1. Behalve het thema van de alle menschelijke voorstelling overtreffende Liefde, vinden wij hier weer een zinspeling op de leer dat God zich zelven in ons geniet (zie vorigen brief).

2. De Liefdevereeniging, onder het beeld van Christus die alles aan Zich beloofde te trekken, wordt voorgesteld als een vereeniging met Gods wil, om met dien wil zuiver alles te willen. Die wil wordt enich genoemd, zoowel omdat hij van al het geschapene los is als omdat de ziel er zich mee vereenigen moet buiten al het geschapene.

3. De reeds bekende leer dat de minnaar der Liefde moet overwinnen (br. 12) wordt voorgesteld onder het beeld van den ridder uit de hoofsche epiek, die op avonturen uitgaat, geen wegen houdt, vrees noch dood ontziet, in alle vrijheid. Deze is duidelijk weer een vrijheid om alles aan te durven, niets te vreezen, niets te sparen, alles op te offeren om de Liefde geheel te bezitten. Het ros der Liefde treffen wij meermalen aan, tot zelfs nog in de Imitatio Christi: satis suaviter equitat quem gratia Dei portat.

4. Dat de maat der Liefde is zonder maat te beminnen gevende, werkende, groeiende metter riker vriheit van Gode is

[p. 162]

een gedachte die meermalen bij vroegere kerkvaders, als bij den H. Bernardus, voorkomt.

Moeilijke plaatsen.

62-72. Wat in deze paragraaf wordt bedoeld is niet duidelijk. De in God, in Christus, opgenomen zielen ‘ontfaen in Minnen hare ziele half’ gelijk de maan haar licht ontvangt van de zon. Wil dat zeggen: dat zulke ziel staande in het licht der Godheid, door haar, langs de eene helft wordt verlicht? 65-68: de zin loopt niet door: is er een anacolouthon? Is er iets weggevallen? Wordt die enighe kennisse opgenomen en hervat door dat enighe licht, zoodat de bouw ware: Die enighe kennisse... dat enich licht veet dat ander ane. In die nieuwe bestraling ontvangt de ziel een enighe kennisse, een enich licht: enich: hetzij omdat die kennis opgedaan wordt in de éénheid: het met elkander één-zijn, buiten al het geschapene, zuiver goddelijk; hetzij omdat zij vereenigd en samen houdt; danen si comen... wonen is misschien bedoeld als hoofdinhoud van die verlichting: dat zij uit dit licht, uit God, zijn voortgekomen, in God wonen. Dat enighe licht veet dat andere ane: dat ander bedoelt waarsch. de andere, donker-gebleven, helft: die nu op hare beurt ook verlicht wordt, door het licht der verlichte helft: de goddelijke kennis doordringt de natuurlijke kennis: die twee halve zielen werden een gansch bovennatuurlijk, vergoddelijkt. Ende soe eest tijt volle tijd? overvloed? volle licht? Hadt gij uw Beminde in, naar, dit licht gekozen, dan zou dit u hebben vrijgemaakt: mochtijs = mochti des, d.i. daardoor, gen. van oorzaak: want dan ware er nog alleen goddelijk licht in haar: het licht, waarmede God zichzelven kleedt, en waarin ook de zielen (of die twee helften?) vergaderd en gekleed zijn.

Is dit de beteekenis? Dan is het beeldspraak, om de vergoddelijking der ziel door het licht der genade voor te stellen. Of steekt er een andere leer achter, die we uit de omstandigheden waarin de brief geschreven werd zouden moeten kunnen afleiden? Ik vermoed, dat hier niets meer wordt geleerd dan de vergoddelijking der ziel door de genade ook in haar natuurlijke eigenschappen: de goddelijke kennis doordringt de natuurlijke kennis en vergoddelijkt ook deze.

Invloed.

Mande heeft den brief niet opgenomen. Nergens wordt er uit aangehaald. Alleen het ros der Liefde komt in de Imitatio voor.

[p. 163]

^†

1 God si met v ende gheue u mede^*1-26 2 gherecht bekinnen van Minnen sede; 3 Ende make v condech wat dat si: 4 Jc minen lieue ende mijn lief mi; ||^* 5 Alse de bruut seghet inde canteken. 6 Die ghenoech der Minnen woude wiken, 7 Hi soude noch Minne verwinnen al. 8 Jc hope dat noch wesen sal; 9 Al eest ons een deel te lanc/: 10 Wete wi alles der Minnen danc. 11 Die rechter Minnen wilt smaken, 12 Eest in dolen, eest in gheraken, 13 Hine sal houden pade noch weghe. 14 Die dolen sal na der Minnen seghe, 15^* Beide in berghe ende in dale, 16 Bi vreemden troeste, in pine, in quale, 17 Buten allen weghe van menschen sinnen, 18 Dreghet hem dat starcke ors van Minnen. 19 want redene en mach begripen niet, 20 hoe Minne met Minnen lief doer siet, 21 Ende hoe minne in allen leuet vri; 22 Ja alse si ter vriheit comen si, 23 Die vriheit die de Minne can gheuen, 24 Sine spaert doet noch leuen. 25^* Si wilt al Minne, sine wilt niet men. 26 Jc late den rijm: hiers vte den sen/.

† [margenoten bij de regels:]
4 ego dilecto (uit dilectus)

* .xix.

1-26 De ridder der Liefde. 6 De gedachte: men moet door de Liefde overwonnen worden om Haar te overwinnen is feitelijk wel dezelfde als elders: men moet de Liefde overwinnen om door Haar overwonnen te worden. 12 Duidt de stemming aan: of hij moet dolen of tot zijn doel komen, en hangt eerder samen met volgend vers. 15-16 verklaring van buten alle weghe; bi vreemden troeste is ja vreemd, omdat dit gewoonlijk beteekent: vertroosting die niet zuiver uit de Liefde komt, wat hier niet bedoeld schijnt; is het: zonder troost, omdat die hem vreemd, onbekend blijft? dus: zonder vertroosting; de volgende woorden laten dit veronderstellen. 21 minne de Liefde, maar ook als in den minnaar, zoo si van volgend vers. 23 een gemakkelijk te begrijpen anacoluthon in den zinsbouw. 25 sen wat met 's menschen zin, met 's menschen taal dan ook kan gezegd worden; zooals volgt:

* 37 a.

* XXXIIIJ-b.

* 24 a.

[p. 164]

^†

27 Want met ghenen sinnen en machmen te worde^27-36 28 brenghen die materie van Minnen, Daer ie v in 29 meyne ende wille; Jc en segghe niet el; daer 30 toe behoeftmen metter sielen te sprekene. Onse 31 materie es te wijt/; want wi nemen Minne die god 32 selue bi naturen es. Ghewarighe Minne en hadde nie 33^* materie. Si es sonder materie metter riker vriheit 34 van gode altoes gheuende in rijcheiden, Ende 35 werkende met fierheiden, ende wassende in edel- 36 heiden.

37 Ay, moesti volwassen na uwe werdicheit, daer^37-45 38 ghi van gode toe ghemaent sijt sonder beghin! 39 Hoe moechdi ghedoghen dat god uwes ghebruket 40 met siere naturen ende ghi niet sijns en ghebruket. 41 Hoe mi dat becomt, dies moetic swighen; wat dat 42 ghi hebbet dat leset; alse ghi wilt, ic sal swighen. 43 God moet || werken na sijn ghetamen. Jc mach^* 44 segghen alsoe iheremias seide: Here, du heues mi 45 bedroghen, ende ic ben gherne bedroghen van di.

46 Die ziele die ongherijnlext es die es gode alre^46-61 47^* ghelijcst. Ongherijnleec houdet v van allen men- 48 schen inden hemel ende inder erden tote dien 49^* daghe dat god verheuen es vander erden, Ende

† [margenoten bij de regels:]
44 Jeremias: decepisti me 45 anima illa dilectissima et simillima 46 immotam tene te 49 omnia traham 57 anima nihilata wlt voluntate

27-36 De ware Liefde is onuitsprekelijk; de maat der Liefde is zonder maat te beminnen. Vgl de mooie strophe Rg. 21, 13-18.

* XXXIIIJ-e.

37-45 Hoe kunt gij gedoogen dat God u geniet en Gij Hem niet. 33 sonder beghin van alle eeuwigheid. 41 Het gevoel van de grootheid der Liefde overweldigt haar weer, als reeds r. 29: Hoe dit mi becomt waarsch. de gedachte aan de genieting, waarvan zij zelf verstoken blijft, wat haar dezen kreet ontrukt, met haar volledige onderworpenheid onder sijn ghetamen God doe met haar naar Zijn welbehagen; gaarne wil ze door Hem bedrogen worden, als zij daarbij niet de vertroosting geniet die zij verhoopt had.

* 37 b.

46-61 Maak u van al het geschapene vrij, om met God in eenheid verheven te worden. 50 u alle dinc misschien is alle dinc bijwoordelijk gebruikt, of u als verklaring van alle dinc bedoeld? of in u? of u overbodig 52 Mer niet juist op te vatten, als een verwerping van die verklaring, maar als een andere mystieke verklaring. 57 men ziet wat dit te nieute werden beteekent: los van het geschapene, met den wil vereenigd met Gods wil, zoodat van eigen wil niets overblijft dan om juist met God te willen; in dien zin wordt de ziel ook dat selve dat hi es. 59 Sijns enichs willen leven den wil van Hem alleen. De ziel is dan met Christus boven al het aardsche verheven.

* 24 b.

* XXXIIIJ-d.

[p. 165]

^†

50 dat hi v alle dinc met hem mach trecken. Sulken 51 segghen dat hi meynde ane den cruce daer hi ane 52 verheuen was. Mer alse god ende die salighe ziele 53 een sijn, Soe es hi metter zalegher zielen alre 54 scoenst volhoghet vander erden; Want alse haer 55 el niet en es dan god, Ende si ghenen wille en 56 behoudet Dan dat si sijns enechs willen leuet, Ende 57 de ziele te nieute wart, Ende met sinen wille wilt 58 al dat hi wilt, ende in hem verswolghen es ende te 59 nieute worden, soe es hi volhoghet vander erden 60 Ende soe trect hi alle dinc te hem; Ende soe wertse 61 met hem al dat selue dat hi es.

62 Die verswolghene zielen die aldus in hem verlo-^62-72 63^* ren sijn die ontfaen in Minnen hare ziele half, 64 Alsoe de mane haer licht ontfeet vander zonnen. 65 Die enighe kinnisse die si dan bringhen van dien 66 nuwen lichte, danen si comen Ende daer si wonen, 67^* soe veet dat enighe licht dat ander ane, Ende soe 68 werden die twee halue zielen een; ende soe eest tijt. 69 Haddi na dit licht ghebeidet v lief te kiesene, soe 70 mochtijs vri sijn; Want si met dien eneghen lichte, 71 daer god hem seluen met cledet, vergadert ende 72 ghecleet sijn/.

73 Hoe dese twee halue zielen een werden, Daer^73-78 74 hoert herde vele toe. || Ic en darre nummeer af^*

† [margenoten bij de regels:]
59 tunc exaltatur 63 accipiunt dimidiam animam 70 vestita anima

62-72 Hoe de in God verzwolgen zielen geheel licht worden.

* XXXV-a.

* 24 c.

73-78 Maar hierover moet ik verder zwijgen. Om twee redenen: haar eigen ongheval ter Minnen; de vrees voor aanstoot bij de vreemden. Waaruit blijkt dat eenigen wel aanstoot zullen hebben genomen aan hare leer en haar moeilijkheden berokkend.

* 37 c.

[p. 166]

75 segghen/; Want mijn ongheual es te groet ter Min- 76 nen, Ende oec om dattie vreemde netellen souden 77^* planten daer de rosen staen souden. Daer laten 78 wijt nv; god is met v.

* XXXV-b.

2 seden (in A i.r. bijgev.) 5 alsoe; bruud B seget; cantiken 6 B gen. 9 .j. 10 B weten 12 B ger. 14 A seghe uit sede B zeghe 16 B vremden 17 B wege B zinnen 18 sterke 20 A dore 21 C vóór in: an geexp. B minne hoe: maar orde door teeken hersteld. B l.i.a.v. 22 B Ende alse B c. zij
25 C sine uit sijn 26 B zin 27 A machmen ute bringhen de B had vte: v uitgekrast, in rand worde bijgevoegd

28 B bringen 29 C el erboven 32 ghewareghe 37 werdecheit 39 B mogdi 40 B ghebruuct 41 B zwighen; want dat 42 gi 43 B zwighen; moete B zijn; betamen
44 A here mias 46 A ongheriinlecst(sic) B ongherijmleecst: maar laatste beentje van m geexp. 47 A on..lec 50 Selke

51 meinde 52 A zaleghen B zalege 53 A .j. sien B .j. jn verb. 54 A volhoget A hare 55 B en gh. 56 B zijns 59 B volhoget 61 B alle 62 B verzw. 63 zielen
64 hare A sondenen: de geexp. 65 A eneghe kinnissen B enege kinnessen 67 B so A enege B eneghe 68 B die ontbr. A de; .ij. 69 A Hadhi (i.r. 2 puntjes) B haddi (di op ras.) 70 C machtijs 72 A ghecledet B ghecleedt zijn 73 .ij. 74 B hort; derre nemmeer

75 B ongeual 76 dat die B vremde; netelen 77 B rozen; Dus late