Brieven

Regelnummers proza verbergen

[p. 112]

Dertiende brief

Bestemming.

De brief begint als een verhandeling; alles is gesteld in den derden persoon; alleen het einde in den tweeden meervoud. Geen aanspraak.

Inhoud.

Het thema schijnt te zijn: dat men zich boven alle wederwaardigheden moet verheffen, om zich uitsluitend aan de Liefde te hechten; de bevordering of verhindering van de Liefde mag ons alleen lief of leed doen. Daarom ook is het dienen der Liefde vreeselijc en ellende boven alles; waartoe men zich bereid moet houden.

Eerst algemeen: Men zal zich boven alle wederwaardigheden verheffen, verlichte Rede volgen, om God in ons zijn werk te laten voltooien, wat dit ook meebrenge, zoodat wij, onthecht van alles, alleen met de Liefde mogen zijn (1-16). Daartoe moet men verlichte Rede volgen: die ons voorhoudt waarom wij beminnen moeten en die ons aanspoort om steeds meer de Liefde te willen bezitten (-33). Men moet zich van alle voldoening ook vanwege de Liefde kunnen onthechten, wat een vreselijc leven is en een zware ellende: nooit tevreden te zijn met wat men voor Liefde doet; alleen om Liefde mag ons lief of leed geschieden (-64). Streef dus naar de Liefde die God is, om Haar geheel te bezitten, en te beminnen boven al.

Bijzondere leerstukken.

1. Het begrip der enicheit van Minnen komt hier duidelijk uit: als onthechting van al wat niet de Liefde is, zelfs van de vertroostingen der Liefde. Bijzonder wordt hier vermeld het vreselijc leven der Liefde, omdat de Liefde nooit voldaan is; in r. 28-33 schijnt die Liefde als buiten de ziel over te gaan en zich te vereenzelvigen met de Liefde als in de ziel, die daar immer wil aangroeien.

2. Ook het begrip van Gods gerechtigheid is hier klaar: de goddelijke zedelijke volmaaktheid. Hem zal men in ons laten werken, waardoor het deugdbeoefenen bovennatuurlijk wordt. Wat God in zijn Gerechtigheid werkt zal men willen, wat dit ook voor gevolg hebbe.

3. Rede leert beminnen uit een volmaakt inzicht. De redenen waarom men beminnen moet, vooral de nedere menschen schijnen ingegeven door den bijzonderen toestand der

[p. 113]

geadresseerden, die misschien wederwaardigheden hadden in hun dienst van die nedere menschen.

4. Het begrip Caritate (r. 65) verschilt hier weinig van dat van Minne: is het de Liefde meer als werkende kracht gedacht? Of is het hetzelfde begrip, Caritate theologisch, Minne als het begrip uit die mystieke, door de hoofsche Minne sterk beïnvloede beweging?

Invloed.

Mande heeft den brief zoo goed als geheel opgenomen; met geringe weglatingen en wijzigingen; de Haagsche bloemlezing heeft 1-3 en 17-21 verbonden.

^†

1 Alsoe sal hem de mensche houden onnosel on-^*1-16 2 der alle dinc, dat hi sijn wassen sal soeken in 3 allen dinghen, Ende werken na die gherechte vorme 4^* der redenen bouen alle dinc. Ende soe sal god vor 5 hem ende met hem wercken alle dinc, Ende hi sal 6 met gode werken alle gherechticheit/; Ende hi sal 7 begheren dat god volwerke alle die gherechte wer- 8 ken van siere naturen in hem seluen ende in ons 9 allen. Dat es der minnender herten recht te kie- 10 sene ende bouen al te wilne, weder dat het si ver- 11^* doemenesse ocht benedictie. Ende dat es hare 12 begherte altoes Ende hare bede, in enicheiden

† [margenoten bij de regels:]
2 in omnibus aduersis etc. querat 3 age secundum formam rationis et deus erit tecum onderstr. 11 amor desiderat et orat 14 in cantico: dilectus meus michi onders.

* .xiij. cap^m

1-16 In al wat ons overkomt zal men zijn geestelijken groei zoeken en verlichte Rede volgen; zoo werkt God in ons, wat wij boven alles zullen verkiezen, om aan alles afgestorven, in Liefde met Hem te zijn. 1 onnosel vrij van zonde, geen kwaad willende doen; merk het spel met dinc: onder, in, boven, dinc. onder veronderstelt wederwaardigheden, die ons geen oorzaak van zondenschuld mogen zijn. 3 vorme ook Mande heeft na rechter formen der verlichter reden wel geen philosophisch begrip, maar eenvoudig vorm: volgens de wel gevormde, wel ingelichte Rede, of vorme wijze van handelen voorgeschreven door de R., zooveel als voorschrift. 4 bouen boven de dingen verheven, alleen Rede raadplegend; 8 van siere naturen van God nl.: Gods natuur is de maatstaf van gerechtigheid en van gherechte werke, zoowel in Hem als in ons. 9 Dat wat voorafgaat 10 wat die gherechte werke ook voor den mensch als gevolg mogen hebben weder.. ocht. Mande zegt alleen weder dattet haer teghens of mede si wat ook bedoeld is; vgl. 6, 81 vlg. Vis. 6, 48; 12, 102. 12 enicheiden buiten alles, onthecht van alles, wat niet God is. 13 Cant. 2, 16. 14-16 niet bij Mande; vergaderinghe is hier wel het samenzijn van minnaar en beminde.

* XXIJ-a.

* 16 a.

[p. 114]

^†

13 van Minnen te sine, alsoe men leset in die cante- 14 ken/: Dilectus meus mihi et ego illi/. Aldus sal die 15 enighe vergaderinghe sijn in enen wille van eni- 16 gher minnen.

17 Die wilt dat hem alle dinc onderdaen sijn, hi^17-33 18 moet onderdanich sijn siere redenen bouen al dat 19^* hi wilt ocht dat hem yeman wilt/. Want nieman 20 en mach volmaect werden in Minnen dan die siere^* 21 redenen onderdanich es. Want dese mint gode om 22 sine werdicheit, Ende de edele minschen omme 23 dat si ghemint sijn van gode, Ende de nedere 24 minschen omme dat sijs beho<e>uen/. Hier omme 25 sal de minsche doen sine volcomene macht in allen 26 dinghen na volcomenheit der Minnen, || die emmer^* 27 onghenoeghende es, watmen hare toe leghet/: 28 Want al es dat sake dat een minsche in alre 29 menschen oghen van seden ghenoech es te gode, 30 Nochtan ghebrect hen soe vele int volcomen

† [margenoten bij de regels:]
17 obedi rationi et omnia obedient onderst. 21 amat deum et christum

17-33 Om zich van alles te onthechten moet men verlichte Rede volgen, die leert waarom men zal beminnen, om dan uit alle macht steeds meer de Minne te voldoen. 18 boven zoodat men al wat men zou willen of wat iem. ons wil (hem = men) er aan toetst; boven zooveel als tegen, in weerwil van 24 Mande voegt er nog een reden aan toe: omdatsi naden beelde gods ghemaect ende ghescapen sijn. 27 onghenoeghende is hetzelfde bedoeld als met onghenoeghet = nooit tevreden? Of is het niet veeleer: die ons nooit laat tevreden zijn, zoodat we steeds meer Liefde verlangen, r. 32; d.i. de Liefde steeds voller willen bezitten, door grooter gelijkvormigheid. Mande: dier nemmermeer en ghenoecht watsi mint r. 16, 22; watmen hare toeleghet Mnl. wdb. i.v. verklaart: welke kracht men haar ook toeschrijft of toekent, of: hoe zeer men haar ook versterkt, hoe krachtig men haar ook maakt; wij begrijpen: wat men haar ook prijsgeeft; of veeleer van toeligghen hoe zeer men zich ook op haar toelegt, haar ook dient. 20 van wat betreft 30 int zooveel als: tot.

* XXIJ-b.

* Nota

* 31 d.

[p. 115]

^†

31 ghenoeghen der Minnen, dattie mensche behoeft 32 altoes in meere eyschinghen van Minnen te sine 33 ende in staerker begherten bouen sijn hebben.

34^* Dat ghenoeghet der Minnen alre best, datmen^34-64 35^* te vollen bistierich si van alre rasten van vreem- 36 den ende van vrienden, Ende van haer seluen/. 37 Ende dat es een vreselijc leuen dat minne wilt, 38 datmen ghenoechten van hare moet ontberen 39 omme hare ghenoech te doene. Die aldus in Min- 40 nen ghetrocken ende onthaelt sijn, ende die si 41 beueet, die sijn soe ouer vele schuldich der Minnen 42 inder groter ghewout haere staerker naturen altoes 43 na ghenoch doen te stane. Ende dat leuen es 44 ellende bouen al dat dat menscheleke herte doghen 45 mach. want hem en ghenoeghet niet haers leuens, 46 Noch in ghichten, Noch in dienste, Noch in troeste, 47 Noch in al datsi gheleisten moghen/. Want Minne 48 trecse soe sere van binnen ende si gheuoelen 49 Minne soe groet ende soe onbegripeleec, Ende 50 vinden hen seluen daer toe te cleyne Ende te 51^* onghenoechleec, dien wesene ghenoech te sine 52 dat Minne es. Ende si kinnen hen seluen so vele

† [margenoten bij de regels:]
32 vlteriorem (?) possessionem desideremus
36 hec paupertas placet semper domino deo (bov. met verw. naar hier) 42 stant bene 43 vita penosa met krul

* 16 b.

34-64 Het is een vreselijc leven aan alle genoegen zelfs van wege de Liefde om de Liefde te verzaken. 35 vgl. 6, 253. 40 onthaelt Mnl. Wdb.: genoodigd, geroepen; waarom niet eenvoudig: vriendelijk opgenomen? Wat volgt ende die si beveet pleit er voor. Mande slaat het over. 43 altoes... te stane hangt af van schuldich; inder.. naturen machtig als Zij is, moeten ze ook sterk staan. 45 hem mv. (A, B hen); niet haers leuens = niets in hun leven, wat ze ook geven of dienen of Haar vertroosten; 54 geen ander lief noch leed kennen zij dan alleen om de Liefde, wat ook in andere dingen gebeure, de ware minnaar heeft er geen lief noch leed van, dan in zooverre het in betrekking staat met de Liefde 57 sake Mande heeft smake wat geen zin geeft. 63 vreemde Mande: viande.

* XXIJ-c.

* XXIJ-d.

[p. 116]

^†

53 schuldich der minnen ghenoech te sine in allen 54^* wesene, soe dat hen in andren dinghen noch lief 55 noch leet ghescien en mach, noch in hen seluen 56 Noch in anderen mensche, sonder omme die 57 sake || allene die Minne selue es. Om die sake soe^* 58 macher hen lief ende leet in ghescien: Lieue in 59 alsoe uelen als Minne gheuordert wort ende wast 60 in hen ende in anderen; Leet in also volen alse 61 Minne ghele[e]t wert ende ghequest in de ghene die 62 Minnen: in hen seluen ende in anderen Dien de 63 vreemde gherne letten ende quetsen daer si 64 moghen.

65 omme der Minnen vordernisse Pijnt v te aer-^65-80 66 beidene ende omme hoghe caritate; want caritate 67 begrijpt al de ghebode gods sonder dolinghe ende 68^* houtse sonder arbeit. Want die mint, hine arbeit 69 niet: want hine gheuoeles arbeits niet. Ende die 70 berrenleker mint, hi loept volleker ende hi vol- 71 comt haesteleker in die heilicheit gods, dat es hi 72 selue, ende in die gheheelheit gods, dat es hi 73 selue/. Jn sire gheheelheit si v al die dienst vol-

† [margenoten bij de regels:]
53 non recipiant leta nec tristia
61 amicos dei ledunt 68 non laborat

* 16 c.

* 32 a.

65-80 Daarom streef er voortdurend naar om tot de geheele, men. 65 Mande heeft den tekst de enighe, zuivere liefde te ko-opgevat als wij. 66 Caritate Mande zegt Minne; hier zeker niet naastenliefde; misschien werkende Liefde; of misschien is Caritate het theologisch godsdienstig begrip, Minne het mystiek begrip in die mystieke beweging, feitellijk voor hetzelfde. 67 begripen schijnt hier te beteekenen: met het verstand vatten; zal toch eerder zijn: aanvaarden, op zich nemen, zich zetten tot 69 ghevoeles = gevoelt des; vgl. 6, 100. 71 Hetzelfde bij Mande; hi niet de mensch, maar God; Gods heiligheid en geheelheid is niet iets van Hem, maar Hijzelf; vlg. 1, 52; 196. 73 bij Mande nog slechts een zinnetje dat aan 't begin van volgenden brief herinnert; in sire gheheelheit: in zou men kunnen opvatten als doelaangevend; eerder echter: in geheele gelijkvormigheid met Hem door volmaakte vergoddelijking, d.i. onthechting van al wat niet God is, het correlatief begrip daarvan is van enigher Minnen, r. 79, d.i. geheel van alles onthechte Liefde, waarin men God boven alles bemint, geheel Liefde is.

* XXIIJ-a.

[p. 117]

^†

74 maecteleke Ende die ernste die te diere volmaect- 75 heit behoert, die hem ghenoech es te siere ghe- 76^* heelre naturen, daer hi al minnende met es. God 77 doe v kinnen al die scout die ghi hem schuldich 78 sijt van sculdegher pinen ende alre vorst van 79 enegher Minnen, die hi selue gheboet gode te 80 minnen bouen al.

† [margenoten bij de regels:]
76 debitum eius pene et dilectionis

* 16 d.

1 A d.m. hem B die m. 3 B dingen B ger. 4 vore. 5 werken 6 A ghe..tech. B ger..tech. 7 A begeren; werke 8 zeluen 9 kiezene 10 zi A verdoemnesse 11 ochte 12 enech. 13 A altoes men B alsoe uit altoes*; in de A cantike B cantiken

14 B D.m.m.e.e.i. tusschen roode lijnen met § A Alsoe 15 eneghe; enegher
17 B zijn 18 B zijn 19 ochte A iemen B yemen; niemen 20 A ziere 21 onderdanech 22 werdech. A mensche B menschen 23 B zi; zijn B die A mensche 24 B menschen B om; behouen 25 mensche B sinen volcomenen 26 B volc. na maar orde herst. door streepjes 28 zake; .i. mensche 29 zeden B gen. 30 hem; volcomene

31 B gen.; dat de 32 meerre; eyschinge 33 sterkeren; begherte 34 B gen.
35 bistiereeh B zij 36 A hare 37 A vreselec B vreeselec 38 B gen. moet (e erb.) van hare 39 B gn. 40 B get.; zijn B Ende i.r. 41 B zijn; sculdech 42 haerre sterker B naturen op ras. 43 A ghenoech B gnoech altoes doen doch orde herst. 44 dat ontbr. eenm. B dogen 45 A hen B gen. B hars 46 B gich. 47 B mogen 48 A trectse B zere 49 onbegripelec 51 A onghenoechlec B ongenuechlec B gen. 52 zeluen; soe 53 sculdech B gen.

54 anderen B dingen 55 B ges. 56 C in ontbr. menschen; om 57 B zake A zelue; Omme die z. 58 B ges. B Lief
59 alse B wert (in A is de o uit e veranderd) 60 in ontbr., in B i.r. bijgev.; alsoe A velen B vele 61 ghelet; ghequetst 62 A zeluen; andere 63 B vremde 64 B mogen 65 Omder A vordernesse B v..nessen; A arbeitene (in B ene op ras.) 66 om B hoge B w. kar. 67 B begript; alle die B dolinge 68 B wie m. 69 A gheuoels 70 herrenlekere; vollekere B hi erb. bijgev., ontbr. in A 71 haestelikere
72 C van ende in tot selue: i.r. bijgev. B gheheelheit: heel op ras. 73 siere B geh. B alle 74 A erenst B eernst: er verb.

75 B toe beh. B gn. B geheeler: el op ras. 77 alle d.; sculdech 78 B zijt 80 minnene