Joannes en Theagenes. Eene legende uit de apostolische eeuw

[p. 71]

Aanteekeningen.

[p. 73]

Aanteekeningen.
De legende.

Het verhaal, welks dichterlijke bearbeiding wij aan den Lezer waagden aan te bieden, is eene dier Overleveringen, welke tot de vroegste tijden des Christendoms opklimmen. Hetzelve wordt ons het uitvoerigst medegedeeld door clemens Alexandrinus, in zijn geschrift: Quis dives salvetur? (hetwelk door den Hoogl. segaar met aanteekeningen is verrijkt geworden.) Van dien beroemden Kerkvader schijnt busebius hetzelve in zijne Kerkelijke Geschiedenissen met eenige bekorting te hebben overgenomen. Vervolgens heeft het ook in de werken van latere geschiedschrijvers, vooral van dezulken, die afzonderlijk over de eerste eeuwen des Christendoms gehandeld hebben, eene welverdiende plaats bekomen. Men vindt het, onder anderen, bij: w. cave, het eerste Christendom, deel II. bl. 631, die de opgave van busebius gevolgd heeft; bij olshausen, Historiae Ecclesiasticae Veteris Monumenta praecipua, vol. I. pag. 17; bij h. schott, Bijzonderheden uit het leven der Christenen in de drie eerste eeuwen; bij h. van heyringen, Tafereelen uit de Geschiedenis

[p. 74]

der Christelijke kerk, eerste afl. bl. 8; in het Christelijk Maandschrift voor den beschaafden stand, deel II. bl. 530, onder ket opschrift: Proeve van de zorg en den ijver des Apostels Joannes om menschen te behouden, waar, bij eene getrouwe overzetting van clemens alex., enkele oordeelkundige en, voor den geletterden Lezer, belangrijke aanmerkingen gevoegd zijn. Eindelijk is dit verhaal nog te lezen in een werkje van f.a. krummacher, getiteld: Joannes, de Discipel des Heeren, hetwelk door a. drost S. Min. Cand. in het Nederduitsch is vertaald en uitgegeven. Toevalliger wijze vernam ik onlangs, dat deze, (de jeugdige en te vroeg aan de letteren en wetenschappen ontrukte Schrijver van Hermingard van de Eikenterpen) het voornemen had opgevat, om deze Legende in het gewaad van een Romantisch verhaal te kleeden, maar daarvan door enkele zwarigheden, welke ook door mij, bij de bewerking van dit Dichtstuk, min of meer zijn gevoeld geworden, was terug gehouden.

Over de geloofwaardigheid en het geschiedkundig gezag dezer Overlevering of Legende is veel getwist. Welk eene hooge waarde de Christelijke Oudheid daaraan wilde toegekend hebben blijkt genoegzaam uit de inleiding, welke clemens alex. tot zijn verhaal gebezigd heeft, wanneer hij zegt: ‘Hoort de vertelling, neen, niet de vertelling (μῦθον), maar het geloofwaardig verhaal (λóγον), hetwelk ons nopens den Apostel Joannes is overgeleverd, en getrouw in het geheugen is bewaard gebleven!’ - Maar ook latere, met roem bekende Schrijvers, en daaronder olshausen, hebben in dit gevoelen gedeeld, en beweerd, dat er geen genoegzame

[p. 75]

grond bestaat, om de echtheid of geloofwaardigheid dezes verhaals te betwijfelen. Zekerlijk (ofschoon het voor velen een onbeslist vraagstuk blijve, of men zich hier op het gebied der geschiedenis of der verdichting bevinde) zekerlijk zal men moeten erkennen, dat de inhoud dezer Overlevering in de schoonste overeenstemming met het karakter van Joannes staat, en den Discipel, dien Jezus lief had, ten volle waardig is. Zekerlijk verdient het opmerking, dat hier niets van dat gezocht-wonderbare en bovennatuurlijke voorkomt, waarmede vele overleveringen, en inzonderheid de Apocryfe schriften des N.T., zoo wanstallig zijn gekleurd. Zonder daarom voor de echtheid dezer Overlevering, in haar geheel of bijzondere deelen, te durven instaan, acht ik het waarschijnlijker, dat eene gebeurde daadzaak hierbij ten grondslag ligge, dan dat zij geheel uit de onzuivere bron der verdichting gevloeid zij. Ja, al ware ook zoodanig vonnis door den gestrengen en wijsgeerigen navorscher der geschiedenis over deze Legende uit te spreken; altijd zoude zij, als eene bijdrage tot de kennis der godsdienstige begrippen, in de twee eerste eeuwen, eene wetenschappelijke waarde blijven bezitten; en wat hare inkleeding in den vorm van een dichterlijk verhaal betreft: ‘Waarom,’ dus zou ik met den Eerw. en geleerden Schrijver in het aangeh. Christ. Maandschrift mogen vragen, ‘waarom zouden dergelijke overleveringen en verhalen der oudheid, ook als vertellingen beschouwd, niet zoo wel de aandacht der hedendaagsche ‘beschaafde Christenheid verdienen, als de voortbrengselen van het vernuft van thans levende Schrijvers?’.

[p. 76]

Voor dezulken onder mijne Lezers, welke deze Legende nog niet van elders kennen, sta dezelve hier, tot eene juiste beoordeeling mijns werks. Ik volg hierbij het