Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 131]

‘Formentor’ in Salzburg

Ter opheldering van de aardrijkskundige verwarring: in 1961 kwam een aantal uitgevers uit verschillende landen in het internationale hotel Formentor op het eiland Majorca bijeen om een serieuze poging te doen ook op literair gebied tot een internationale samenwerking te komen. Het lijkt mij een streven, dat aangemoedigd behoort te worden en waarbij we hebben te bedenken, dat zoiets maar niet in één jaar te bereiken valt, maar dat er een tijd van moeizaam zoeken naar een zo bevredigend mogelijke oplossing doorleden zal moeten worden. Een van de tegenslagen was dat de Italiaanse uitgever Einaudi in 1962 een bundel Spaanse verzetspoëzie heeft gepubliceerd, die oorzaak werd van het feit, dat wij allen opnieuw hartelijk welkom waren op Formentor, met uitzondering van de heer Einaudi. De gezamenlijke uitgevers hebben uiteraard voor de eer bedankt en zijn in mei 1963 op het Griekse eiland Korfu bijeengekomen. Dit jaar, 1964, heeft men het eilandenidee blijkbaar opgegeven en werd Salzburg als vergaderplaats gekozen, misschien wel omdat dit toch wel wat meer in een centrum ligt voor uitgevers, die uit Finland, Zweden, Denemarken, Engeland, Amerika, Portugal, Spanje, Frankrijk en Italië bijeen komen om een 72.000 gulden beschikbaar te stellen. Ze doen dit door middel van twee prijzen: de ‘Prix Formentor’ en de ‘Prix International de Littérature’, vroeger: ‘des Editeurs’. De eerste prijs, als de tweede, groot 10.000 dollar is voor het beste, bij de aangesloten uitgevers binnengekomen manuscript, bij voorkeur een debuut. Het is dus zuiver een aanmoedigingsprijs en een prijs, waarover de betrokken uitgevers, na overleg met hun adviseurs, zelf beslissen. Een aantrekkelijkheid te meer van deze prijs is, dat de aangesloten uitgevers zich verplichten om exact een jaar na de bekroning, op de volgende bijeenkomst van ‘Formentor’, allen tegelijk hun vertaling aan te bieden aan de bekroonde.

De tweede prijs, de ‘Prix International’ dus, heeft met de aaneengesloten uitgevers niets uitstaande, behalve dat zij die betalen, maar wordt toegekend door een aantal jury's, bestaande uit letterkundigen uit verschillende landen. Hoezeer men nog

[p. 132]

zoekt naar een definitieve vorm blijkt uit het merkwaardige feit, dat de Engelse jury dit jaar wordt voorgezeten door de Amerikaanse schrijfster Mary McCarthy. Het blijkt verder uit het feit, dat de ‘Prix Formentor’, de manuscriptprijs dus, dit jaar is toegekend niet aan een manuscript, maar aan een kort te voren reeds gepubliceerde roman, de eersteling van Gisela Elsner, Die Riesenzwerge, uitgave Rowohlt, Hamburg. De discussies er over waren niet onvermakelijk en draaiden om het centrale punt: wat hebben we liever, goede statuten of goede boeken? Men koos, naar het mij voorkomt terecht, voor het goede boek en zo kreeg de beeldschone Gisela de prijs in haar jeugdige schoot geworpen. Ik heb het boek in kwestie niet gelezen, wel een uitvoerige, gedegen bespreking in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Na een aanval op het moderne ‘afschuwelijke’ in de literatuur komt de schrijver van het artikel, Günter Blöcker, tot de conclusie: ‘Rest te zeggen, dat dit een gruwelijk boek is, maar niet gruwelijker dan de wereld, waarvan het getuigenis aflegt. Voor alles echter is het geen boos of zelfs maar frivool boek, of als het dan een boos boek is, dan alleen vanwege een diepe verschrikking.’

Zo is Salzburg voor korte tijd een internationaal gezelschap rijker geworden. Opvallend charmant, met grote hoed, is Mary McCarthy, die een wereldsucces beleeft met haar roman The Group (inmiddels ook in Nederland verschenen). Naar het mij voorkomt onaanrandbaar ijdel laat zich de lijvige Italiaanse schrijver Carlo Levi bewonderen, door telkens de vergaderingen te verlaten en weer te betreden. Hem moet veel vergeven worden vanwege zijn wereldsucces van zo lang geleden Christ Stopped at Eboli. Zuur en fel, in gezelschap van de jonge vrouw, die ook al een keer de ‘Prix Formentor’ verwierf, hinkt Alberto Moravia rond, matig geïnteresseerd omdat de ‘Prix International’ vorig jaar al naar een Italiaan ging, Gadda en er dus een wonder zou moeten gebeuren als dit nu weer het geval zou zijn. Eeuwig met een pijp, deskundig waar het Europese literatuur betreft en welbespraakt: Meivin Lasky, redacteur van het Engelse maandblad Encounter. Allervriendelijkst en goedlachs: het lid van de Franse

[p. 133]

jury Michel Butor. Enigermate zorgelijk: Mr. Barney Rosset, directeur van de Grove Press, New York, zorgelijk omdat hij net telegrafisch op de hoogte gebracht is van het feit, dat er zo juist in New York een arrestatiebevel tegen hem is uitgevaardigd wegens het laatste nummer van zijn tijdschrift Evergreen Review, dat ‘pornografische’ foto's zou bevatten. Zo waar, zo waar, wie betreedt daar met opgewekte tred de vergaderzaal, compleet met paarse tulband en geheel omgeven door een zware, zwarte ringbaard? Wie anders dan de heer Khushwant Singht uit India, lid van de Amerikaanse jury, de man, die op het schrijverscongres in Edinburgh literair op de vuist ging met Gerard van het Reve, waarover men de bewogen passage kan naslaan in zijn bestseller Op weg naar het einde. De heer Singht vermag opnieuw enige opschudding teweeg te brengen door zich in de discussies over het fel omstreden boek van Nathalie Sarraute: Les Fruits d'Or te mengen met zijn bondige mededeling, dat het boek onleesbaar is en dat Europa niets meer te zeggen heeft.

Dit lijkt mij dan het geschikte moment om de koffers maar weer te pakken, te meer omdat er ook voor de Hollandse vertegenwoordiging weinig eer te behalen schijnt. Ik heb twee jaar lang in dit gezelschap een lans gebroken voor De donkere kamer van Damocles van Hermans, een van onze weinige romans, die het tot vertalingen in het buitenland gebracht hebben. De tweede keer met een zo volslagen gebrek aan enige responsie, dat ik geen behoefte meer had aan een derde optreden. De uitgever in wiens gezelschap ik als adviseur aanwezig ben, de heer Bloemena van de uitgeverij Meulenhoff en ik waren toen overeengekomen het eens met een andere schrijver te proberen en wel met de toch ook wel internationaal bekend geraakte Hugo Claus (geen auteur van Meulenhoff). Om de kandidatuur van Claus te verdedigen hadden wij zijn landgenoot Jan Walravens uitgenodigd. Tot onze schrik moest deze het evenwel op het allerlaatst wegens een blijkbaar nogal ernstige ziekte laten afweten. Zijn plaats is toen, tot onze grote voldoening, op vrijdag i mei ingenomen door een groot vriend van Claus, Fons Rademakers, de man, die Het Mes

[p. 134]

van Claus heeft verfilmd. Rademakers heeft in een voortreffelijk Frans een gloedvol pleidooi afgestoken voor het goede recht van de kleine taalgebieden ook eens aan bod te mogen komen en vervolgens de aanwezigen vermaand toch vooral kennis te nemen van Omtrent Deedee. Ik moet zeggen dat hij met een knetterend applaus beloond is, alhoewel een gedeelte van de bewoners van de landen rondom de Middellandse zee de aankondiging ‘délégation Hollandaise’ blijkbaar had opgevat als een aankondiging voor de pauze.

Na een reeks sensationele stemmingen is op zondag 3 mei de ‘Prix International’ tenslotte toegekend aan Nathalie Sarraute voor haar roman Les Fruits d'Or. Ernstige concurrenten: de Rus Solzhenitsyn en de Japanner Yukio Mishima met zijn roman After the Banquet.